هزارگوهر منتخب كلمات قصارحضرت اميرالمومنين علي عليه‌السلام ازنهج‌البلاغه
سيد عطاء اللَّه مجدي
- فهرست مطالب -
1 «المجاهدون تفتّح لهم ابواب السّماء» درهاى آسمان بروى پيكار كنندگان در راه خدا گشوده مىشود (ببهشت مىروند) 2 «الجنود عزّ الدّين و حصون الولاة» سپاهيان موجب عزّت دين و دژهاى فرمانروايانند. 3 «العوافى اذا دامت جهلت و اذا فقدت عرفت» تندرستى وقتى پايدار باشد، قدرش معلوم نيست و چون از دست رود ارزشش شناخته مىشود 5 «العاقل اذا سكت فكر و اذا نطق ذكر و اذا نظر اعتبر» دانا بگاه خاموشى مىانديشد و وقت گفتن بياد خدا است و هنگام ديدن پند مىآموزد 6 «الحجر الغصب فى الدّار رهن على خرابها» سنگ غصبى در خانه، گرو ويرانى آن است. 7 «العلم يرشدك و العمل يبلغ بك الغاية» دانش رهبر تو است و عمل ترا بآخرين پايه كمال مىرساند 9 «السّيّد من تحمّل اثقال اخوانه و احسن مجاورة جيرانه» آقا كسى است كه بار برادرانش را بر دوش كشد و به همسايگانش نيكى كند. 10 «الإيمان معرفة بالقلب و اقرار باللّسان و عمل بالأركان» ايمان با شناخت قلبى و اقرار بزبان و عمل با اعضاء بدست مىآيد 11 «المال وبال على صاحبه الّا ما قدّم منه» مال براى صاحبش وبال است مگر آنچه از آن (براى آخرتش) پيش فرستاده باشد 12 «الامر بالمعروف افضل اعمال الخلق» بالاترين كار مردم امر بمعروف است 13 «الأمل كالسّراب يغرّ من راه و يخلف من رجاه» آرزو مانند سراب است بينندهاش را مىفريبد و اميدوار بخودش را مأيوس مىسازد 14 «انتباه العيون لا ينفع مع غفلة القلوب» با بىخبرى دل بيدارى چشمان سودى ندهد 15 «الصّبر صبران صبر على ما تكره و صبر على ما تحبّ» صبر دو تا است، يكى صبر بر چيزى كه آنرا نمىخواهى و ديگرى صبر بر آنچه آنرا مىخواهى 16 «المنع الجميل احسن من الوعد الطّويل» بخوبى كسيرا محروم كردن بهتر از وعده دراز دادن است. 17 «الكريم من صان عرضه بماله» جوانمرد كسى است كه با مالش آبرويش را نگه دارد 18 «اللّئيم من صان ماله بعرضه» فرومايه كسى است كه با آبرويش مالش را نگه دارد 19 «الصّدقة تستدفع البلاء و النقمة» صدقه گرفتارى و بلا را از بين مىبرد 20 «الحقد من طبايع الأشرار. الحقد نار كامنة لا نطفى الّا بالظّفر» كينهتوزى از سرشتهاى بدان و آتشى است پنهان كه جز با پيروزى كينهتوز خاموش نگردد 21 «المرء بفطنته لا بصورته. المرء بهمّته لا بقنيته» مردانگى مرد بزيركى و هوشيارى اوست نه بصورت او، مردانگى مرد به همّت اوست نه بمال او 22 «الشّرير لا يظنّ بأحد خيرا لأنّه لا يراه بطبع نفسه» شرير كسى را خوب نمىپندارد زيرا در وجود خود خوبى نمىبيند 23 «المنزل البهىّ احد الجنّتين» خانه نيكو و روشن يكى از دو بهشت است. 24 «العارف من عرف نفسه فاعتقها و نزّهها عن كلّ ما يبعدها و يوبقها» عارف كسى است كه نفسش را بشناسد و آزاد كند و از آنچه او را از خدا دور مىسازد يا بهلاكت مىرساند، پاك گرداند 25 «الدّنيا سجن المؤمن و الموت تحفته و الجنّة ماواه» دنيا زندان مؤمن و مرگ ارمغان او و بهشت جايگاهش ميباشد 26 «الحريص فقير و ان ملك الدّنيا بحذافيرها» آرزمند اگر همه دنيا را هم مالك گردد باز نادار است 27 «العلم خير من المال العلم يحرسك و انت تحرس المال» دانش از مال بهتر است زيرا دانش نگه دار تو است ولى تو نگه دار مالى 28 «الدّهر يومان يوم لك و يوم عليك فاذا كان لك فلا تبطر و اذا كان عليك فاصطبر» دنيا دو روز است روزى بسودت و روزى بزيانت، روزى كه بسود تو است تند ممتاز و روزى كه بزيان تو است شكيبا باش 29 «الصبر صبران صبر فى البلاء حسن جميل و احسن منه الصّبر فى المحارم» صبر دو صبر است، صبر در گرفتارى كه خوب و زيباست و از آن بهتر صبر از ارتكاب حرام است. 30 «الأنس فى ثلاثة الزّوجة الموافقة و الولد البارّ و الأخ الموافق» آسايش در سه چيز است: همسر سازگار، فرزند خوب و دوست موافق 31 «العالم الّذى لا يملّ من تعلّم العلم» دانشمند كسى است كه از آموختن بستوه نيايد. 32 «اللّسان ميزان الإنسان» زبان ترازوى سنجش انسانيّت آدمى است 33 «العارف وجهه مستبشر متبسّم و قلبه وجل محزون» خدا شناس گشاده رو و خندان و دلش ترسان و اندوهناك است 34 «الكلام كالدّواء قليله ينفع و كثيره يهلك» سخن مانند دوا است كه كمش سودمند و زيادش كشنده است. 35 «الكرم ايثار العرض على المال» جوانمردى ترجيح دادن آبرو بر مال است 36 «المنافق وقح غبّى متملّق شقى» آدم دو رو بىشرم و كم هوش و چاپلوس و سيه روزگار است 37 «المؤمن شاكر فى السّرّاء صابر فى البلاء خائف فى الرّخاء» مؤمن بهنگام خوشىشاكر و موقع گرفتارى شكيبا و بوقت فراوانى نعمت بيمناك است 38 «الصّبر افضل سجيّة و العلم اشرف حلية و عطيّة» شكيبائى بالاترين خوى و دانش برترين زينت و نعمت است. 39 «الإيمان صبر فى البلاء و شكر فى الرّخاء» نشانه ايمان صبر بهنگام گرفتارى و سپاس بوقت آسايش است 40 «العالم و المتعلّم شريكان فى الأجر و لا خير فيما بين ذلك» دانشمند و دانش آموز در پاداش آموزش شريكند و بين اين دو خيرى نيست 41 «الجاهل ميّت بين الأحياء» نادان مردهاى است بين زندگان 42 «العاقل من غلب هواه و لم يبع آخرته بدنياه» خردمند كسى است كه بر خواهش نفسش پيروز شود و آخرتش را بدنيايش نفروشد 43 «المال ينقص بالنفقة و العلم يزكو على الإنفاق» دارائى يا بخشش كاستى پذيرد و دانش با انتشار فزونى يابد 44 «الكريم اذا احتاج اليك اعفاك و اذا احتجت اليه كفاك» جوانمرد چون بتو نيازمند شود رهايت كند و چون تو بدو محتاج شوى چاره سازت باشد 45 «العقل ان تقول ما تعرف و تعمل ممّا تنطق به» از دانائى است گفتن آنچه مىدانى و بكار بستن آنچه مىگويى. 46 «الشّرف بالهمم العالية لا بالرّمم البالية» شرف در داشتن همّتهاى والا است نه باستخوانهاى پوسيده (افتخار به گذشتگان) 47 «العاقل يجتهد فى عمله و يقصّر من امله. الجاهل يعتمد على امله و يقصّر من عمله» خردمند در كار خود مىكوشد و از آرزويش مىكاهد. نادان بر آرزويش تكيه ميكند و در كارش كوتاه مىآيد 48 «الكلام فى وثاقك ما لم تتكلّم فاذا تكلّمت به صرت فى وثاقه» ما دام كه سخن نگفتهاى سخن در بند تو است، چون گفتى تو در بند آن افتى. 49 «الصّلوة حصن من سطوات الشّيطان» نماز سنگرى روئين در برابر حملههاى شيطان است 50 «الخوف من الله فى الدّنيا يؤمن الخوف فى الأخرة» خدا ترسى در اين سراى انسان را از ترس خدا در آن سراى مصون دارد 51 «اللّسان معيار ارجحه العقل و اطاشه الجهل» زبان ترازوئى است كه خرد آن را سنگين و نابخردى آنرا سبك سازد 52 «اللّئيم اذا احتاج اليك احفاك و اذا احتجت اليه عنّاك» ناجوانمرد چون بتو نيازمند شود بر تو سخت گيرد و چون تو بدو نيازمند شوى آزارت دهد 53 «العاقل من يملك نفسه اذا غضب و اذا رغب و اذا رهب» دانا كسى است كه بهنگام خشم و گرايش و ترك، مالك نفس خود باشد 54 «الفكر فى الأمر قبل الملابسة يؤمن الزّلل» انديشيدن پيش از انجام كار از لغزش در امان بودن است 55 «المشاورة راحة لك و تعب لغيرك» مشورت كردن براى تو راحت و براى ديگرى زحمت است 56 «الحسود ابدا عليل و البخيل ابدا ذليل» حسود هميشه بيمار و بخيل پيوسته خوار است 57 «الحرص لا يزيد فى الرّزق و لكن يذلّ الفقير» آزمندى روزى را نمىافزايد ولى فقير را خوار مىدارد 58 «الكمال فى ثلاث الصّبر على النّوائب و التّورّع فى المطالب و اسعاف الطّالب» كمال آدمى در سه چيز است: شكيبائى در گرفتاريها، پرهيز از خواهشها و برآوردن نياز خواهنده 59 «المحسن حىّ و ان نقل الى منازل الأموات» نيكوكار زنده است اگر چه بگورستان برده شود (و دفن گردد) 60 «اللّئيم اذا قدر افحش و اذا وعد اخلف» فرومايه اگر توانا شود ناسزا گويد و اگر وعده دهد پيمان شكنى كند 61 «الدّهر ذو حالتين ابادة و افادة فما اباده فلا رجعة له و ما افاده لا بقاء له» روزگار را دو حالت است، گرفتن و دادن، آنچه را بگيرد برنمىگردد، و آنچه را بدهد پاينده نيست. 62 «اصل الدّين اداء الامانة و الوفاء بالعهود» پايه ديانت بر اداى امانت و بجاى آوردن پيمان استوار است 63 «الصّمت زين العلم و عنوان الحلم» خاموشى زينت دانش و نشان بردبارى است. فصل دوم كلماتى كه با «همزه امر» آغاز مىشوند 64 «احذر الكريم اذا أهنته و الحليم اذا جرحته و الشّجاع اذا اوجعته» بترس از جوانمرد وقتى او را خوار داشتى و از بردبار وقتى او را دل شكستى و از دلاور چون او را دل آزرده ساختى 65 «احذر اللّئيم اذا اكرمته و الرّذل اذا قدّمته و السّفلة اذا رفعته» بترس از ناكسى كه وى را بزرگ داشتى و پستى كه او را مقدّم شمردى و فرومايه كه او را برافراشتى. 66 «احذر الهزل و اللّعب و كثرة المزاح و الضّحك و التّرّهات» از بيهوده گوئى و بازيگرى و شوخى زياد و خنده و لاف و گزاف بپرهيز 67 «احذر الشّحّ فانّه يكسب المقت و يشين المحاسن و يشيع العيوب» از بخل بپرهيز كه آن موجب دشمنى مىشود و خوبىها را زشت جلوه مىدهد و عيوب را آشكار ميكند. 68 «احذر كلّ عمل اذا سئل عنه صاحبه استحيى منه و انكره» بترس از هر كارى كه چون از آن سؤال شود كنندهاش حيا كند و منكر آن گردد. 69 «احذر كلّ قول و فعل يؤدّى الى فساد الأخرة و الدين» از هر گفتار و كردارى كه بخرابى آخرت و دين منجر شود دورى كن 70 «احذر كلّ امر يفسد الاجلة و يصلح العاجلة» بترس از هر كارى كه آخرت را خراب و دنيا را آباد ميكند 71 «احذر مجالسة الجاهل كما تأمن مصاحبة العاقل» همانطورى كه از مصاحبت با دانا آسودهاى از همنشينى با نادان بترس 72 «احذر مصاحبة الفسّاق و الفجّار و المجاهدين بمعاصى اللّه» از همنشينى با گناهكاران 73 «احذر نفاد النّعم فما كلّ شارد بمردود» بترس از نابودى نعمت كه هيچ گريزندهاى بازگردنده نيست 74 «اقلل الكلام و قصّر الآمال و لا تقل ما يكسبك وزرا او ينفّر عنك حرّا» كمتر بگو و از آرزوهايت بكاه و آنچه را برايت موجب گرفتارى مىشود يا آزادهاى را از تو مىگريزاند بر زبان مياور 75 «احسن الى من شئت كن اميره. استغن عمّن شئت كن نظيره» با هر كه مىخواهى خوبى كن. تا اميرش شوى. از هر كه مىخواهى بىنياز شو، تا نظيرش شوى 76 «استشر عدوّك العاقل و احذر رأى صديقك الجاهل» با دشمن دانايت مشورت كن و از رأى دوست نادانت بگذر 77 «اصلح المسيئ بحسن فعالك و دلّ على الخير بجميل مقالك» بدكردار را با عمل نيك خود اصلاح كن و با گفتار خوبت براه خير هدايت نما. 78 «احصد الشّرّ من صدر غيرك بقلعه من صدرك» با ريشه كن كردن بدى از سينه خود آنرا از سينه ديگرى بر كن 79 «ارض بما قسم تكن مؤمنا. ارض للنّاس ما ترضاه لنفسك تكن مسلما» بقسمت خود راضى باش مؤمنى. آنچه را بخود مىپسندى بديگران هم بپسند مسلمانى 80 «اكثر سرورك على ما قدّمت من الخير و حزنك على ما فاتك منه» بر آنچه از خوبيها پيش فرستادهاى شادى بيش كن و بر آنچه از دستت رفته اندوهگينتر باش 81 «افعل المعروف ما امكن و ازجر المسيئ بفعل الحسن» تا مىتوانى خوبى كن و بد كار را با كردار نيك از بدى باز دار 82 «ابدء بالعطيّة من لم يسئلك و ابذل معروفك لمن طلبه و ايّاك ان تردّ السّائل» به نيازمند پيش از اين كه از تو تقاضا كند ببخش، و بكسى كه مىخواهد نيكى كن و سائل را مران 83 «اغتنم من استقرضك فى حال غناك لتجعل قضاه فى يوم عسرتك» اگر كسى در حال توانگرى از تو وام خواست غنيمت شمار، تا پس گرفتش را براى روز تنگت بگذارى 84 «اطل يدك فى مكافات من احسن اليك فان لم تقدر فلا اقلّ من ان تشكره» دستت را در پاداش آنكه با تو نيكى كند دراز كن و اگر نمىتوانى از سپاس او كوتاه ميا 85 «استعيذوا باللّه من سكرة الغنى فانّ له سكرة بعيدة الإفاقة» از سرمستى توانگرى به خدا پناه بريد زيرا بهوش آمدن از آن دشوار است 86 «اغلبوا الجزع بالصّبر فانّ الجزع يحبط الأجر و يعظّم الفجيعة» با صبر بر بيتابى غالب شويد زيرا بيتابى پاداش عمل را از بين مىبرد و گرفتارى را بزرگتر ميكند 87 «اقبل عذر من اعتذر اليك» پوزش كسى را كه از تو پوزش مىخواهد بپذير 88 «اقلل طعامك تقلل سقاما. اقلل كلامك تامن ملاما» از خوراكت بكاه كمتر بيمار مىشوى. سخن كمتر بگوى، از نكوهش ايمن باش 89 «اغتنموا الشّكر فادنى نفعه الزّيادة» سپاس خداى را مغتنم بشماريد، كمترين سودش افزايش نعمت است 90 «ابذل مالك لمن بذل وجهه فانّ بذل الوجه لا يوازيه شيء» مال خود را به كسى كه آبرويش را نزد تو مىريزد بده، زيرا در مقام سنجش هيچ چيز برابر آبرو نيست 91 «اتقوا الله الّذى ان قلتم سمع و ان اضمرتم علم» بترسيد از خدايى كه چون بگوئيد بشنود و چون پنهان كنيد بداند. 92 «اطع من فوقك يطعك من دونك و اصلح سريرتك يصلح اللّه علانيتك» بالاتر از خود را فرمان ببر تا پائينتر از تو فرمانبردارت باشد، باطنت را خوب كن تا خدا ظاهرت را خوب كند 93 «اكرم ودّك و اصفح عدوّك يتمّ لك الفضل» دوست خود را گرامى دار و دشمنت را ببخش تا بزرگى ترا بكمال برسد. 94 «احتج الى من شئت و كن اسيره» نيازمند هر كس مىخواهى باش اسيرش مىشوى 95 «انفرد بسرّك و لا تودعه حازما فيزل و لا جاهلا فيخون» تنها خودت رازت را نگه دار و آن را بدور انديش مسپار شايد بلغزد و بنادان مگوى كه خيانت ميكند 96 «احيوا المعروف بامانته فانّ المنّة تهدم الضّيعة» كار نيك را با پنهان نگهداشتن آن زنده كنيد، زيرا منّت نهادن ارزش نيكى را از بين مىبرد 97 «استر العورة ما استطعت يستر اللّه سبحانه منك ما تحبّ ستره» تا مىتوانى عيب پوشى كن، خداوند پاك هر عيبت را كه خواسته باشى مىپوشد 98 «الزم الصمت فادنى نفعه السّلامة. اجتنب الهذر فايسر جنايته الملامة» خاموشى اختيار كن، كوچكترين سودش سلامت است. از بيهوده گوئى بپرهيز، كمترين زيانش نكوهش است 99 «الزم الصّدق و ان خفت ضرّه فانّه خير لك من الكذب المرجو نفعه» راست بگو اگر چه از زيانش بترسى زيرا آن برايت بهتر از دروغى است كه انتظار سودش را دارى 100 «اختر من كلّ شيء جديده و من الأخوان اقدمهم» از هر چيزى تازهاش را انتخاب كن ولى از دوستان ديرينهاش را 101 «اسع فى كدحك و لا تكن خازنا لغيرك» در كارت بكوش ولى تنها گنجور ديگران مباش «خودت نيز از مالت بهره برگير» 102 «اكرم ضيفك و ان كان حقيرا و قم عن مجلسك لابيك و معلّمك و ان كنت اميرا» ميهمانت را گرامى دار اگر چه ناچيز باشد و پيش پدر و استادت از جايت برخيز اگر چه امير باشى. فصل سوم كلماتى كه با «اذا» آغاز مىشوند 103 «اذا اراد اللّه سبحانه صلاح عبد الهمه قلّة الكلام و قلّة الطّعام و قلّة المنام» وقتى خداوند پاك خير بندهاى را بخواهد، كم گفتن، كم خوردن و كم خفتن را بوى الهام ميكند 104 «اذا بلغتم نهاية الآمال فاذكروا بغتات الآجال» وقتى بمنتها درجه آرزوهاى خود رسيديد، از مرگهاى ناگهانى ياد كنيد 105 «اذا اردت ان تعظم محاسنك عند النّاس فلا تعظم فى عينك» اگر مىخواهى خوبيهاى تو بنظر مردم بزرگ بيايد، خودت آن را بزرگ مشمار 106 «اذا احسنت القول فاحسن العمل لتجمع بذلك بين مزيّة اللّسان و فضيلة الإحسان» وقتى سخن خوب گفتى، عمل را نيز نيكو كن تا برترى گفتار و مزيّت احسان را با هم جمع كرده باشى 107 «اذا كرم اصل الرّجل كرم مغيبه و محضره» وقتى كسى خوش اصل باشد غيبت و حضورش خوب است 108 «اذا فاتك من الدّنيا شيء فلا تحزن و اذا احسنت فلا تمنن» هرگاه چيزى از دنيا از دستت رفت اندوهگين مباش، و چون نيكى كردى منّت مگذار 109 «اذا رايت ربّك يتابع عليك النّعم فاحذره» چون ديدى خداى پياپى بر تو نعمت ارزانى مىدارد از او بترس 110 «اذا فقّهت فتفقّه فى دين اللّه سبحانه. اذا اتّقيت فاتّق محارم اللّه» اگر خواستى اهل دانش باشى دانش دين خداى پاك را برگزين. چون خواستى پرهيزكار باشى از حرامهاى خدا بپرهيز 111 «اذا صنع اليك معروفا فانشره. اذا صنعت معروفا فاستره» وقتى در باره تو نيكى شود آنرا آشكار كن. وقتى تو نيكى كردى آنرا پنهان دار. 112 «اذا شابّ العاقل شبّ عقله. اذا شابّ الجاهل شبّ جهله» خردمند وقتى پير شود عقلش جوان مىگردد. بيخرد چون پير شود نادانى از سر گيرد 113 «اذا علم الرّجل زاد ادبه و تضاعفت خشيته» وقتى انسان عالم شود ادبش افزون گردد و ترسش از خدا دو چندان شود 114 «اذا اقترن العزم بالحزم كملت السّعادة» وقتى عزم و همّت با دور انديشى همراه گردد نيكبختى بكمال رسد 115 «اذا تفقّه الرّفيع تواضع. اذا تفقّه الوضيع ترفع» شخص بلند پايه وقتى دانش آموزد فروتن شود. شخص فرومايه چون علم اندوزد تكبّر ورزد 116 «اذا قصرت يدك عن المكافاة فاطل لسانك بالشّكر» وقتى دستت از پاداش كوتاه باشد زبانت را بشكرانه دراز كن. 117 «اذا رايت من غيرك خلقا ذميما فتجنّب من نفسك امثاله» وقتى خوى زشتى در ديگرى ديدى عادتهاى مانند آنرا از خودت دور كن 118 «اذا جمعت المال فانت وكيل لغيرك يسعد به و تشقى انت» وقتى مال جمع ميكنى، تو در اين كار وكيل ديگرى هستى، او با آن خوشبخت مىشود و تو بدبخت مىگردى 119 «اذا كنت فى ادبار و الموت فى اقبال فما اسرع الملتقى» وقتى تو در حال بازگشتى و مرگ در حال پيش آمدن، پس ديدار چقدر نزديك است 120 «اذا كمل العقل نقص الشّهوة. اذا قويت الأمانة كثر الصّدق» وقتى عقل كامل شود خواهش نفس كاهش يابد. وقتى امانت استوار گردد راستى زياد شود 121 «اذا ساد السّفل خاب الأمل» وقتى فرومايگان سرورى يابند اميدها قطع گردد. 122 «اذا ضرّت النّوافل بالفرائض فارفضوها» وقتى مستحبّات بواجبات زيان رساند، مستحبّات را ترك كنيد 123 «اذا رايت ربّك يوالى عليك البلاء فاشكره» وقتى ديدى خداى پياپى بر تو بلا مىفرستد شاكر باش 124 «اذا قدرت على عدوّك فاجعل العفو عليه شكرا للقدرة عليه» چون بر دشمن پيروز شدى بشكرانه اين پيروزى او را ببخش 125 «اذا هبت امرا فقع فيه فانّ شدّة توقّيه اشدّ من الوقوع فيه» چون از كارى ترسيدى. در آن وارد شو، زيرا سختى پرهيز از سختى آن كار بيشتر است 126 «اذا ملك الأراذل هلك الأفاضل» چون ناكسان زمامدار شوند، بزرگان و دانشمندان هلاك گردند 127 «اذا اردت ان تطاع فاسئل ما يستطاع. اذا لم يكن ما تريد فارد ما يكون» اگر مىخواهى دستورت اجرا شود آنچه را مقدور است بفرما. وقتى چيزى را كه مىخواهى نيست آنچه را هست بخواه 128 «اذا مطر التّحاسد انبتت التّفاسد» وقتى باران حسد باريدن گيرد درخت فساد برويد 129 «اذا احبّ الله عبدا الهمه حسن العبادة» وقتى خداوند بندهاى را دوست داشته باشد، خوبى عبادت را بوى الهام ميكند 130 «اذا اراد الله بعبد خيرا منحه عقلا قويما و عملا مستقيما» وقتى خداوند براى بندهاى خير بخواهد، باو خردى استوار و عملى درست مىبخشد 131 «اذا فارقت ذنبا فكن عليه نادما» وقتى از گناهى فراغت يافتى از آن پشيمان باش 132 «اذا قام احدكم الى الصّلوة فليصلّ صلاة مودّع» وقتى يكى از شما بنماز مىايستد بايد نماز بخواند مانند نماز خواندن كسى كه قصد وداع با نماز را دارد (از نظر توجّه بنماز) 133 «اذا هرب الزّاهد من النّاس فاطلبه. اذا طلب الزّاهد النّاس فاهرب منه» چون ديدى زاهدى از مردم مىگريزد او را بجوى و چون ديدى جوياى مردم است از او بگريز 134 «اذا احبّ اللّه سبحانه عبدا حبّب اليه الامانة» وقتى خداوند بندهاى را دوست داشته باشد حبّ امانت را در دل او مىافكند 135 «اذا استخلص الله عبدا الهمه الدّيانة» هرگاه خداوند بندهاى را پاك و خالص گرداند دين را بوى الهام ميكند 136 «اذا رايت مظلوما فاعنه على الظّالم» وقتى ستم رسيدهاى را ديدى او را در برابر ستمگر يارى كن 137 «اذا انعمت بالنّعمة فقد قضيت شكرها» چون از نعمت خدا داده، بخشيدى شكر آن را بجاى آورده باشى 138 «اذا لم تكن عالما ناطقا فكن مستمعا واعيا» اگر دانشمند سخنور نيستى، شنونده نگهدارنده و دريابنده باش 139 «اذا احبّ اللّه بعبد شرّا حبّب اليه المال و بسط منه الامال» وقتى خدا براى بندهاى بد بخواهد مال دنيا را نزد او عزيز كند و آرزوهايش را دراز گرداند 140 «اذا مدحت فاختصر. اذا ذممت فاقتصر» وقتى كسيرا ستايش كنى باختصار بكوش. وقتى كسيرا نكوهش كنى سخن كوتاه گوى 141 «اذا ابصرت العين الشّهوة عمى القلب عن العاقبة» وقتى چشم شهوت باز شود ديده دل از ديدن پايان كار كور گردد 142 «اذا طلبت العزّ فاطلبه بالطّاعة. اذا طلبت الغنى فاطلبه بالقناعة» اگر طالب عزّتى آنرا در فرمانبردارى خدا بجوى. اگر مىخواهى توانگر شوى آنرا در قناعت جستجو كن. 143 «اذا بلغ اللّئيم فوق مقداره تنكّرت احواله» وقتى ناكس بيش از ظرفيّتش پيشرفت كند احوالش ببدى گرايد 144 «اذا قدّمت الفكر فى افعالك حسنت عواقبك و فعالك» وقتى پيش از اعمالت بينديشى، پايان كارت نيكو شود فصل چهارم كلماتى كه با «وزن افعل» آغاز مىشوند 145 «اعجز النّاس من قدر على ان يزيل النّقص عن نفسه فلم يفعل» ناتوانترين مردم كسى است كه بتواند نقص را از نفس خود بزدايد ولى نزدايد. 146 «اعجز النّاس من عجز عن اكتساب الأخوان و اعجز منه من ضيّع من ظفر به منهم» ناتوانترين مردم كسى است كه نتواند دوستانى بدست آورد و ناتوانتر آنكه دوستان بدست آورده را هم از دست بدهد 147 «اعجز النّاس امنهم لوقوع الحوادث و هجوم الاجل» ناتوانترين مردم كسى است كه از پيش آمدهاى روزگار و يورش مرگ از همه غافلتر باشد 148 «احمق النّاس من انكر على غيره رذيلة و هو مقيم عليها» كودنترين مردم كسى است كه كار بدى را بر ديگرى زشت شمارد ولى خودش بر آن پافشارى كند. 149 «احمق النّاس من يمنع البرّ و يطلب الشّكر و يفعل الشّرّ و يتوقّع الخير» نادانترين مردم كسى است كه مانع خير باشد و سپاس بطلبد، بدى كند و توقّع خوبى داشته باشد 150 «احمق النّاس من ظنّ انّه اعقل النّاس» كم خردترين مردم كسى است كه پندارد خردمندترين مردم است 151 «احمد من البلاغة الصّمت حين لا ينبغي الكلام» وقتى سخن گفتن سزاوار نباشد، خاموشى بهتر از داد سخن دادن است. 152 «اعجز النّاس من عجز عن اصلاح نفسه» ناتوانترين مردم كسى است كه از اصلاح نفس خود عاجز باشد. 153 «اشبه النّاس بأنبياء اللّه اقولهم للحقّ و اصبرهم على العمل» شبيهترين مردم به پيامبران خدا كسى است كه حقگوتر باشد و در اجراى حقّ بيشتر پايدارى و تحمّل كند 154 «امقت العباد الى اللّه سبحانه من كان همّته بطنه و فرجه» دشمنترين بندگان نزد خداى پاك كسى است كه همّتش مصروف پر كردن شكم و اطفاى شهوتش باشد 155 «احقّ النّاس بالإحسان من أحسن اللّه اليه و بسط بالقدرة يديه» سزاوارترين كس به نيكى كردن كسى است كه خدا باو نيكى كرده و دستش را در توانائى باز گذاشته 156 «اعقل النّاس من كان بعيبه بصيرا و عن عيب غيره ضريرا» خردمندترين مردم كسى است كه عيب خودش را ببيند ولى عيب ديگرى را نبيند 157 «اخسر النّاس من قدر ان يقول الحقّ فلم يقل» زيان كارترين مردم كسى است كه بتواند حقّ را بگويد ولى نگويد 158 «أقبح شيء الأفك» تهمت بستن بمردم بدترين چيزها است. 159 «اعوذ الأشياء على تزكية العقل التّعليم» يارى دهندهترين چيزها براى افزايش خرد ياد دادن است 160 «اعلم النّاس من لم يزل الشّكّ يقينه» داناترين مردم كسى است كه شكّ يقينش را از بين نبرد 161 «اعلم النّاس باللّه أكثرهم خشية له» خداشناسترين مردم كسى است كه بيشتر از ديگران از خدا بترسد 162 «اعلم النّاس باللّه سبحانه اكثرهم له مسئلة» خداشناسترين مردم كسى است كه بيشتر از ديگران از خدا سؤال و درخواست كند 163 «احسن افعال المقتدر العفو» بهترين كارهاى شخص توانا گذشت از گناهان ديگران است. 164 «احسن الاداب ما كفّك عن المحارم» بهترين ادبها و دانشها آن است كه ترا از چيزهاى حرام باز دارد 165 «احسن الاقوال ما وافق الحقّ و افضل المقال ما طابق الصّدق» بهترين گفتار آن است كه با حقّ موافق باشد، و برترين سخن آن است كه با راستى مطابقت كند 166 «احسن الصّنائع ما وافق الشّرائع» بهترين كارها آن است كه برابر دستورهاى شرع باشد 167 «احسن المقال ما صدّقه حسن الفعال» بهترين گفتار آن است كه رفتار نيك مؤيّد آن باشد 168 «احسن الكلام ما لا تمجّه الأذان و لا يتعب فهمه الافهام» بهترين كلام آن است كه بر گوش سنگين نيايد و فهم از درك آن عاجز نباشد 169 «أعظم النّاس ذلّا الطّامع الحريص المريب» خوارترين مردم شخص طمعكار حريص بد گمان است. 170 «أعظم النّاس سلطانا على نفسه من قمع غضبه و امات شهوته» مسلّطترين شخص بر نفس خود، كسى است كه خشمش را سركوب كند و شهوتش را بكشد 171 «أعظم الحماقة الاختيال فى الفاقة» بزرگترين نادانى تكبّر در حال فقر است 172 «افضل السّخاء ان تكون بمالك متبرّعا و عن مال غيرك متورّعا» برترين بخشش آنستكه مال خودت را در راه خدا ببخشى و از مال ديگران بپرهيزى 173 «افضل الأمانة الوفاء بالعهد» وفاى بعهد بهترين امانتدارى است 174 «افضل الذّكر القران به تشرح الصّدور و تستنير السّرائر» قرآن برترين پند است، با آن سينهها باز مىشود و درونها روشن مىگردد 175 «افضل الأيمان حسن الايقان» بالاترين ايمان يقين درست در باره خدا داشتن است 176 «افضل العطيّة ما كان قبل مذلّة السؤال» بالاترين بخشش آنستكه پيش از خوارى خواستن باشد 177 «افضل الطّاعات الغروف عن اللّذات» بالاترين عبادتها از لذّتها دل بركندن است 178 «افضل النّاس انفعهم للنّاس» برترين مردم كسى است كه بيشتر از همه سودش بمردم برسد 179 «افضل الجود ايصال الحقوق الى اهلها» برترين بخشش رسانيدن حقوق بحقّ داران است. 180 «افضل العبادة الفكر» انديشه كردن بالاترين عبادتها است 181 «اشد الذّنوب عند اللّه سبحانه ذنب استهان به راكبه» سختترين گناهان در پيشگاه خدا گناهى است كه بنظر مرتكب آن كوچك آيد 182 «اشدّ النّاس ندما عند الموت العلماء غير العالمين» پشيمانترين اشخاص هنگام مرگ عالمان بدون عملند 183 «اشدّ القلوب غلّا قلب الحقود» ناپاكترين دلها دل شخص كينهورز است 184 «اكرم الشّيم اكرام المصاحب و اسعاف الطّالب» گرامى داشتن دوست و بر آوردن نياز خواهند بهترين شيوه است. 185 «اشدّ النّاس عذابا يوم القيامة المستخط لقضاء اللّه» شديدترين عذاب در روز قيامت بكسانى مىرسد كه بر خواست خدا خشمناك باشند 186 «اوفر النّاس حظّا من الأخرة اقلّهم حظّا من الدّنيا» كم بهرهترين مردم در دنيا، بهرهمندترين آنان در آخرتند 187 «اذلّ النّاس من اهان النّاس» فرومايهترين افراد كسى است كه مردم را خوار دارد. 188 «اغنى الأغنياء من لم يكن للحرص اسيرا» توانگرترين توانگران كسى است كه گرفتار حرص و آز نباشد سس189 «أحكم النّاس من فرّ من جهّال النّاس» داناترين مردم كسى است كه از مردمان نادان بگريزد 190 «انعم النّاس عيشا من منحه اللّه سبحانه القناعة و اصلح له زوجه» كاميابترين مردم در زندگى كسى است كه خداى بزرگ باو خوى قناعت عطا فرموده و همسرش را برايش سازگار ساخته 191 «افضل النّاس فى الدّنيا الأسخياء و فى الأخرة الاتقياء» برترين مردم در دنيا بخشندگانند و در آخرت پرهيزگاران 192 «اعدل النّاس من انصف من ظلمه» عادلترين مردم كسى است كه بدانكه بر او ستم روا داشته با انصاف رفتار كند 193 «اجلّ الأمراء من لم يكن الهوى عليه اميرا» بهترين اميران كسى است كه خواهش نفس بر وى چيره نباشد 194 «اسفه السّفهاء المتبحّج بفحش الكلام» نادانتر از همه نادانها كسى است كه از ناسزا گفتن شادمان شود 195 «اجور النّاس من عدّ جوره عدلا منه» ستمكارترين مردم كسى است كه بيدادگرى خود را عدل بشمارد 196 «احضر النّاس جوابا من لم يغضب» حاضر جوابترين مردم كسى است كه خشمگين نشود 197 «اظلم النّاس من سنّ سنن الجور و محاسنن العدل» ستمكارترين مردم كسى است كه رسم ستم را بنا نهاد و آئين دادگرى را برانداخت 198 «اوّل المروّة طلاقة الوجه و اخرها التّودّد» جوانمردى اوّلش گشاده روئى و آخرش دوستى با مردم است 199 «ابخل النّاس من بخل بالسّلام» بخيلترين مردم كسى است كه از سلام دادن امساك ورزد 200 «اخرم النّاس رأيا من انجز وعده و لم يؤخّر عمل يومه لغده» دور انديشترين مردم كسى است كه بوعده خود وفا كند و كار امروزش را براى فردا نگذارد 201 «افقر النّاس من قتّر على نفسه مع الغنى و السعة و خلّفه لغيره» فقيرترين مردم كسى است كه با وجود توانگرى و وسعت بر عائلهاش تنگ گيرد و مالش را براى وارثش بگذارد 202 «اشقى النّاس من باع دينه بدنيا غيره» بدبختترين مردم كسى است كه دينش را 203 «اقطع شيء ظلم القضات» بيدادگرى قاضيان برندهترين رشته نظم كارها است 204 «انفع المال ما قضى به الفرض» مفيدترين مال آنستكه با آن واجبات خود را ادا كنى فصل پنجم كلماتى كه با «آفت- الا- ان- انّما- اين» آغاز مىشوند 206 «آفة السّخاء المنّ» منّت گذاشتن آفت بخشش است 207 «آفة العبادة الرّياء» خودنمائى آفت عبادت است 208 «افة الكلام الإطالة» پرگوئى آفت سخن است 209 «افة القضاة الطّمع» آفت قاضيان حرص و آز است 210 «افة الرّياسة الفخر» بخود باليدن آفت رياست است 211 «آفة النّفس الوله بالدّنيا» دلباختگى بدنيا آفت نفس آدمى است 212 «آفة النجّح الكسل» آفت رستگارى كسالت و كاهلى است 213 «آفة العامّة العالم الفاجر» عالم زشتكار بلاى همگانى است 214 «آفة العلم ترك العمل» آفت دانش بكار نبستن آن است 215 «آفة اللّبّ العجب» خودپسندى آفت خرد است 216 «آفة العمل ترك الأخلاص فيه» آفت عمل نبودن نيّت پاك در آن است 217 «آفة الدّين سوء الظّنّ» بد گمانى آفت دين است 218 «آفة العلماء حبّ الرّياسة» دوست داشتن جاه و مقام آفت دانشمندان است 219 «آفة الجند مخالفة القادة» اختلاف سران سپاه آفت ارتش است 220 «الا انّ اسمع الأسماع من وعى التّذكير و قبله» بدان كه شنواترين گوشها گوش كسى است كه پند را بپذيرد و نگه دارد 221 «الا و انّ الجهاد ثمن الجنّة فمن جاهد نفسه ملكها و هى اكرم ثواب اللّه لمن عرفها» آگاه باشيد جهاد بهاى بهشت است پس آنكه با نفسش پيكار كند مالك بهشت شود كه براى كسى كه آنرا بشناسد گرامىترين پاداش خدا است 223 «ان رغبتم فى الفوز و كرامة الآخرة فخذوا فى الفناء للبقاء» اگر آرزومند رستگارى و ارجمندى آخرت مىباشيد، از سراى فانى براى دار باقى توشه برگيريد 224 «ان صبرت ادركت بصبرك منازل الأبرار و ان جزعت اوردك جزعك عذاب النّار» اگر صبر كنى با صبرت بجايگاه نيكان مىرسى و اگر بيتابى كنى، بيتابيت ترا بآتش دوزخ مىرساند 225 «ان احببت ان تكون اسعد النّاس بما علمت فاعمل» اگر دوست دارى خوش بختترين مردم باشى بدانچه مىدانى عمل كن 226 «ان تبذلوا اموالكم فى جنب الله فانّ الله مسرع الخلف» اگر دارائى خود را در راه خدا صرف كنيد، خداوند بزودى شما را عوض مىدهد 227 «ان صبرت جرى عليك القلم و انت مأجور» اگر صبر كنى آنچه بر قلم قدرت خدا جارى شده، بر تو مىگذرد و باجر مىرسى 228 «ان جزعت جرى عليك القلم و انت ما زور» اگر بيتابى كنى قضا و قدر بر تو مىگذرد و تو گناه كارى 229 «انّما الجاهل من استعبدته المطالب» براستى نادان كسى است كه خواهشها او را بنده خود سازند 230 «انّما العاقل من وعظته التّجارب» براستى دانا كسى است كه تجربهها او را پند آموزند 231 «انّما الدّنيا شرك وقع فيه من لا يعرفه» براستى دنيا دامى است كه هر كس آن را نشناسد در آن افتد. 232 «انّما الكرم بذل الرّغائب و اسعاف الطّالب» براستى كه جوانمردى ببخشيدن چيزهاى خوب و برآوردن نياز خواهنده است. 233 «انّما الكيّس من اذا اساء استغفر و اذا اذنب ندم» براستى زيرك كسى است كه وقتى بدى كند آمرزش بطلبد و چون مرتكب گناه شود پشيمان گردد 234 «انّما قلب الحدث كالأرض الخالية مهما القى فيها من كلّشىء قبلته» براستى دل جوان مانند زمين بكر و نكاشته است كه هر زمان تخمى در آن افكنده شود مىپذيرد (و همان را با) 235 «انّما المجد ان تعطى فى الغرم و تعفو عن الجرم» براستى بزرگى آن است كه وقتى زيان بينى ببخشى و از گناه ديگران درگذرى 236 «انّما اللّبيب من استسلّ الأحقاد» براستى خردمند كسى است كه شمشير بركشد و كينهها را بكشد 237 «انّما النّاس عالم و متعلّم و ما سواهما فهمج» مردم يا دانشمندند يا دانشجو و بجز اين دو بقيّه مانند پشه كور هيچ و پوچند 238 «اين من حصّن و اكّد و زخرف و نجّد» كجا است كسى كه قلعههاى استوار بنا نهاد و آن را طلا كارى كرد و بياراست 239 «اين من كان منكم اطول اعمارا او اعظم اثارا» كجا رفتند آن كسانى كه عمرشان بيش از عمر شما و آثارشان بزرگتر از آثار شما بود 240 «اين من بنى و شيّد و فرش و مهّد و جمع و عدّد» كجاست كسى كه بنائى ساخت و آن را استوار نمود و در آن فرش بگسترد و مال جمع و آماده كرد فصل ششم كلماتى كه با «انّ، انّك، انّكم» آغاز مىشوند فصل هفتم كلماتى كه با «اياك» آغاز مىشوند فصل هشتم كلماتى كه با «ب» آغاز مىشوند 341 «بالصّدقة تفسح الاجال» مرگهاى ناگهانى با صدقه زائل مىشود 349 «بلاء الرّجل فى طاعة الطّمع و الامل» گرفتارى انسان از پيروى آز و آرزو است فصل نهم كلماتى كه با «ت، ث» آغاز مىشوند فصل دهم كلماتى كه با «ج، ح، خ» آغاز مىشوند 402 «حصّنوا الأعراض بالأموال» شرفتان را با مالتان حفظ كنيد. 407 «حسب الأدب أشرف من حسب النّسب» قدر ادب بالاتر از قدر نسب است 408 «حلاوة الشّهوة ينقّصها عار الفضيحة» ننگ رسوائى شيرينى شهوت را ناگوار مىسازد. فصل يازدهم كلماتى كه با «د، ذ، ر، ز» آغاز مىشوند 442 «رأس الجهل معاداة النّاس» ريشه نادانى دشمنى كردن با مردم است 444 «رأس الحكمة تجنّب الخدع» اساس حكمت دورى گزيدن از خدعه و مكر است 455 «رفاهيّة العيش فى الأمن» آسودگى زندگى در امنيّت است فصل دوازدهم كلماتى كه با «س، ش» آغاز مىشوند 489 «سامع الغيبة شريك المغتاب» غيبت شنو شريك غيبت كننده است. 513 «شيئان لا يبلغ غايتهما العلم و العقل» بكنه دو چيز نمىتوان رسيد، دانش و خرد. فصل سيزدهم كلماتى كه با «ص، ض، ط، ظ» آغاز مىشوند 546 «طلب الأدب جمال الحسب» آرايش و زيبائى نسب از كسب ادب است 551 «ظفر الهوى بمن انقاد لشهوته» هر كس بنده شهوتش شد، هوى و هوس بر او غالب گشت 554 «ظلم الضّعيف أفحش الظّلم» بدترين ستمها ستم بر ناتوان است. فصل چهاردهم كلماتى كه با «ع، غ» آغاز مىشوند 557 «علم لا ينفع كدواء لا ينجع» علم بدون عمل مانند داروى بدون اثر است 558 «علم بلا عمل كشجر بلا ثمر» علم بدون عمل مانند درخت بى ميوه است 583 «عليك بالوفاء فانّه أوقى جنّة» وفادار باش زيرا آن بهترين سپر و حافظ تو است. 605 «غلبة الهزل تبطل عزيمة الجدّ» زياد بمزاح پرداختن عزم جزم را سست ميكند فصل پانزدهم كلماتى كه با «ف، ق» آغاز مىشوند فصل شانزدهم كلماتى كه با «ك» آغاز مىشوند 643 «كفى بالمرء جهلا ان ينكر على النّاس ما يأتي مثله» براى نادانى انسان همين بس، كار بدى را كه بجاى مىآورد مانند آنرا بر مردم زشت شمارد 644 «كفى بالمرء غفلة ان يصرف همّه فيما لا يعنيه» براى بيخبرى انسان همين بس كه همّ خود را صرف چيزى كند كه بكارش نيايد 645 «كفى بالمرء غواية ان يأمر النّاس بما لا يأتمر به و ينهاهم عمّا لا ينتهى عنه» براى گمراهى انسان همين بس كه مردم را بكارى امر كند كه خود امر بدان را نپذيرد و آنها را باز دارد از چيزى كه خود از آن باز نمىايستد 646 «كم من صائم ليس له من صيامه الا الظّلماء» بسا روزه دارى كه از روزهاش جز تشنگى (و گرسنگى) برايش بهرهاى نيست 647 «كم من شقىّ حضره أجله و هو مجدّ فى الطّلب» بسا آدم بدبختى كه مرگش فرا رسيده و او در پى كسب مال دنيا كوشا است 649 «كم من مفتّح بالصّبر عن غلق» چه بسيار كارهاى فرو بستهاى كه گره آنها با صبر باز مىشود 650 «كم من صعب يسهل بالرّفق» بسا مشكل كه با نرمى و آهستگى آسان مىشود 651 «كم من وضيع رفعه حسن خلقه. كم من رفيع وضعه قبح خرقه» بسا شخص افتاده كه خوى نيكش او را بلند ساخت. بسا شخص بلند پايه كه زشتى تند خوئيش او را بيفكند 652 «كم من قائم ليس له من قيامه الّا العناء» بسا نمازگزار كه از ايستادنش بنماز جز رنج و سختى برايش بهرهاى نيست 653 «كما انّ الشّمس و اللّيل لا يجتمعان كذلك حبّ اللّه و حبّ الدّنيا لا يجتمعان» همانطورى كه روز و شب با هم جمع نمىشوند دوستى خدا و دنيا هم گرد نمىآيند 654 «كما انّ الصّدأ ياكل الحديد حتّى يفنيه كذلك الحسد يكمد الجسد حتّى يفنيه» همانطورى كه زنگ آهن را مىخورد تا نابودش كند، حسد هم جسم را بيمار ميكند تا آنرا از بين ببرد 655 «كثرة المزاح تذهب البهاء و توجب الشّحناء» شوخى و مزاح زياد انس را از بين مىبرد و موجب دشمنى مىگردد 656 «كثرة التّقريع توغر القلوب و توحش الأصحاب» سرزنش بسيار دلها را پر از كينه ميكند و دوستان را از انسان مىگريزاند 657 «كثرة الهزل اية الجهل. كثرة ضحك الرّجل تفسد وقاره» شوخى و مزاح زياد نشانه نادانى است. خنده بسيار وقار انسان را از بين مىبرد 658 «كثرة الدّين يصيّر الصّادق كاذبا و المنجز مخلفا» وام زياد شخص راستگو را دروغگو ميكند و وفا كننده را پيمان شكن مىسازد 659 «كثرة السّخاء تكثر الأولياء و تستصلح الأعداء» بخشش بسيار دوستان را زياد ميكند و دشمنان را بآشتى مىكشاند 660 «كثرة اصطناع المعروف تزيد فى العمر و تنشر الذّكر» زياد نيكى كردن بر عمر مىافزايد و انسان را بلند آوازه ميكند 662 «كيف يتخلّص من عناء الحرص من لم يصدق توكّله» چگونه كسى كه توكّل بخدا ندارد از رنج حرص و آز نجات مىيابد 663 «كيف يسلم من عذاب اللّه المتسرّع الى اليمين» چگونه كسى كه فورا سوگند مىخورد از عذاب خدا مىرهد 664 «كيف يعرف غيره من يجهل نفسه» كسى كه خود را نمىشناسد چگونه ديگرى را بشناسد 665 «كيف يفرح بعمر تنقصه السّاعات» چگونه انسان بعمرى كه ساعات از آن مىكاهد دل خوش باشد 666 «كيف يستطيع الهدى من يغلبه الهوى. كيف يهدى غيره من يضلّ نفسه» چگونه كسى كه هواى نفس بر او چيره گشته مىتواند ديگرى را هدايت كند چگونه كسى كه خودش گمراه است ديگرى را راهنمايى كند 667 «كن انس ما تكون بالدّنيا احذر ما تكون منها» بهر چيز در دنيا بيشتر انس دارى زيادتر از آن بترس 668 «كن بطيىء الغضب سريع الفىء محبّا لقبول العذر» كند خشم و زود آشتى و دوستدار پذيرفتن پوزش باش 669 «كن عاملا بالخير، ناهيا عن الشّر منكرا شيمة الغدر» نيكى را بجاى آور و از بدى نهى كن و روش مكر و حيله را زشت بشمار 670 «كمال المرء عقله و قيمته فضله» كمال انسان بخرد او و ارزشش بدانشش ميباشد 671 «كمال العلم الحلم و كمال الحلم كثرة الاحتمال و الكظم» حلم كمال علم است و كمال حلم بردبارى زياد و فرو خوردن خشم است 672 «كمال الإنسان العقل كمال العلم العمل» خرد كمال انسان است. عمل كمال علم است 673 «كلّ عافية الى بلاء. كلّ شقاء الى رخاء» هر تندرستى برنج و گرفتارى ميانجامد. هر سختى و تنگى بفراوانى و فراخى مىكشد 674 «كلّ ارباح الدّنيا خسران» تمام سودهاى جهان زيان است 675 «كلّ عزّ لا يؤيّده دين مذلّة» هر عزّتى كه موافق با دين نباشد خوارى است 676 «كلّ نعيم دون الجنّة محقور. كلّ نعيم الدّنيا يبور» هر نعمتى جز بهشت ناچيز است- تمام نعمتهاى دنيا تباهى پذير است 677 «كلّ عزيز غير اللّه سبحانه ذليل» هر عزيزى سواى خداوند پاك بزرگ خوار است 678 «كلّ امرء على ما قدّم قادم و بما عمل مجزىّ» هر كس بدانچه (براى آخرتش) پيش فرستاده مىرسد و بدانچه كرده پاداش داده مىشود 679 «كلّ شيء ينقص على الإنفاق الّا العلم» سواى دانش هر چيز بدادن كم مىشود 680 «كلّ شيء يعزّ حين يندر الّا العلم فانّه يعزّ حين يغزر» هر چيزى وقتى كم شود گرامى مىگردد، مگر دانش كه چون زياد شود ارجمند مىشود 681 «كلّ يحصد ما زرع، و يجزى بما صنع» هر كس چيزى را كه كاشت مىدرود و بدانچه كرد پاداش داده مىشود 682 «كلّ شيء فيه حيلة الّا القضاء» در هر چيزى راه چاره هست جز قضا و قدر (حكم خدا) 683 «كلّ مودّة مبنيّة على غير ذات اللّه ضلال و الاعتماد عليها محال» هر دوستيى كه بر غير رضاى خدا مبتنى باشد گمراهى است و اعتماد بدان ممكن نيست 684 «كلّما ازداد عقل الرّجل قوى ايمانه بالقدر و استخفّ بالغير» انسان هر چه خردش زيادتر گردد ايمانش بتقدير بيشتر مىشود و پيش آمدها را سبكتر مىشمارد 685 «كلّما ارتفعت رتبة اللّئيم نقص النّاس عنده و الكريم ضدّ ذلك» فرومايه هر چه مقامش بالا رود مردم نزدش كوچكتر شوند ولى شخص بزرگ بخلاف اين است 686 «كلّما قويت الحكمة ضعفت الشّهوة» هر چه حكمت نيرو يابد خواهش نفس كاستى پذيرد 687 «كفى بالمرء سعادة ان يعرف عمّا يفنى و يتولّه بما يبقى» براى خوش بختى انسان همين بس كه از آنچه نابودى پذيرد چشم پوشد و آنچه را پايدار است دوست دارد فصل هفدهم كلماتى كه با «ل» آغاز مىشوند 688 «لم يتحلّ بالعفّة من اشتهى ما لا يجد» هر كس چيزى را كه نمىيابد بخواهد، بزيور پرهيزكارى آراسته نيست 689 «لم يضع من مالك ما قضى فرضك» آنچه از مالت صرف اداى واجبات خود كردى ضايع نگرديده است 690 «لم يذهب من مالك ما وقى عرضك» آنچه از مالت آبرويت را نگه داشت از دستت بيرون نرفته است 691 «لم يوفّق من بخل على نفسه بخيره و خلّف ما له لغيره» كسى كه بر نفس خودش بخل ورزيد و مالش را براى ديگرى وا گذاشت، موفّق نشد 692 «لم يوفّق من استحسن القبيح و اعرض عن قول النّصيح» كسى كه بد را خوب شمرد و از گفته ناصح روى گرداند پيروز نشد 693 «لم يخلق الله سبحانه الخلق لوحشة و لم يستعملهم لمنفعة» خداوند پاك مردم را از روى ترس نيافريد و بخاطر سود خودش از آنان عمل نخواست 694 «لكلّ شيء زكاة و زكاة العقل احتمال الجهّال» هر چيزى زكاتى دارد. زكات عقل تحمّل نادانى جاهلان است 695 «لكل شيء بذر و بذر الشّر الشّره» هر چيزى را تخمى است و تخم بدى آزمندى است 696 «لكلّ شيء افة و افة الخير قرين السّوء» براى هر چيزى آفتى است و آفت نيكى همنشين بد است 697 «لن يفوتك ما قسم لك فاجمل فى الطّلب» آنچه قسمت تو است از دستت بيرون نمىرود، پس در طلب روزى آهسته باش 698 «لن يجوز الجنّة الّا من جاهد نفسه» ببهشت نخواهد رسيد مگر كسى كه با خودش جهاد كند 699 «لن يجدي القول حتّى يتّصل بالفعل» گفتار كفايت نمىكند مگر آنكه با عمل توأم گردد 700 «لسان الصّدق خير للمرء من المال يورّثه من لا يحمده» زبان راستگو براى انسان بهتر از مالى است كه آن را كسى بميراث برد كه سپاسگزار نيست 701 «لسانك ان امسكته انجاك و ان اطلقته ارداك» اگر زبانت را نگهدارى نجاتت مىدهد و اگر رهايش سازى هلاكت ميكند 702 «لسان الجاهل مفتاح حتفه» زبان نادان كليد مرگ اوست 703 «لو يعلم المصلّى ما يغشاه من الرّحمة لما رفع راسه من السّجود» اگر نمازگزار بداند تا چه اندازه رحمت خدا او را فرو گرفته، البتّه سر از سجده بر نخواهد داشت 704 «لو اعتبرت بما اضعت من ماضى عمرك لحفظت ما بقى» اگر از آنچه از عمر گذشتهات تباه كردهاى، پند مىگرفتى بقيّه آنرا حفظ مىكردى 705 «لو كان لربّك شريك لأتتك رسله» اگر خدايت را شريكى بود، البتّه فرستادگانش پيش تو آمده بودند 706 «ليس شيء ادعى الى زوال نعمة و تعجيل نقمة من اقامة على ظلم» هيچ چيز مانند اصرار بر ستم انسان را بسوى نابودى نعمت و زود رسيدن بلا نمىخواند و نمىكشاند 707 «ليس فى المعاصى اشدّ من اتّباع الشّهوة فلا تطيعوها فيشغلكم عن اللّه» بين گناهان گناهى از پيروى شهوت بدتر نيست، آنرا فرمان مبريد كه شما را از ياد خدا باز مىدارد 708 «ليس بمؤمن من لم يهتمّ باصلاح معاده» كسى كه باصلاح كار آخرتش نكوشد مؤمن نيست 709 «ليس لابليس وهق اعظم من الغضب و النّساء» براى شيطان كمندى بزرگتر از خشم و زن نيست 710 «ليس فى الغربة عار، انّما العار فى الوطن الافتقار» غريبى ننگ و عار نيست. بلكه ننگ و عار ندارى در وطن است 711 «ليس لكذوب امانة و لا لفجور صيانة» كسى كه زياد دروغ گويد امين، و آنكه بسيار گناه كند پيمان نگه دار نيست 712 «ليس الخير ان يكثر مالك و ولدك انّما الخير ان يكثر علمك و يعظم حلمك» خير باين نيست كه مال و اولادت زياد شود، بلكه باين است كه دانشت بيشتر گردد و حلمت قوّت گيرد 713 «ليس من خالط الأشرار بذى معقول» كسى كه با بدكاران بياميزد خردمند نيست 714 «ليس من شيم الكرام تعجيل الانتقام» شتاب در گرفتن انتقام شيوه بزرگان و نيكان نيست 715 «ليس الحكيم من قصد بحاجته الى غير كريم» كسى كه بسوى غير جوانمرد حاجت برد حكيم نيست 716 «ليس شيء اعزّ من الكبريت الأحمر الّا ما بقى من عمر المؤمن» جز باقى مانده عمر مؤمن چيزى از زر سرخ گرامىتر نيست 717 «ليس شيء ادعى لخير و انجى من شرّ من صحبة الأخيار» هيچ چيز بيش از همنشينى با نيكان انسان را بسوى خير نمىكشاند و از بدى باز نمىدارد 718 «ليس لأحد من دنياه الّا ما انفقه على اخراه» براى هيچكس از دنيايش بهرهاى نيست مگر آنچه صرف آخرتش كرده باشد 719 «ليس من اساء الى نفسه بذى مأمول» بكسى كه بخودش بدى كند اميد نيكى نمىرود 720 «ليس من العدل القضاء على الثّقة بالظّنّ» باتّكاى حدس و گمان داورى كردن از عدالت بدور است 721 «لذّة الكرام فى الإطعام و لذّة اللّئام فى الطّعام» لذّت بزرگان در خوراندن است و لذّت فرومايگان در خوردن 722 «للمتّقى ثلاث علامات اخلاص العمل و قصر الأمل و اغتنام المهل» پرهيزكار سه نشانه دارد: عمل پاك، آرزوى كوتاه و غنيمت شمردن فرصتها 723 «للمتّقى هدى فى رشاد و تحرّج عن فساد و حرص فى اصلاح معاد» براه راست رفتن و از بدى دورى گزيدن و در اصلاح آخرت كوشيدن شيوه پرهيزكار است 724 «لم يفد من كانت همّته الدّنيا عوضا و لم يقض مفترضا» كسى كه همّتش عوض گرفتن دنيا از آخرت بود، سودى نبرد و واجبى را ادا نكرد 725 «لحظ الإنسان رائد قلبه» نگاه انسان پيك دل او است 726 «لن تعرف حلاوة السّعادة حتّى تذاق مرارة النّحس» شيرينى سعادت هيچگاه معلوم نمىشود مگر با چشيدن تلخى بدبختى 727 «لن يحصل الأجر حتّى يتجرّع الصّبر» هرگز اجر حاصل نمىشود مگر با بكام كشيدن جرعههاى تلخ شربت صبر 728 «لن يزلّ العبد حتّى يغلب شكّه يقينه» بنده هيچ گاه نلغزد، مگر وقتى شكّش بر يقينش بچربد 729 «لم ينجع الادب حتّى يقارنه العقل» ادب تا با عقل همراه نباشد سودى ندهد فصل هيجدهم كلماتى كه با «لا» آغاز مىشوند 730 «لا يرضى الحسود عمّن يحسده إلّا بموته أو زوال النّعمة عنه» حسود از شخص مورد حسد راضى نمىشود مگر بمرگ او يا نابودى نعمتش 731 «لا جهاد كجهاد النّفس» هيچ پيكارى مانند پيكار با خود نيست 732 «لا عزّة كالثّقة بالأيّام» هيچ فريبى مانند اعتماد به روزگار نيست 733 «لا يفسد الدّين كالطّمع. لا يصلح الدّين كالورع» هيچ چيز دين را مثل طمع خراب نمىكند، هيچ چيز دين را مانند پارسائى اصلاح نمىنمايد 734 «لا سودد مع الانتقام. لا عثار مع صبر» با انتقام گرفتن سرورى بدست نيايد. در صبر لغزش نيست 735 «لا شفاء لمن كتم طبيبه دائه» آنكه درد شرا از طبيب خود پنهان كند اميد بهبودش نرود 736 «لا خير فى لذّة توجب ندما و شهوة تعقّب الما» در لذّتى كه باعث پشيمانى شود و شهوتى كه منجر بدرد و گرفتارى گردد، خيرى نيست 737 «لا عاجز اعجز ممّن أهمل نفسه فأهلكها» هيچكس از آن كس ناتوانتر نيست كه نفسش را رها كند تا او را هلاك سازد 738 «لا ينبغي ان يعدّ عاقلا من يغلبه الغضب و الشّهوة» شايسته نيست كسى را كه خشم و شهوت بر او غالب است، خردمند ناميد 739 «لا نجاة لمن لا إيمان له. لا إيمان لمن لا يقين له» كسى كه ايمان ندارد رستگار نمىشود. كسى كه اهل يقين نيست ايمان ندارد 740 «لا هداية لمن لا علم له. لا سيادة لمن لا سخاء له» كسى كه دانش ندارد براه راست نمىرود. كسى كه بخشنده نيست سرورى نمىيابد 741 «لا يشبع المؤمن و أخوه جائع» مؤمن وقتى برادر دينيش گرسنه باشد خود را سير نمىكند 742 «لا يكمل ايمان عبد حتّى يحبّ من أحبّه للّه و يبغض من أبغضه للّه» ايمان بنده كامل نشود مگر آنكه هر كه را دوست يا دشمن دارد بخاطر خدا باشد 743 «لا شيء اعود على الإنسان من حفظ اللّسان و بذل الإحسان» هيچ چيز براى شخص سودمندتر از نگهداشتن زبان و نيكى كردن نيست 744 «لا خير فى الصّمت عن الحكمة كما لا خير فى القول الباطل» خاموشى از دانش و حكمت روا نيست همانطورى كه از باطل سخن گفتن سزاوار نباشد 745 «لا تعد ما تعجز عن الوفاء. لا تسئل من تخاف منعه» از وعدهاى كه قادر بوفايش نيستى بپرهيز. از كسى كه مىترسى چيزى بتو ندهد چيزى مخواه 746 «لا يكون الصّديق صديقا حتّى يحفظ أخاه فى ثلاث فى نكبته و غيبته و وفاته» دوست واقعا دوست نيست مگر رفيق خود را در سه مورد حفظ كند: هنگام پريشانى و غيبت و مرگ 747 «لا تستصغرنّ عدوّا و ان ضعف» دشمن را كوچك مشمار اگر چه ناتوان باشد 748 «لا نعمة أهنأ من الأمن» هيچ نعمتى از امنيّت گواراتر نيست 749 «لا يعاب الرّجل بأخذ حقّه و انّما يعاب بأخذ ما ليس له» انسان نبايد بگرفتن حقّش سرزنش شود بلكه بايد بگرفتن آنچه مال او نيست نكوهش گردد 750 «لا يسود من لا يحتمل إخوانه» آنكه بار دوستان و برادران دينى خود را بدوش نكشد سرورى نيابد 751 «لا خير فى قوم ليسوا بناصحين و لا يحبّون النّاصحين» در قومى كه يكديگر را پند ندهند و نصيحتگران را دوست نداشته باشند، خيرى نيست 752 «لا يجمع المال الّا الحريص و الحريص شقىّ مذموم» مال جز با آزمندى جمع نمىشود و شخص آزمند بدبخت و مورد سرزنش است 753 «لا طاعة لمخلوق فى معصية الخالق» اطاعت از مخلوق نبايد موجب سرپيچى از امر خالق شود 754 «لا يفوز بالجنّة إلّا من حسنت سريرته و خلصت نيّته» ببهشت نمىرسد مگر كسى كه نيكو نهاد و پاك نيّت باشد 755 «لا تقوم حلاوة اللّذة بمرارة الأفات» شيرينى لذّت بتلخى آفات نمىارزد 756 «لا يدرك أحد ما يريد من الأخرة إلا بترك ما يشتهى من الدّنيا» هيچكس بدانچه در آخرت دوست دارد نمىرسد، مگر آنكه آنچه را در اين دنيا مورد پسند او است واگذارد 757 «لا خير فى قلب لا يخشع و عين لا تدمع و علم لا ينفع» در دلى كه طاعت نباشد و چشمى كه نگريد و دانشى كه سودى ندهد، خيرى نيست 758 «لا غنى مع سوء تدبير» با سوء تدبير توانگرى وجود نخواهد داشت 759 «لا فقر مع حسن تدبير» با حسن تدبير نادارى در ميان نخواهد بود 760 «لا تتكلّم بكلّ ما تعلم فكفى بذلك جهلا» آنچه را مىدانى مگو زيرا براى نادانى همين بس است. 761 «لا تستحى من اعطاء القليل فانّ الحرمان اقلّ منه» از بخشيدن چيز اندك شرم مدار زيرا نا اميد كردن از آن كمتر است 762 «لا يستحقّ اسم الكرم الّا من بدء بنواله قبل سؤاله» جز آن كس كه پيش از خواهش بخشش كند، كسى شايسته نام كرم نيست 763 «لا تردّن السّائل و ان اسرف» سائل را مران اگر چه اندازه نگه ندارد 764 «لا تذكر الموتى بسوء فكفى بذلك اثما» مردگان را ببدى ياد مكن زيرا براى گناه همين بس است 765 «لا تفرحنّ بسقطة غيرك فانّك لا تدرى ما يحدث بك الزّمان» از در افتادن و لغزش كسى شادمان مشو، زيرا نمىدانى كه روزگار براى خودت چه پيش مىآورد 766 «لا تسىء الخطاب فيسوءك نكير الجواب» كسى را ببدى خطاب مكن زيرا جواب زشت تو را ناپسند خواهد آمد 767 «لا ترغب فيما يفنى و خذ من الفناء للبقاء» چيزى را كه نابودى پذيرد مخواه و از دنياى فانى براى سراى باقى توشه برگير 768 «لا تستكثرنّ الكثير من نوالك فانّك اكثر منه» بخشش زياد خود را بزرگ مشمار، زيرا خود از آن بزرگترى فصل نوزدهم كلماتى كه با «ما، م» آغاز مىشوند 769 «ما اقبح البخل مع الإكثار» بخل در حال توانگرى خيلى زشت است 770 «ما اقبح العقوبة مع الاعتذار» وقتى گناهكار پوزش مىطلبد كيفر كشيدن بسيار زشت است 771 «ما ابعد الخير ممّن همته بطنه و فرجه» كسى كه همّتش در سير كردن شكمش و آرام ساختن شهوتش باشد خيلى از خير بدور است 772 «ما احسن بالإنسان ان يقنع بالقليل و يجود بالجزيل» چقدر خوب است كه انسان بكم بسازد و زياد ببخشد 773 «ما أمن عذاب اللّه من لم يامن النّاس شرّه» كسى كه مردم از شرّش مصون نباشند از عذاب خدا ايمن نيست 774 «ما كذب عاقل و لا زنى مؤمن» هيچ عاقلى دروغ نمىگويد و هيچ مؤمنى زنا نمىكند 775 «ما شاع الذّكر بمثل البذل» هيچ چيزى مانند بخشش انسان را بلند آوازه نمىكند 776 «ما حصل الاجر بمثل الصّبر» هيچ چيزى مانند صبر تحصيل اجر نمىكند 777 «ما اذلّ النّفس كالحرص و لا شان العرض كالبخل» هيچ چيزى مانند طمع انسان را خوار نمىكند و مانند امساك و بخل بآبرو صدمه نمىزند 778 «ما ادرك المجد من فاته الجدّ» كسى كه از سعى و كوشش باز ايستد ببزرگى نرسد 779 «ما عقل من طال امله» كسى كه آرزويش دراز باشد خردمند نيست 780 «ما عقل من عدا طوره» كسى كه از مرز خودش تجاوز كند خردمند نيست 781 «ما هلك من عرف قدره» كسى كه قدر خودش را شناخت هلاك نشد 782 «ما علم من لم يعمل بعلمه» كسى كه بعلم خود عمل نكند عالم نيست 783 «ما ظفر من ظفر الإثم به» كسى كه گناه بر وى چيره گردد پيروز نيست 784 «ما اصلح الدّين كالتّقوى. ما اهلك الدّين كالهوى» هيچ چيزى مانند پرهيزكارى دين را اصلاح نمىكند. هيچ چيزى مثل هوا پرستى دين را از بين نمىبرد 785 «ما استجلبت المحبّة بمثل السّخاء و الرّفق و حسن الخلق» هيچ چيز مانند بخشش و مدار او خوشخوئى، دوستى مردم را نسبت بانسان جلب نمىكند 786 «ما اخذ الله سبحانه على الجاهل ان يتعلّم حتّى اخذ على العالم ان يعلّم» خدا از نادان پيمان نگرفت كه دانش فرا گيرد مگر وقتى كه دانا را متعهّد بياد دادن علم كرد 787 «ما قدّمت من دنياك فمن نفسك و ما اخّرت منها فلعدوّك» آنچه از مال دنيايت پيش فرستادى مال تو است و آنچه باقى گذاشتى از آن دشمنت 788 «ما لا ينبغي ان تفعله فى الجهر فلا تفعله فى السّرّ» آنچه را انجام آن بطور آشكارا شايسته نيست در نهان نيز بجاى مياور 789 «ما اقبح بالإنسان ان يكون ذا وجهين» دو روئى براى انسان چقدر زشت است 790 «ما عزّ من ذلّ جيرانه» كسى كه همسايگانش را خوار كند ارجمند نگردد 791 «ما امن المؤمن حتّى عقل. ما كفر الكافر حتّى جهل» تا كسى خردمند نباشد مؤمن نمىشود. تا كسى نادان نباشد كافر نمىشود 792 «ما الإنسان لو لا اللّسان الّا صورة ممثّلة او بهيمة مهملة» اگر زبان گويا نباشد انسان جز صورت و نقشى يا چهارپائى ناچيز نيست 793 «ما عذر من ايقن بالمرجع» كسى كه ببازگشت بسوى پروردگار يقين دارد، خيانت و پيمان شكنى نمىكند 794 «ما عقد ايمانه من لم يحفظ لسانه» كسى كه زبانش را نگه ندارد ايمانش را استوار نكرده است 795 «ما ايقن بالله من لم يرع عهوده و ذممه» كسى كه قراردادها و پيمانهاى خود را رعايت نكند بخدا يقين ندارد 796 «ما من شيء يحصل به الامال ابلغ من ايمان و احسان» هيچ چيز بهتر از ايمان و احسان انسان را بآرزوهايش نمىرساند 797 «ما اقبح بالإنسان باطنا عليلا و ظاهرا جميلا» چقدر زشت است كه انسان باطنى بد و ظاهرى خوب داشته باشد 798 «ما من شيء أجلب لقلب الإنسان من لسان و لا اخدع للنّفس من شيطان» هيچ چيز بيش از زبان دل انسان را بسوى خود نمىكشد و مانند شيطان شخص را نمىفريبد 799 «ما احسن الجود مع الاعسار» چه خوش است بخشش در حال ندارى 800 «ما احسن العفو مع الاقتدار» چه خوش است عفو در حال قدرت 801 «ما اقبح بالإنسان ظاهرا موافقا و باطنا منافقا» چقدر براى انسان زشت است كه ظاهرا موافق و باطنا منافق باشد 802 «ما فحش كريم قطّ» بزرگ مرد هرگز ناسزا نمىگويد 803 «ما قسّم اللّه سبحانه بين عباده افضل من العقل» خداوند پاك چيزى بالاتر از عقل بين بندگانش قسمت نفرموده است 804 «ما امن بما حرمه القران من استحلّه» كسى كه حرام قرآن را حلال بشمارد بقران ايمان نياورده است 805 «ما تزيّن متزيّن بمثل طاعة اللّه» هيچ چيز مانند فرمانبردارى خدا انسان را نمىآرايد 806 «ما حصل الأجر بمثل اغاثة الملهوف» هيچ چيزى مانند بفرياد بيچاره رسيدن تحصيل اجر نمىكند 807 «ما رفع امرأ كهمّته و لا وضعه كشهوته» هيچ چيز انسان را مانند همّتش بالا نمىبرد و مثل شهوتش او را نمىافكند و خوار نمىدارد 808 «مثل المنافق كمثل الحنظلة الخضرة اوراقها المرّ مذاقها» داستان منافق مانند هندوانه ابو جهل است كه برگهايش سبز و مزهاش تلخ است 809 «مصاحب الأشرار كراكب البحر ان سلم من الغرق لم يسلم من الفرق» همنشين بدان مانند كشتى سوار است كه اگر از غرق نجات يابد از ترس دريا مصون نيست 810 «مدمن الشّهوات سريع الأفات» كسى كه همواره در پى شهوت است زود آسيبپذير است 811 «مسرّة الكرام فى بذل العطاء و مسرّة اللّئام فى سوء الجزاء» شادى بزرگان از بخشش است. شادى ناكسان از بد پاداش دادن است 812 «مادح الرّجل بما ليس فيه مستهزء به» هر كس انسان را به آن چه در وى نيست بستايد او را مسخره كرده است 813 «مرارة البأس خير من التّضرّع الى النّاس» تلخى ناكامى و سختى بهتر است تا با زارى و خوارى دست نياز بسوى مردم دراز كردن 814 «مودّة الحمقى تزول كما يزول السّراب و تقشع كما يقشع الضّباب» دوستى ابلهان مانند سراب زود زايل مىشود و مانند ابر از هم مىپاشد 815 «مصاحبة العاقل مأمونة» همنشينى با خردمند موجب ايمنى است 816 «مجالسة الأشرار توجب التّلف» همنشينى با بدان موجب نابودى است 817 «مذيع الفاحشة كفاعلها» آشكار كننده زشتى مانند زشتكار است 818 «مجانبة الرّيب احسن الفتوّة» دورى جستن از بدگمانى كمال جوانمردى است 819 «مقاساة الأحمق عذاب الرّوح» با ابله سختى كشيدن (و با او بسر بردن) روح را آزردن است 820 «مصيبة يرجى اجرها خير من نعمة لا يؤدّى شكرها» مصيبتى كه در آن اميد اجر باشد، بهتر از نعمتى است كه شكرش ادا نگردد 821 «مغلوب الشّهوة اذلّ من مملوك الرّقّ» كسى كه شهوت بر او غالب است، از بنده و برده خوارتر است 822 «ملاك النّجاة لزوم الأيمان و صدق الإيقان» مايه رستگارى ملازم بودن با ايمان و يقين راست داشتن است فصل بيستم كلماتى كه با «من» آغاز مىشوند 823 «من كمال الإيمان حفظ اللّسان» نگهدارى زبان از كمال ايمان است 824 «من اقبح الغدر اذاعة السّرّ» فاش ساختن راز از بدترين خيانتها است 825 «من الحمق الأتّكال على الأمل» بر آرزو تكيه كردن از ابلهى است 826 «من كفّارات الذّنوب العظام اغاثة الملهوف» بفرياد بيچاره و مظلوم رسيدن گناهان بزرگ را جبران ميكند 827 «من النّبل ان يبذل الرّجل ماله و يصون عرضه» از بزرگوارى است كه انسان مالش را در راه حفظ آبرويش بذل كند 828 «من اقبح الكبر تكبّر الرّجل على ذوى رحمه و أبناء جنسه» تكبّر انسان نسبت به بستگان و همجنسان خودش از بدترين تكبّرها است 829 «من افضل المعروف اغاثة الملهوف» بفرياد ستمديده و مظلوم رسيدن از برترين نيكىها است 830 «من افضل الورع ان لا تبدى فى خلوتك ما تستحيى من اظهاره فى علانيتك» از بالاترين پارسائيها آنست كه كارى را كه بطور آشكارا از انجامش شرم دارى در خلوت آغاز نكنى 831 «من اللّؤم ان يصون الرّجل ماله و يبذل عرضه» از پستى است كه انسان مالش را نگه دارد و آبرويش را بريزد 832 «من علامة اللّوم تعجيل العقوبة» شتاب در انتقام از نشانههاى پستى است 833 «من السّعادة التّوفيق لصالح الاعمال» توفيق يافتن بانجام كارهاى شايسته از نيك بختى است 834 «من علامات الكرام تعجيل المثوبة» نيكى را زود پاداش دادن از نشانههاى بزرگان است 835 «من احسن النّصيحة الأبانة عن القبيحة» كشف اعمال زشت (و منع كننده آن) از بهترين نصايح است 836 «من اقبح اللّوم غيبة الأخيار» بدگوئى كردن از نيكان از بدترين ناكسىها است 837 «من افضل المكارم بثّ المعروف» منتشر ساختن نيكى از برترين بزرگواريها است 838 «من اشدّ عيوب المرء ان تخفى عليه عيوبه» از بدترين عيوب انسان آن است كه عيبهايش بر او پوشيده باشد 839 «من كمال الكرم تعجيل المثوبة» زود پاداش دادن از كمال بزرگوارى است 840 «من احسن العقل التّحلّى بالحلم» خود را بزيور بردبارى آراستن از نهايت خردمندى است 841 «من التّوانى يتولّد الكسل» از سستى و تنبلى كسالت زايد 842 «من علامات الإدبار مقارنة الأراذل» بفرومايگان پيوستن از نشانههاى تيره روزى است 843 «من افضل الورع اجتناب المحرّمات. من افضل البرّ برّ الأيتام» پرهيز از حرام از بالاترين پارسائيها است. به يتيمان نيكى كردن از برترين نيكىها است 844 «من عزّ النّفس لزوم القناعة» قناعت پيشه كردن از عزّت نفس است 845 «من اشرف الشّيم الوفاء بالذّمم» وفاى بعهد از بهترين خويها است 846 «من افضل الأعمال ما اوجب الجنّة و انجى من النّار» بالاترين كارها آنست كه بيشتر بهشت را بر انسان واجب گرداند، و او را از دوزخ رهانندهتر باشد 847 «من طبايع الجهّال التّسرّع الى الغضب فى كلّ حال» در هر حالى زود خشمگين شدن از اخلاق جاهلان است 848 «من اشرف افعال الكريم تغافله عمّا يعلم» از برترين كارهاى جوانمرد آنستكه خود را از آنچه ميداند به بيخبرى بزند 849 «من كمال السّعادة السّعى فى صلاح الجمهور» در اصلاح كار مردم كوشيدن از كمال خوش بختى است 850 «من امارات الأحمق كثرة تلوّنه» از نشانههاى ابله آن است كه هر دم برنگى در آيد 851 «من كمال الحماقة الاختيال فى الفاقة» كبر ورزيدن در حال نادارى از كمال ابلهى است 852 «من طبائع الأغمار اتعاب النّفوس فى الاحتكار» برنج افكندن مردم از راه احتكار شيوه نابخردان و ناآزموده كاران است 853 «من افضل الدّين المروّة و لا خير فى دين كيس فيه مروّة» جوانمردى بالاترين كيش است و در دينى كه مردانگى نباشد هيچ خيرى نيست 854 «من الواجب على ذى الجاه ان يبذله بطالبه» بر صاحب قدرت و منزلت واجب است كه از جاه و مقام خود بخواهنده بذل كند و نياز او را برآورد 855 «من كرم النّفس التّحلّى بالطّاعة» خود را بزيور فرمان بردارى خدا آراستى، از بزرگى نفس است فصل بيست و يكم كلماتى كه با «من» آغاز مىشوند 856 «من ساء خلقه ضاق رزقه. من كرم خلقه اتّسع رزقه» كسى كه بد خوى باشد تنگ روزى است. هر كس خوش خوى باشد روزيش زياد گردد 857 «من عرف بالكذب لم يقبل صدقة» كسى كه بناراستى نامور شود راستش را هم باور ندارند 858 «من قصد فى الغنى و الفقر فقد استعدّ لنوائب الدّهر» هر كس بهنگام نادارى و توانگرى ميانهروى كند، براى پيش آمدهاى روزگار آماده است 859 «من اساء الى نفسه لم يتوقّع منه جميل. من اساء الى اخوانه لم يتّصل به تأميل» از كسى كه بخودش بدى كند انتظار خوبى نمىرود. بكسى كه با بستگانش بدى كند اميدى نيست 860 «من ساء ظنّه ساء وهمه» بد گمان بد انديش گردد 861 «من ظفر بالدّنيا نصب و من فاتته تعب» هر كس دنيا را بدست آورد گرفتار شد و هر كس آنرا از دست داد برنج و سختى افتاد 862 «من تفاقر افتقر» هر كه خود را بنادارى زند نادار گردد 863 «من تكبّر حقّر» هر كس تكبّر كند كوچك شمرده شود 864 «من أكثر هجر» هر كس بسيار بگويد مردم از او دورى كنند 865 «من عرف نفسه فقد انتهى الى غاية كلّ معرفة و علم» كسى كه خود را بشناسد بمنتها درجه هر معرفت و دانشى رسيده است 866 «من بصّرك عيبك و حفظك فى غيبك فهو الصّديق فاحفظه» هر كس ترا بعيبت بينا كند، و در غيابت آبرويت را محفوظ دارد، دوستى يكدل است، او را نگه دار 867 «من احتاج اليك وجب اسعافه عليك» هر كس بتو نيازمند باشد، بر آوردن حاجت او بر تو واجب است 868 «من زرع الإحن حصد المحن» كسى كه تخم كينه را در دل بكارد رنج و سختى بدرود 869 «من قبل عطاك فقد اعانك على الكرم» كسى كه بخشش تو را بپذيرد ترا در راه كرم يارى كرده است 870 «من لم يصن وجهه عن مسئلتك فاكرم وجهك عن ردّه» كسى كه با خواستن چيزى آبرويش را نزد تو نگه نمىدارد، تو آبرويت را با ردّ نكردن خواهش او گرامى دار 871 «من عرف كفّ» هر كس عارف باشد از چيزهاى حرام و كارهاى بيهوده باز ايستد 872 «من عجل زلّ» هر كس شتاب كند بلغزد 873 «من كثر مزاحه استجهل» هر كس مزاح بيش كند، نادان شمرده شود 874 «من شهد لك بالباطل شهد عليك بمثله» كسى كه بسود تو شهادت دروغ دهد، بزيانت هم گواهى مىدهد 875 «من حرم السّائل مع القدرة عوقب بالحرمان» كسى كه در حال توانائى سائلى را محروم كند، دچار حرمان گردد 876 «من نصح نفسه كان جديرا بنصح غيره» هر كس خودش را اندرز دهد، شايسته است ديگرى را هم نصيحت كند 877 «من ابان لك عيوبك فهو ودّك. من ساتر عيبك فهو عدوّك» هر كس عيبهاى ترا بر تو آشكار كند دوست تو است. آنكه عيب ترا بپوشاند دشمن تو است 878 «من حسنت خليقته طابت عشرته» هر كس خوش خوى باشد معاشرت با او خوب است 879 «من طلب للنّاس الغوائل لم يامن البلاء» هر كس براى مردم شرّ و سختى بخواهد از گرفتارى ايمن نباشد 880 «من مدحك فقد ذبحك. من حذّرك كمن بشّرك» كسى كه ترا ستايش كند ترا مىكشد. كسى كه ترا بترساند مانند كسى است كه بتو مژده خوبى داده است 881 «من عذب لسانه كثر اخوانه» هر كس شيرين سخن باشد دوستانش بسيار شوند 882 «من لم يصبر على كدّه صبر على الإفلاس» هر كس بر رنج و سختى كار خود صبر نكند در تنگدستى صبر خواهد كرد 883 «من تواضع رفع» هر كس فروتنى پيشه كند بلند مرتبه گردد 884 «من حلم اكرم» هر كس بردبارى كند گرامى شود 885 «من ظلم ظلم» هر كس ستم كند مورد ستم قرار گيرد 886 «من نصر الحقّ أفلح» هر كس حقّ را يارى كند پيروز گردد 887 «من اطمانّ قبل الاختبار ندم» هر كس پيش از آزمايش بچيزى يا ديگرى اعتماد كند، پشيمان گردد 888 «من جاهد نفسه اكمل التّقى» هر كس با خود جهاد كند پرهيزكارى را كامل كرده است 889 «من ساء ظنّه ساءت طوّيته» بد گمان بد انديش گردد 890 «من قنع برأيه فقد هلك» هر كس برأى خودش تنها اكتفا كند هلاك گردد 891 «من اطاع هواه هلك» هر كس پيرو هوى و هوس خود باشد هلاك گردد 892 «من ساءت سيرته سرّت منيّته» مرگ شخص بد رفتار باعث شادى مردم است 893 «من عرف نفسه عرف ربّه» هر كس خود را بشناسد، پروردگارش را شناخته است 894 «من لا امانة له لا دين له» هر كس امين نباشد ايمان ندارد 895 «من قلّ كلامه بطن عيبه» هر كس كمتر بگويد عيبش پوشيده مىشود 896 «من قلّ كلامه قلّت اثامه» هر كس كمتر بگويد گناهانش كمتر مىشود 897 «من قال بما لا ينبغي يسمع ما لا يشتهى» هر كس چيزى را كه شايسته نيست بگويد آنچه را دوست ندارد بشنود 898 «من سأل فى صغره اجاب فى كبره» هر كس در كودكى بپرسد در بزرگى جواب گويد 899 «من بحث عن اسرار غيره أظهر اللّه اسراره» هر كس در اسرار ديگرى كنجكاوى كند، خدا اسرارش را فاش مىسازد 900 «من ابصر زلّته صغرت عنده زلّة غيره» هر كس بخطاى خودش بينا باشد لغزش ديگران نزدش كوچك خواهد بود 901 «من كاشفك فى عيبك حفظك فى غيبك» كسى كه عيب ترا بر تو آشكار سازد پشت سرت ترا حفظ ميكند 902 «من توكّل على اللّه غنى عن عباده» كسى كه بر خدا توكّل كند از بندگانش بى نياز شود 903 «من قلّ أكله صفا فكره» هر كس خوراكش كم باشد فكرش روشن است 904 «من كانت همّته ما يدخل بطنه كانت قيمته ما يخرج منه» كسى كه همّتش مصروف پر كردن شكمش باشد، ارزشش برابر چيزى است كه از شكمش بيرون مىآيد 905 «من زاده الله كرامة فحقيق ان يزيد النّاس اكراما» كسى كه خدا بر بزرگيش افزوده است، بايد بيشتر مردم را گرامى دارد 906 «من زاد علمه على عقله كان وبالا عليه» هر كس دانشش بر خردش بچربد، علمش موجب گرفتارى او شود 907 «من كثرت فكرته حسنت عاقبته» هر كس زياد بينديشد پايان كارش نيكو مىشود 908 «من لم يستحى من النّاس لم يستحى من اللّه سبحانه» كسى كه از مردم حيا نكند از خداوند پاك شرم ندارد 909 «من ملك من الدّنيا شيئا فاته من الأخرة اكثر ما ملك» هر كس مالك چيزى از دنيا شود، بيش از آن از آخرتش از دستش مىرود 910 «من طلب صديق صدق وفيّا طلب من لا يوجد» كسى كه در جستجوى دوست صادق وفا دارى باشد، جوياى چيز ناياب است 911 «من اتّجر بغير فقه فقد ارتطم فى الرّبا» هر كس بدون آگاهى از علم فقه تجارت كند، در ربا خوارى افتد 912 «من ذكر اللّه سبحانه احيى اللّه قلبه و نوّر عقله» كسى كه بايد خداى پاك باشد، خدا دلش را زنده دارد و خردش را نيرو و روشنى بخشد 913 «من خلا عن الغلّ قلبه رضى عنه ربّه» هر كس دلش از كينه پاك شود، پروردگارش از او راضى مىشود 914 «من سعى بالنّميمة حاربه القريب و مقته البعيد» كسى كه در سخن چينى بكوشد، قوم و خويش با او بجنگد و بيگانه او را دشمن دارد 915 «من لم يجهد نفسه فى صغره لم ينبل فى كبره» كسى كه در كوچكى رنج نكشد، در بزرگى استاد نگردد 916 «من اطاع امامه فقد اطاع ربّه» هر كس امامش را فرمان برد، براستى پروردگارش را فرمان برده است 917 «من اسرع الجواب لم يدرك الصّواب» كسى كه در پاسخ دادن شتاب كند، صواب را درنيابد (بخطا رود) 918 «من آمن خائفا من مخوفة امنه اللّه سبحانه من عقابه» هر كس بيمناكى را از خوف برهاند، خداوند او را از عذابش ايمن دارد 919 «من ادّعى من العلم غايته فقد اظهر من الجهل نهايته» هر كس ادّعا كند كه بآخرين مرتبه دانش رسيده، البتّه نهايت نادانيش را آشكار ساخته است 920 «من وقّر عالما فقد وقّر ربّه» هر كس دانشمندى را احترام كند، پروردگار خود را گرامى داشته است 921 «من عرف العبرة فكانّما عاش الأوّلين» آن كس كه عبرت آموز باشد، مانند آن است كه در ميان پيشينيان مىزيسته است 922 «من باع اخرته بدنياه خسرهما. من ابتاع اخرته بدنياه ربحهما» هر كس آخرتش را بدنيايش بفروشد، هر دو را از دست مىدهد. هر كس آخرتش را با دنيايش بخرد، از هر دو سود مىبرد 923 «من قعد به حسبه نهض به ادبه» كسى كه پستى گوهرش او را بيفكند، دانش و ادبش او را برافرازد 924 «من لم يصبر على مضض التّعليم بقى فى ذلّ الجهل» كسى كه رنج آموختن را تحمّل نكند، در خوارى نادانى بماند 925 «من اعترف بالجرائر استحقّ المغفرة» هر كس بگناهان خود اعتراف كند، سزاوار آمرزش است 926 «من سلّ سيف البغى اغمد فى رأسه» هر كس تيغ ستم بر كشد بر سر خودش غلاف شود (بر مغز وى فرود آيد) 927 «من زرع العدوان حصد الخسران» هر كس تخم دشمنى بكارد خوشه زيان بدرود 928 «من لم يتعلّم فى الصّغر لم يتقدّم فى الكبر» كسى كه در كوچكى دانش نياموزد، در بزرگى پيشوا نگردد 929 «من لم يتّعظ بالنّاس وعظ اللّه النّاس به» كسى كه از مردم عبرت نياموزد، خداوند او را عبرت ديگران قرار دهد 930 «من لم يرض بالقضاء دخل الكفر فى دينه» هر كس بقضاى الهى راضى نباشد، كفر در دينش راه يابد 931 «من شبّ نار الفتنة كان وقودا لها» كسى كه آتش فتنه را روشن كند، خودش هيزم آن مىشود 932 «من جاهد الى اقامة الحقّ وفّق» هر كس در راه بر پاى داشتن حقّ بكوشد پيروز مىشود 933 «من لم يرحم النّاس منعه اللّه تعالى رحمته» كسى كه بمردم رحم نكند خداى بزرگ رحمتش را از او دريغ دارد 934 «من لم يعرف الخير من الشّرّ فهو من البهائم» هر كس خوبى را از بدى باز نشناسد، از چهار پايان است 935 «من حفر لأخيه بئرا اوقعه اللّه فيه» هر كس براى همنوعش چاهى بكند، خدا خود او را در آن چاه مىافكند 936 «من شكى ضرّه الى غير مؤمن فكانّما شكى اللّه سبحانه» هر كس از گرفتاريش نزد غير مؤمنى شكوه كند، مانند اين است كه از خداى شكايت كرده است 937 «من انس بتلاوة القران لم توحشه مفارقة الاخوان» كسى كه بخواندن قرآن انس گيرد، جدايى دوستان او را بوحشت نمىافكند 938 «من كان عند نفسه عظيما كان عند اللّه حقيرا» هر كس خودش را بزرگ شمارد، نزد خدا خوار است 939 «من اضمر الشّرّ لغيره فقد بدء بنفسه» هر كس نسبت بديگرى بدى در دل گيرد، البتّه از خودش آغاز ميكند (اوّل خود او بد مىبيند) 940 «من اكثر مسئلة النّاس ذلّ» هر كس از مردم زياد در خواست كند خوار گردد 941 «من خشنت عريكته افتقرت حاشيته» هر كس درشتخوى باشد، كنار او خالى گردد (مردم از او بگريزند) 942 «من استقصى على صديقه انقطعت مودّته» هر كس بر دوست خود خرده گيرى كند دوستى با او بريده شود 943 «من مكر حاق به مكره» كسى كه مكر كند، مكرش خودش را فرو گيرد 944 «من ظلم يتيما عقّ اولاده» هر كس به يتيمى ستم روا دارد، چنان است كه اولاد خود را بيازارد و صله ايشان را قطع كند 945 «من كان له فى اللّئام حاجة فقد خذل» هر كس نيازمند ناكسان گردد خوار شود فصل بيست و دوّم كلماتى كه با «ن، و، ه، ى» آغاز مىشوند 946 «نصحك بين الملاء تقريع» چون كسى را در حضور مردم نصيحت كنى، او را نكوهش كردهاى 947 «نعم الطّارد للهمّ الاتّكال على القدر» تكيه بر قضا و قدر رافع خوبى براى غصّه و غم است 948 «نكير الجواب من نكير الخطاب» «جواب بد نتيجه خطاب بد است» 949 «نزّل نفسك دون منزلتها تنزّلك النّاس فوق منزلتك» خودت را از مرتبهات پائينتر بياور تا مردم ترا از جايگاهت بالاتر ببرند 950 «نوم على يقين خير من صلاة على شكّ» بحال يقين خوابيدن بهتر از نماز خواندن با شكّ است 951 «نفس المرء خطاه الى اجله» نفس كشيدن انسان گامهاى او بسوى مرگ است 952 «ولد السّوء يهدم الشّرف و يشين السّلف» فرزند بد شرف خانواده را از بين مىبرد و گذشتگان را بد نام ميكند 953 «واضع العلم عند غير اهله ظالم له» كسى كه بنا اهل دانش بياموزد بعلم ستم كرده است 954 «واضع معروفه عند غير مستحقّه مضيّع له» كسى كه در باره غير مستحقّ خوبى كند، نيكى خود را تباه كرده است 955 «و اللّه لا يعذّب الله سبحانه مؤمنا بعد الإيمان الّا بسوء ظنّه و سوء خلقه» بخدا سوگند خداوند پاك مؤمنى را عذاب نمىكند مگر بعلّت بد گمانى و كج خلقى وى. 956 «وجيه النّاس من تواضع مع رفعة و ذلّ مع منعة» آبرومند كسى است كه با بلندى قدر فروتنى كند و با بزرگى كوچكى نمايد 957 «وزر صدقة المنّان يغلب اجره» گناه صدقه شخص منّت گذار بر ثواب آن مىچربد 958 «وجدت المسالمة ما لم يكن وهن فى الإسلام انجع من القتال» آشتى را هنگامى كه موجب ضعف اسلام نشود بهتر از جنگ و ستيز يافتم 959 «وجهك ماء جامد يقطّره السّؤال فانظر عند من تقطّره» آبروى تو آب سختى است كه خواهش آن را روان ميكند و مىريزد، پس بنگر كه آن را نزد چه كسى مىريزى 960 «ورع ينجى خير من طمع يردى» پرهيزى كه انسان را نجات دهد بهتر از طمعى است 961 «وال ظلوم غشوم خير من فتنة تدوم» حاكم ظالم بيدادگر بهتر از فتنهاى است كه دوام يابد 962 «وقار المعلّم زينة العلم» وقار معلّم آرايش علم است 963 «وقّروا كباركم يوقّركم صغاركم» بزرگانتان را گرامى داريد، تا كوچكترانتان شما را محترم دارند 964 «وعد الكريم نقد و تعجيل» وعده جوانمرد نقد و فورى است 965 «وعد اللّئيم تسويف و تعليل» وعده ناكس امروز و فردا كردن و بهانه جوئى است 966 «وق عرضك بعرضك تكرم و تفضّل تخدم و احلم تقدّم» آبرويت را با مالت حفظ كن، تا گرامى شوى، ببخش تا مخدوم گردى و بردبارى كن تا ترا مقدّم دارند 967 «همّ الكافر لدنياه و سعيه لعاجلته و غايته شهوته» كافر غم دنيايش را مىخورد و براى آن مىكوشد و رسيدن بشهوتش نهايت آرزويش ميباشد 968 «هدى من سلّم مقادته الى اللّه و رسوله و ولىّ امره» هر كس زمام كار خود را بخداى پاك و فرستاده او و امام زمانش وا گذاشت هدايت يافت 969 «هدى من اطاع ربّه و خاف ذنبه» كسى كه از پروردگارش فرمان برد و از گناهش ترسيد، هدايت يافت 970 «يستدلّ على دين الرّجل بحسن تقواه و صدق ورعه» از حسن پرهيزكارى و صدق پارسائى انسان، بدين او پى برده مىشود 971 «يستدلّ على العاقل باربع بالحزم و الاستظهار و قلّة الاغترار و تحصين الاسرار» از دور انديشى و پشتيبان گرفتن و كمتر مغرور شدن و راز نگهدارى انسان، بخردمنديش پى برده مىشود 972 «يستدلّ على الادبار باربع سوء التّدبير و قبح التّبذير و قلّة الاعتبار و كثرة الاغترار» از چهار چيز به برگشت روزگار پى برده مىشود، سوء تدبير، اسراف، كمتر عبرت گرفتن و غرور زياد 973 «يستدلّ على عقل كلّ امرء بما يجرى على لسانه» از آنچه بر زبان هر كسى جارى مىگردد بخردش پى برده مىشود 974 «يستدلّ على كرم الرّجل بحسن بشره و بذل برّه» گشاده روئى و نيكى كردن انسان دليل بر جوانمردى او است 975 «يستدلّ على اليقين بقصر الأمل و اخلاص العمل و الزّهد» كوتاهى آرزو و اخلاص در عمل و كنارهگيرى از دنيا دليل بر يقين انسان است 976 «يستدلّ على مروّة الرّجل ببثّ المعروف و بذل الإحسان و ترك الامتنان» منتشر ساختن نيكى و احسان و دورى از منّت گذاشتن دليل بر جوانمردى است 977 «يستدلّ على اللّئيم بسوء الفعل و قبح الخلق و ذميم البخل» بد كردارى و زشتخوئى و بخل نكوهيده نشانههاى شخص ناكس و پست است 978 «يستدلّ على عقل الرّجل بالعفّة و القناعة» پاكدامنى و قناعت دليل بر عقل انسان است 979 «ينبغي لمن اراد صلاح نفسه و احراز دينه ان يجتنب مخالطة أبناء الدّنيا» كسى كه قصد اصلاح خود و حفظ دينش را دارد، بايد از آميزش با اهل دنيا بپرهيزد. 980 «ينبغي لمن عرف سرعة رحلته ان يحسن التّاهّب لنقله» كسى كه ميداند بزودى از اين جهان رخت بر خواهد بست، بايد ساز و برگ رفتنش را بخوبى فراهم كند 981 «ينبغي للعاقل أن يكتسب بماله المحمدة و يصون نفسه عن المسألة» خردمند بايد با مالش ستايش مردم را جلب كند و خود را از خواهش از آنان باز دارد 982 «ينبغي لمن عرف الدنيا ان يزهد فيها و يعرف عنها» كسى كه دنيا را شناخت، سزاوار است آن را ترك گويد و از آن كنار رود 983 «ينبغي لمن عرف نفسه ان يلزم القناعة و العفّة» كسى كه خود را شناخت، شايسته است كه ملازم قناعت و پاكدامنى باشد 984 «ينبغي لمن عرف الله سبحانه ان لا يخلو قلبه من رجائه و خوفه» كسى كه خداوند پاك را شناخت، نبايد دلش را از اميد و بيم او خالى نگه دارد 985 «ينبغي لمن عرف الأشرار ان يعتزلهم» كسى كه اشرار را مىشناسد، سزاوار است از آنان كنار رود 986 «ينبغي لمن عرف دار الفناء ان يعمل لدار البقاء» كسى كه دنياى فانى را شناخت، شايسته است كه براى سراى باقى بكوشد 987 «ينبغي ان يهان، مغتنم مودّة الحمقى» كسى كه دوستى ابلهان را غنيمت بشمارد، سزاوار خوارى است 988 «يحتاج الاسلام الى الايمان يحتاج الأيمان الى الايقان، يحتاج العلم الى العمل» اسلام بايمان و ايمان بيقين و علم بعمل نياز دارد 989 «يحتاج الإيمان الى الأخلاص» ايمان به نيّت و عمل پاك و خالص نيازمند است 990 «يطلبك رزقك اشدّ من طلبك له فأجمل فى طلبه» روزى تو بيش از آنكه تو آن را مىجوئى، جوياى تو است، پس در طلبش افراط مكن 991 «يسير الطّمع يفسد كثير الورع» اندكى آزمندى بسيارى از پارسائى را از بين مىبرد 992 «يسير العطاء خير من التّعلّل بالاعتذار» چيز كمى بخشيدن بهتر از بهانه جوئى و عذر آوردن و ندادن است 993 «يستثمر العفو بالإقرار اكثر ممّا يستثمر بالاعتذار» نتيجه گذشت از گناه با اقرار بهتر از نتيجه عفو با پوزش خواهى است. 994 «يمتحن المؤمن بالبلاء كما يمتحن بالنّار الخلاص» همانطورى كه زر خالص با آتش امتحان مىشود، مؤمن هم بوسيله گرفتارى آزمايش مىگردد. 995 «يتفاضل النّاس بالعلوم و العقول لا بالأموال و الأصول» مردم بوسيله دانش و خرد بر هم برترى مىيابند نه بواسطه دارائى و اصل و نسب 996 «يجرى القضاء بالمقادير على خلاف الاختيار و التّدبير» خواست خدا بوسيله مقدّرات بر خلاف اختيار و چاره انديشى انسان جارى مىگردد 997 «يفسد الطّمع الورع و الفجور التّقوى» آزمندى پارسائى و گنهكارى پرهيزكارى را از بين مىبرد 998 «يبلغ الصّادق بصدقه ما لا يبلغه الكاذب باحتياله» راستگو با صداقت خودش بهمان چيزى مىرسد كه دروغگو با حيلهاش بدان دست نمىيابد 999 «ينبىء عن عقل كلّ امرء لسانه و يدلّ على فضله بيانه» زبان هر كس از خرد او خبر مىدهد و بيانش دليل بر ميزان دانشش ميباشد 1000 «وفور الأموال بانتقاص الأعراض لؤم» زيادى دارائى با كاستن از آبرو نا كسى است 1001 «نصف العاقل احتمال و نصفه تغافل» نيمى از خردمند بردبارى و نيم ديگرش تغافل (خود را به بيخبرى زدن) است 1002 «يمتحن الرّجل بفعله لا بقوله» انسان بكردارش آزمايش مىشود نه بگفتارش
