تفسير الميزان جلد ۱۰ سورههای يونس و هود
علامه طباطبايي رحمه الله عليه
- فهرست -
آيات 10 - 1 سوره يونس 3 ترجمه آيات بيان آيات كيفيت و مكان نزول سوره يونس و بيان غرض و آهنگ كلى اين سوره مباركه اشاره به استعمال كلمه (آيه ) در مورد معانى ، اعيان واقوال بيان مراد از (حكيم ) در: (تلك الكتاب الحكيم ) وحى مشتمل است بر انذار همه مردم و تبشير مؤ منين . و بيان معناى : (قدم صدق) جواب خداى تعالى به ترديد و تعجب كفار ازنزول وحى و اينكه پيامبر (ص ) را ساحر مبين خواندند معناى حق بودن معاد استدلالاول بر اثبات معاد، به سنت جاريه الهيه بر اضافه رحمت تا تماميت وكمال موجودات حجت دوم : اعمال فسط و عدل الهى ، با پاداش دادن به صالح و كيفر دادن صالح(ليجزى الذين آمنوا...) حقانيت خلقت الهى در آفرينش آفتاب و ماه معناى اختلاف ليل و نهار و حكمتهايى كه در آن وجود دارد انكار لقاء اللّه و فراموشى روز حساب و دلبستگى به زندگى دنيا و اساس انكاردين مى باشد مراد از هدايت مؤ منين به ايمانشان ، و اشاره به رابطه بين ايمان وعمل و آثار هر يك محبت خالص مؤ منين به خداى تعالى ، تسبيح او، و تحيت و درود آنان به يكديگر درجنات نعيم حمد و ستايش خداى تعالى فقط از بندگان مخلص خدا بر مى آيد بحث روايتى (رواياتى در مورد: (قدم صدق عند ربهم )، و تسبيح و حمد پروردگار توسطاهل بهشت ) توضيحى درباره معناى تسبيح و حمد خداى تعالى و بيانى درباره انقطاع تمامسخنان در دنيا جز ذكر: (الحمدلله ) سوره يونس ، آيات 14 - 11 ترجمه آيات بيان آيات وجه عدم شتاب خداوند در عذاب منكرين معاد توجه انسان به خدا در زمان بلاها و ناملايمات زندگى سبب ضلالت و طغيان كافران و غفلت ورزيدنشان از خداى تعالى سوره يونس ، آيات 25 - 15 ترجمه آيات بيان آيات علت اينكه مشركين به رسولاللّه گفتند: (قرآنى ديگر بياور يا اين قرآن راتبديل كن ) و مراد آنان از اين درخواست و وجوهى كه در اين باره گفته شد است جواب به درخواست مشركين و بيان اينكه پيامبر (ص ) حق و اختيارى در تعويض وتبديل قرآن ندارد ظلمى بالاتر از افترا بستن به خدا يا تكذيب آيات او نيست فلسفه بت پرستى و مبناى عقايد بت پرستان درباره بت ها و رد پندارهاىباطل آنان توضيحى در مورد پيدايش اختلاف در ميان مردم و بوجود آمدن دو راه : هدايت و ضلالت اقوال مفسرين در ذيل آيه شريفه : (و ما كان الناس الا امة واحدة فاختلفوا...) سخن يكى از مفسرين در مورد جمله : (و لولا كلمة سبقت من ربك ) و بيان نادرستى آن شرحى در مورد مكر مشركين در آيات خدا و مراد از: (اللّه اسرع مكرا) معناى (دعا) و فرق آن با (ندا)و بيان مراد از دعا و دعوت خداى تعالى و دعا ودعوت بندگان دعا و عبادت در حقيقت يكى هستند و دعاء بنده عبادت ، و عبادت او دعا است معناى (سلام ) و اينكه سلام از اسماء خداى تعالى است و اشاره به وجه تسميهبهشت به (دارالسلام ) بحث روايتى (رواياتى چند در مورد درخواست قرآنى ديگر توسط مشركين ، مكر كردن با خدا،دارالسلام و...) سوره يونس ، آيات 30 - 26 ترجمه آيات بيان آيات پاداش نيكوكاران (حسنى ) و (زياده بر آن ) است و دچار تاريكى ظاهرى ومعنوى نمى شوند كيفر بدكاران مساوى كار بدشان است ، ذليل هستند، چهره هايشان را سياهى پوشانيدهو خالد در آتشند در روز قيامت بت ها و خدايان مشركين ، عبادت آنان را نفى مى كنند نقد و رد نظريات مختلف برخى از مفسرين در مورد نفى عبادت مشركين بحث روايتى (چند روايت در مورد اينكه پاداش محسنين ، حسنى و زياده بر آن است و در مورد سياهىچهره بدكاران در روز قيامت ) آيات 36 - 31 سوره يونس 69 ترجمه آيات بيان آيات سه حجت قاطع بر ربوبيت خداوند متعال عليه مشركين معناى رزاق بودن خداوند از آسمان و زمين ، و منظور از ملكيت گوشها و چشم ها در: (امنيملك السمع و الابصار) معناى حيات (زنده بودن )، و اشاره به عموميت حيات بين حيوان و نبات اينكه خداوند زنده را مرده و مرده را زنده بيرون مى كند، يعنى چه ؟ احتجاج براى توحيد خداوند در ربوبيت به اينكه تنها مدبر امور مردم و امور عالمپروردگار يگانه است قضاء حتمى خداوند اين است كه فاسقان ايمان نخواهند آورد گفتار بعضى از مفسران در مقصود از لفظ (كلمه ) در آيه شريفه رد آن احتياج دوم براى توحيد خداوند، با استناد به مساءله ابداء و اعاده خلق نكته و معناى لطيفى كه از جمله پرسشى : (افمن يهدى الى الحق احق ان يتبع ...)استفاده مى شود نكته و معناى لطيفى كه از جمله پرسشى :(افمن يهدى الى الحق احق ان يتبع ...)استفاده مى شود چند مطلب كه از آيه شريفه استفاده مى شود معناى استثناء در: (امن لا يهدى الا ان يهدى ) واقوال نادرست برخى از مفسرين در اين باره اشاره به اينكه هدايت به معناى ايصال به مطلوب ، شاءن انبياء و ائمه (ع ) است آيات 45 - 37 سوره يونس 88 ترجمه آيات بيان آيات نفى شاءنيت مفترى بودن ، از قرآن كريم در جمله : (و ما كان هذا القرآن ان يفترى...) مراد از: (الذى بين يديه ) و معناى : (تفصيل الكتاب ) و اشاره به وحدت همهاديان و اينكه اختلاف اديان در اجمال و تفصيل است تحدى قرآن كريم به اينكه سوره اى مانند قرآن بياوريد اختصاص به سور معينىندارد فقط به فصاحت و بلاغت قرآن تحدى نشده ، بلكه از لحاظ معنى و محتواى قرآن نيزمبارزطلبى شده است تاءويل معارف و احكام قرآن از مقوله معانى الفاظ نيست . وجهل مشركين به اين تاءويل موجب تكذيب آنان شده است تقسيم امت اسلام به دو گروه : ايمان آورندگان و ايمان نياورندگان فساد مراد از اينكه در روز حشر، برانگيخته شدگان مى پندارند جز يك ساعت درنگ نكردهاند آيات 56 - 46 سوره يونس ترجمه آيات بيان آيات سنت الهى مبنى بر فرستادن رسول براى همه امم و قضاء به حق وعدل در بين مصدقين و مكذبين و نجات دادن گروهاول و عذاب و هلاك كردن گروه دوم امت ها- همچون افراد - اجل و پايانى دارند و امم پيشين بعد ازارسال رسل و پيدايش اختلاف در ميان مردم ، با قضاء الهى معذب و منقرض شده اند اين پندار غلط و خرافى كه عذاب دنيوى از امت اسلام برداشته شده با منطق اسلامسازگار نيست سرزنش آنهايى كه از روى استهزاء شتاب درنزول عذاب را درخواست كردند قول خداى تعالى و وعده او همان فعل محقق او است وقابل تخلف و ترديد نمى باشد (ان وعداللّه حق ) بحث روايتى (دو روايت در ذيل آيات گذشته مربوط به عذاب ) آيات 70 - 57 سوره يونس ترجمه آيات بيان آيات توضيح معناى مفردات آيه شريفه : (موعظه )، (شفاء لما فى الصدور)، (هدى) و (رحمت ) اشاره به معناى (رحمان ) و (رحيم ) و مراد از اينكه قرآن براى مؤ منين رحمت است توصيف قرآن به بيان جامعى است براى همه آثار طيب و نيكوى قرآن كريم مراد از فضل خدا و رحمت خدا در آيه شريفه :(قل بفضل اللّه و برحمته ...) وجه اينكه از دادن روزى به (انزال ) روزى تعبير شده ، با اينكه رزق آدميان درزمين است حكم خدا منطبق بر فطرت ، هماهنگ با نظام خلقت و همسوى حركت انسان به سوى هدفكمالى او است معناى (ولايت ) و مراد از ولايت خدا اشاره به مراتب ايمان و بيان اينكه خداى تعالى ولى مؤ منين است كه از مرتبه بالاىايمان برخوردارند توجيه و توضيحى در مورد اينكه خداى ، ترس و اندوهى ندارند و بيان اينكه اطلاقجمله : (لاخوف عليهم و لا هم يحزنون ) شامل نفى ترس و اندوه هم در دنيا و هم در آخرتمى شود بررسى سخن يكى از مفسرين درباره نفى ترس و اندوه اولياى خدا و رد آن گفته تسلى دادن به پيامبر (ص ) كه از سخنان جاهلانه مشركين نرنجد زيرا (عزت از آنخداست ) و (خدا سميع و عليم است ) استدلال براى محال بودن فرزند داشتن خداى تعالى ، در برابر مشركين كه گفتند:(اتخذ اللّه ولدا) بحث روايتى 140 چند روايت در مورد مراد از فضل و رحمت خدا در:(قل بفضل اللّه و برحمته ...) رواياتى درباره معناى ولايت خدا و وصف اولياءاللّه چند روايت در تفسير (بشرى ) داشتن اولياء اللّه در دنيا و آخرت (لهم البشرى فىالحيوة الدنيا و فى الاخرة ) چند روايت درباره رؤ يا و اقسام آن آيات 74 - 71 سوره يونس ترجمه آيات بيان آيات گفتگوى نوح (ع ) با قوم خود و... بحث روايتى (رواياتى درباره عالم ذر و كفر و ايمان انسان در آن عالم و توضيحى در اين باره ) توضيحى درباره تعبير (ضلال ) در مورد عالم ذر، در بعضى روايات آيات 93 - 75 سوره يونس 156 ترجمه آيات بيان آيات وقايعى از سرگذشت ، پيغمبر اسلام (ص ) و مسلمين ، كه داستان موسى (ع ) بهوقايع آن اشاره دارد گفتگوى موسى (ع ) با فرعونيان و... بيان حقيقت سحر از زبان حضرت موسى (ع ) مراد از (ذرية من قومه ) كه به موسى (ع ) ايمان آوردند واقوال مفسرين در اين باره دعاى بنى اسرائيل : (ربنا لا تجعلنا فتنة للقوم الظالمين ) دعا براى رفع ضعفو ذلت از خودشان بوده است امر به خانه سازى براى بنى اسرائيل دعاى موسى (ع ) عليه فرعون و فرعونيان پس از ياءس از هدايت آنان استجابت نفرين موسى و هارون عليه فرعونيان ايمان آوردن فرعون در آستانه هلاكت ، و مردود بودن ايمان و توبه او اشاره به رابطه نفس و بدن و بيان اينكه انسانيت انسان به نفس او است و بدن ،مركب و ابزار كار نفس است وجوهى كه در معناى : (ننجيك ببدنك ) گفته شده و بيان اينكه علت انتساب نجاتبه بدن فرعون ، اتحاد شديد بين نفس و بدن است معناى (مبواء صدق ) كه در وصف مسكن بنىاسرائيل آمده است و اشاره به مفهومى كه از اضافه اشياء و مفاهيم به كلمه (صدق )،استفاده مى شود آيات 103 - 94 سوره يونس 179 ترجمه آيات بيان آيات استشهاد از اهل كتاب براى اثبات حقانيت معارف قرآن مجيد مراد از حتمى شدن كلمه پروردگار، كه در بيان علت زيانكارى مكذبين آمده است ، حتمىشدن عذاب آتش است بر آنها سه نكته كه از آيات گذشته روشن گرديد معناى استثناء (الا قوم يونس ) در آيه : (فلو لا كانت قرية آمنت ...)و اشاره بهبعض وجوهى كه در معناى اين استثناء گفته شده است معناى اينكه هيچ كس جز به اذن خدا ايمان نمى آورد در آيه شريفه : (و ما كان لنفس ...) از شك و ترديد (درمقابل ايمان ) به رجس و پليدى تعبير شده است وعده خداوند به نجات دادن مؤ منين از امت اسلام ، همانطور كه پيامبران و مؤ منين از اممگذشته را نجات داد بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه : (و ان كنت فى شك ...)، قوم يونس و...) آيات 109 - 104 سوره يونس 194 ترجمه آيات بيان آيات مراد از شك داشتن مشركين در دين پيامبر (ص ) در آيه :(قل يا ايها الناس ان كنتم فى شك من دينى ) وجه اينكه از بين اوصاف خداى تعالى (ميراندن ) ذكر شده است دو تعبير شريف در اين آيه شريفه آيات 4 - 1 سوره هود 199 ترجمه آيات بيان آيات توحيد اصلى است متضمن تمامى تفاضيل و جزئيات معانى قرآن ، و تمامتفاضيل و فروع قرآن به آن اصل بر مى گردد آهنگ و غرض كلى سوره هود و كيفيت و مكاننزول آن معناى احكام و تفصيل و اينكه آيات قرآن محكم بود ومفصل گشت (احكمت آياته فصلت ) مفاد كلى آيه و دو نكته اى كه از آن استفاده مى شود اقوال مختلف مفسرين درباره مراد از احكام وتفصيل آيات ، و بيان نادرستى آن اقوال آيه : (الا تعبدوا الا اللّه ...) مفسر محكم ومفصل بودن آيات قرآن است دعوت به توحيد در عبادت و طلب آمرزش از خداوند در آيه شريفه مراد از توبه در: (و ان استغفروا ربكم ثم توبوا اللّه ) ايمان است نتيجه توحيد، استغفار و ايمان ، زندگى خوب و حيات طيبه دنيوى است معناى اينكه (خداوند به هر داراى فضلى فضلش را مى دهد) و اشاره به اينكه فقطدين توحيد است كه افراط و تفريط روابط اجتماعى راتعديل مى كند هر كس در جايى كه لايق آنست قرار داده مى شود بيان نادرستى سخن يكى از مفسرين در ارتباط با: (يمتعكم متاعا حسنا) آيات 16 - 5 سوره هود 216 ترجمه آيات بيان آيات پنهان شدن مشركين براى پرهيز از روبرو شدن با دعوت پيامبر (ص ) خداوند متعال ضامن رزق همه جنبندگان است روزى دادن از افعالمختص خدا و حقى است كه برخورد واجب كرده است معناى (سماء) و مراد از (سموات ) منظور از خلقت سموات و ارض در شش روز (هو الذى خلق السموات و الارض ستة ايام ) معناى جمله : (و كان عرشه على الماء) امورى كه در قرآن به عنوان هدف از خلقت ، از آنها ياد شده و از آن جمله است آزمايش وتميز نيكوكار از بدكار استنتاج وجود ملائكه قبل از خلقت آسمانها و زمين ، از جمله : (و كان عرشه على الماء)و بررسى و رد اساس و مبناى اين نظر جهات حسن و مصلحت بر اراده و افعال ما حاكم است و خداوندجل شاءنه تحت تاءثير و حكومت آن جهات و هيچ چيز ديگر نيست مراد از كفار از اينكه مساءله معاد و بعث بعد از مرگ سحر خواندند مقصود از كلمه امت در آيه : (و لئن اخرنا عنهم العذاب الى امة معدودة ) و وجوهى كهدر معناى آن گرفته شده است هر نعمتى كه خدا اعطا مى كند، رحمتى از او است و بشر طلبكار آن نبوده تا با گرفتنآن نوميد شده ، كفران بورزد عذابى كه كفار آنرا مسخره مى كردند آنان را فرا خواهد گرفت هر نعمتى كه كه خدا عطا مى كند، رحمتى از اوست و بشر طلبكار آن نبوده تا باگرفتن آن نوميد شده ، كفران بورزد انسان تنگ نظر و كوته بين است ، در شدت و بلا، نوميد و كفور و در نعمت و رفاه ،سرمست و بالنده است . جز صابران نيكوكردار... صبر و عمل صالح انسان را از آن دو طبيعت مذموم مى رهانند، و صبر وعمل صالح منفك از ايمان نيستند توضيح درباره خطاب به رسول خدا (ص ) در: (فعلك تارك بعض ما يوحى اليك...) و معنايى كه از اين خطاب فهميده مى شود مثالى براى فهم وجه خطاب مذكور و اينكه در آن خطاب بطور جدىاحتمال ترك ابلاغ ، داده نشده چون و چراى كفار درباره نزول قرآن و جواب خداى تعالى به آنان اگر مى پنداريد قرآن افتراء بسته بر خدا است ، شما نيز از عهده اين افتراءبرآييد! شرحى در مورد اينكه تحدى و مبارزه طلبى قرآن ، همه جانبه است و علاوه بر فصاحتو بلاغت شامل معانى و معارف قرآن نيز هست سه وجه در بطلان قولمذكور بررسى پاسخ هايى كه به اشكال مربوط به اينكه چرا در آغاز، به يك سوره وسپس به ده سوره تحدى شده است ، داده اند پاسخ مفسرى كه سوره مورد بحث در تحدى را منحصر به سوره هاى طولانى مىداند. پاسخ ما به اشكال مربوط به اختلاف در پيشنهادهاى قرآن در مواردى كه تحدى ومبارزه طلبى كرده است مقصود از بلاغت قرآن ، بلاغت مصطلح بين علماء بلاغت و ادب نيست اختلاف در موارد تحدى ، به اختلاف در اغراض و خصوصيات آن موارد برمى گردد عدد ده در: (فاءتوا بعشر سور مثله ) خصوصيتى ندارد و دلالت بر كثرت و تعدددارد طرح اين اشكال كه صرف ناتوانى بشر در آوردنمثل قرآن ، دليل بر آن نمى شود كه قرآن از ناحيه خدا است . و پاسخ بدان با عجز خود و اسبابى كه بدان معتقديد، از آوردنمثل قرآن ، راهى جز يقين به الهى بودن قرآن نمى ماند معناى اينكه : (قرآن به علم خدا نازل شده ) و وجوهى كه در اين باره گفته شدهاست بيان اينكه خطاب در جمله : فهل انتم مسلمون ) متوجه مشركين است و رد سخنان ديگرىكه در اين باره گفته شده است مراد از توفيه اعمال(اعمال آنان را به آنان برمى گردانيم ) و بيان اينكه نتيجهعمل تابع اسباب و عوامل پديد آورنده عمل است بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته ) رواياتى در مورد رزاق بودن خداى تعالى و تقدير روزى براى همه دو روايت از امام باقر و امام صادق (عليهما السلام )، مربوط به طلب روزىحلال از راه كار و تلاش چند روايت درباره خلقت آسمانها و زمين و جمله : (و كان عرشه على الماء) رواياتى در ذيل جمله : (ليبلوكم ايكم احسن عملا) و بيان مراد از نيكوكارتر بودن. دو روايت درباره اينكه مراد از (امت معدوده ) در آيه شريفه ، امام زمان (ع ) و اصحاباويند روايتى در مورد تقسيم امت محمد (ص ) در روز قيامت به سه دسته و حبطاعمال دو د دو دسته از آنان آيات 24 - 17 سوره هود 269 ترجمه آيات بيان آيات معناى (بينه ) و موارد اطلاق و استعمال آن بينه در آيه : (افمن كان على بينه من ربه ...) به معناى بصيرت الهى است و جملهمذكور منطبق بر رسول خدا (ص ) است معناى شاهد در: (و يتلوه شاهد منه ) و اثر شهادت در اعتماد به مورد شهادت و ايمانبه آن اشاره به انطباق (شاهد منه ) در آيه شريفه با امير المؤ منين (ع ) و وجوه ديگرىكه مفسرين درباره مراد از شاهد گفته اند قرآن چيز نوظهورى نيست و پيش از آن ، كتاب موسى (ع )نازل شده ، كتابى كه امام و رحمت بود خطاب به مشركين : اين شما هستيد كه به خدا افتراء مى بنديد توضيح : مراد از اينكه در قيامت مشركين بر پروردگارشان عرضه مى شوند تمامى منحرفين از راه حق ، ستمكار و مفترى بر خدايند مشركين و كفار با كفر خود و جز خدا را ولى گرفتن ، از قدرت و سلطه خداى تعالى وولايت او خارج نگشته اند و عذابشان ؛ برابر مى شود توضيحى درباره اينكه كفار آيات خدا را نمى بينند و انذارها و تبشيرها را نمىشنوند وجوه ديگرى كه مفسرين در معناى جمله : (و ما كانوا يستطيعون السمع و ما كانوايبصرون ) گفته اند معناى خسران نفس و ضلال گم شدن متريات و مراد از اينكه كفار در آخرت (اخسرون) هستند معناى (اجابت )و مراد از اخبات مؤ منينى بسوى خدا وصف (واجتنبوا ربهم ) به طايفه خاصى از مؤ منين اشاره دارد. بحث روايتى روايات متعددى درباره انطباق جمله : (افمن كان على بينه من ربه و يتلوه شاهد منه )بر رسول خدا (ص ) و امير المؤ منين (عليه السلام ) رد سخن مغرضانه صاحب المنار روايتى درباره معناى : (واخبتوا الى ربهم ) 292 آيات 35 - 25 سوره هود 293 ترجمه آيات بيان آيات نوح (ع ) نذير مبين بوده و رسالتش بازداشتن مردم از عبادت غير خدا و انذارشان ازعذاب بوده است انگيزه بت پرستى قوم نوح (ع ) و محاجه آن جناب با آنان در سطح فهمشان خروج از اسلام ، خروج از نظام آفرينش است و عذاب و هلاكت در پى دارد دليلاول توانگران و اشراف قوم نوح (ع ) كه در رد دعوت آن حضرتاستدلال كردند به اينكه او نيز چون آنان بشر است استدلال دوم قوم نوح (ع ) در رد دعوت آن جناب به اينكه افراد پا برهنه و مستمند وپست به تو ايمان آورده اند! سومين سخن نوح (ع ) خطاب به نوح و پيروانش : ما شما را دروغگو مى پنداريم پاسخ حضرت نوح (ع ) به استدلال كفار جواب نوح (ع ) به استدلال اول قوم خود گفتند: (ما نراك الا بشرا مثلنا) نفى اجبار و اكراه در دين ، در شريعت نوح كه كهن ترين شرايع است تشريع شدهبود جواب نوح (ع ) به اين سخن قوم خود كه مؤ منين با او را پست و ضعيف توصيف كردند،به اينكه او آنان را خود نمى راند و حساب همه با خدا است پاسخ نوح (ع ) به اين حجت اشراف قوم خود كه به نوح (ع ) و پيروانش گفتند ما درشما برترى و فضلى بر خود نمى بينم پندارهاى جاهلانه عوام الناس درباره انبياء (ع ) و توقعات نابجايشان از آنان گفتارى فلسفى و قرآنى (پيرامون قدرت انبياء و اولياء به اذن خدا، و عدماستقلال ممكنات از واجب الوجود، نه در ذات و نه در آثار) ديدگاه اشراف قوم نوح (ع ) درباره تقيسيم جامعه به دو طبقه بالا و پايين و مبارزهنوح (ع ) با اين اعتقاد باطل ملاك فضيلت ، پاكى نفس و صفاى باطن است نه امتيازات و برتريهاى مادى و ظاهرى سخن آخر قوم نوح (ع ) به آن جناب : (اگر از راستگويان هستى ، عذابى را كه وعدهمى دهى بياور!) جواب نوح (ع ): من اختيار ندارم ، آوردن عذاب به دست خدا است و بسته به مشيت او مىباشد معناى (غى ) و فرق بين اغوا و اضلال و معناى اراده و اشاره به تفاوت بين اراده ماو اراده خدا بيان جواز انتساب اغواى مجازاتى به خداى تعالى و اشاره به اينكه غذا باستيصال قوم نوح (ع ) مسبوق به اغواى خداوند بوده است وجوه ديگرى كه در معناى جمله : (ان كان اللّه يريدان يغويكم ) گفته شده است مشابهت و همانندى احتجاجات نوح (ع ) با قوم خود، با احتجاجات پيغمبر گرامى اسلام(ص ) با مشركين زمان خود بحث روايتى (دو روايت در ذيل آيه : (لا ينفعكم نصحى ...) و (ام يقولون افتريه ...)) آيات 49 - 36 سوره هود 331 ترجمه آيات بيان آيات قطع اميد از ايمان آوردن قوم نوح (ع ) مراد از خطاب خداوند به نوح (ع ): كشتى را پيش چشمان ما و به وحى ما بساز و... مسخره كردن قوم نوح (ع )، كشتى ساختن او را و جواب آن حضرت به آنان معناى جمله : (و فار التنور) و اقوال مختلفى كه در معناى تنور و فوران آن گفتهاند معناى جمله : (بسم اللّه مجريها و مرسيها) و احتمالاتى كه درباره مفردات اين جمله ومعناى آن ذكر شده است گفتگوى نوح (ع ) كه از كفر درونى پسرش اطلاع نداشت ، با او اتمام عذاب ، و امر تكوينى خداى تعالى به سكون و آرامش زمين و آسمان (يا ارضابلعى ماءك و...) نكات ادبى و بلاغت شگفتى كه در آيه : (وقيل يا ارض ابلعى ماءك و يا سماء اقلعى ...) ديده مى شود دلسوزى نوح (ع ) براى پسرش - در قالب استفسار از خداى تعالى - و ادبى كهآن حضرت در سخن گفتن درباره پسرش ، در برابر احكم الحاكمين به كار برده است مراد از اينكه پسر نوح (ع ) از اهل آن حضرت نبوده است (انه ليس من اهلك ) چند قول ديگر پيرامون مراد از جمله : (انهعمل غير صالح ) منظور از اينكه پسر نوح (ع )، عملى غير صالح است (انهعمل غير صالح ) نمونه هايى از نهى از عملى كه واقع نشده است بيان اينكه اين كلام نوح (ع ) كه به خدا عرض كرد: (و الا تغفر لى و ترحمنى اكنمن الخاسرين ) اظهار شكر است خطاب و امر به هبوط به نوح (ع ) و همراهانش ، دومين امر به هبوط به بشر، بعد ازامر به هبوط آدم (ع ) بوده است مراد از جمله : (و على امم ممن معك ) در خطاب خداوند به نوح (ع ) بحث روايتى (رواياتى در مورد داستان نوح و قوم او، درذيل آيات شريفه گذشته ) داستان حضرت نوح (ع ) از زبان مبارك امام صادق (ع ) روايتى در ارتباط با فوران تنور از امير المؤ منين (ع ) دو روايت از امام باقر (عليه السلام ) درباره حضرت نوح (ع ) و شريعت او رواياتى درباره پسر نوح (ع ) و تفسير اينكه به نوح (ع ) فرمود: او ازاهل تو نيست و عمل غير صالح است چند بحث قرآنى ، روايتى ، تاريخى و فلسفى پيرامون داستان نوح (ع ) 1 - اجمالى از اصل داستان 2 - داستان نوح (عليه السلام ) در قرآن - انحراف تدريجى بشر از فطرتانسانى و پيدايش اختلاف طبقاتى بعد از حضرت آدم (ع ) و بعثت و رسالت حضرت نوح(ع دين و شريعت نوح (ع ) زحمات طاقت فرسايى كه آن حضرت در كار دعوتمتحمل شد مدت زيستن نوح (ع ) در ميان قوم خود كشتى ساختن آن حضرت نزول عذاب و آمدن طوفان پايان ماجرا و پياده شدن نوح و همراهانش از كشتى داستان پسر غرق شده نوح (ع ) 3- خصايص نوح (ع ): اولين پيامبر اولوالعزم ، پدر دومنسل حاضر بشر و... 4- داستان آن حضرت در تورات فعلى موارد مخالفت و تفاوت داستان نوح (ع ) در تورات با آنچه در قرآن آمده است 5 - داستان طوفان نوح (ع ) در تواريخ و اسطوره هاى سايرملل 6- آيا نبوت نوح (ع ) جهانى و براى همه بشر بوده است ؟ شرحى در مورد نبوت و بعثت انبياء و جواب به بعضاهل سنت كه منكر عموميت رسالت نوح (ع ) هستند انسان در مسير كمالى خود (به طبع ثانوى ) ناچار از حيات اجتماعى و تعاونى است ضرورت وجود قانون در حيات اجتماعى بشر علاوه بر بهره مندى او از عقل و تفكر، هدايت تشريعى انسان از راه وحى و نبوت ،براى رسيدن به كمال و سعادت ضرورى و لازم است عمل نكردن بشر به تعاليم وحى ، نمى توانددليل بر لغو بودن ارسال رسل و انزال كتب باشد شريعت نوح (ع ) كه نخستين شريعت الهى بوده ، لزوما جهانى و همگانى بوده است آيا طوفان نوح همه كره زمين را دربرگرفت ؟ سخن صاحب المنار در اين باره بيان نادرستى سخن صاحب المنار و اشاره به اينكه آيات قرآنى ظاهر در اين است كهطوفان نوح همه زمين را فرا گرفته بوده است اجمالى از برخى مباحث زمين شناسى در چندفصل 1- زمين هاى رسوبى 2- عاملپيدايش قشرها و طبقات زمين ، همان طبقات رسوبى بوده اند 3- توسعه و گسترش درياها به علت سرازير شدن سيلابها به طرف آنها 4- در عهد طوفان چه عواملى باعث زياد شدن آبها و شدتعمل آنها شدند؟ 5 - نتيجه بحث و انطباق مباحث گذشته از زمين شناسى با وقوع طوفان نوح 8 - عمر طولانى نوح (ع ) 9- كوه جودى كجا است ؟ و چرا حيوانات هم دچار طوفان شده اند؟ گفتارى در چند فصل ، پيرامون پرستش بت ها 1 - گرايش و اطمينان انسان به حس و تمايل او به تشبيه وتمثيل غير محسوس به محسوس 2 - توجه به خدا از راه عبادت ، بر مبناىاصل كلى و فطرى خضوع ضعيف در برابر قوى در قرآن كريم ، نهى از پرستش اصنام و آلهه ، مترتب بر اثبات ضعف و ناتوانىآنها است 3 - وثنيت از كجا سرچشمه گرفته و به چه صورت آغاز شد؟ 4- چرا براى ارباب انواع و خدايان ديگر مجسمه ساختند ولى براى خداى تعالىمجسمه نساختند؟ 5 - وثنيت صائبه 6 - وثنيت برهميه 7 - وثنيت بودايى ، شخصيت و تعاليم بودا 8 - وثنيت عرب 9- دفاع اسلام از توحيد و مبارزه اش با وثنيت 10 - بناى سيره رسول خدا (ص ) بر توحيد و نفى شركاء بحثى ديگر در ادامه بحث سابق 1- تناسخ در نظر وثنى مذهبان 2 - سرايت شرك در عبادت از وثنى ها به ساير اديان 3 - اسلام گرايش به وثنيت و شرك را چگونه اصلاح كرد؟ 4- پاسخ به يك شبهه در مورد توسل به معصومين و اولياءاللّه (عليهم السلام ) واظهار محبت به ايشان فرق بين شرك و استشفاع آيات 60 - 50 سوره هود 440 ترجمه آيات بيان آيات سخنان جناب هود (عليه السلام ) به قوم خود (قوم عاد) معناى (فطر) و (فطرة اللّه ) و فرق بين (فطرت ) و (خلق ) سخن هود به قومش : اگر بسوى خدا برگرديد باران رحمتش را بر شمانازل مى كند اعمال صالح باعث ازدياد خيرات و نعمتهاات واعمال زشت بلا و محنت و بدبختى در پى دارد جواب رد قوم هود به آن حضرت تحدى : پاسخ هود به قوم خود هود (ع ) در ادامه پاسخ به جدال كافران : من بر خداتوكل مى كنم معناى اين سخن هود (ع ) به قوم خود كه گفت : (و يستخلف ربى قوما غيركم و لاتضرونه شيئا) اشاره به اينكه عصيان و نافرمانى در برابر يك پيغمبر، عصيان در برابر همهپيامبران به شمار مى رود سه خصلت قوم هود كه به خاطر آن ملعون دنيا و آخرت شدند: انكار آيات الهى ،نافرمانى انبياء و اطاعت از جباران بحث روايتى (روايتى در تفسير جمله : (ان ربى على صراط مستقيم ) و اشاره به روايات راجعبه قوم هود) گفتارى پيرامون داستان هود،قوم عاد، تكذيب هود ونزول عذاب شخصيت معنوى هود (عليه السلام ) آيات 68 - 61 سوره هود 459 معناى (انشاء) و (استعمار) در جمله : (هو انشاءكم من الاءرض و استعمركمفيها) استدلال براى عدم جواز عبادت غير خدا به : وجود ارتباط بين خالق و خلق ، نزديكبودن خدا به انسان و نفى استقلال اسباب پاسخ قوم ثمود به دعوت صالح (ع ) قوميت پرستى ، و مليت گرايى ، و ادعاى شك و ترديد داشتن ، دو حجت قوم ثمود، در رددعوت جناب صالح (ع ) جواب صالح (ع ) به دلايل قوم خود و معناى جمله : (فما تزيدوننى غيرتسخير) بحث روايتى (روايتى درباره داستان ناقه صالح و كشتن آن و هلاكت قوم ثمود) گفتارى درباره داستان صالح (ع ) در چندفصل ، 1 - ثمود، قوم صالح 2 - بعثت صالح (عليه السلام ) 3 - شخصيت صالح (عليه السلام ) آيات 76 - 69 سوره هود بيان آيات بشارت به همسر ابراهيم (ع ) به تولد اسحاق معناى جمله : (قالوا سلاما قال سلام ) كه سلام فرشتگان ماءمور عذاب قوم لوط (ع) به ابراهيم (ع ) و جواب او را حكايت مى كند بيان عدم منافات انتساب ترس به ابراهيم (ع )، با عصمت آن حضرت معناى ضحك همسر ابراهيم (ع ) (فضحكت ) و وجوهى كه درباره آن گفته شده است وجه تسميه (يعقوب ). شگفت زده شدن همسر ابراهيم (ع ) از بشارت بچه دار شدن مجادله و گفتگوى ابراهيم (ع ) براى رفع عذاب از قوم لوط (ع ) بيان علت مجادله ابراهيم (ع ) درباره قوم لوط با فرشتگان و پاسخ فرشتگان بهمجادله او بحث روايتى (رواياتى در تفسير آيات مربوط به فرشتگان وارد بر ابراهيم (ع )، بشرى ومجادله ابراهيم (ع ) روايتى در شاءن نزول آيات مربوط به قصه بشرى و مجادله ابراهيم (ع ) و بيانضعف آن اشاره به اينكه خصوصيات روحى نيز همچون خصوصيات جسمىقابل توارث است گفتارى پيرامون داستان بشرى و بررسى مفاد آيات مباركه اى كه در سور مختلفه دراين باره آمده است بشارت در هر چهار سوره مربوط به تولد اسحاق است نهاسمائيل سبب و علت مجادله ابراهيم (ع ) با ملائكه آيات 83 - 77 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات مراد از (بناتى ) و (اطهرلكم ) در سخن لوط (ع ) به قوم خود: (هؤ لاءبناتى هن اطهرلكم ) معناى جواب قوم لوط (ع ) به او، كه گفتند: (تو مى دانى كه ما، در دختران تو حقىنداريم ...) و وجوهى كه در مورد آن گفته شده است توضيح اين كلام لوط (ع ) كه بعد از ماءيوس شدن از انصراف قوم خود گفت : (لوان لى بكم قوة او آوى الى ركن شديد). و اقوال مختلف در اين باره فرشتگان ماءمور عذاب ، خود را معرفى كرده ، به لوط (ع ) مى گويند از آن سرزميندور شود عذاب و هلاك قوم لوط (ع ) با زيرورو شدن زمين و بارش سنگ تهديد همه ستمكاران به نزول عذابى همانند عذاب قوم لوط (ع ) بر آنان بحث روايتى (رواياتى درباره قوم لوط، فرشتگان ميهمانان لوط و داستان هلاكت قوم او) داستان لوط (ع ) و قوم او از زبان امام باقر عليه السلام بررسى روايتى كه متضمن بيان كيفيت مخصوصى در مورد زيرو رو شدن سرزمين قوملوط (ع ) است و بيان ضعف آن سخن صاحب المنار در رد آنچه درباره كيفيت زيرو رو كردن سرزمين قوم لوط (ع )توسط جبرئيل ، نقل شده است نقاط ضعف در سخنان صاحب المنار حجت اخبار مربوط به مسائلى كه موضوع حكم تكليف نيستند، تعبدپذير وقابل جعل شرعى نيست توجيه مراد از (ركن شديد) كه لوط (ع ) تمناى وجود آنرا در خانه اش مى كرد گفتارى در چند فصل پيرامون داستان لوط (ع ) و قوم او. 1 - داستان قوم لوط در قرآن 2 - عاقبت امر قوم لوط (ع ) 3 - شخصيت معنوى لوط (ع ) 4 - داستان لوط و قوم او در تورات نقاط تفاوت بين داستان قوم لوط در تورات فعلى و آنچه در قرآن كريم آمده است آيات 95 - 84 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات مبعوث شدن شعيب (ع ) به سوى قوم خود، و رساندن پيام : خدا را پرستش كنيد و كمفروشى نكنيد! بيان اهميت معادلات و مبادلات مالى در حيات اجتماعى انسان ، و آثار سؤ كم فروشى سودهاى حاصل از كم فروشى و تضييع حقوق ديگران براى مؤ منين ، خير بشمار نمىرود. بلكه بهره خدايى و رزق حلال (بقية اللّه ) براى مؤ منان بهتر است استناد قوم شعيب (ع ) به : آزادى فكر و انديشه ، سنن ملى و مالكيت شخصى ، در رددعوت آن حضرت چند نكته جواب شعيب (ع ) به اتهامى كه قومش با او زدند كه تو مى خواهى آزادى ما را سلبكنى توضيحى در مورد آزادى انسان و اينكه حيات اجتماعى انسان ، آزادى هاى فردى را محدودمى كند نشانه صدق مصلحان الهى اينست كه چيزى از پيش خود نمى گويند و خود بدانچه مىگويند عمل مى كنند. بنابراين سالب آزادى ديگران نيستند گفتارى پيرامون آزادى انسان (آزادى تكوينى و تشريعى و بيان اينكه آزادى انسان متاءثر مى شود از: اسباب وعلل ، و حيات اجتماعى و مدنى ) هشدار شعيب (ع ) به قوم خود، از رسيدن عذاب هشدار شعيب (ع ) بعد از درماندن در مقابل او، به او گفتند: تو را ضعيف و بى ياور مىبينيم ، و او را تهديد به قتل كردند! بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات مربوط به شعيب (ع ) و قوم او) روايتى درباره توفيق الهى و توضيح مراد از آن گفتارى پيرامون داستان شعيب (ع ) و قوم او در قرآن كريم . شعيب ، سومين پيامبر عرب 2 - شخصيت معنوى شعيب (ع ) 3 - نظر تورات درباره آن حضرت آيات 99 - 96 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات مراد از ارسال موسى (ع ) با آيات و سلطان مبين معناى جمله : (بئس الورد المورود) كه فرعون ، پيروان خود را بدان وارد مى كند مراد از: (و اتبعوا فى هذه لعنة و يوم القيمة بئس الرفد المرفود)
