آيات 108 - 100 سوره هود
ترجمه آيات
بيان آيات
دو احتمال در معناى : (ابناء القرى )
مراد از اينكه آلهه مشركين جز بر هلاكت و تباهى خوانندگان خويش نيفزودند
اشاره به وجود ارتباط بين اعمال سابق ولا حق انسان ، و نيز ارتباط آن بااعمال ديگران
عالم برزخ منزلگاه موقتى است و جنبه تمهيدى براى روز قيامت و بهشت و دوزخجاودانه دارد
چند وجه در معناى : (يوم ياءت ...) در آيه شريفه
در روز قيامت حقايق براى همگان واضح شده ، توهماستقلال اسباب و وسائط زائل مى گردد
معناى جمله : (يوم ياءت لاتكلم نفس الّا باذنه ) و معناى تكلم در قيامت
بيان اينكه دروغ گفتن مشركين در روز قيامت از باب ظهور ملكات است
وجه جمع بين آياتى كه تكلم در روز قيامت را اثبات مى كنند با آياتى كه آن را نفى وانكار مى كنند
گفتار ديگر مفسرين در معناى آيه (لاتكلم نفس الا باذنه )
علاوه بر اينكه خداى تعالى مى فرمايد: (هذا يوم لا ينطقون و لا يوذن لهم فيعتذرون) و معلوم است كه عذرخواهى ، عمل قبيحى نيست .
وجهى كه ديگران درباره جمع بين اين دو دسته از آيات
معناى جمله : (فمنهم شقىّ و سعيد) و اشاره به معناى تقسيم انسانها به سعادتمند وشقاوتمند
نقد و رد سخن فخررازى كه گفته است سعادت و شقاوت آدمى به حكم خدا و لازم لاينكفاوست
بيان اينكه قضاء و قدر الهى و علم او بهاعمال انسان منافاتى با اختيارى بودن اعمال انسان ندارد
معناى (زفيز) و (شهيق ) و بيان حالاهل جهنم
معناى (خلود) و مشتقات آن
دو اشكال در ارتباط با آيه : (خالدين فيها مادامت السموات و الارض ) و جوابآنها
سخن زمخشرى در تفسير كشاف در اشاره به اين وجه
دفع اشكالقاضى بيضاوى بر آيه شريفه
وجوه ديگرى كه درباره تحديد خلود در آيه شريفه ذكر شده است
معناى استثناء: (الّا ماشاء ربّك ) در دو آيه مربوط به بهشتيان و دوزخيان
وجوه مختلف ديگر درباره مراد از استثناء فوق الذكر
اشاره به نكته لطيفى كه از آيه : (و اما الذين سعدوا...) استفاده مى شود.
وجه جمع بين جمله : (الّا ماشاء ربّك ) و (عطاء غير مجذوذ) در آيه شريفه
بحث روايتى
بررسى نسبت سعادت و شقاوت انسان با قضا و قدر الهى با توجه به روايات وارده
عالم هستى داراى دو وجه است : وجه ضرورت و تقدير و وجه امكان و اختيار
معناى فرمايش پيامبر (ص ): (كل ميسر لما خلق له )
رواياتى در ذيل آيات شريفه مربوط به خلود در جنت و نار و استثناء: (الّا ماشاءربّك )
بهشت اولياء خدا با بهشت ديگران تفاوت دارد (و من دونهما جنّتان )
رد سخن سيوطى در مورد منسوخ شدن دو آيه : (فاما الّذين شقوا... )
آيات 119 - 109 سوره هود
ترجمه آيات
بيان آيات
بت پرستى پايه و مبنائى جز تقليد از نياكان ندارد
دلالت آيه بر تاءخير عذاب اختلاف كنندگان در دين تا روز قيامت
اشاره به اينكه شك و ترديد يهوديان در اصالت و صحت تورات موجه بوده است
معنا و موارد استعمال واژه هاى : (قيام )، (اقامه ) و (استقامت )
معناى جمله : (فاستقم كما امرت )
معناى (ركون ) كه در آيه : (و لاتركنوا الى الّذين ظلموا...) از آن نهى شده است
منظور از (الّذين ظلموا) كه از اعتماد و تمايل به آنان نهى گرديده است
سخن صاحب المنار درباره مراد از: (الّذين ظلموا) و نقاط ضعف آن سخن
آيه شريفه : (و لاتركنوا...) متضمن نهى ازتمايل به همه ستمكاران است
چه مواردى مشمول نهى آيه شريفه نمى باشد؟
ركون به اهل ظلم اخص از ولايت كفار است و مراد از آن اعتماد و مماشات در امر دين و حياتدينى است نه مطلق ركون و اعتماد
سخن ديگرى از صاحب المنار و اشكال وارد بر آن
اشاره به فرق بين ميل به ظالمين و مصاديق مباشرت در ظلم
امر به نماز و صبر كه مهمترين عبادات و اخلاقيات هستند
معناى (اختلاف ) و مشتقات ديگر ماده (خلف )
دو نوع اختلاف و مذمت يك نوع آن در قرآن كريم
جمله : (لايزالون مختلفين ) راجع به اختلاف در دين است
مذمت اختلاف ، از جهت لوازم آن يعنى تفرق و اعراض از حق است
رحمت الهى غايت خلقت انسان مى باشد (و لذلك خلقهم )
وجوهى كه در معناى دو آيه (و لو شاء ربك ...) و (الّا من رحم ربك ...) گفته شدهاست
بحث روايتى
چند روايت در ذيل جمله : (فاستقم كما امرت ...) و (لاتركنوا الى الذين ظلموا)
رواياتى در فضيلت نماز و اينكه نماز كفاره گناهان است (ان الحسنات يذهبنالسّيّئات ).
اميدوار كننده ترين آيات كتاب خدا
دو روايت از امام صادق (ع ) در ذيل (ان الحسنات يذهبن السيئات ...)
چند روايت در ذيل جمله : (لايزالوان مختلفين الّا من رحم ربك و لذلك خلقهم )
آيات 123 - 120 سوره هود
ترجمه آيات
بيان آيات
فايده نقل داستان انبياء گذشته براى رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) و مؤ منين
آخرين حرف به ايمان نياورندگان : (اعملوا على مكانتكم ...)
سوره يوسف آيات 3 - 1
ترجمه آيات
بيان آيات
آهنگ مفاد و غرض كلى سوره يوسف
قالب الفاظ و زبان عربى و نقش مهم آن دو در حفظ ضبط آيات الهى
احسن القصص بودن داستان يوسف (عليه السلام )
آيات 6 - 4 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
رؤ ياى يوسف (عليه السلام ) و تعبير آن به وسيله پدرش يعقوب (عليه السلام )
نهى يعقوب (ع ) از اينكه يوسف (ع ) خواب خود را براى برادرانش بازگو كند.
وجه اينكه در جمله : (و يعلمك من تاءويل الاحاديث ) از رؤ يا به (حديث ) تعبيرشده است
مراد از علم يوسف (عليه السلام ) به تاءويل احاديث
معناى (نعمت )، ريشه ، مشتقات و مورد استعمال آن
مراد از اتمام نعمت
سه نكته درباره شخصيت يعقوب (عليه السلام )، سجده براى يوسف (عليه السلام)
يعقوب (ع ) و فرزندانش در حقيقت به خدا سجده كرده اند
مقصود از اتمام نعمت بر آل يعقوب عليه السلام
بحث روايتى (چند روايت درباره رؤ ياى يوسف (عليه السلام )
آيات 21 - 7 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
(براى سائلان ، در داستان يوسف و برادرانش نشانه هايى الهى هست )
مراد پسران يعقوب (عليه السلام ) در جمله : (انّ ابانا لفىضلال مبين ) ضلالت در امر زندگى است نه در دين
بيان يكى از مفسرين در توجيه كلام پسران يعقوب : (انّ ابانا لفىضلال مبين )
اشكالات كلام مفسر مزبور
وجوه بى اساس ديگرى كه در اين باره گفته شده است
گفتگو و مشاوره برادران يوسف (عليه السلام ) در مورد يوسف (عليه السلام ) و ازميان برداشتن او
توبه اى كه همزمان با عزم بر گناه قصد شود، توبه حقيقى نيست
پيشنهادى كه برادران تصويب كردند: (يوسف را مكشيد، او را در ته چاه بيفكنيد)
گفتگوى برادران يوسف (عليه السلام ) با پدر براى بردن او و اجراى قصد سوءخود
نكته اى كه در آيه : (فلمّا ذهبوا به ...) به كار رفته و بر عظمت حادثه دلالتدارد
توضيح معناى جمله : (و اوحينا اليه لتنبّئهم بامرهم هذا...)
اشاره به وجوه متعدد ديگرى كه در معناى آن گفته شده است
بيان معناى كلمه : (نستبق ) در آيه : (قالوا ابانا انّا ذهبنا نستبق ...)
سخنى درباره بى فرجام بودن دروغ و اينكه سرانجام ، حقيقت نمودار مى شود.
جواب يعقوب (عليه السلام ) به پسرانش كه گفتند يوسف را گرگ خورده
اشاره به معناى صبر و اينكه صابران چه كسانى هستند
صبر، تواءم با توكل كارساز است
سررسيدن كاروانيان و بيرون آوردن يوسف (عليه السلام ) از چاه
توضيح معناى آيه : (و شروه بثمن بخس دراهم معدودة ...)
وجوهى كه در اين باره گفته شده
خريدار يوسف (عليه السلام )، عزيز مصر ومنزل جديد او كاخ عزيز بوده است
معناى جمله : (و كذلك مكّنّا ليوسف فى الارض )
معناى : (والله غالب على امره )
بحث روايتى
علت ابتلاء يعقوب به فراق يوسف قصور در اطعام مسكينى بوده است
چند روايت ديگر در مورد يوسف (عليه السلام ) و آيات گذشته مربوط به داستان آنحضرت
آيات 34 - 22 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به يوسف (عليه السلام ) در خانه عزيز مصر مراد از جمله : (لمّابلغ اشدّه )
توضيحى در مورد حكم و علمى كه خدا به يوسف (عليه السلام ) داده
چنين موهبتى (حكم و علم ) را خدا به همه نيكوكاران مى دهد
معناى مراوده در جمله : (و راودته الّتى هو فى بيتها)
احساسات يوسف (عليه السلام ) در كاخ عزيز مصر
يوسف و همسر عزيز
توحيد خالص يوسف (عليه السلام ) كه از پاسخ او درمقابل درخواست همسر عزيز (معاذالله ربى احسن مثواى ) نمايان است
نكاتى كه يوسف عليه السلام در جمله (انه ربى احسن مثواى ) افاده كرده است
نراع بين حب الهى و عشق حيوانى و چيره شدن حب الهى در يوسف (ع )
مراد يوسف از رب در جمله خداى (انه ربى احسن مثواى ) تعالى است
خويشتن دارى يوسف (عليه السلام ) در برابر همسر عزيز شگفت انگيز و خارق العادهبوده است
هيچ مانعى جز ايمان جلوگير نفس يوسف (ع ) نشده است
معناى اين كه يوسف (عليه السلام ) برهان پروردگارش را نديده بود قصد همسرعزيز را كرده بود (وهمّ بها لولا...)
اهم بامر الحزم لا استطيعه و قد حيل بين العير و النزوان .
برهانى كه ديدن آن ، يوسف را از لغزش بازداشت نوعى علم شهودى بوده است كه بهبندگان مخلص ارائه مى شود
اقوال پاره اى از مفسرين عامه و خاصه در تفسير آيه : (لقد همّت به و همّلولا...)
بررسى و نقد روايت مذكور (از تفسير سيوطى )
افترائات ناشايسته و اتّهامات قبيحى كه در تفاسير عامه به حضرت يوسف (عليهالسلام ) نسبت داده شده است
در مذمت صاحبان اين سخنان موهون
افراط در پذيرش و تسليم در برابر هر چه حديث نام دارد، يكى از دو علت وقوع دراين افترائات مى باشد
دومين علت نسبت دادن چنان مطالب باطل و بى اساس به يوسف (ع )
سخن زمخشرى در توضيح و توجيه جمله : (و همّ لولا...) واشكال آن
گفته صاحب مجمع البيان در اين زمينه و ايراد وارد بر آن
وجهى كه صاحب المنار در اين مورد بيان كرده و جواب آن
دو قول ديگر در اين باره
نكات قابل توجه در اين گفتگوها
شاهد چه كسى بوده و چرا از او به (شاهد) تعبير شده نه به(قائل )
معناى جمله : (يوسف اعرض عن هذا و استغفرى لذنبك ...) كه گفته عزيز مصر استبعد از روشن شدن تقصير همسرش
گفتگوى ملامت آميز زنان شهر درباره عشق زليخا به يوسف
تدبيرى كه زليخا براى رهايى از زخم زبان آنان انديشيد
ورود يوسف (ع ) به مجلس زنان اشرافى مصر و عكسالعمل آنها
مسائلى كه باعث شد زنان مصرى علنا درباره يوسف اظهار نظر كنند
اشاره به شدت و سختى وارد بر يوسف (عليه السلام ) در مجلس ميهمانى و پناهبردن آن حضرت به خداى تعالى
توضيح مفردات آيه شريفه
عكس العمل زنان مصر با ديدن يوسف (عليه السلام )
توضيح اينكه گفتند: (ما هذا بشرا ان هذا الّا ملك كريم )
اعتراف همسر عزيز در جمع زنان مصر و تهديد صريح يوسف (عليه السلام ) به حبسو خوارى
مناجات و استغاثه يوسف (عليه السلام ): (ربّ السّجن احبّ الىّ...)
نكاتى كه از آيه شريفه استفاده مى شود
ديگر زنان مصر همچون زليخا به يوسف اظهار علاقه كردند( ع )
بحثهايى پيرامون تقواى دينى و درجات آن در چندفصل
1- رابطه قانون ، اخلاق كريمه و توحيد. و بيان اينكه قانون بدون اخلاق و اخلاقبدون توحيد نمى توانند منشاء اثرى باشند.
فضائل اخلاقى ضامن سعادت اجتماع است اگر بر اساس توحيد باشد
انگيزه فداكارى جز توحيد و اعتقاد به آخرت نمى تواند باشد
2- مراتب و درجات حصول تقواى دينى و پرستش خدا بر اساس خوف ، رجاء و حبّ
عبادت دسته سوم - كه خدا را چون شايسته عبادت يافتند عبادت مى كنند
مخلصين ، عبادت از روى خوف و رجاء را نوعى شرك ميدانند
3- چگونه محبت خدا باعث اخلاص مى شود؟
4- معناى اخلاص ، وجه اسناد اخلاص عبد به خدا و اشاره به درجات عالى اخلاصمعصومين (عليهم السلام )
مبناى عصمت معصومين (انبياء و ائمه عليهم السلام ) علم است ، علمى مغاير با ساير علوم
ملكه عصمت با مختار منافات ندارد و انصراف معصوم از گناه به اختيار اوست
بحث روايتى
روايتى از امام سجاد (عليه السلام ) درباره داستان يوسف (عليه السلام ) و همسرعزيز مصر
چند روايت در توضيح جمله : (و لقد همّت به و همّ بها لولا...)
روايتى جعلى از اميرالمؤ منين (ع ) در اين باره (ع )"
رواياتى در ذيل آيات گذشته راجع به داستان يوسف (عليه السلام ) و زليخا
آيات 42 - 35 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
تصميم به زندانى كردن يوسف (عليه السلام )
رؤ ياى دو همزندانى يوسف (عليه السلام ) و تعبير خواب آن دو توسط يوسف (عليهالسلام )
فرصتى پيش آمده براى يوسف (ع ) براى دعوت به توحيد
طرح يك سؤ ال در مورد نعمت بودن نبوت و رسالت و پاسخ به آن
معناى (خير) و بيان حجت قاطعى كه در جمله : (ءارباب متفرّقون خيرام الله الواحدالقهّار) نهفته است
وجه توصيف خداوند به (واحد) و (قهار) در كلام يوسف (ع )
استدلال يوسف (عليه السلام ) و رد پرستش آلهه و اثبات توحيد عبادى
چرا دين توحيد دين (قيم ) است ؟ (ذلك الّذين القيّم ...)
اشاره به اينكه مفاد دو آيه : (يا صاحب السجن ...) و (ما تعبدون من دونه ...) يكبرهان بر توحيد دو عبادت است
تقرير ديگرى براى دو آيه از آن دو برهان استفاده مى شود
توسل به اسباب منافاتى با اخلاص ندارد، بلكه اعتماد بر اسباب با اخلاصمنافات دارد
بحث روايتى
رواياتى مربوط به احوال حضرت يوسف (ع ) در زندان
اشكال به چند روايت كه در آنها جمله : (اذكرنى عند ربك ) بر يوسف (عليه السلام) خرده گرفته شده
آيات 57 - 43 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيح مفردات و جملات آيه كريمه : (وقال الملك ...) كه رؤ ياى پادشاه مصر را حكايت مى كند
معناى (اصغاث ) و (احكام )
مراد معبّرين كه به پادشاه مصر گفتند رؤ ياى تواضغاث احكام است و ما بهتاءويل احكام عالم نيستيم
دقائقى كه در آيه : (يوسف ايّها الصديق ...) وجود دارد
توضيح و الفاظ مفاهيم آيات شريفه تعبير رؤ ياى ملك توسط يوسف (عليه السلام)
گفتار بيضاوى و صاحب المنار درباره آيه تعبير خواب يوسف (ع )
رد گفتار دو مفسر مزبور
احضار و آزاد شدن يوسف (عليه السلام ) توسط ملك و پيغام يوسف (عليه السلام )براى او
لطائفى كه در تعبيرات يوسف (ع ) به چشم مى خورد
معلوم گرديدن بى گناهى يوسف (عليه السلام )
هيچ خائنى در خود به نتيجه نمى رسد
مفاد سخن يوسف (عليه السلام ) كه بعد از معلوم شدن بى گناهى اش گفت : (و ماابرى نفسى انّ النّفس لاءمّارة بالسّوء...)
سخن بعضى از مفسرين كه : (ذلك ليعلم ...) و (و ما ابرى نفسى ...)
عزت يافتن يوسف (عليه السلام ) به رحمت الهى ، بعد از آنكه براى ذلت او اسبابچينى كردند
بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات مربوط به رؤ ياى ملك مصر و تعبير آن به وسيلهيوسف و اثبات بى گناهى آن حضرت و عزت يافتن او)
دو روايت نبوى درباره يوسف (ع ) از طرقاهل سنت و اشكال آندو
رواياتى در ذيل (ذلك ليعلم انى لم اخنه بالغيب )
روايتى از امام رضا (ع ) درباره جمع آورى آذوقه در هفتسال و تدبير مملكت توسط يوسف (ع )
رواياتى در ذيل (اجعلنى على خزائن الارض ...)
آيات 62 - 58 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
ورود برادران يوسف (ع ) و گفتگويشان با او
درخواست آوردن برادر ابوينى خود از برادران پدرى با تشويق ، تهديد و تدبير
آيات 82 - 63 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
بازگشت برادران يوسف به سوى پدر و راضى كردن او به بردن بنيامين و...
مراد يعقوب (عليه السلام ) از جمله : (فالله خير حافظا و هو ارحم الراحمين )
معناى توسل به خدا، لغو و بى اثر دانستن اسباب و وسائط نيست
سبب اينكه يعقوب (عليه السلام ) به پسران خود سفارش كرد از يك دروازه واردنشوند
سه نكته درباره توكل از آيه شريفه : (وقال يا نبىّ...) استفاده مى شود
معناى جمله : (ما كان يغنى عنهم من الله من شى ء...)
علم موهبتى به يعقوب (عليه السلام ) اكتسابى نبوده و نتيجه اخلاص در توحيد است
توجيه ديگر مفسرين در معناى آيات مورد بحث
گفتار يوسف جز افتراهاى مذموم عقلى و حرام شرعى نيست (ع )
توجيه ديگر مفسرين در مراد از آيه شريفه
پيمانه ملك گم شده است (ع )
كيفر سارق معين مى شود
پيمانه از باروبنه بنيامين برادر ابوينى يوسف (عليه السلام يافته مى شود (ع
مراد از اينكه يوسف (عليه السلام ) نمى توانستند بر مبناى كيش مصريان برادر رانزد خود نگاه بدارد
معناى جمله (فوق كل ذى علم )
گفتگوى يوسف (عليه السلام ) با برادران پس از آنكه پيمانه گمشده از باروبنهبنيامين يافته شد
گفتگوى برادران : چگونه بدون بنيامين نزد پدر بازگرديم ؟
يكى از برادران : نزد پدر بازگشته بگوييد پسرت دزدى كرد و (ما شهدنا الّا بماعلمنا... و ما كنّا للغيب حافظين )
آيات 92 - 83 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
جواب يعقوب (عليه السلام ) به پسران بعد از شنيدن خبر بازداشت بنيامين
معناى (روح ) و بيان اينكه ياءس از روح و رحمت الهى گناه كبيره است
بازگشت پسران يعقوب (عليه السلام ) به مصر و اظهار عجز و خضوع در برابرعزيز مصر (يوسف عليه السلام )
اينك كه وعده الهى تحقق يافته ، يوسف (عليه السلام ) خود را معرفى مى نمايد
برادران به خطاى خود اعتراف مى كنند و يوسف برادران خود را بخشيده و برايشان دعامى كند
يوسف برادران خود را بخشيده برايشان دعا مى كند
بحث روايتى
روايتى در شرح داستان يوسف (عليه السلام ) و برادران در مصر
چند روايت در ذيل آيه (ايتها العيرانكم انكم لسارقون )
چند روايت در مورد انتساب سرقت به يوسف (عليه السلام ) در سخن برادران او: (فقدسرق اخ له من قبل )
دو روايت درباره شكايت نزد خدا بردن يعقوب (عليه السلام ) - انّما اءشكوا بثّى وحزنى الى الله
دو روايت در ارتباط با علم پيدا كردن يعقوب به زنده بودن يوسف و آيه (اذهبوافتحسسوا من يوسف و اخيه )
آيات 102 - 93 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات راجع به بازگشت برادران نزد پدر با پيراهن يوسف (عليه السلام ) وعزيمت آل يعقوب به مصر و...
پس از سالها جدايى يعقوب (ع ) بوى يوسف را مى شنود
مقصود از گمراهى نسبت داده شده به يعقوب در (انك لفى ضلالك القديم )
ديدار يوسف (ع ) با پدر و مادرش پس از فراق طولانى
به سجده افتادن در برابر يوسف ، براى پرستش او نبوده است
فتوت و جوانمردى يوسف (ع ) در حق برادرانش
يوسف (ع ) خداوند را به جهت الطافش حمد و ثنا مى گويد
حمد و ثنا و بر شمردن نعمتهاى خداوند در ادامه گفتار يوسف (ع )
معناى اينكه يوسف (عليه السلام ) از خدا مى خواهد: (مرا مسلم بميران و به صالحانملحق بساز)
بحث روايتى (رواياتى پيرامون ملاقات برادران با يوسف (عليه السلام ) در مصرو...
پيراهن يوسف از بهشت نازل شده بود
چند روايت در مورد علت تاءخير در تسويف يعقوب (عليه السلام ) در دعا براى آمرزشفرزندان (سوف استغفرلكم ربّى )
رواياتى درباره سجده يعقوب (عليه السلام ) و فرزندانش در برابر يوسف (عليهالسلام )
رواياتى در مورد حليت نعمتهاى دنيوى و جواز بهره بردارى از آنها
گفتارى در چند پيرامون داستان يوسف (عليه السلام )
1- داستان يوسف (عليه السلام ) در قرآن
2- ثناى خداوند بر يوسف (عليه السلام ) و مقام معنوى او
3- داستان يوسف (عليه السلام ) از نظر تورات
گفتارى در چند فصل پيرامون رويا
1- اعتناى مردم نسبت به رويا
2- رويا داراى حقيقت است
3- خواب هاى راست - عوالم سه گانه و سه گانه رؤ يا
4- مؤ يد آنچه درباره رؤ يا گفته شد، در قرآن
آيات 111 - 103 سوره يوسف
ترجمه آيات
بيان آيات
اشاره اى به دلالت جمله : (يمرّون عليها) بر حركت زمين
توضيحى در مورد نسبى و اضافى بودن ايمان و شرك و امكان اجتماع بعض مراتب آندو باهم
اعلام راه : (هذه سبيلى ) بيان راه : (ادعوا الى الله على بصيرة ) دعوت كنندگان: رسول الله (صلى الله عليه و آله ) و پيروان او
تطبيق دعوت پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله ) با دعوت پيامبران پيش از آنحضرت
معناى آيه : (حتى اذا استياءس الرّسل و ظنّوا انّهم قد كذبوا..)
بحث روايتى
رواياتى در معناى جمله ! (ما يؤ من اكثرهم بالله الّا و هم مشركون )
دو روايت در بيان اينكه مراد از: (من اتّبعنى ) در آيه :(قل هذه سبيلى ...) على (عليه السلام ) است
چند روايت در معناى آيه : (حتى اذا استياءسالرّسل ...)
سوره رعد آيات 4 - 1
ترجمه آيات
بيان آيات
آهنگ كلى سوره : اثبات آيت بودن و حقانيت قرآن كريم
مكى بودن سوره رعد و اشاره به اقوال ديگر در اين مورد
معناى جمله : (تلك آيات الكتاب ) و دلالت آن بر آيات كتاب طبيعت و كتاب وحى
وجه دلالت آيه : (الذى رفع السموات بغير عمد...) بر وحدانيت رب و مدبر عالم ووجه آوردن قيد: (ترونها)
آيه شريفه : (الذى رفع السموات ...) در مقام اثبات وحدت خداى تعالى درربوبيت است
معناى تدبير و مراد از تدبير امر عالم (يدبّر الامر)
معناى (تفصيل آيات ) و مراد از اينكه مراد از آيات آيات تكوينى است يا آيات كتابوحى
برخى از نشانه ها و آيات تكوينى : (هو الّذى مدّ الارض ...)
معناى اينكه خداوند ميوه ها را (زوجين اثنين ) قرار داد
بيان طنطاوى در تطبيق (زوجين اثنين ) با نر و ماده بودن گياهان
وجود اختلاف ، تنوع و تمايز در خلقت مستند به اختلاف اراده مسبب الاسبابعزوجل است
بحث روايتى
آيات 6 - 5 سوره رعد
ترجمه آيات
بيان آيات
شبهه معاد، سخنى شگفت آور و سزاوار تعجب است (ع )"
دلائل و جهات انكار و استبعاد زنده شدن بعد از مرگ و پوسيده شدن ، و رد جواب هر يك
بيان اينكه لازمه انكار معاد انكار عالم ربوبى و در حقيقت كفر به رب العالمين است
معناى (مثلات ) و بان امر تعجب انگيز ديگرى در ارتباط با كافران
معناى جمله : (ان ربك لذو مغفرة للناس على ظلمهم ...)
نكاتى درباره عفو و عقاب الهى كه از آيه استفاده مى شود
بحث روايتى (روايتى درباره وعده عفو و وعيد عقاب
آيات 16 - 7 سوره رعد
ترجمه آيات
بيان آيات
تعريض و توهين كفار به قرآن
خطاب (انما انت منذر) در پاسخ به كفار
اشاره به سه تا از كارهاى رحم در ايام حمل در آيه شريفه
وجوهى كه مفسرين در معناى (آنچه رحم ها كم و زياد مى كنند) گفته اند
هر موجودى به امر و حكم خدا محدود به حد و مقدارى است
معناى غيبت و شهادت و اينكه خداوند عالم الغيب و الشهادة است
معناى (كبير) و (متعال ) بودن خداى تعالى
مراد از اينكه انسان نگهبانانى دارد كه او را از امر خداوند حفظ مى كنند
(معقبات ) همانگونه كه به امر خدا حفظ مى كنند از امر خدا نيز حفظ مى كنند
مقصود از جمله : (ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم )
فقط بين اعمال خير و آثار نيك خارجى ملازمه هست
پنج مساءله كه از توضيح آيه (له معقبات ...) روشن مى شود
جهت و حكمت وجود تلازم بين اعمال صالح و نعمت ها و بهره مندى ها
اختلاف شديد مفسرين در معناى آيه شريفه (له معقبات ...)
معناى دعا و بيان اينكه حق دعا (دعاى مستجاب ) براى خدا است و در برابر او نه غيراو
تمثيلى كه حال كسى را كه غير خدا را مى خواند بيان مى كند
سه مطلب از تفسير آيه روشن گرديد
ذلت حقيقى همه چيز در برابر خداى تعالى
تذلل و تواضع همه موجودات در برابر خدا ذاتى است
وجه فساد گفتار بعضى مفسرين در مراد از سجده
وجه اسناد سجود به سايه ها
وجه اختصاص سجود موجودات به صبح و شام
جهت اختصاص جمله : (و يسبح الرعد بحمده ) به بيان تسبيح رعد
توحيد خالق به معناى توحيد رب است
اعتقاد به وحدانيت خالق اعتقاد به ربوبيت ارباب و آله
بحث روايتى
رواياتى در ذيل جمله : (انما انت منذر و لكل قوم هاد) كه بر طبق آنها (هادى ) على(عليه السلام ) مى باشد
رواياتى در معناى : (الله يعلم ما تحملكل اثنى و ما تغيض الارحام و ما تزداد)
داستان عامر و اربد به نقل از ابن عباس
چند روايت در ذيل آيه شريفه : (له معقبات من بين يديه ...)
رواياتى در بيان مراد از: (ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم ...)
روايتى در مورد سجود هر كه در آسمانها و زمين است براى خدا
آيات 26 - 17 سوره رعد
ترجمه آيات
بيان آيات
وصف طريق حق و باطل و بيان حال اهل حق وباطل با ذكر يك مثال
معناى (حق ) و (باطل ) بدن موجودات وافعال
طبيعت حق و باطل در ضمن بيان يك مثال
بيان معناى (كذلك يضرب الله الحق و الباطل )
مثل هايى كه ارباب بصيرت را به حقايق عالم غيب رهنمون مى سازند
چند مطلب راجع به كليات معارف الهى كه ازمثل كف ، در آيه شريفه ، استفاده مى شود
هيچ امر حقى معارض و مزاحم حق ديگر نيست
منظور از (حسنى ) كه اجابت كنندگان دعوت پرودرگارشان داراى آن هستند
وصف گروندگان به حق و (اولوالالباب ) و مقايسه آنان با جاهلان به حق
حجت الهى فقط از طريق فطرت تمام نمى شود
فرق ميان (خشيت ) و (خوف ) و موارداستعمال هر يك
معناى : (صبروا ابتغاء وجه ربهم )
اشاره به اينكه جهت عمل و الهى بودن آن مقصود حق گرايان مى باشد
وجوهى كه درباره جهت اختلاف در بيان وصف اولوالالباب گفته شده است
وجه اختلاف در بيان وصف اولواالالباب در آيه شريفه
معناى (عقبى الدار) و نقطه مقابل آن (سوءالدار)
مژده به صله رحم كنندگان كه با ارحام صالح خويش در بهشت عدن جمع خواهند شد
معناى جمله : (و ما الحيوة الدنيا فى الآخرة الامتاع )
بحث روايتى
رواياتى درباره صله رحم و پيوند ارتباط باآل محمد (عليه السلام ) در ذيل جمله : (و الذين يصلون ...)
چند روايت در ذيل جمله : (و يخافون سوء الحساب )
روايتى درباره صبر و اقسام آن
آيات 35 - 27 سوره رعد
ترجمه آيات
بيان آيات
هدايت به دست خدا است و صرف وجود آيت معجزه سبب ايمان آوردن نيست
ايمان صرف ادراك نيست بلكه بايد تواءم با تسليم وقبول قلبى باشد
حقيقت ترس از خدا و عدم منافات آن با اطمينان به خدا
مراد از (ذكر) اعم از ذكر لفظى است
توضيحى درباره اينكه دلها فقط به ذكر خدا آرام مى گيرند
مراد از حيات طيبه و (معيشت طوبى ) كه از آثار آرامش و اطمينان قلب است
بيان اقوال مختلف در ذيل (طوبى لهم ) بهنقل از مجمع البيان
معناى جمله : (اليه متاب )
بدون مشيت خداوند شگفت ترين آثار الهى نيز اثرى در هدايت گمراهان نخواهد داشت
وجوهى كه در معناى آيه شريفه : (و لو ان قرانا سيرت بهالجبال ... بل لله الامر جميعا) گفته شده است
سه وجه در معناى آيه : (افلم يياءس الذين امنوا ان لو يشاء الله لهدى الناسجميعا)
تهديد كفارى كه در ابتداى دعوت اسلام انكار و دشمنى پيشه كردند بهنزول مصيبتها
معناى قائم بودن خداى تعالى بر هر نفس و به هر آنچه مى كند
احتجاجى بى سابقه عليه مشركين : اوصاف وفضائل شركاى خدا را بيان كنيد...
وعده به مؤ منان در مقابل وعيدى كه به كافران داده شد
بحث روايتى
رواياتى در ذيل جمله : (الا بذكر الله تطمئن القلوب ) و بيان اينكه پيامبر (صلىالله عليه و آله ) و اهل بيت او (عليهم السلام ) مصاديق ذكر خدايند
چند روايت درباره شجره طوبى در ذيل جمله : (طوبى لهم و حسن ماب )
رواياتى در ذيل آيه : (و لو ان قرانا سيرت بهالجبال ...)
آيات 42 - 36 سوره رعد
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيحى در مورد خوشحال شدن اهل كتاب ازنزول قرآن
وجوه ديگرى كه در بيان مراد از: (و الذين آتيناهم الكتاب يفرحون بماانزل اليك ) گفته شده است
نهى شدن پيامبر (صلى الله عليه و آله ) از پيروى خواسته هاىاهل كتاب
انبياء (عليهم السلام ) در آوردن آيه و معجزه داراى اختيار واستقلال نبوده اند
معناى جمله (يمحو اللّه ما يشاء و يثبت )
مراد از جمله (و عنده ام الكتاب ) در دنباله آيه
خلاصه مضمون آيه (يمحو اللّه ما يشاء و يثبت ) و نكاتى كه از آن استفاده مىشود
معناى آيه شريفه : (اولم يروا انّا ناءتى الارض ننقصها من اطرافها)
بحث روايتى
رواياتى درباره محو و اثبات احكام و قضاياى الهى درذيل جمله : (يمحوا لله ما يشاء و يشبت ...)
رواياتى در مورد (بداء) و توضيحى در مورد اينكهحصول بداء مستلزم تغير علم خداى تعالى نيست
چند روايت در مورد اينكه : (انّا ناءتى الارض ننقصها من اطرافها) اشاره به مرگعلما و اختيار است
آيه 43 سوره رعد
ترجمه آيه
بيان آيه
اقامه حجت عليه كفار در جواب انكار رسالت پيامبر اسلام (ص )
اقوال مختلفى كه در تفسير جمله (و من عنده علم الكتاب ) گفته اند
بحث روايتى
(رواياتى در اين باره كه مراد از: (من عنده علم الكتاب ) على (عليه السلام ) است