گفتارى از مترجم‏
نام و نسب غزّالى‏
واژه غزّالى‏
مذهب غزّالى‏
تأليفات غزّالى‏
ترجمه مقدّمه آقاى على اكبر غفّارى مصحّح محترم كتاب المحّجة البيضاء
پيشگفتار
گردآورنده المحجّة البيضاء
سخنانى كه در ستايش مؤلّف گفته شده است‏
مشايخ وى و روايت كنندگان از او
تأليفات گرانبها و آثار ارزشمند او
مقدّمه مؤلف‏
كتاب علم‏
باب اوّل در فضيلت علم و فرا گرفتن و ياد دادن آن، با ذكر شواهد نقلى و عقلى‏
فصل‏
فصل: گفتار برخى از دانشمندان در فضيلت علم‏
فصل: احاديث نبوى در فضيلت علم از طريق عامّه‏
فصل‏
فصل: احاديث در فضيلت علم از طريق خاصّه‏
فصل‏
فصل: شواهدى از كتب پيشين در فضيلت علم و علماء
فصل‏
فصل: شواهد عقلى كه غزّالى ذكر كرده است‏
فصل: شواهد عقلى كه مؤلّف ذكر كرده است‏
باب دوّم‏
دانشى كه واجب عينى است‏
دانشى كه واجب كفايى است‏
فصل: علم به قرآن منحصر به روايات معصومين (عليهم السلام) است‏
فصل: گفتار غزّالى كه فقه از علوم دنياست‏
فصل: ردّ شديد مؤلّف بر غزّالى در معناى علم فقه‏
فصل: شرح علم آخرت و نقل اخبار در اين باره‏
فصل: علم احوال دل‏
فصل: چرا غزّالى علم كلام و فلسفه را در اقسام علوم ذكر نكرده است و اشكال مؤلّف بر او
باب سوّم در آنچه عامّه آن را از علوم ستوده مى‏شمارند و از اين علوم نيست‏
علّت نكوهيدگى دانشهاى ناپسند
واژه‏هايى از علوم كه معناى آنها دگرگون شده است‏
نخستين واژه فقه است‏
دوّمين واژه علم است‏
سوّمين واژه توحيد است،
چهارمين واژه ذكر و تذكير است،
پنجمين واژه حكمت است،
آنچه از علوم ستوده كه پسنديده است‏
باب چهارم سبب رو آوردن مردم به مناظره و شرايط و آداب و آفات آن‏
سبب رو آوردن مردم به مناظره‏
شرايط مناظره و آداب آن‏
آفتهاى مناظره و خويهاى مهلكى كه از آنها پديد مى‏آيد
فصل: آفت برخى از انواع وعظ و تذكير
باب پنجم وظايف معلّم و دانشجو
امّا دانشجو: آداب و وظايف او بسيار است كه در نه قسمت خلاصه مى‏شود:
1 - دانش آموز مقدّم بر هر چيز بايد نفس خويش را از خويهاى زشت و صفات نكوهيده پاكيزه سازد،
2 - علاقه و وابستگى خود را به اشتغالات دنيوى كم كند،
3 - بايد به سبب دانشى كه به دست مى‏آورد تكبّر نكند،
4 - دانشجو بايد در آغاز كارش از گوش دادن به اختلافات مردمان دورى جويد،
5 - دانشجو بايد همه نوع از دانشهاى پسنديده را مورد بررسى قرار دهد،
6 - دانشجو نبايد يك باره دسته‏اى از علوم را براى تحصيل اتّخاذ كند،
7 - دانشجو بايد عواملى را كه به وسيله آنها به ارزش هر علم پى مى‏برد، بشناسد،
8 - دانشجو بايد هدفش پيراستن باطن و آراستن آن به فضايل، و در نهايت تقرّب به حقّ تعالى و مجاورت ملأ اعلا يعنى فرشتگان و مقرّبان باشد،
9 - دانشجو بايد نسبت و فاصله علوم را با مقصدش بداند،
وظايف معلّم رهنما
1 - بايد نسبت به دانشجويان مهربان باشد،
2 - معلّم بايد به صاحب شريعت (صلّى الله عليه وآله وسلّم) اقتدا كند،
3 - به هيچ روى از خيرخواهى براى دانشجو و اندرز دادن به او دريغ نكند،
4 - از جمله دقايق هنر تعليم و تربيت اين است كه معلّم دانشجو را تا مى‏تواند تلويحا نه تصريحا و با مهربانى نه با سرزنش از بدخويى منع كند،
5 - معلّمى كه به پاره‏اى از علوم اشتغال و با آنها سر و كار دارد نبايد علوم ديگر را در چشم دانشجو بد جلوه دهد،
6 - معلّم بايد ميزان درك دانشجو را در نظر گيرد،
7 - معلّم بايد به دانشجويى كه از درك برخى مطالب قاصر و دچار نارسايى فكر است مطلبى بگويد كه روشن و در حدّ فكر او باشد،
8 - معلّم بايد به علم خود عمل كند،
باب ششم آفات علم و نشانه‏هاى عالمان دنيا و عالمان آخرت‏
نشانه‏هاى عالمان دنيا
فصل‏
نشانه‏هاى عالمان آخرت‏
1 - اين كه عالم دانش خود را وسيله تحصيل دنيا قرار ندهد،
2 - كردار عالم بايد مخالف گفتارش نباشد،
3 - عالم بايد همّتش را به تحصيل علمى متوجّه كند كه در آخرت سودمند باشد،
4 - عالم بايد به رفاه و تنعّم در خوراك و پوشاك و تجمّل در اثاث و مسكن گرايش نداشته باشد،
5 - عالم بايد از حاكمان دورى گزيند،
6 - عالم بايد در دادن فتوا شتاب نكند،
7 - عالم بايد بيشتر اهتمام خويش را به علم باطن، مراقبت دل، شناخت راه آخرت و سلوك آن، مصروف بدارد،
8 - «عالم بايد به تقويت يقين سخت توجّه داشته باشد،
1 - اگر تصديق و تكذيب برابر باشند از آن به شكّ تعبير مى‏شود،
2 - اگر نفس تو به يكى از اين دو امر (نفى و اثبات) گرايش داشته باشد،
3 - اگر نفس به تصديق چيزى مايل، و اين ميل بر او غالب باشد،
4 - شناخت محقّق حاصل از طريق برهان را كه شكّ در آن نيست و تشكيك در آن به هيچ روى قابل تصوّر نمى‏باشد.
1 - از جمله و مهمّت‏رين آنها توحيد است،
2 - اعتماد به اين كه خداوند روزى را ضمانت كرده،
3 - اين عقيده در او راسخ و بر دل وى غالب باشد كه هر كس ذرّه‏اى نيكى كند پاداش آن را خواهد ديد
4 - يقين داشتن به اين كه خداوند در همه احوال بر او آگاه است.
5 - صاحب يقين بايد اندوهگين، شكسته حال، سربزير و خاموش باشد
10 - عالم بايد بيشتر بحث و تلاش خود را متوجّه علم اعمال كند،
11 - عالم بايد در علوم خود بر بينش خويش و با كمك صفاى قلب بر ادراكش تكيه داشته باشد
12 - عالم بايد از امور نوپيدا بشدّت دورى جويد،
باب هفتم درباره عقل و شرف و حقيقت و اقسام آن‏
عقل و شرافت آن:
فصل: اخبارى كه از طريق خاصّه در شرافت عقل وارد شده است‏
بيان حقيقت عقل و اقسام آن‏
بيان تفاوت مردم در عقل‏
كتاب قواعد عقايد
باب اوّل طرق رهايى از آسيب بدعتهاى بدعت‏گذاران از راه متابعت كتاب خدا و سنّت و پيروى از ائمّه هدا (عليهم السلام)
فصل: پيامبر ما (صلّى الله عليه وآله وسلّم) خردمندترين خردمندان و دين ما بهترين اديان است‏
فصل: وصيّتهاى سيّد بن طاووس‏
فصل‏
فصل: موقعيت اهل بيت (عليهم السلام) در كتاب خدا
فصل: گفتار مؤلّف كشف الغمّة
فصل‏
باب دوّم در توحيد
فصل‏
فصل: تصديق وجود خداوند سبحان امرى فطرى است‏
فصل: خداوند يگانه است و انبازى ندارد
فصل: خداوند سبحان مانندى ندارد
فصل: خداوند سبحان متكلّم است‏
فصل: خداوند سبحان داراى وحدت معنوى است‏
فصل: خداوند سبحان قديم است‏
باب سوّم در عدل‏
فصل‏
فصل‏
فصل‏
باب چهارم در نبوّت‏
فصل: وجوب عصمت پيامبران‏
فصل‏
فصل‏
فصل: قرآن كلام خداوند و وحى و كتاب اوست‏
باب پنجم در امامت‏
فصل: دلايل وجوب عصمت امام‏
فصل: شماره امامان و نصوص وارد درباره آنان‏
فصل‏
فصل: دوستى دوستان خدا و دشمنى با دشمنان خدا واجب است‏
باب ششم در معاد
فصل‏
فصل‏
فصل‏
فصل‏
فصل‏
فصل‏
فصل‏
فصل‏
باب هفتم در سبب تدريج در ارشاد و ترتيب درجات اعتقاد
فصل: گفتار خواجه نصير الدّين طوسى‏
فصل: در نكوهش علم كلام و اندازه آن‏
فصل‏
فصل‏
فصل‏
فصل: اختلاف ظاهر و باطن‏
فصل: انكشاف اسرار به اندازه قدرت ايمان است‏
فصل‏
كتاب اسرار طهارت و مسائل مهمّ آن‏
فصل‏
قسم اوّل: در طهارت از خبث‏
قسم دوّم: در طهارت از حدث‏
آداب قضاى حاجت‏
در چگونگى استنجا و آداب آن‏
فصل: در فضيلت مسواك كردن و آداب آن‏
در چگونگى وضو و آداب و سنّتهاى آن‏
بيان فضيلت وضو
غسل‏
تيمّم‏
فصل: اسرار طهارت‏
قسم سوّم: زدودن فضلات ظاهر بدن‏
چگونگى ورود به گرمابه و آداب آن‏
كتاب اسرار نماز و مسائل مهمّ آن‏
باب اوّل در فضيلت نماز، سجود، جماعت، اذان و جز اينها
فضيلت اذان‏
فضيلت نماز واجب‏
در فضيلت كامل به جا آوردن اركان‏
فضيلت نماز جماعت‏
فضيلت سجود و ذكر آن‏
فضيلت خشوع و معناى آن‏
فضيلت مسجد و محلّ نماز
باب دوّم در چگونگى اعمال ظاهرى نماز
تمييز واجب و مستحب و تفاوت بعضى از مستحبّات با يكديگر
باب سوّم شرايط باطنى اعمال قلب‏
خشوع و حضور قلب‏
فصل‏
معانى باطنى كه نماز به آنها كامل مى‏شود
اسباب معانى ششگانه مذكور
دارويى كه براى حضور قلب سودمند است‏
آنچه شايسته است در هر ركن و شرطى از اعمال نماز در دل حاضر شود
فصل: دانستن وقت و حضور قلب در آن‏
فصل: طهارت‏
فصل: پوشيدن عورت‏
فصل: مكان نمازگزار
فصل: رو به قبله بودن‏
فصل: اعتدال‏
فصل: توجه به خداوند
فصل: نيّت و اخلاص در آن‏
فصل: تكبير
فصل: دعاى استفتاح‏
شرح معانى نماز
فصل‏
فصل‏
فصل: معناى تشهد و گفتار مرحوم شهيد
فصل‏
فصل: دعاى پس از نماز
داستانها و خبرهايى درباره نماز خاشعان‏