فروغ حكمت
على اكبر دهقانى
- فهرست -
فروغ حكمت رسالت فلسفه و جايگاه آن در حوزه هاى علميّه معرفى كتاب نهاية الحكمة دو ديدگاه مختلف هدف و روش شرح بيانى مختصر در وصف مردى بزرگ 2 ـ پيك و پيام از سوى امير مؤمنان على(عليه السلام) كلام اعتقاد به وجود واقعيتها فايده و روش تحقيق در فلسفه در فلسفه از امور جزئى بحث نمى شود تساوى احكام فلسفه با موضوع فلسفه نيازمندى علوم در اثبات موضوع خود به فلسفه برابرى محمولات فلسفه با موضوع آن مسائل فلسفى به طريق عكس الحمل هستند فلسفه، مقدمه علم ديگرى نيست در فلسفه از برهان لمّى استفاده نمى شود به سؤالات زير پاسخ دهيد. مرحله اوّل - درباره احكام كلى وجود الفصل الأوّل - فى انّ الوجود مشترك معنوى وجود، مشترك معنوى است ابطال نظريه اشتراك لفظى وجود اشتراك مفهوم وجود ميان واجب و ممكن به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثانى - فى أصالة الوجود واعتباريّة الماهيّة وجود، امر اصيل است تعليل بر اصالت وجود دفع اشكالات وارده بر اصالت وجود اشكال دوم و جواب آن اشكال سوم و جواب آن اشكال چهارم و جواب آن نتيجه بطلان اصالت ماهيت نظريه دوانى در مورد اصالت وجود يا ماهيت رد نظريه دوانى در حمل لوازم ماهيت بر ماهيت، وجود نيز حيث تقييدى است احكام ماهيت به وجود سرايت نمى كند وجود، برابر است با شخصيت وجود، مثل ندارد وجود، ضد ندارد وجود نه جزء چيزى است و نه جزء دارد صفات وجود، بيرون از او نيست انقسام وجود به بالذات و بالعرض تغاير وجود با ماهيت تغاير وجود و ماهيت تحليلى است نه خارجى نفس الامر چيست؟ اضطرارى ديگر براى عقل حاصل سخن در باب نفس الامر نظريه دوم در باب نفس الامر نظريه سوم در باب نفس الامر شيئيت، مساوى وجود است حقيقت وجود، علت ندارد وجود، عين خارجيت است به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثالث - فى أنّ الوجود حقيقة مشكّكة اقسام كثرت تشكيك در وجود دليل بر تشكيك در وجود نتيجه بحث اطلاق و تقييد در مراتب وجود نسبت وجود شديد به ضعيف مراد از تركيب در مراتب وجود سعه و ضيق در مراتب عالى و دانى وجود دو ساحل براى وجود براى وجود، سه نوع تخصّص وجود دارد به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الرابع - فى شطر من أحكام العدم طرح يك شبهه پاسخ به شبهه طرح شبهه معدوم مطلق موارد ديگرى كه ايهام تناقض در آنها مى رود به سؤالات زير پاسخ دهيد. در وجود تكرار نيست در تمايز دو وجود، تميّز وهمى كفايت نمى كند اشكال وحدت دو وجود، به وحدت صورت علمى آن، به همراه پاسخ آن دليل اول بر امتناع اعاده معدوم دليل دوم دليل سوم دليل چهارم نظر متكلمان درباره اعاده معدوم به سؤالات زير پاسخ دهيد. مرحله دوم - فى الوجود المستقبل والرابط - وفيها ثلاثة فصول الفصل الأوّل - فى انقسام الوجود إلى المستقل والرابط تقسيم موجود به مستقل و رابط ظرف تحقق وجود رابط، همان ظرف طرفين اوست وجود رابط، موجب اتحاد طرفَين آن است رابط در حمل اولى و قضاياى بسيطه، وجود ندارد از عدم، رابط ساخته نمى شود در قضاياى سالبه نيز عدم، رابط قرار نمى گيرد از وجود رابط، ماهيت انتزاع نمى شود به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثانى - فى كيفية اختلاف الوجود الرابط والمستقل اختلاف وجود مستقل و رابط چگونه اختلافى است؟ ديدگاه مولف در مورد اختلاف وجود مستقل و رابط مفهوم در استقلال و عدم آن تابع وجود خود قيام وجود رابط به يك يا دو طرف در عالم هستى فقط يك وجود مستقل، وجود دارد به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثالث - فى انقسام الوجود فى نفسه الى ما لنفسه وما لغيره تعريف وجود لغيره دليل بر وجود لغيره عرض از مراتب وجود جوهر است مفاهيم انتزاعى چه زمان، ماهيت به شمار مى روند؟ مرحله سوم - فى انقسام الوجود الى ذهنى و خارجى و فيها فصل واحد فصل - فى انقسام الوجود الى ذهنى وخارجى وجود ذهنى ماهيات، ملاك علم ما به خارج نظريّه اضافه نظريه اشباح نظريه دوم اشباح دليل بر وجود ذهنى ماهيات دليل دوّم وجود ذهنى ماهيات، آثارى خارجى ندارد رد نظريه اضافه رد نظريه شبح جوابى ديگر از نظريه دوم شبح نتيجه، اينكه علم به سبب تحقق وجود ذهنى ماهيات، حاصل مى شود. ماهيات ذهنى، داخل در هيچ مقوله اى نيستند اشكال اجتماع جوهر و عرض پاسخ اشكال اشكال دوم، اجتماع جوهر و كيف اجتماع عناوين متقابل اشكال اجتماع كليّت و جزئيّت اشكال وجود يافتن محالات ذاتى وجود ذهنى حاكى از خارج وجود ذهنى همراه با آثار خاص به خود اشكالى ديگر بر وجود ذهنى جواب ناصحيح از اشكال و ردّ آن جواب صحيح از اشكال اشكال: علوم حسى و خيالى، مادى هستند و با ماهيات خارجى مباينت دارند جواب اشكال حقايقى كه عين خارجيّت يا بطلان ذاتى هستند در ذهن حلول نمى كنند به سؤالات زير پاسخ دهيد. مرحله چهارم - فى مواد القضايا - «الوجوب والامتناع والامكان» الفصل الاول - فى أنّ كلّ مفهوم إمّا واجب وإمّا ممكن وإما ممتنع اقسام مفهوم: واجب، ممتنع و ممكن تعريف حقيقى و شرح الاسمى وجوب و امكان، مقصود بالذات مى باشند اشكال بر اتصاف موجود به وصف امكان پاسخ به اشكال پاسخى ديگر به اشكال دوم ماهيت، موضوع امكان است امكان، لازمه ماهيت است امكان در خارج به وجود موضوعش موجود است دفع اشكال اشكال بر استقلال وجود امكان در خارج اشكالى ديگر بر استقلال وجود امكان در خارج استدلال بر استقلال وجود امكان و جواب از آن تعريف ضرورت ازلى ضرورت ذاتى ضرورت وصفى معناى مختلف امكان: امكان خاص و عام امكان عام از امكان خاص، اعم است زيرا با وجوب و امتناع هم سازگار است نقل معناى امكان از معناى اول خود امكان اخص امكان استقبالى امكان استعدادى امكان وقوعى معناى هفتم، امكان فقرى شمول جهات سه گانه به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثانى - فى انقسام كلّ من المواد الثلاث الى ما بالذات وما بالغير وما بالقياس إلى الغير، إلاّ الامكان در تقسيم هر يك از مواد سه گانه وجوب بالذات و بالغير ـ امتناع بالذات و بالغير ـ امكان ذاتى چرا امكان غيرى، ممتنع است؟ دليل ديگرى بر رد وجود امكان بالغير مثالهاى وجوب بالقياس مثالهاى ممتنع بالقياس الى الغير ممكن بالقياس مصاديق امكان بالقياس واجب بالذات، نمى تواند واجب بالغير باشد. بين دو واجب، تلازم برقرار نمى گردد به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثالث - فى أنّ واجب الوجود بالذات ماهيّته إنّيّته ماهيت واجب الوجود بالذات، همان وجود اوست برهان اول بر عدم ماهيت براى واجب اعتراض بر استدلال فوق استدلال دوم بر عدم ماهيت براى واجب اشكال بر استدلال سهروردى وجوب واجب، بذاته است ايراد اول بر عدم ماهيت براى واجب ايراد دوم ايراد سوم ايراد چهارم وجه دفع اشكال متمم جواب ضرورت ازلى وذاتى ضرورت وصفى به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الرابع - فى أنّ واجب الوجود بالذات، واجب الوجود من جميع الجهات در واجب تعالى حالت منتظره، وجود ندارد در واجب تعالى، جهت امكانى وجود ندارد دليل ديگر رد اشكال استدلال به بيانى ديگر ايراد بر اصل مطلب جواب ايراد وحدت او، وحدت صرف است نفى جزء از او تمام صفات او عين يكديگرند معناى وجوب واجب به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الخامس - الشى ما لم يجب لم يوجَد، وفيه بطلان القول بالأولويّة معلول تا به مرز وجوب نرسد، موجود نمى شود آيا وجوب معلول، فاعل را مجبور مى كند جواب اشكال ملاك قول به اولويت اقسام اولويّت اقوال متفرقه در باب اولويت رد همه اين اقوال دليلى ديگر بر ابطال اولويت تكرار اشكال قبلى اولويت در قضايا وجوب لاحق وجوب سابق و لاحق، وجوب غيرى هستند به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل السادس - فى حاجة الممكن إلى العلّة وأنّ علّة حاجته إلى العلّةهو الإمكان دون الحدوث ممكن نمى تواند بدون علت، موجود شود ملاك نيازمندى به علّت برهانى ديگر بر اينكه علت حاجت، امكان است نه حدوث عليتِ حدوث، به جميع احتمالاتش مردود است دليل مخالفين عليّت امكان جواب اول از اشكال جواب دوم از اشكال جواب سوم اشكال نقد جواب سوم نقدى ديگر بر جواب سوم اشكال و جواب در اعدام، تمايزى نيست عدم هم علت مى خواهد به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل السابع - الممكن محتاج إلى العلّة بقاءاً، كما أنّه محتاج إليها حدوثاً ممكن در حدوث و بقا بعلت محتاج است دليلى ديگر بر نيازمندى ممكن در حدوث و بقا تفاوت استدلال اول با دوم به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثامن - فى بعض أحكام الممتنع بالذات پاره اى از احكام ممتنع بالذات آنچه مستلزم ممتنع ذاتى است ممتنع غيرى است، كه لامحاله ممكن است استلزام ميان دو واجب يا ممتنع بالذات، بر قرار نمى شود فرق بين شرطيه لزوميه و اتفاقيه غلط مشهور نزد عده اى از متكلمان معناى عدم امكان تعقل ممتنع بالذات دفع شبهه تناقض اشكال بر مصاحبت اتفاقى بين دو ممتنع بالذات جواب از اشكال ملازمه اى ميان ممتنع ذاتى و ممكن نيست اشكال بر عدم استلزام ميان ممتنع ذاتى و ممكن جواب اشكال نحوه وجودِ امكان و وجوب در خارج به سؤالات زير پاسخ دهيد. المرحلة الخامسة - فى الماهيّة واحكامها - و فيها سبعة فصول الفصل الأوّل - فى أنّ الماهيّة فى حدّ ذاتها لا موجودة ولا لا موجودة ماهيت، نه عين وجود است و نه عين عدم توجيه اشكال مقدر نفى ساير معانى متقابله از ماهيت به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثانى - فى إعتبارات الماهيّة اعتبارات سه گانه ماهيّت اعتبار بشرط لا ماهيت لا بشرط مخلوطه، مجرده، مطلقه كيفيت تحقق كلى طبيعى به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الثالث - فى الكلّىّ والجزئى كلى و جزئى تفسيرى نادرست از كليت نقد ديدگاه فوق اشكال بر اينكه كليت، لازمه وجود ذهنى ماهيات است جواب از اشكال اقسام تمايز تشخص به وجود، حاصل مى شود، نه چيز ديگر اقوال ديگر در باب تشخص كسانى كه اسباب بعيد تشخص را تشخص بخش پنداشته اند. به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الرابع - فى الذاتى والعرضى مفاهيم ذاتى و عرضى اقسام عرضى مشخصات ذاتى ذات و اجزاى آن، به حمل اولى با هم متحدند به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل الخامس - فى الجنس والفصل والنوع وبعض ما يلحق بذلك تعريف نوع و جنس و فصل ماده و علت مادى در انواع جنس، لا بشرط لحاظ مى گردد نوع و دو اعتبار در جزء مشترك كيفيت قوام جنس به فصل اشكال بر تخصص جنس به واسطه فصل جواب از اشكال اشكال بر محصّل بودن فصل جواب از اشكال از آنچه گذشت نكاتى آشكار مى گردد حمل بين جنس و فصل جنس و فصل قريب، يكى بيش نيستند تفاوت جنس و ماده، فصل و صورت بيان تعدد اعتبار در اعراض به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل السادس - فى بعض ما يرجع الى الفصل معانى لفظ فصل فصل، تحت جنس خود مندرج نمى گردد عدم اندراج فصل تحت جنس، منافاتى با حمل شايع ميان آن دو ندارد اشكال بر عدم اندراج فصل، تحت جنس خود جواب از اشكال اعتبار دوم صورت بودن ماهيت وجه اطلاق جوهر بر فصول، به ملاك اعتبار سوم ماهيت نتيجه اينكه فصل و صورت ذهناً و خارجاً بسيطند جواب از اشكال بر نفس مطابقت تحليلى كه درباره نفس گذشت با مبناى مشائين بود به سؤالات زير پاسخ دهيد. الفصل السابع - فى بعض احكام النوع تعريف و تقسيم نوع اجزاى ماهيت در خارج چگونه موجودند فرق مركب حقيقى و غير حقيقى چرا برخى ماهيات كثير الافرادند؟ به سؤالات زير پاسخ دهيد.
