تحليل زبان قرآن و روش شناسى فهم آن
دكتر محمد باقر سعيدى روشن
- فهرست مطالب -
مقدمه ناشران پيشگفتار فصل نخست : مفهوم زبان و زبان شناسى زبان چيست ؟ انحاى دلالت و نظام ارتباطى نشانه ها سطوح گوناگون در زبان گفتارى الف ) سطح نظام آوايى ؛ ب ) سطح نظام دستورى ؛ ج ) سطح نظام معنايى ؛ ارتباط لفظ و معنا مدلولها و معانى تصورى و تصديقى ميزان دلالت لفظ بر معنا كاركردهاى زبان توصيف حقايق تبيين عِلّى - معلولى پديده ها فعل گفتارى عاطفى - احساسى امكان چند ساحتى بودن زبان يك متن زبان و واقعيت زبان و تفكر زبان ، جهان بينى و نظام ارزشى زبانهاى گوناگون و ملاك مرزبندى آنها زبان اخبارى و زبان انشائى زبان حقيقى و زبان مجازى زبان كنايى زبان رمزى زبان تمثيلى زبان اسطوره اى زبان شناسى و قلمرو آن فلسفه زبان از زبان هنجار تا زبان ادبى فصل دوم : زبان دين ، رهيافتهاى ديروز غرب زبان دين دين و زبان ارتباط زبان و دين در حوزه هاى گوناگون حوزه تفكر يهود فيلون يهودى قلمرو ديانت مسيح (عليه السلام ) اوريگن كلمنت اسكندرانى آگوستين ابن ميمون اسرائيلى آكويناس بوناونتوره فصل سوم : عصر جديد، پيدايش بسترهاى نو در طرح زبان دين دوران جديد پايه هاى تفكر قرون وسطا رويكرد ناسوتى برخى زمينه هاى پيدايش عصر جديد مؤ لفه هاى تفكر جديد و لوازم آن 1. تعميم روش معرفتى تجربى شكاكيت تجربه گروى فراگير، ريشه و عامل شكاكيت فلسفه استعلايى كانت و طرد متافيزيك از قلمرو معرفت در بستر تجربه گروى از معرفت شناسى تجربه گرا تا فلسفه علم نسبى گرا نسبت ميان زبان و معرفت بازتابهاى كلامى معرفت شناسى جديد غرب حكمت اسلامى و رئاليسم معرفتى 2. نگرش انتقادى به گذشته نقد و بررسى نقد ديدگاه زبانى تجربه دينى 3. هرمنوتيك فلسفى و بُعد تفسيرى - زبانى دادن به همه فهمها ديلتاى ، مبارزه با تاريخ گروى ابتناى فهمها بر پيش آگاهيها انسان ، محكوم زندان تاريخ هرمنوتيك مفسر محور گادامر مولفه هاى فهم هرمنوتيكى گادامر هرمنوتيك متن محور پل ريكور توسعه در مفهوم متن ناكامى هرمنوتيك فلسفى فصل چهارم : زبان دين و رهيافتهاى معاصر در غرب 1. پوزيتيويسم و نسبت بى معنايى به زبان دين
ويتگنشتاين متقدم آير و معيار تحقيق پذيرى بن بستهاى تاريك پوزيتيويسم منطقى جان ويزدم آنتونى فلو كرمبى هير بازيل ميچل 2. تحليل زبانى و كاركردگرايى زبان دينى ويتگنشتاين متاءخر و بازيهاى زبانى ويژگيها و لوازم ديدگاه ويتگنشتاين نقد ديدگاه ويتگنشتاين فيليپس فن بورن بريث ويت استيس نظريات روان شناختى - جامعه شناختى همسو با كاركردگرايى نقد كاركردگرايى 3. نمادگرايى در زبان دينى (شناختارى غير واقع گرا) پل تيليش راندال ارنست كاسيرر رهيافتهاى فرق گوناگون مسيحى ديدگاه نوارتدكسى كارل بارت اگزيستانسياليزم بولتمان 4. ديدگاه شناختارى واقع گرا آلستون و احياى ديدگاه آكويناس زبان تصويرى مونتگمرى وات ايان باربور و نگاه جامع به دين جان هيك و تحقيق پذيرى اخروى فصل پنجم : ريشه ها و مبانى فكرى - دينى غرب و موقعيت ما برخى زمينه هاى دينى - فرهنگى جهان غرب 1. فقدان وحى اصلى 2. نارسايى مفاهيم دينى برخاسته از متون مختلط
الف ) خداى تجسيمى ب ) پيامبرى وارونه ج ) وحى در هاله ابهام د) اعجاز يا هر كار شگفت ه) آلوده سرشتى انسان و) منع جستجوى حقيقت 3. تعطيلعقل 4. تحديد علم 5. تهافتهاى درونى متون مقدس نتايج اين ريشه ها واكنشهاى دوران جديد 1. انفصال و تعارض علم و دين 2. تعميم تجربه گرايى 3. استنتاجات متافيزيكى 4. نهضت اصلاح دينى 5. فلسفه هاى گوناگون 6. رهاوردها و نتايج مبانى لرزان و دعاوى ويران در زبان دين 1. ديدگاه بى معنايى در زبان دين 2. كاركردگرايى در زبان 3. نمادانگارى و اسطوره پندارى 4. واقع نگرى انتقادى زمينه هاى دينى - فكرى جهان اسلام 1. قرآن كريم ، وحى اصلى خدا در ميان بشر 2. محتواى قرآن آثار فكرى ، فرهنگى قرآن 1. رشد فكرى دينى نه جمود 2. پيشرفت علمى نه ركود 3. بالندگى عقلانيت و فلسفه اسلامى فقدان زمينه براى واكنشهاى منفى 1. مكمل بودن و تلازم علم و دين ، نه رويارويى
2. خداى قيوم ، نه رخنه پوش نادانيها 3. كمال دين ، مانع ترميمهاى بشرى 4. فلسفه خردبنياد و نگرش جامع به هستى فصل ششم : زبان قرآن در فراشُد دانشهاى اسلامى زبان قرآن ، ضرورتهاى درونى پيوند دين و زبان در فرهنگ اسلامى 1. از علم القرائة تا علوم قرآن 2. علوم ادبى اسلامى و زبان شناسى 3. متون تفسيرى مسلمانان و زبان شناسى 4. كلام و فلسفه اسلامى و زبان شناسى كلام اماميه تفكر معتزلى اهل حديث سلفى گرى جديد و نگاه غير قابل انعطاف به زبان
5. عرفان و تصوف 6. اصول فقه فصل هفتم : زبان قرآن در ساحت مفردات ، كدام نقش ؟ مفاد زبان قرآن زبان قرآن در ساحت مفردات كيفيت وضع لغات فرهنگ قرآن و جامه عربى چند نمونه از اصطلاحات قرآنى قرآن سوره وحى لوح محفوظ قضا و قدر فقه و تفقه مومن و ايمان مريض القلب نفاق ، منافق جهاد فى سبيل الله خشوع صراط مستقيم سبحان و تسبيح دنيا، آخرت برزخ ساعت قيامت جهنم خلود عرف ويژه قرآن جهان بينى قرآن ارتباط عرف ويژه قرآن با معناى لغوى فصل هشتم : نقد و تحليل انظار گوناگون در زبان گزاره هاى قرآن زبان قرآن در سطح گزاره ها و جملات 1. ظاهرگرايى و زبان يك وجهى قرآن نقد و بررسى نظريه ظاهرگرايان قرآن و ارجاع متشابهات به محكمات ديدگاه انديشمندان مسلمان افعال الهى ، ديدگاه معتزليان و اشعريان 2. رمزگرايى باطنيان نقد و بررسى 3. تاءويل گرايى متصوفان نقد و بررسى 4. طبيعت گرايان جديد و تاءويل قرآن الف ) راهبردهاى پوزيتيويستى ب ) عصرى نگرى مفاهيم قرآن ج ) تحليلهاى ناسوتى از وحى د) رهيافتهاى ماترياليستى ه) نمادانگارى زبان دينى و قرآن و) نگاه كاركرد گرايانه به قصص قرآن ! فصل نهم : زبان قرآن ، زبان نمادها يا حقايق متعالى ؟ 1. اصل نخست در هر كلام حقيقت است 2. نشانه هاى حقيقت 3. انحاى قرينه 4. قلمرو مجاز در قرآن 5. تمايز حقيقت فلسفى از حقيقت ادبى يك ، تفاوت حقيقت و مجاز ادبى ، با حقيقت و مجاز فلسفى دو، مجاز و استعاره دروغ يا حقيقت ادعايى ؟
6. از تمثيل تا نماد 7. حقايق متنازل 8. آيا زبان الهيات ناگزير زبان نمادين است ؟
الف ) حكمت اسلامى و معرفت بخشى الهيات ب ) الهيات در چشم انداز وحى قرآنى ج ) مبانى عقلى و نقلى طرد نمادانگارى زبان الهيات د) نسبت زمان مندى در افعال خدا ه) تعبيرهاى اعتبارى در فعل خدا و) ظهر و بطن در قرآن فصل دهم : زبان قرآن ، تعهدبرانگيزى در متن واقع گويى 1. واقع گويى قرآن 2. انواع جملات قرآنى 3. پاره اى از اوصاف قرآن 4. ارتباط (( بايد )) و (( هست )) 5. جستجوى دو ويژگى تواءمان پيام و واقع در برخى آيات نشانه هاى توحيد در پهنه گيتى توصيف خداوند توحيد افعالى سنتهاى الهى كيهان شناسى مراحل پيدايش و تطورات انسان داستان بلعم باعور سرنوشت ابولهب نجوا و صدقه اى كه نسخ شد قصه ربا حوادث و اشراط ساعت تجسم و حضور اعمال شهادت اعضا و جوارح صحنه رستاخيز و سرنوشت نيكان و بدان استنتاج 6. عصرى نگرى و سلب واقعيت از قرآن نقد و بررسى 7. ذاتى و عرضى كردن مفاهيم دين و درگذشتن از صورت متن ! نقد و ارزيابى 8. نگاه پديدار شناسانه به من دين ! نقد و بررسى نتيجه گيرى فصل يازدهم : روش كشف زبان قرآن 1. روش كشف زبان قرآن 2. شناخت عقلى زبان از راه شناخت گوينده 3. شناخت زبان از راه شناخت هدف متن 4. شناخت زبان از راه ويژگيهاى متن 5. شناخت از راه گستره مخاطبان 6. شناخت از طريق محتواى پيام متن 7. شناخت به روش تجربى نقد و ارزيابى 8. شناخت پديدار شناسانه ! نقد و بررسى فصل دوازدهم : زبان قرآن ، زبان ويژه هدايت گزينش نويسنده در زبان قرآن ويژگيهاى زبان شناختى قرآن 1. انتفاع همگانى 2. سبك قرآن ، آميختگى موضوعات سوره اعلى در يك نگاه : 3. زبان دواضلاع 4. زبان ذو مراتب 5. معارف فراعرفى 6. مراتب عالى هدايت و عرف ويژه قرآن 7. جهانى بودن و جاودانگى قرآن زبان هدايت فصل سيزدهم : معناشناسى و هرمنوتيك فهم قرآن 1. مبانى يا زير ساختهاى فكرى در فهم قرآن
رهاوردهاى هرمنوتيكى اين مبانى مبانى متن شناختى - زبان شناختى قرآن تعيين معنايى قرآن مبانى انسان شناختى و پيامدهاى آن 2. امكان فهم قرآن 3. مكانيسم فهم متن گام نخست ، معناشناسى واژگانى . گام دوم ، معناشناسى گزاره اى . گام سوم ، معناشناسى متناظر و فراگير متن .
استمداد از قرائن قرينه هاى درون متنى قرينه هاى برون متنى نقلى قرينه عقلى 4. معيارها و منطق فهم قرآن يك ، قواعد عقلائى حاكم بر زبان دو، همخوانى و سازوارگى درونى متن سه ، هماهنگى و تطابق با عقل برهانى چهار، پاسخگويى به نيازهاى حياتى انسان پنج ، تعيين موضع و تفسير دين باورانه و نه دين سوزانه از متن
