چكيده
مقدّمه
جامعيّت قرآن
الف ) تاريخچه اجمالى انطباق قرآن با علوم تجربى و اعجاز علمى
ب ) آيا همه علوم بشرى در قرآن وجود دارد؟
بررسى ديدگاه هاى سه گانه
جامعيت در انديشه مفسران قرن چهاردهم
نظريه برگزيده
معناى طبيعت و تبيين موضوع بحث
پيشينه بحث
تاءثير طبيعت بر جسم و جان آدمى
الف ) تاءثير طبيعت بر جسم و جان از نگاه دانشمندان مسلمان
ب ) تاءثير آب ها بر جسم و جان از نگاه قرآن و روايات
ج ) تاءثير هوا بر جسم و جان از نگاه قرآن و روايات
د) تاءثير گياهان بر جسم و جان در منظر قرآن و روايات
بخش اوّل : طبيعت در ديدگاه جاهلى و مقايسه آن با قرآن
فصل اوّل : بررسى ديدگاه جاهلى
الف ) گزارشى از باورهاى مصريان
ب ) گزارشى از باورهاى تمدن كلده و آشور (بين النهرين )
ج ) گزارشى از باورهاى مردم فنيقيّه
د) گزارشى از باورهاى مردم روم و يونان
ه ) گزارشى از باورهاى اعراب جاهلى
فصل دوم : ديدگاه قرآن
بخش دوّم : طبيعت در عهدين و مقايسه آن با قرآن
طرح بحث
فصل اوّل : طبيعت در تورات
موارد مشابهت
موارد اختلاف
فصل دوم : طبيعت در انجيل
بخش سوم : اهداف قرآن از طرح مسائل طبيعى
1. اثبات خالق و صانع متعال
2. اثبات توحيد و ربوبيت مطلقه خداوند بر همه هستى
3. نشان دادن عظمت ، قدرت ، حكمت ، علم و رحمت الهى
4. ردّ اتهام فرزند داشتن خداوند
5. اثبات معاد و حيات دوباره
6. دلدارى دادن به پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم
7. تشويق به استفاده از طبيعت و بهره ورى از آن
8. بيان مبداء پيدايش و نحوه تكوّن موجودات و پديده ها
9. بيان نظم و انسجام و هدفدارى طبيعت
10. خوارشمردن منافقان و تحقير آنان
11. خواركردن و سرزنش كافران
12. تشويق مردم به ايمان و تقوى و انفاق در راه خداوند
13. خبر دادن از پايان عالم مادى
14. بزرگداشت دين اسلام و نشان دادن پيشرفت حيرت انگيز آن
بخش چهارم : آب ، باران
ديدگاه قرآن
الف ) آب
1. اصل آب از آسمان
2. دنياى نخستين از آب
3. نقش بنيادين آب در ايجاد حيات
ب ) باران
فصلاوّل : بارش
1. بارش باران از آسمان
2. بارش باران از ابرهاى فشرده
3. بارش تگرگ از ابرهاى كوهوار
4. بارش هاى پى در پى در آسمان
5. باران به هنگام
6. بيرون آمدن باران از لا به لاى ابرهاى متراكم
فصل دوم : باران و ذخيره سازى آب
1. اسكان آب باران در زير زمين
2. خروج آب باران از مراكز ذخيره شده در زمين
3. ذخيره سازى باران كار خداوند است
فصل سوم : باران رحمت الهى
1. باران وسيله طهارت
2. باران آب پُربركت
3. باران گسترش رحمت خداوندى
4. باران رزق الهى
5. باران باعث خوشحالى
6. باران مايه ثبات قدم و دلگرمى رزمندگان راه خدا
7. نزول به اندازه باران
8. معنويت باران
فصل چهارم : باران و احياى زمين
1. باران و زنده شدن دوباره سرزمين ها
2. احياى زمين نشانه خداوند و مايه عبرت
3. باران و جنبش و رشد زمين
4. باران و شكافتن زمين
فصل پنجم : باران و گياهان
1. باران و رويش انواع گياهان
2. باران و پديد آمدن باغ هاى سرسبز و ميوه هاى رنگارنگ
3. باران و مرتع ها
4. باران و سرسبزى زمين
فصل ششم : توحيد و باران
1. خداوند نازل كننده باران
2. خداوند روزى دهنده از آسمان
3. خداوند قراردهنده آب در زمين
4. خداوند نوشاننده آب گوارا
5. خداوند نگهدارنده آب
6. خداوند درآورنده آب از زمين
7. خداوند فرستنده آب به سرزمين هاى خشك
8. خداوند زنده كننده زمين
فصل هفتم : معاد و باران
فصل هشتم : باران و ضرب المثل
بخش پنجم : مواهب طبيعى
فصل اوّل : باد
الف ) نقش باد در انگيختن و پيدايش ابرها
ب ) نقش باد در از هم گسيختن و حمل ابرها
ج ) بادهاى باروركننده
د) بادهاى بشارت دهنده باران
ه ) عبرت گرفتن از گردش بادها
و) باد و عبرت از تاريخ گذشتگان
ز) باد و شناخت حالات و روان شناسى مردم
ح ) باد و ضرب المثل
ط) سوگند به بادها
فصل دوم : ابرها
الف ) ابرهاى باران زا
ب ) بيرون آمدن باران از لا به لاى ابرهاى متراكم
ج ) تشبيه ابر به كوه
د) ابرهاى معلّق در بين زمين و آسمان از نشانه هاى خداوندى
فصل سوم : رعد و برق
الف ) آذرخش از آيات الهى
ب ) بيم و اميد در درخشش آذرخش
ج ) درخشش خيره كننده آذرخش
د) تشبيه دلهره منافقان به اضطراب ناشى از رعد و برق
ه ) رعد تسبيح گوى خداوند
فصل چهارم : كوه ها
1. كوه هاى رنگارنگ سزامند دقت و تاءمل
2. كوه ها ميخ ‌هاى زمين
3. كوه ها لنگرهاى زمين
4. استقرار كوه ها در زمين از نشانه هاى خداوندى
5. حركت ابرسان كوه ها
6. كوه ، خانه زنبورعسل
7. كوه پناهگاه آدميان
8. كوه مظهر صلابت و استقامت
9. كوه ها داراى قامتى برافراشته
10. متلاشى شدن كوه در برابر تجلى الهى
11. خشوع و فروتنى كوه در برابر قرآن
12. كوه ها همنوا با داود پيامبر عليه السّلام
13. سجده كوه در برابر خداوند
14. تشبيه ابرها به كوه
15. تشبيه موج دريا به كوه
16. متلاشى شدن كوه ها در آستانه قيامت
فصل پنجم : نهرها و چشمه ها
الف ) نهرها
1. نهرها نعمت الهى براى بشر
2. نهر در تسخير بشر
3. رابطه كوه و نهر
4. جريان نهرها در سطح زمين دليل بر توحيد و يكتايى خداوند
5. جارى شدن نهر از دل سنگ ها
ب ) چشمه ها
1. جارى شدن چشمه ها از نشانه هاى خداوندى
2. جارى شدن چشمه ها كمك الهى به انسان
فصل ششم : درياها
1. آثار و بركات دريا
2. درياى شيرين و شور در كنار يك ديگر
3. درياها در آستانه قيامت
فصل هفتم : گياهان
الف ) گياهان رزق و نعمت الهى
ب ) گياهان متاع زندگى
ج ) جنگل ها
د) مرتع ها
ه ) ياد كردن گياهان خاص و ميوه ها در قرآن
1. انار (رمّان )
2. انجير (تين )
3. انگور (عنب )
4. پياز (بصل )
5. ترنجبين (منّ)
6. حنا (كافور)
7. خارسم (ضريع )
8. خردل
9. خرما (رطب ) درخت خرما (نخل ج نخيل ، نخلة يك درخت خرما)
10. خيار (قثاء)
11. ريحان
12. زقوم
13. زنجبيل
14. زيتون
15. سدر
16. سير (فوم )
17. طوبى
18. عدس
19.كدو (يقطين )
20. گز (اءثل )
21. مسواك (خمط)
22. موز (طلح )
فصل هشتم : حيوانات
يادكرد قرآن از حيوانات
1. اسب (خيل )
2. بز (معز)
3. بلدرچين (سلوى )
4. پرندگان (طير، طائر)
5. پروانه (فراش )
6. پشه (بعوضة )
7. خوك (خنزير)
8. چارپايان (انعام )
9. درازگوش (حمار)
10. زنبورعسل (نحل )
11. سگ (كلب )
12. شپش (قمّل )
13. شتر (ابل ، بعير، جمل ، ناقه )
14. شير (قسورة )
15. عنكبوت
16. فيل
17. قاطر (بغل )
18. قورباغه (ضفدع )
19. كلاغ (غراب )
20. گاو (بقره )
21. گوساله (عجل )
22. گرگ (ذئب )
23. گوسفند (غنم )
24. ماهى (حوت ، نون )
25. مگس (ذباب )
26. ملخ (جراد)
27. مورچه (نمل )
28. موريانه (دابة الارض )
29. ميمون (قرده )
30. مار (حيّه ، ثعبان ، جانّ)
31. هدهد