 |
|
اخلاق (درسنامه اخلاق براى طلاب پايه سوم) جلد سوم حضرت امام خمينى قدس سره - ۱ -
فهرست مطالب
پس كسى كه بخواهد به مقام توكل و تفويض و ثقه و تسليم رسد، بايد از مرتبه علم به مرتبه ايمان تجاوز كند و به علوم رسميه قانع نشود، و اركان و مقدمات حصول اين حقايق را به قلب برساند... (32) 5. مكايد نفس و شيطان يكى از نكات مورد اهتمام امام ، تبيين مكايد گوناگون شيطان و نفس و متناسب با اصناف و اشخاص مختلف است : چه بسا كه شيطان و نفس ، انسان را سالهاى طولانى دعوت به اعمال صالحه و اخلاق حميده و پيروى از شريعت مطهره كنند به اميد آنكه او را مبتلا به اعجاب و خودپسندى كنند و با همه مشقتها و رياضات ساقط كنند. پس غرور علمى و خودخواهى خودپسندى يكى از مهلكات است كه انسان را به شقاوت كشاند، و خوددارى و نگهبانى از نفس از مشكلترين امور است كه بايد به خداى تعالى پناه برد و از او طلب دستگيرى كرد. به قدرى مكايد نفس و شيطان گاهى دقيق شود كه با هيچ موشكافى نتوان آن دقايق و مكايد را كشف كرد مگر با توفيق خدا و دستگيرى او. (33) اشتغال به تهذيب نفس و تصفيه اخلاق ، كه فى الحقيقه خروج از تحت سلطه ابليس و حكومت شيطان است ، از بزرگترين مهمات و اوجب واجبات عقليه است . ممكن است انسان را يك نظر به نامحرمان با يك لغزش كوچك لسانى ، مدتها از سرائر و حقايق توحيد باز دارد. بى اعتنايى و قلت مبالات موجب حرمان از سعادت مطلقه و از دامهاى ابليس است . مثلا كسانى كه اهل مناسك و عبادت ظاهريه هستند، شيطان عبادات صوريه را در نظر آنها جلوه دهد و كمالات را در نظر آنها منحصر و مقصور در همان عبادات و مناسك طاهريه كند و ديگر كمالات و معارف را از نظر آنها بيندازد. بلكه آنها را به صاحبان آنها بدبين كند. از اين جهت در بعضى از آنها عبادت بعكس نتيجه دهد. نماز كه حقيقت تواضع و تخشع است در بعض آنها اعجاب و كبر و خودبينى و خودفروشى نتيجه دهد. به همين قياس ، كسانى كه در رشته تهذيب باطن و تصفيه و تجليه اخلاق هستند. گاه شود كه شيطان بعضى از آنها را در نظر آنها ناچيز قلم دهد، به طورى كه لسان طعن و سوء به علماى شريعت و اركان ديانت و حكماء ربانى باز كنند، با آنكه خود را صاحب صفاى باطن و خلق و مهذب شمارند. همين طور نيز اگر حكيمى يا عارفى در زنجير شيطان در آمد و محبوس و موقوف در همان عقليات شد، به ديگران با نظر خوارى و بى مقدارى نظر كند و علماء شريعت را قشرى و فقهاء اسلام را عامى خواند تا چه رسد به ديگران . و او جز خود و رفقاى خود كه انباردار مفهومات و اعتباريات هستند، كسى ديگر را به حساب نياورد، و اين آفت نيست جز همان سلطه ابليسيه . اگر اينان كيفيت سير الى الله و خروج از بيت نفس و طبيعت را واقف بودند، مبتلا به اين دام بزرگ ابليس نمى شدند. (34) بايد به خدا پناه برد از شر نفس و مكايد آن ، كه انسان را از معصيت به كفر، و از كفر به عجب به كفر مى كشد. نفس و شيطان به واسطه كوچك شمردن بعضى از معاصى ، انسان را مبتلا كنند به آن معصيت ، و پس از خوار شمردن آن ، انسان به معصيت ديگرى كه قدرى بالاتر است مبتلا شود؛ و پس از تكرار آن نيز از نظر افتد، و در چشم انسان كوچك ، و به بزرگتر مبتلا شود، همين طور انسان پيش مى رود تا آنكه بكلى معاصى از نظرش افتد و كارش منجر به كفر و زندقه و اعجاب به آنها شود... . (35) اى قارى محترم ، مغرور شيطان مباش و فريب نفس اماره مخور كه تدليس اينها بسيار دقيق است و هر امر باطلى را به صورت حق به انسان تعميه مى كنند و انسان را فريب مى دهند. گاهى به اميد توبه در آخر عمر انسان را به شقاوت مى كشانند و گاهى به وعده شفاعت آنها مهجور مى نمايند. (36) 6. حب دنيا و نفس امام منشاء همه مفاسد را حب دنيا و شعبه ها و شاخه هاى آن مى داند و اين حقيقت را كه منصوص و ماءثور است بخوبى شرح داده و تبيين كرده است : اساس و ام الامراض را بايد حب دنيا دانست . چون حب دنيا در دل متمكن شد، به مجرد آنكه با يكى از شؤ ون دنياوى مزاحمتى حاصل شد، قوه غضب فوران كند و عنان اختيار را از دست بگيرد و متملك نفس شود و انسان را از جاده شريعت و عقل خارج كند. پس علاج اساسى به قلع ماده آن است كه آن حب دنياست . اگر انسان نفس را از اين حب تطهير كند، به شؤ ون دنيايى سهل انگارى كند و از فقدان جاه و مال و منصب و رياست ، طماءنينه نفس را از دست ندهد و حقيقت حلم و بردبارى و طماءنينه نفس در انسان پيدا شود، و قرار و ثبات نفس روز افزون شود. براى قلع اين ماده - كه مايه تمام مفاسد است - انسان هر چه رياضت بكشد بجا و بموقع است و الحق ارزش دارد، و براى قلع آن تفكر در احوال گذشتگان و تفكر در قصص قرآنيه بهترين علاج است . (37) بالجمله ، اين ام الامراض انسان را به انواع بليات مبتلا كند و كار انسان را به هلاكت ابدى كشاند. (38) عن ابى عبدالله عليه السلام : راءس كل خطيئة حب الدنيا. بس است براى انسان بيدار همين حديث شريف . با قدرى تاءمل معلوم شود كه تقريبا تمام مفاسد اخلاقى و اعمالى ، از ثمرات اين شجره طيبه خبيثه است . هيچ دين و مذهب باطلى تاءسيس نشده و هيچ فسادى در دنيا رخ نداده مگر به واسطه اين موبقه عظيمه . انسان داراى اين حب از جميع فضايل معنويه بركنار است . چون معلوم شد كه حب دنيا مبداء و منشا تمام مفاسد است ، بر انسان عاقل علاقه مند به سعادت خود لازم است اين درخت را از دل ريشه كن كند. و طريق علاج عملى آن است كه معامله به ضد كند: اگر علاقه به فخر و تقدم و رياست و استطالت دارد اعمال ضد آن كند و دماغ نفس اماره را به خاك بمالد تا اصلاح شود. (39)
|
