اصول فلسفه و روش رئالیسم ، جلد سوم

متفكر شهيد استاد مرتضى مطهرى

- فهرست -

مقدمه
 

مقاله هفتم
 

واقعيت و هستى اشياء
مقدمه
مسائل وجود
روش شناسى يا متدولوژى
تمايز علوم
موضوع چيست؟
نقطه‏هاى اتكاء مسائل علوم يا مبادىتصوريه و تصديقيه
مبادى فلسفى
اصول متعارفه فلسفى
اصول موضوعه در فلسفه
منشا اختلاف علوم‏وفنون از لحاظ اصولتفكرمتعارفه وموضوعه وازلحاظ‏روش‏واسلوب
اسلوب و روش تفكر در فلسفه
واقعيت و هستى اشياء
اصل كلى واقعيتى هست
نظريه دكارت
داشتن فلسفه مسبوق به شناخت ذهناست
مفهوم هستى در ذهن
مفهوم هستى مشترك معنوى يا لفظى
اصالت وجود و واقعيت
اصالت وجود يا ماهيت
نكاتى چند يا نتايجى چند
مفهوم وجود مفهومى است‏بسيط و مستغنى از تعريف است
نظريه وحدت در عين كثرت و كثرت در عين وحدت
وحدت وجود
تباين و كثرت وجودات
وحدت در عين كثرت و كثرت در عين وحدت
جنبه تاريخى مسائل وجود
توضيح
نظريه‏هائى كه در اين مقاله بثبوت رسيد
 

مقاله هشتم
 

ضرورت و امكان
مقدمه
معناى ضرورت و امكان
ضرورت و امكان معقول است نه محسوس
اين بحث علمى است‏يا فلسفى
منشا ضرورت و امكان
قانون عليت و معلوليت
علت ضرورت دهنده به معلول است جبر على و معلولى
آيا نيازمندى معلول بعلت تنها در حدوث است‏يا هم در حدوث است و هم در بقاء؟
ضرورت بالذات و بالغير
ضرورت ذاتى فلسفى و ضرورت ذاتى منطقى
توجيه نظام موجودات
اصالت وجود و ضرورت و امكان
آيا موجود معدوم مى‏شود
قانون لاوازيه
ضرورت و امكان
بيان ديگر
قانون عليت و معلوليت پايه و اساس علم
نيازمندى معلول به علت از نظر حدوث و بقا
اشكال
پاسخ
اشكال
پاسخ
مدعا
اشكال
پاسخ
اشكال
پاسخ
اشكال
پاسخ
اشكال
پاسخ
اشكال
تقابل فيزيك جديد با نظريه ارسطوئى احتياج حركت‏بمحرك دائمى
قانون جبر ناقض قاعده فلسفى نيازمندى معلول بعلت در بقا
بطلان تسلسل علل
پاسخ
توضيح و تذكر
نكته 1
نكته 2
مسئله جبر و اختيار
مجموع راههائى بشر در مسئله جبر و اختيار پيش گرفته است
نفى ضرورت على و معلولى ملازم با آزادى و اختيار نيست
ضرورت على و معلولى افعال انسان منافى با اختيار و آزادى انسان نيست
فعاليت التذاذى و فعاليت تدبيرى
مقدمات افعال اختيارى
آيا اين مقدمات اختيارى است‏يا غير اختيارى
جبر و تفويض از جنبه كلامى
جبر و اختيار و وجدان
جبر و اختيار و اخلاق
امر بين امرين از نظر فلسفى و كلامى و اخلاقى
بحثى با ماديين
پاسخ
مسائلى كه در اين مقاله بثبوت رسيده
 

مقاله نهم
 

علت و معلول
انسان عالم به علم و جهل خود
نظريه متكلمين مبتنى بر انكار قانون عليت
راه ديگر
قانون عليت
احتياج بعلت
مجموع نظريه‏هايى كه از طرف طرفداران قانون علت و معلول در زمينه مناط احتياج به علت ابراز شده است
1- نظريه حسى
2- نظريه حدوثى
3- نظريه ماهوى
4- نظريه فقر وجودى
نقد نظريه حسى
نقد نظريه حدوثى
نقد نظريه ماهوى
نظريه فقر وجودى نتيجه قطعى اصول حكمت متعاليه
اشكال
پاسخ
اشكال
پاسخ
اصل سنخيت
دليل حسى و استقرائى
دليل عقلى و قياسى
سخن جينز در كتاب راز آفرينش يا جهان شگفت
قانون عليت‏يك قانون تجربى نيست
قانون عليت از شؤون واقعيت مطلق است
خلاصه نظريه ما راجع به قانون عليت
علتهاى چهارگانه
علت فاعلى
اشكال
تقسيم علت‏به علل اربعه از تقسيمات ارسطوئى است
مقدمات ارسطو در اثبات محرك اول
پاسخ
تعريف رابطه عليت را به دو نحو
1- رابطه عليت چيزى جز تعاقب دو حادثه نيست
2- عليت و معلوليت عبارت است از رابطه‏اى واقعى بين دو واقعيت كه يكى وابسته بديگرى است
علت مادى
تعريف ماده در اصطلاحات فلسفى و عرفى
ماده اولى يا ماده المواد عالم چيست
علت صورى
علت غائى
اصل عليت غائى
غايت و شعور و ادراك
غايت و فعل
علت غائى و علت فاعلى
اصل تنظيم كننده
اتفاق
بخت‏خوب و بد
مسائلى كه در اين مقاله اثبات گرديد