مبانى هنرى قصّه هاى قرآن
پيشگفتار
طليعه
فصل 1 - تعريف قصّه قرآنى - واژه قصّه در قرآن و روايات
پيوند «قصّه قرآنى» با معناى لغوى آن
مراد از قصّه قرآنى - قصّه قرآنى يعنى پى گرفتن اخبار گذشتگان
تفاوت حكايت و قصّه
آيا قرآن، خود، به لفظ قصّه اشاره كرده است؟
ملاك فنّى قصّه قرآنى چيست؟
دكتر خلف الله و تعريف قصّه قرآنى - تعريف هنر امروز از قصّه
خلف الله تعريف امروزين قصّه را ملاك قرار مى دهد
فصل 2 - اُسلوب قصّه قرآنى - هنرى بودن قصّه هاى قرآن
جلوه هاى هنرى قصّه هاى قرآن
تنوّع اسلوبى
تقسيم به نماهاى مختلف
گزينش صحنه هاى مؤثّر
نوع روايت قصّه - روايت غيابى و حضورى در قصّه هاى تاريخى
قصّه قرآنى به گونه غيابى روايت مى شود
بازتابش حقايق آشكار و پنهان - نگاه واقعگرايانه و فرا واقعگرايانه به هنر
شيوه «واقعگرايى پويا» در قصّه هاى قرآن
نمونه اين بازتابش در قصّه داوود
نظم قصّه هاى قرآن - نظم آسمانى
توازن ميان نظم و واقعگرايى
پى نوشت در قصّه هاى قرآن - نقشِ پى نوشت
پى نوشت ها در رديف رويدادها نيستند
شبهه زدايى در قصّه هاى قرآن - جايگاه شبهه زدايى در قرآن
نمونه شبهه زدايى در قصّه ابراهيم
تكرار در قصّه هاى قرآن - طرح مسأله
جلوه هاى بلاغى تكرار
انگيزه اصلى تكرار: تكميل تصويرها
بررسى «تكرار» در قصّه موسى
هنرمندان ما و قصّه هاى قرآن
فصل 3 - ماهيّت و انواع قصّه قرآنى
ارزيابى كوتاهى از نظريّه هاى پنج گانه درباره انواع قصّه هاى قرآنى
اثبات نظريّه «واقعى بودن قصّه هاى قرآن» - هنر و ادبيّات عرب ريشه در واقعيّت ها دارد
اثر ناپذيرى از تخيّل و اسطوره، نشانه ضعف هنر عربى نيست
تناسب قرآن با واقعگرايى قوم عرب
قصّه هاى قرآن منتخب واقعيّت هاى زندگى بشرند
ارزيابى عمومى نظريّه «راه يافتن خيال به قصّه هاى قرآن» - ادلّه چهارگانه اين نظريّه
ارزيابى و ردّ ادلّه مزبور
ارزيابى خاصّ ديدگاه دكتر خلف الله درباره «راه يافتن خيال به قصّه هاى قرآنى»
دو تعارض به زعم خلف الله
سازگارى ديدگاه خلف الله و خاورپژوهان مغرض
استشهاد خلف الله به قصّه هاى اصحاب كهف و ذوالقرنين
ايرادهاى اساسى سخن خلف الله
بررسى برخى از شواهد فرعى خلف الله
سه انگيزه مهمّ رويكرد خاصّ خلف الله
اشاره اى به سخن «امين خولى»
سخن سيّد قطب
سخن علاّمه طباطبايى
بررسى تفصيلى ديدگاه دكتر خلف الله درباره انواع قصّه قرآنى
تعريف كلّى قصّه هاى تاريخى و تمثيلى و اسطوره اى
قصّه تاريخى
قصّه تمثيلى
قصّه اسطوره اى
بحثى در باب اسطوره در قرآن
قصّه نمادين (= رمزى)
«بحران نماد» در هنر و ادب امروز
ريشه هاى نمادگرايى در كتب تفسير
تفكيك قصّه واقعى و تاريخى
مرز قصّه هاى بشرى و قصّه هاى قرآن
فصل 4 - عناصر قصّه قرآنى
مآخذِ عناصرِ قصّه هاى قرآن - طرح مسأله
موانع طرح مسأله
نادرستى ادّعاى خاور پژوهان
دفاع عقلانى از دين يا افتادن در چاهى ژرف؟
عناصر: در خدمت ارتباط و هدايت
اخذ عناصر از ذهن و زبان مردم، با پالايش
نقش دانشوران يهودى و مسيحى و صاحبان كتب اخبار
توزيع عناصر - قصّه هاى قرآن از نوع «قصّه كوتاه» هستند
سه عنصر برجسته در قصّه هاى قرآن
توزيع عناصر در قصّه صالح
شخصيّت - توازن شخصيّت و حادثه
تصوير عمومى از شخصيّت
نظريّه «مَثَل گونه هاى ساختگى»
انواع شخصيّت
مورچه و هدهد
شخصيّت حيوانى در قصّه هاى بشرى و قرآنى
نقش زن
نگاه متعادل به زن
زنان بى نام و نشان
تصوير طبيعى از زن با همه چهره هايش
نقش مرد
شخصيّت پردازى كنايى
مردان بى نام و نشان
فرشته
جن
نظريّه «چهره خيالى جن»
ابليس
نظريّه «نمادين بودن ابليس»
حادثه
حادثه زاييده قضا و قدر
حادثه غير عادى و اعجازين
جلوه طبيعى دو نوع حادثه مزبور
سبب عنايت به اين دو نوع حادثه
حادثه عادى و طبيعى
محور ارتباط وقايع، غرض اصلى هر قصّه است
دو شيوه چينش رويدادها
حركت - نقش حركت
حركت بر مدار واقعيّت ناب
زمان
نقش زمان
حركت زمانىِ رو به پيش
استثنا در حركت زمانى: قصّه بنى اسرائيل و گاو
رنگ زمان: ماضى
مكان - نقش مكان
نمونه تأثير مكان در قصّه «اِسراء»
مكان در قصّه يوسف
مكان در قصّه اصحاب كهف
گفت و گو - نقش گفت و گو
تنوّع اسلوبى در گفت و گو
نمونه گفت و گو در قصّه موسى و دو دختر
حفظ هويّت گفت و گوگران
تناسب گفت و گو با شخصيّت
ايجاز در گفت و گو
«التفات» در گفت و گو
نمونه گفت و گو در قصّه موسى
فصل 5 - مفاهيم و آثار قصّه قرآنى
پيام هاى فكرى
ديندارى
رازدانىِ پيامبران
معجزه
پيام هاى اخلاقى - سه شيوه تثبيت و انتقال پيام هاى اخلاقى
نظريّه «سمبل پردازى در نمايش اخلاق ديگران»
برخى از ويژگى هاى مهمّ يهود و مصريان
سنّت هاى انسانى
نقش تربيتى پيامبران در محيط اجتماع
انشعاب و تجزيه كافران از مؤمنان
استوارى و پايدارىِ عقيدتىِ مؤمنان
خوشبينى و اميد پيامبران نسبت به آينده
معجزه - رنگ قصّه در پرتو معجزه
تصرّف در احساس و وجدان مخاطب
سرنوشت - مفهوم سرنوشت
موضع قصّه هاى قرآن در برابر سرنوشت
انسان: موجودى مسؤول در عرصه حيات
مبارزه - نقش مبارزه
تفاوت بارز امّت هاى پيشين و امّت اسلامى
رويارويى دو جبهه خير و شر
عرصه هاى مبارزه
اميد
آثار قصّه هاى قرآن
كاستن از فشار عاطفى شديد بر پيامبر اسلام و مؤمنان
هدايت عواطف به سمت بيزارى از جلوه هاى زشت
تبشير و انذار
فصل 6 - نمونه برداشت از قصّه هاى قرآن (سيرى در قصّه آدم)
تصويرهاى هفت گانه قصّه آدم
تصوير قصّه در سوره بقره
تصوير قصّه در سوره اعراف
تصوير قصّه در سوره حجر
تصوير قصّه در سوره اِسراء
تصوير قصّه در سوره كهف
تصوير قصّه در سوره طه
تصوير قصّه در سوره ص
نگرش مجموعه اى به هفت تصوير
آفرينش پدر و مادرِ آغازين
اسطوره ها
ردّپاى اسطوره ها در كتب تفسير
نگاهِ خردمندانه قرآن به قصّه آفرينش آدم
شجره ممنوعه
هدف قصّه آدم
بهشت آغازين
منابع