تقريظ استاد واعظزاده خراسانى
مقدمه مؤلف
پيشگفتار
فصل اول كليات
معناى فقه
معناى شريعت
بخشهاى فقه
مقايسه ميان فقه و شريعت
پيدايى فقه
تحول و ديگرگونى فقه
فقه صحابه
فقه در دوران تابعين
مكاتب فقهى در دوران تابعين
منابع استنباط تابعين
شناسه كلى فقه تابعين
عوامل اختلاف تابعين
دوران طلايى فقه
عوامل خيزش فقهى در اين عصر
دوره تقليد و توقف
باز ايستادن فقه از حركت و پويايى
فصل دوم : پيشوايان مذاهب و گرايشهاى فقهى آنان
شخصيت ابوحنيفه
عوامل مؤثر بر انديشه فقهى ابوحنيفه
منابع استنباط ابوحنيفه
ويژگى عمومى فقه ابوحنيفه
مشهورترين اصحاب ابوحنيفه
تاثير محيط مدينه در فقه مالك
منابع استنباط مالك
ويژگى فقه مالك
نامورترين اصحاب مالك
سير زندگى شافعى
جايگاه علمى شافعى
كار فقهى شافعى
منابع استنباط شافعى
ويژگى فقه شافعى
آراى قديم و جديد شافعى
نامورترين شاگردان شافعى
منابع استنباط احمدبن حنبل
دلايل فراوانى رواياتى كه از امام احمد نقل مى شود
ويژگى عمومى فقه احمدبن حنبل
مشهورترين پيروان ابن حنبل
شخصيت امام صادق (ع )
منابع استنباط در فقه شيعه
ويژگى عمومى فقه شيعه
شخصيت زيد
منابع استنباط در فقه زيدى .
ويژگى عمومى فقه زيدى
شخصيت ظاهرى
ويژگى عمومى فقه ظاهرى
بخش اول : اختلاف در قواعد اصولى و زبانى وپيامدهاى فقهى آن
مبحث اول : تقسيم لفظ به اعتبار وضع
فصل اول : تقسيم لفظ به اعتبار وضع
گفتار اول : خاص و دلالت آن
ديدگاه نگارنده
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
گفتار دوم : اختلاف درباره امر و مقتضاى آن
مساله اول : اختلاف در مدلول صيغه امر
آراى عالمان در اين مساله
ادله اكثريت
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از ختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
مساله دوم : اختلاف در اقتضاى مره يا تكرار
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مساله سوم : اختلاف درباره فور و تراخى
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده :
واجب موسع
گفتار سوم : اختلاف در مدلول نهى
ديدگاه نگارنده
دلالت نهى بر تكرار و فور
مساله اول : اثر نهى مطلق در منهى عنه
ديدگاه نگارنده
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مساله دوم : اثر نهى مقيد
ديدگاه حنفيه
ديدگاه مالكيه
ديدگاه حنابله
ديدگاه ظاهريه
ديدگاه اباضيه
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
گفتار چهارم : مطلق و مقيد
مساله اول : حقيقت مطلق و مقيد و احكام اين دو
مساله دوم : حمل مطلق بر مقيد:
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
مبحث اول :تقسيم لفظ به اعتبار وضع (دنباله )
فصل دوم :عام و تاثير آن در اختلافات فقهى
گفتار اول : عام و دلالت آن
انواع عام
قطعى يا ظنى بودن دلالت عام
برخى اختلاف هاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
گفتار دوم : تخصيص عام
تعريف و اقسام تخصيص
مساله اول : تخصيص عام به خبر واحد
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مساله دوم : تخصيص عام به قياس
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
مساله سوم : تخصيص عام به عرف
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مبحث اول : تقسيم لفظ به اعتبار وضع (دنباله )
فصل سوم مشترك لفظى و تاثير آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : اختلاف در وجود مشترك لفظى
گفتار دوم اختلاف در استعمال مشترك در همه معانى آن
گفتار سوم : حمل مشترك بر مدلول آن
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مبحث دوم تقسيم الفاظ به اعتبار دلالت
فصل اول دلالت , اقسام و احكام آن
گفتار اول : شيوه حنفيه
ظهور و خفا در دلالت اشاره
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مساله چهارم : دلالت اقتضا (اقتضاى نص )
عموم مقتضى
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
گفتار دوم : شيوه اكثريت منطوق و مفهوم
ديدگاه نگارنده
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مساله دوم : مفهوم مخالف
دلايل نفى كنندگان مفهوم مخالف
دلايل اثبات كنندگان حجيت مفهوم مخالف
ديدگاه نگارنده
شرايط حجيت مفهوم مخالف
مهمترين انواع مفهوم مخالف
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مفهوم عدد
مبحث سوم : تقسيم الفاظ به اعتبار وضوح وخفا در دلالت
فصل اول : بررسى ديدگاهها
گفتار اول : تقسيم الفاظ به اعتبار وضوح از ديدگاه حنفيه
پاره اى اختلاف نظرهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
گفتار دوم : تقسيم لفظ به اعتبار وضوح از ديدگاه اكثريت
مقايسه اى ميان شيوه اكثريت و شيوه حنفيه
ظاهر و مؤول
موضع ظاهريه نسبت به ظاهر ادله
شرايط تاويل
انواع تاويل
نمونه هايى از اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف نظر در تاويل ادله
گفتار سوم : تقسيم الفاظ به اعتبار خفا از ديدگاه حنفيه
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
مشكل
گونه هاى مشكل
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
مجمل
گونه هاى مجمل
متشابه
دو نمونه از اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف نظر در اين اصل
گفتار چهارم : تقسيم الفاظ به اعتبار خفا از ديدگاه اكثريت
مجمل
گونه هاى مجمل
مقايسه اى ميان مجمل از ديدگاه اكثريت و حنفيه
اختلافهايى فقهى برخاسته از اختلاف درباره اين اصل
متشابه
مبحث چهارم : تقسيم الفاظ به اعتباراستعمال
فصل اول : حقيقت
گونه هاى حيقت
احكام حقيقت
برخى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف نظر در اين اصل
مبحث چهارم : تقسيم الفاظ به اعتبار استعمال (دنباله )
فصل دوم : مجاز
اختلاف در بود و نبود مجاز
احكام مجاز
پاره اى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف نظر درباره اين اصل
مبحث چهارم : تقسيم الفاظ به اعتبار استعمال (دنباله )
فصل سوم : كنايه
زمينه استعمال كنايه نزد فقيهان
كنايه در طلاق
ديدگاه نگارنده
بخش دوم : اختلاف در احكام فقهى درنتيجه اختلاف در سنت نبوى
فصل اول : حقيقت سنت , اهميت , و اقسام آن
گفتار اول : سنت و اقسام آن
اقسام سنت به اعتبار خود آن
سنت قولى
سنت فعلى يا عملى
ديدگاه نگارنده
سنت تقريرى
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف درباره سنت تقريرى
گفتار دوم : جايگاه و اهميت سنت نبوى
كتاب
سنت
اجماع
عقل
گفتار سوم : اهميت سنت در تشريع
سنت تقريركننده و تاكيد كننده
سنت تبيين كننده
سنت تاسيسى
فصل دوم : سنت متصل
گفتار اول : مراتب سنت بر حسب اتصال سند و تاثير آن دراختلافهاى فقهى
سنت متواتر
شرايط تواتر
انواع تواتر
سنت مشهور
مرتبه و جايگاه سنت مشهور
حكم سنت مشهور
خبر واحد
مراتب خبر واحد از نظر قوت
حكم خبر واحد
ديدگاه نگارنده
گفتار دوم : شرايط راوى و تاثير اين شرايط در اختلاف فقها
عقل
ضبط
اسلام
عدالت
ديدگاههاى عالمان درباره خبر مجهول
برخى اختلاف نظرهاى فقهى برخاسته از اختلاف درباره اين اصل
گفتار سوم : شرايط عمل به خبر واحد و تاثير اين شرايط دراختلاف فقها
شرايطهاى عمل به خبر واحد از ديدگاه حنفيه
شرط اول : مخالف نبودن با قياس
ديدگاه نگارنده
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
شرط دوم : خبر واحد درباره موضوعى كه همگان با آن سر و كار دارند وارد نشده باشد
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
شرط سوم : تعارض نداشتن با دليل قويتر
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
شرط چهارم : راوى خود برخلاف روايتش عمل نكرده باشد:
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
ديدگاه نگارنده
شرطهاى عمل به خبر واحد از ديدگاه مالك
شرط اول : تعارض نداشتن با عمل مردم مدينه
شرط دوم : تعارض نداشتن با قياس
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
شرطهاى عمل به خبر واحد از ديدگاه زيديه
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از اختلاف زيديه با اكثريت در اين مساءله
شرطهاى عمل به خبر واحد از ديدگاه شيعه اماميه
برخى اختلاف نظرهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
شرايطهاى عمل به خبر واحد از ديدگاه خوارج
حديث مرسل و اثر آن در اختلافهاى فقهى
برخى اختلافهاى فقهى برخاسته از اختلاف نظر در اين اصل
فصل سوم تفاوت در آگاهى از حديث يا تعيين مقصود آن و ياوجود تعارض
گفتار اول : تفاوت در ميزان و نحوه آگاهى از حديث
الف ـ اختلاف نظر صحابه به علت تفاوت در آگاهى از حديث
ب ـ اختلاف تابعين به علت تفاوت در آگاهى از حديث يا اطمينان به آن
ج ـ اختلاف ميان پيشوايان مذاهب اهل سنت به سبب تفاوت در آگاهى به حديث :
اختلاف نظرى فقهى برخاسته از تفاوت در آگاهى به حديث
گفتار دوم : اختلاف در فهم مقصود حديث
نمونه هايى از اختلاف نظرهاى فقهى صحابه
نمونه هايى از اختلاف نظر فقيهان به سبب تفاوت در برداشت از حديث
گفتار سوم : اختلاف درباره تعارض و شيوه دفع آن
تعارض
دفع تعارض
مرجحات
الف ـ ترجيح به اعتبار سند
ب ـ ترجيح به اعتبار متن
ج ـ ترجيح به اعتبار امرى خارجى
نمونه اى از اختلاف نظرهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
بخش سوم : اختلافهاى فقهى صحابه وتابعين
فصل اول : اختلاف صحابه در عمل به منابع تبعى
گفتار اول : منابع تشريع در دوران خلفاى راشدين
دگرگونى فقه پس از پيامبر
1 ـ تحول زندگى و ظهور رخدادهاى تازه
2 ـ گسترش حوزه نفوذ اسلام
3 ـ جاودانگى شريعت و روح كلى آن
4 ـ محدود بودن نصوص و نامحدود بودن رخدادها
به رسمت شناخته شدن اجتهاد از سوى پيامبر اكرم
شيوه فقيهان صحابى در استنباط احكام
راى
موضع صحابه در برابر راى
ارزيابى راى صحابى
شيوه صحابه در استناد به راى و انطباق دادن آن
گفتار دوم : اجتهاد به راى صحابه از طريق قياس
قياس در لغت و اصطلاح
برخى اختلاف نظرهاى فقهى در ميان فقهاى صحابه , برخاسته از اختلاف در اجراى قياس
گفتار سوم :اجتهاد صحابه از طريق مصالح مرسله , سد ذرايع واستحسان
مصلحت در لغت و اصطلاح
اقسام مصلحت
تشريع اسلامى و مصلحت
تبدل احكام به تبدل مصالح نسخ شمرده نمى شود
عمل صحابه به مصلحت
اختلاف نظرهايى فقهى برخاسته از اختلاف درباره مصلحت
عمل به سد ذرايع
عمل به استحسان
ديدگاه نگارنده
فصل دوم :اختلاف فقهاى تابعى به دليل اختلاف در اجتهاد به راى
گفتار اول : اختلاف شيعه با اكثريت
نمونه هايى از اختلاف
الف ـ در مسائل عقيدتى :
ب ـ در مسائل فقهى :
گفتار دوم : اختلاف خوارج با اكثريت
گفتار سوم : تقسيم شدن اكثريت به اهل راى و اهل حديث
مكتب اهل حديث و عوامل گسترش آن در حجاز:
مكتب اهل راى و عوامل گسترش آن در عراق
نمونه هايى از اختلاف نظرهاى فقهى
ديدگاه نگارنده
بخش چهارم : اختلاف پيشوايان مذاهب فقهى در نتيجه اختلاف نظر در منابع تبعى
فصل اول :اجماع و اثر آن بر اختلافهاى فقهى
گفتار اول : اختلاف درباره اجماع عام
تعريف اجماع و شرايط آن
اختلاف نظر در امكان و حجيت اجماع
گفتار دوم : اجماعهاى خاص
اجماع عترت
اجماع اهل مدينه
ديدگاه نگارنده
اجماع از ديدگاه ظاهريه و خوارج
اختلاف نظرهايى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
فصل دوم :قياس و اثر آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : حجيت قياس
اختلاف نظرهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
گفتار دوم : آنچه قياس در آن جارى مى شود
قياس در عقليات
قياس در لغت
قياس در حدود, كفارات , تقديرات و رخصتها
پاره اى اختلاف نظرهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
قياس در اسباب , شروط, و موانع
برخى اختلاف نظرهاى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
فصل سوم : استحسان و اثر آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : ديدگاههاى عالمان اصول و فقه درباره استحسان
استحسان از ديدگاه حنفيه
ديدگاه مالكيه
شافعيه
ديدگاه حنابله
ديدگاه شيعه اماميه
ديدگاه زيديه
ديدگاه اباضيه
استحسان از ديدگاه ظاهريه
آنچه از مقايسه اين ديدگاهها به دست مى آيد
گفتار دوم :اختلاف نظرهايى فقهى برخاسته از اختلاف درباره استحسان
فصل چهارم :مصالح مرسله و تاثير آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : حجيت مصالح مرسله
ديدگاهها
گفتار دوم :اختلاف نظرهايى فقهى برخاسته از اختلاف در اين اصل
فصل پنجم : حجيت قول صحابى و تاثير آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : حجيت قول صحابى
ديدگاهها
دلايل هر يك از گروهها
ديدگاه نگارنده
گفتار دوم : اختلافهايى فقهى برخاسته از اختلاف نظر در اين اصل
فصل ششم : استصحاب و تاثير آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : استصحاب , انواع و حجيت آن
استصحاب در لغت و اصطلاح
انواع استصحاب
ديدگاهها
گفتار دوم : اختلافهايى فقهى برخاسته از اختلاف دراستصحاب
فصل هفتم : سد ذرايع و تاثير آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : سد ذرايع و حجيت آن
انواع ذريعه
ديدگاهها
گفتار دوم : اختلافهايى فقهى برخاسته از اختلاف در حجيت سدذرايع
فصل هشتم : عرف و تاثير آن در اختلافهاى فقهى
گفتار اول : عرف و حجيت آن ,انواع عرف
تقسيم عرف به اعتبار مظهر آن
تقسيم عرف به اعتبار منبع
تقسيم عرف به اعتبار مشروعيت
شرطهاى معتبر بودن عرف
اهميت عرف
گواهيهايى بر اعتبار عرف نزد فقيهان
اثر عمل به عرف در اختلافهاى فقهى
گفتار دوم : اختلافهايى فقهى برخاسته از اختلاف در عمل به عرف
كتابنامه