ارزنده ترين گوهر مقصود نماز است
|
زيبنده ترين هديه ،به معبود نماز است
|
كوبنده ترين اسلحه مكتب توحيد
|
كز ريشه كند خصم تو نبود نماز است
|
فرمود على (ع ) شير خدا،ساقى كوثر
|
در مكتب ما شاهد و شهود نماز است
|
اين نكته رسول مدنى گفت به سلمان
|
سرى كه به توفيق تو افزوده نماز است
|
در دادگاه عدل خدا روز قيامت
|
از صلح حسن مقصد و مقصود نماز است
|
از آمدن كرب و بلا آنچه به عالم
|
مقصود حسين بن على بود نماز است
|
آنروز كه آيد زپس پرده غيبت
|
اول هدف مهدى (ع ) موعود نماز است
|
پيشگفتار: سخنى از مؤ لف
با اهداء عرض سلام و درود خالصانه بر انبيا سلف الهى فرستادگان خاص خداوند از حضرت
آدم تا حضرت خاتم الانبيا محمد مصطفى عليه السلام و ذريه و سلاله پاك آن حضرت و
ائمه هدى راءس آنها على مرتضى و آخرين پيام رسان برج ولايت مهدى (عج ) عدل و عدالت
و حياتبخش راه آنحضرت سلاله فرزند زهرا حضرت امام خمينى (ره ) بنيانگذار جمهورى
اسلامى ايران و ادامه دهنده راه آن بزرگوار مرجع جهان تشيع حضرت آية الله خامنه اى
(دام الله ظله العالى ) و شهداء راه حق و حقيقت از صدر اسلام تا انقلاب اسلامى
ايران .
از آنجا كه هر جامعه اى مى كوشد تا وطنى آباد و مستقل داشته باشد،و تا در تمام ملل
جهان سرفراز و پيروز و مستحكم در زمينه هاى رشد و شكوفائى مادى و معنوئى يا بر جا
بماند،انقلاب اسلامى ايران مظهر اين قدرتهاست چون با دستاوردهاى امداد غيبى و الهى
با آرمانهاى والاى حضرت امام راحل (ره ) و خون دهها هزار شهيد بخون خفته توانسته
است اين استقلال بشرى را در زمينه آزادگى و مادى و معنوى به ارمغان پوچ و بى هدف
آنها را ياءس و نابودى مبدل سازد و آنها را به مرگ ذلت بار بكشاند،در دوران هشت سال
دفاع مقدس توانسته است در برابر همه قدرتهاى پليد با قدرت اسلام و قرآن و با همت
زاهدان شب و شيران روز جنگجويان كفر و نفاق يعنى رزمندگان دلاور اسلام را در برابر
هر گونه حوادث و توطئه ها بيمه سازد،. الان در دوران سازندگى كشورى آباد و آزاد و
مستقل با رهبرى امام گونه نائب امام مرجع تشيع حضرت آية ا... خامنه اى (مد ظله
العالى ) و دولت كريمه جمهورى اسلامى مى كوشند تا اسلام را آنطور قرآن فرموده و به
تشنه لبان فرهنگ غنى اسلامى سيراب سازند، و در شرايط كنونى جامعه كه استكبار جهانى
لحظه اى براى از بين بردن اين نظام مقدس جمهورى اسلامى آسايش و آرامش ندارد،وقتى
در صحنه نبرد و مبارزه شكست خورد،امروزه با فرهنگ كاذب وارد ميدان شده است ،و بنا
به فرموده رهبر معظم انقلاب كه همان ((شبيخون فرهنگى
)) نامگذارى فرمودند،دشمن مى خواهد نسل پاك جوانان و نوجوانان عزيز را
به آلودگى بكشاند و در شرايط كنونى بهترين روش براى خنثى ساختن اين حربه شيطانى
آشنا ساختن نسل جوان و نوجوانان به معارف اسلامى مخصوصا گسترش دادن
((اقامه نماز )) در جامعه است كه مى تواند
از فحشاء و منكرات جلوگيرى نمايد.
اين طلبه حقير با گوش دادن به فرامين رهبر معظم انقلاب اسلامى در سمينار نماز احساس
تكليف نموده و اين تحقيق ناقابل را در غالب ((نماز
))با توسل به درگاه احديت در جوار كريمه اهلبيت حضرت معصومه (س ) در
حوزه مقدسه قم به اتمام برسانم .
كتاب حاضر ((نماز راز دوست ))
شامل آيات نماز در آيينه به سبك جديد ابتداء ترجمه و تفسير و شاءن نزول بعضى از
آيات به همراه هر آيه مورد نظر قصه و داستان كه به موضوع آيات مرتبط باشد جمع آورى
نمايم و جهت تفسير از تفسير نمونه و در رابطه با قصه ها و داستانها از چندين كتب
معتبر كمك گرفتم و آن را تقديم به روح امام و شهداى جنگ تحميلى مخصوصا شهداى منطقه
خود( لنگرود - چاف ) مى نمايم .
رب اجعلنى مقيم الصلوة
خدايا مار را از اقامه كنندگان ((نماز
))قرار بده .
امين يا رب العالمين
حوزه علميه مقدسه قم : على رستمى چافى : تابستان 77
برابر با جمادى الاولى 1419
آغاز
الحمد الله رب العاليمن و العاقبة للمتقين و الصلاة و
السلام على سيدنا و نبينا اشرف المحمود افضل التمعلين النين و حبييه و صفيه ،العبد
المؤ يد و الرسول المسدد المحمود الاحمد ابى القاسم مصطفى محمد عليه السلام و لعنة
الله على اعهدائهم اجمعين من الان الى قيام يوم الدين امين يا رب العالمين .
الذين ان منكاهم فى الارض اقاموا الصلوة و اتدالزكوة و امروه بالمعروف ونهوا من
المنكر و لله عاقبة الامور.
(1)
ياران خدا كسانى هستند كه هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را بر پا مى
دارند و زكات را ادا مى كنند و امر به معروف و نهى از منكر مى نمايند و پايان همه
امور از آن خداست .
قال رسول الله صلى الله عليه و آله
اول ما افترض اللع على امتى ،الصلوت الخمس و اول ما يرفع من
اعمالهم ،الصلوات الخمس و اول ما يساءلون الخمس .
(2)
اولين چيزى كه خداوند بر امت من واجب كرد نماز پنجگانه است و اولين چيزى كه از
اعمال ايشان بالا برده مى شود نمازهاى پنجگانه است و اولين چيزى كه نسبت به آن مورد
سوال واقع مى شود نمازهاى پنجگانه است .
آيه 1 : پرهيزكاران نسبت به نماز
الذين بالغيب و يقيمون الصلوة مما رزقناهم ينفقون
(3)
ترجمه :پرهيزگاران آنهايى هستند كه ايمان آوردند و نماز را بر پا مى دارند و از
تمام نعمتها و مواهبى كه به آنها روزى داده ايم ،انفاق مى كند.
تفسير آيه
آيه شريفه درباره ويژگى پرهيزكاران نسبت به نماز سخن مى گويد.
ويژگى اول پرهيزكار در آيه
منظور از ايمان به غيب چيست ؟ (( الذين يومنون بالغيب
))پرهيزكاران كسانى هستند كه به غيب ايمان دارند. ((غيب
و شهود )) دو نقطه مقابل يكديگرند،عالم شهود محسوسات
است ، و عالم غيب ماوراء حس ، زيرا- غيب به معنى چيزى است كه پوشيده و پنهان است و
چون عالم ماوراء محسوسات از حس ما پوشيده است به آن غيب گفته مى شود، در قرآن كريم
مى خوانيم ((عالم الغيب و الشهادة هو الرحمن الرحيم
)) خداوندى كه به غيب و شهود،پنهان و آشكار دانا است و او است خداوند
بخشنده و رحيم .
(4)
ايمان به غيب درست نخستين نقطه اى است كه مؤ منان را از غير آنها جدا مى سازد و
پيروان آسمانى را در برابر منكران خدا وحى و قيامت قرار مى دهد و به همين دليل
نخستين ويژگى پرهيزكاران ايمان به غيب ذكر شده است و
(5) در بعضى از روايات اهلبيت عليه السلام
(6) غيب در آيه فوق تفسير به (امام غائب حضرت مهدى عليه السلام ) شده
است كه به عقيده ما هم اكنون زنده است و از ديده ها پنهان مى باشد منافاتى با آنچه
در بالا گفتيم ندارد،مى خواهد وسعت معنى ايمان به غيب و شمول آن را حتى نسبت به
امام غائب عليه السلام مجسم كند، حتى مى توان گفت ايمان به غيب معنى وسيعى دارد كه
ممكن است با گذشت زمان حتى مصداقهاى تازه اى پيدا كند.
ويژگى دوم پرهيزكاران در آيه
(و يقيمون الصلوة ) (پرهيزكاران كسانى هستند كه نماز را بر پا مى دارند)
((نماز
))كه رمز ارتباط با خدا است ،مومنانى را كه به جهان
ماوراء طبيعت راه يافتند در يك رابطه دائمى و هميشگى با آن مبداء بزرگ آفرينش نگه
مى دارد آنها تنها در برابر خدا سر تعظيم خم مى كنند،و تنها تسليم آفريننده بزرگ
جهان هستى هستند،و به همين دليل ديگر خضوع در برابر جباران و ستمگران ،در برنامه
آنها وجود نخواهد داشت چنين انسانى احساس مى كند در تمام مخلوقات ديگر فراتر رفته
،و ارزش آن را پيدا كرده كه با خدا سخن بگويد،و اين بزرگترين عامل او است .
كسى كه شبانه روز حداقل پنج با در برابر خداوند قرار مى گيرد و با او به راز و نياز
مى پردازد فكر او عمل ،گفتار همه خدائى مى شود،چنين انسانى چگونه ممكن است بر خلاف
خواست او گام بردارد ( مشروط بر اينكه راز ونيازش به درگه حق ،از جان و دل سرچشمه
گيرد و با تمام قلب رو به كاهش آورد)
(7)
ويژگى سوم پرهيزكاران در آيه
قابل توجه اينكه قرآن نمى گويد (من اموالهم ) از اموالشان انفاق مى كنند،بلكه مى
گويد :(و ممت رزقنا هم ينفقون ) و به اين نه تنها از اموال بلكه از علم و عقل و
دانش و نيروهاى جسمانى و مقام موقعيت اجتماعى خود،و خلاصه از تمام سرمايه هاى خويش
به آنها نياز دارند مى بخشد،بى آنكه انتظار پاداشى داشته باشد. جالب اينكه در حديثى
از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه در تفسير جمله (و مم رزقنا هم ينفقون )
فرمود: آن اين است كه از علوم و دانشهائى كه به آنها تعليم داده ايم نشر مى دهند،و
به نيازمندان مى آموزند.
(8) بديهى است مفهوم اين سخن آن نيست كه انفاق مخصوص به علم است ،بلكه
چون غالبا نظرها در مساءله انفاق را روشن مى سازد، ضمنا از اينجا به خوبى روشن مى
شود كه انفاق آيه مورد بحث خصوص زكات واجب و مستحب خصوص زكات واجب ، يا اعم از زكات
واجب و مستحب نيست ،بلكه معناى وسيعى دارد كه هر گونه بلا عوض را در بر مى گيرد.
فضيلت تلاوت آيه :
روايتى كه از اما على بن الحسين عليه السلام از پيامبر چنين نقل شده است كه فرمود:
كسى كه چهار آيه سوره بقره و آية الكرسى و دو آيه بعد از آن و سه آيه از نزديك نمى
شود قرآن را نخواهد كرد.(9)
داستان آيه 1
1- درس نماز از پرهيزكاران
پيامبر صلى الله عليه و آله و نماز
عطا بن ابى رياح مى گويد: روزى نزد عايشه رفتم ،از او پرسيدم شگفت انگيزترين كارى
كه در عمرت از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله ديدى چه بودى ؟ گفت كار پيامبر به
استراحت پرداخته بود، هنوز آرام نگرفته بود كه از جا برخاست و وضو گرفت و به نماز
ايستاد و آن قدر در حال نماز اشك ريخت كه جلوى لباسش از اشك چشمش ترشد سپس سر به
سجده نهاده و چندان گريست كه زمين از اشك ترشد و همچنان تا طلوع صبح منقلب و گريان
بود.
هنگامى كه ((بلال ))او را
به نماز صبح خواند،پيامبر را گريان ديد عرض كرد: چرا چنين گريانيد؟ شما كه مشمول
لطف خداييد،فرمود: آيا نبايد بنده شكرگزار خدا باشم ؟
(10) در ابتداء وحى آنقدر بر پنجه پا به عبادت ايستاد تا پاى مباركش ورم
كرد و آيه نازل شد (طه ما انزلنا عليك القران لتقشى )
(11)
در جاى ديگر رسولخدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند نور چشم مرا در خواندن نماز
قرار داده است و نماز را محبوب من كرده است ، چنانكه غذا و آب را محبوب انسان گرسنه
و تشنه قرار داده است و گرسنه از غذا و تشنه از آب سير مى شوند و من هرگز از نماز
سير نمى شوم .
(12)
جابربن عبدالله انصارى مى گويد :از امير مؤ منان حضرت على عليه السلام
پرسيدند:آخرين سخنى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود چه بود؟ پاسخ داد: در
آخرين لحظات عمر رسول خدا عليه السلام آن حضرت را به سينه ام تكان دادم ،پيامبر سر
مباركش را روى شانه ام قرار داد و فرمود:((الصلاة
الصلاة )) نماز ،نماز
(13)
امام على عليه السلام و نماز
هر وقت هنگام مى رسيد اميرالمؤ منين عليه السلام حال اضطراب و تزلزل پيدا مى كرد
عرض مى كردند شما را چه مى شود كه اينقدر؟ ناراحتيد مى فرمود وقت امانتى كه خداوند
بر آسمان و زمين داشت و آنها امتناع از حمل آن ورزيدند، رسيده :اى بشر از بار امانت
الهى سرافراز بيرون خواهد آمد يا خير:بقول حافظ آسمان بار امانت نتوانست كشيد قرعه
فال به نام من ديوانه زدند
در جنگ صفين تيرى بر ران مقدسش وارد شد هر چه كردند در موقع عادى خارج نمايند،
نتوانستند ،از شدت درد و ناراحتى آن جناب ،خدمت امام حسن عليه السلام جريان را عرض
كردند فرمودند: صبر كنيد تا پدرم به نماز بايستد زيرا در آن حال چنان از خود بيخود
مى شود كه به هيچ چيز متوجه نمى گردد. به دستور حضرت امام حسن مجتبى در آن حال تير
را خارج كردند. بعد از مدتى متوجه شد خون از پاى مقدسش جارى است پرسيد چه شد؟ عرض
كردند تير را در حال نماز از پاى شما بيرون كشيديم .
(14) آرى اينچنين است نماز پرهيزكاران .
بانوى بزرگ اسلام حضرت زهرا عليها
السلام و نماز
از حسن بصرى نقل شده است كه از آن سوال مى كردند عابدترين امت كيست ؟ او مى گفت
حضرت فاطمه عليها السلام عابدترين امت بود و در عبادت حق تعالى آن قدر بر پا مى
ايستاد كه پاهاى مباركش ورم مى كرد.
(15)
امام حسين عليه السلام و نماز
روز عاشوراء هنگام زوال : ابوثمامه صيدارى خدمت حضرت سيد الشهداء عليه السلام عرض
كرد: جانم شما! اين مردم به شما نزديك شده اند و لحظاتى بعد به شهادت مى رسيد به
خدا سوگند تا من زنده ام از شما حمايت مى كنم . اكنون وقت نماز است و دوست دارم
هنگام ملاقات نماز ظهر را خوانده باشيم حضرت سيد الشهداء عليه السلام سر به آسمان
بلند كرد و فرمود: خداوند، را از نماز گزاران قرار دهد، ما را به ياد نماز انداختى
. آرى اكنون اول وقت نماز است سپس به ياران خود فرمود:از اينان بخواهيد چند لحظه
دست از جنگ بردارند تا ما نماز بگذاريم ،حصين بن نمير بى شرمانه گفت :نماز شما
پذيرفته نيست ! حبيب بن مظاهرى بر وى تاخت و او را از اسب به زمين افكند و شمشير
كشيد تا به سزاى كردار و گفتارش برساند ،ياران حصين بن نمير پيش تاختند و به هر
زحمتى بود، او را از مهلكه نجات دادند. امام به نماز ايستادن ،دو تن از ياران دلاور
حضرت به نامهاى ((زهير بن قين ))
و ((سعيد بن عبدالله )) در
مقابل نمازگزاران ايستادند تا از آنان محافظت كنند. ظهر عاشورا،تيرها به سوى اقامه
كنندگان نماز عشق به پرواز در آمد نماز تمام شد،سعيد بن عبدالله بر زمين افتاد، و
به شهادت رسيد ،تن آن سربدار قبيله عشق ،علاوه بر ضربات شمشير و نيزه ،آماج سيزده
تير سپاه عمر سعد شده بود.
(16)
سيد الساجدين امام سجاد و نماز
زهرى دانشمند معروف زمان امام سجاد عليه السلام مى گويد:امام سجاد عليه السلام
فرمود: اگر همه مردم و جنبندگان بين مغرب و مشرق بميرند،وحشت نمى كنم در صورتى كه
قرآن با من باشد،و وقتى كه آن حضرت در نماز سوره حمد را مى خواند و به آيه (مالك
يوم اللدين ) (خداوند صاحب اختيار كامل روز قيامت است ) مى رسيد، اين آيه را آنقدر
تكرار مى كرد كه نزديك بود از هوش برود و از دار دنيا را وداع كند.
(17)
امام خمينى (ره ) و نماز
امام حتى وقتى از پاريس مى آمدند در هواپيما نماز شب خواندند،من يادم هست قطب
نمايشان را مرتب مى گذاشتند ،مى ديدند تكان نمى خورد موضوع را به خلبان گفتيم ،
خلبان گفت كه قطب نما در هواپيما كار نمى كند. امام از ايشان پرسيد كه مكه كدام طرف
است . نشان دادند،امام به همان طرف مشغول نماز شدند.
(18)
آيه 2: سفارش خداوند به نماز جماعت
واقليم االصلوة و اتروا الزكوة و اركعوا مع الراكعين
(19)
ترجمه :نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و ركوع كنيد با ركوع كنندگان
تفسير آيه
اين آيه شريفه به نماز جماعت است ، ولى از ميان تمام افعال نماز تنها
((ركوع )) را بيان كرده است
و مى گويد: با ركوع كنند گان ركوع كنيد اين تعبير شايد بخاطر آن باشد كه نماز يهود
مطلقا داراى ركوع نبود،اين نماز مسلمانان است كه يكى از اركان اصلى ،ركوع محسوب مى
شود جالب اينكه نمى گويند نماز بخوانيد بلكه مى گويد( اقيموالصلوة )
((يعنى نماز را بپا داريد ))يعنى تنها
خودتان نماز خوان نباشيد بلكه چنان كنيد كه آئين نماز در جامعه اسلامى بر پا شود
مردم با عشق و علاقه به سوى آن بيايند. بعضى از مفسران گفته اند تعبير به (اقيموا)
اشاره به اين است كه نماز شما تنها اذكار و اوراد نباشد بلكه آن را بطور كامل بپا
داريد كه مهمترين ركن آن توجه قلبى و حضور دل در پيشگاه خدا و تاثير نماز در روح و
جان آدمى است .
(20) در حقيقت اين سه دستور آيه نخست پيوند فرياد با خالق (نماز) بيان
شده و سپس پيوند با مخلوق (زكات ) و سرانجام پيوند دسته جمعى همه
مردم با هم در راه خدا به نماز يعنى (نماز جماعت )
(21)
اهميت نماز جماعت از نظر احكام
در روايتى وارد شده است كه اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت از نماز
آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا كنند و هر ركعتى ثواب شصد نماز
دارد و هر چه بيشتر شوند ثواب نيز بيشتر خواهد شد تا به ده نفر برسند و عده آنان كه
از ده گذشت ، اگر تمام آسمانها كاغذ و درياها مركب و درختها قلم و جن و انس و
ملائكه نويسنده شوند،نمى تواند يك ركعت آن را بنويسند.
(22)
اهميت نماز جماعت از نظر روايت
قال رسول الله صلى الله عليه و آله سلموا على اليهود
النصارى و لا تسلوا على اليهود امتى قبل يا رسول الله من يهود امتك قال رسول عليه
السلام الذين يسمعون الاذان و الاقامة و لم يحضر الجماعة .
(23)
پيامبر اسلام عليه السلام فرمودند سلام بر يهود و نصارى بكنيد ولى سلام بر يهود است
من نكنيد سوال شد يا رسول الله يهود امت شما كيانند! فرمود آنانى هستند كه صداى
اذان واقامه را مى شنوند ولى در نماز جماعت شركت نمى كنند.
داستان آيه 2
امتياز نماز جماعت بر فرداى
اولين نماز جماعت در روى زمين
عفيف كندى نقل مى كند،در دوران جاهليت و آغاز بعث براى خريد لباس و عطر جهت خانوده
ام به مكه مسافرت كردم ،و با عباس بن عبد المطلب كه فروشنده كالا و لوازم زندگى بود
ملاقات نمود و در نزد او بوده و به كعبه مى نگريستم در حالى كه خورشيد به سقف آسمان
چسبيده و ظهرى بسيار گرم بود،ناگهان ديدم جوانى آمد و به آسمان نگاه كرد و سپس
روبروى كعبه ايستاد و مشغول نماز شد. چند لحظه بعد ديدم نوجوانى آمد و در طرف راست
او ايستاد،و سپس چند لحظه نگذشت كه بانويى را ديدم و پشت سر آن نفر به نماز ايستاد
ديدم آن جوان به ركوع و سپس به سجده رفت ،و آن نوجوان و زن نيز ركوع و سجده به جا
آورند به عباس گفتم :موضوع بزرگ و عجيبى مى بينم ؟ گفت آرى ، امر عظيمى است آيا مى
دانى اين جوان و آن نوجوان و آن زن كيستند؟ گفتم :نه گفت آن جوان محمد بن عبدالله
است و اين نوجوان على است و آن زن خديجه مى باشد،و پسر برادرم مى گويد
:خداوند خالق به اين دين و روش فرمان داده است .
سوگند به خدا در همه روى زمين ،غير از اين سه نفر در اين (اسلام ) نيافته
(24)
نماز جماعت در خانه
عبدالله بن مسعود خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد عرض كرد كه : روزى به
تكبيرة الاحرام نماز جماعت نرسيدم آيا فضيلت كامل نماز جماعت به من مى رسد
حضرت فرمود:اگر آنچه در زمين است انفاق كنى باز اين ثوابى كه از تو فوت شد را نمى
توانى جبران كنى گفت :اگر بنده اى را آزاد كنم آيا به فضيلت كامل مى رسم ؟
حضرت فرمود:نه اى پسر مسعود فضيلتش از چهل سال نماز در منزل بيشتر باشد.
(25)
مرد بينا و نماز جماعت
مرد نابينايى به محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله شرفياب شد و عرض كرد يا رسول
الله چشمانم ديد ندارد و چه بسا پيش آمده كه اذان مسجد را مى شنوم ولى كسى پيدا نمى
شود كه دستم را بگيرد و براى اقامه نماز جماعت در كنار شما به مسجد بياورد،پيامبر
صلى الله عليه و آله فرمود:طنابى به در منزلت ببند،و آن را به در مسجد وصل كن و با
كمك آن خود را به مسجد برسان و در نماز جماعت شركت كن .
(26)
پاداش نماز جماعت
در كتاب ((نصايح الشيعه ))آمده
است :هر كس نماز پنجگانه خود را به جماعت برگزار كند خداوند به او پنج چيز عطا مى
فرمايد:
1- تنگى معاش را از او دفع مى كند
2- تنگى قبر را هم از او بر طرف مى كند
3- نامه عملش را به دست راستش مى دهند
4- از پل صراط مانند برق مى گذرد
5- بدون حساب و كتاب وارد بهشت مى شود
(27)
آيه 3 : استعانت بوسيله صبر و نماز
و استعينوا بالصبر و الصلوة و آنها لكبيرة الا على الخاشعين
(28)
تفسير آيه
آيه در شريفه درباره گرفتن از صبر و نماز و سخن مى گويد قرآن مى فرمايد براى اينكه
انسان بتواند بر اميال و خواسته هاى دل پيروز گردد و حب جاه و مقام را از سر بيرون
كند در آيه فوق چنين مى فرمايد (از صبر و نماز يارى جوئيد) و با استقامت و كنترل
خويشتن بر هوسهاى درونى پيروز شويد
((صبر ))و
((صلواة )) دو واژه پيروزى بر مشكلات است
براى پيشرفت و پيروزى بر مشكلات دو ركن اساسى لازم است ،بكلى پايگاه نيرومند درونى
و ديگر تكيه گاه محكم برونى ،در آيات فوق به اين دو ركن اساسى با تعبير
(( صبر ))و
((صلواة )) اشاره شده است صبر آن حالت و
استقامتت و شكيبائى وايستادگى در جبهه مشكلات است ، و نماز پيوندى است با خدا وسيله
ارتباط است با اين تكيه گاه محكم گرچه كلمه ((صبر
)) در روايات فراوانى به روزه تفسير شده است ،ولى مسلما منحصر به روزه
نيست ،بلكه ذكر روزه به عنوان يك مصداق بارز و روشن آن است ،زيرا انسان در پرتو اين
عبادت بزرگ اراده اى نيرومند و ايمانى استوار پيدا مى كند و حاكميت عقلش بر هوسهايش
مسلم مى گردد مفسران بزرگ در تفسير اين آيه نقل كرده اند كه رسول گرامى هر گاه با
مشكلى روبرو مى شد كه او را ناراحت مى كرد از نماز و روزه مدد مى گرفت
(29)
و نيز امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود:هنگامى كه با غمى از غمهاى دنيا
روبرو مى شويد وضو گرفته ، و به مسجد برويد،نماز بخوانيد و دعا كنيد، زيرا خداوند
دستور داده (استعينوا بالصبر و الصلواة )
(30) توجه به نماز و راز و نياز با پروردگار نيروى تازه اى در انسان
ايجاد مى كند و او را براى ژ با مشكلات نيرو مى بخشد در كتاب (كافى ) از امام صادق
عليه السلام مى خوانيم :
كان على عليه السلام اذا هاله امر الى الصلوة ثم تلا هذه
الايه و استعينوا بالصبر و الصلوة هنگامى كه مشكل مهمى براى شما پيش مى آمد
به نماز بر مى خاست سپس اين آيه را تلاوت مى فرمود و استعينوا...
آرى نماز انسان را به قدرت لايزالى پيوند مى دهد كه همه مشكلات براى او سهل و آسان
مى شود وهمين احساس سبب مى شود كه انسان در برابر حوادث تلخ نيرومند و خونسرد باشد.
داستان آيه 3
كمك را از نماز بخواهيم
حذيفه مى گويد: روش رسول خدا صلى الله عليه و آله اين بود هر وقت مشكلى براى او
بوجود مى آمد،به نماز مى ايستاد و از خداوند كمك مى طلبيد
(31)
رسول خدا در روايتى ديگر مى فرمايد:
پيامبر الهى وقتى بر ايشان نگرانى پيش مى آمد به نماز پناه مى بردند.
(32)
باز يكى از صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله بنام ابودرداء نقل مى كند:كه روش
رسولخدا صلى الله عليه و آله اين بود كه هر وقت شبى از شبها باد مهيب و سهمگينى مى
وزيد آن شب آنحضرت به مسجد پناه مى برد،تا آرام گير و چون در آسمان كسوف يا خسوف رخ
مى داد به نماز پناه مى بردند واز خداوند اسمتداد مى طلبيد.
(33)
در روايتى از ابن عباس آمده است كه در راهى مى رفتند خبر مرگ فرزندش را به او دادند
(در بعضى از روايات خبر مرگ برادرش ((قثم
))را به او دادند) در همان لحظه از مركب پياده شد و به كنارى رفت و دو
ركعت نماز به جاى آورد و آنگاه گفت :ما همان كارى را كه خدا به ما دستور داده بود
انجام داديم كه قرآن فرمود ( و استعينوا بالصبر و الصلوة )
(34)
آيه 4 : سفارش مردم به اقامه نماز
و قولوا للناس حسنا و اقيمواالصلوة و اتو الزكوة ثم توليتم
الا قليلا منكم و انتم مغرضون
(35)
ترجمه : و به مردم نيك بگوئيد،نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و سپس (با اينكه
پيمان بسته بوديد) همه شما جز عده كمى سر پيچى كرديد (و از وفاى به پيمان خود) روى
گردان شديد.
تفسير آيه
آيه شريفه دربار پيمان بنى اسرائيل صحبت مى كند مى فرمايد: زمانى را كه از بنى
اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد،و نسبت به پدر و مادر و
نزديكان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد،و به مردم نيك بگوئيد،نماز را به پا داريد و
زكات بدهيد سپس با اينكه پيمان بسته بوديد همه شما جز عده كمى سرپيچى كرديد و از
وفاى به پيمان خود روى برگردانيد يد،پس آيه شريفه يهود را شديدا مورد سرزنش قرار مى
دهد كه چرا پيمانها را شكستند؟ و آنها را در برابر نقص پيمان به رسوائى در اين جهان
و جهان آخرت تهديد مى كند.
(36)
نكته تاريخى در آيه
بسيارى از مفسران نقل كرده اند : طايفه ((بنى قريظه
)) و ((بنى نفضير ))
كه هر دو از طوائف يهود بودند
(37) و باهم قرابت نزديك داشتند به خاطر منافع دنيا با يكديگر به مخالفت
بر خواستند ((بنى نفضى )) و
به طايفه ((خررج )) كه از
مشركان مدينه بود پيوستند و ((بنى قريظه
))به طائفه ((اوس ))
و در جنگهائى كه ميان آن دو قبيله روى مى داد هر يك از اينها طايفه هم پيمان خود را
كمك مى كرد،و از طائفه ديگر مى كشت ،اما هنگامى كه آتش جنگ فرو مى نشست ،همه يهود
جمع مى شدند و دست به دست هم مى داند تا از طريق پرداختن فديه ،اسيران خود را آزاد
كنند، و در اين عمل استناد به حكم و قانون تورات مى كردند (در حالى كه اولا اوس و
خزرج هر دو مشرك بودند و كمك به آنها جايز نبود و ثانيا همان قانونى كه دستور فدا
را داده بود،دستور خوددارى از قتل را نيز صادر كرده بود.
(38)
داستان آيه 4
سفارش نيكوكاران به نماز براى چيست ؟
عده اى يهودى ، پيش پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آمده و آنها،مسائلى را سوال
كرده ،از جمله سوال كه چرا:خداوند عز و جل ،اين نمازها را در پنج نوبت در ساعات
شبانه روز واجب نموده است ؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
اما وقت نماز ظهر : آن است كه آفتاب به حلقه اى كه در وسط آسمان است وارد مى گردد
در اين موقع فرشته اى كه در عرش خدا در آسمان است وارد مى گردد در اين موقع فرشته
اى كه در عرش خداست به حمد الهى مشغول مى گردد و خدا بر من صلوات مى فرستد و خدا
واجب كرد بر من و امتم در اين وقت نماز را همانطور كه در قرآن مى فرمايد
((نماز را از موقع ظهر سياهى شب بجا آورم ))و
در اين ساعت است كه در روز قيامت عبور به جهنم مى نمايند و هر مؤ منى كه در اين وقت
در مسجد سجده يا ركوع يا قيام نماز باشد،خداوند بدنش را بر آتش حرام مى كند.
اما نماز ظهر: اين نماز در ساعتى است كه حضرت آدم عليه السلام را درخت ممنوعه خورد
و خدا او را امر به خروج بهشت نمود او و فرزندانش تا قيامت اين نماز را بخوانند و
بر امت من نيز واجب نمود و از محبوبترين نمازهايش خداست و به من امر كرد كه از ميان
نمازها به نماز عصر توجهى بيشتر نمايم .
اما نماز مغرب : در ساعتى است كه خدا حضرت آدم در حالى كه فاصله بين خوردن از درخت
ممنوعه تا توبه كردن او 300 سال بوده ،قبول نمود و در روزهاى آخرت هر روز مثل
هزاران سال است و از رفت عصر تا عشاء حضرت آدم سه ركعت خواند،يك ركعت براى خطاء خود
تو يك ركعت براى خطاء حضرت حواء و يك ركعت به عنوان توفيق توبه ،لذا خدا سه ركعت بر
امت من در مغرب واجب نموده كه در اين ساعت ،دعا مستجاب مى شود و خدا وعده فرمود كه
هر كه در اين ساعت از او بطلبد،مستجاب نمايد.
اما نماز عشاء:براى قبر يك نوع ظلمت است و روز قيامت نيز يك نوع تاريكى دارد خدا
مرا و امتم را امر كرده به نماز عشاء تا تاريكى قبر به روشنائى تبديل شده و به من و
امتم عطا كند نورانيت در موقع عبور از پل صراط و هيچ گامى قدم بر نمى دارد به سوى
نماز عشاء مگر اين كه خدا بدنش را بر آتش حرام مى كند و نماز عشاء قبل از من بر
پيامبران گذشته نيز واجب بوده است .
اما نماز صبح :چون خورشيد طلوع كند،بر شيطان نيز طلوع مى كند، پس خدا مرا امر كرد
تا قبل از طلوع خورشيد ،نماز صبح را بجا آورم و قبل از اينكه كافرى براى خورشيد
سجده كند،امت من براى خدا سجده كنند و هر چه زودتر از طلوع خورشيد نماز صبح گذارده
شود نزد خدا محبوتر است و نماز صبح نمازى است كه هم ملائكه شب و هم ملائكه روز بر
بر آن شاهد هستند
(39) آرى اين است سفارش رسولخدا صلى الله عليه و آله مردم را به اقامه
((نماز ))
آيه 5 : نماز سبب فرستادن خيرات به آخرت
و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة و ما تقدموا لا نفسكم من خير
تجدوه عند الله ان الله بما تعلمون بصير.
(40)
ترجمه :نماز را بر پا داريد و زكات را ادا كنيد (با اين دو وسيله روح جسم اجتماع
خود را نيرومند سازيد و بدانيد) هر كار خيرى براى خود (در سراى آخرت ) از پيش مى
فرستيد و آن را نزد خود خواهد يافت ، خداوند به اعمال شما آگاه است .
تفسير آيه
اين آيه شريفه دو دستور مهم به مؤ منان مى دهد يكى در مورد ((نماز
))كه رابطه محكمى ميان انسان و خدا ايجاد مى كند و ديگر در مورد
((زكات )) كه رمز همبستگيهاى اجتماعى است و
اين هر دو براى پيروزى بر دشمن لازم است ، و مى گويد: ((
نماز را برپا داريد و زكات را ادا كنيد )) و با اين دو
وسيله روح و جسم خود را نيرومند سازيد (واقيموا الصلوة و اتوا الزكاة ) سپس در اين
آيه اضافه مى كند:تصور نكنيد كارهاى نيكى را كه انجام مى دهيد و اموالى را كه در
راه خدا انفاق مى كنيد از بين مى رود،نه ((آنچه از
نيكيها از پيش مى فرستيد آنها را نزد خدا (در سراى ديگر) خواهيد يافت
)) (و ما تقدموا لا نفسكم من خيره تجدوه عند الله ) ((خداوند
به تمام اعمال شما بصيراست )) (ان الله بما تعلمون
بصير) او بطور دقيق مى داند كدام عمل را بخاطر او انجام داده ايد و كداميك را براى
غير او انجام داده ايد
(41)
داستان آيه 5
ترك نماز و كمك نكردن به فقراء چه مى
شود
شخصى نيكوكار از دنيا رفت و به خاك سپردند و در عالم برزخ ماءموران الهى
((نكير و منكر )) او را نشاندند و يكى از
ماءموران به او گفت :(( ما مى خواهيم صد تازيانه از
عذاب الهى را بر تو بزنيم )) مرد نيكوكار گفت :طاقت
ندارم . ماءمور گفت :نود و نه تازيانه مى زنيم . او پاسخ داد:طاقت ندارم . ماءمور
الهى به خاطر اين كه وى مرد نيكوكار و صالح بود عدد كم كردند و او مكرر در جواب مى
گفت :طاقت ندارم تا اينكه ماءموران گفتند:يك تازيانه به تو مى زنيم ، و ديگر هيچ
راهى براى عفو اين يك تازيانه نيست . حتما بايد اين يك تازيانه را بخورى ! وى
پرسيد:به خاطر چه اين تازيانه را مى زنيد؟
ماءموران در پاسخ گفتند:چون تو يك روز وضو بدون وضو نماز خواندى و از كنار مظلوم
ضعيفى گذشتى ولى او را يارى نكردى . همان يك تازيانه را زدند،قبرش پر از آتش شد.
(42)
در آيه اى از قرآن آمده است كه بعضى از اهل جهنم در حاليكه در عزابند عده اى مى
پرسند (ما ساككم فى سقر)
(43) چه چيز شما را در اين جهنم قرار داد؟ مى گويند (قالوالم نك من
المصلين و لم نطعم المسكين ) نماز نمى خوانديم و به فقراء كمك نمى كرديم (و كنا
نخصوض مع الخائضين ) و در هر چرند و پرندى هم وارد مى شديم ،يا خودمان مى گفتيم
،نتيجه اش اينست ! از اينجا فهميده مى شود چرا نماز در اسلام اينقدر مهم است ، چرا
پيغمبر مى فرمايد:((نماز عمود اين خيمه است ؟ چون اگر
نماز نباشد و به درستى اجرا شود و همه چيز درست مى شود
(44) آرى نماز نجات دهنده انسان در آخرت است واى بحال كسانى كه از اين
فريضه مهم دينى براى هميشه غافل بمانند،سبب مى شود كه آخرتشان را از دست بدهند،((حى
الصلوة ))پس بشتابيم نماز !
آيه 6 : مقام ابراهيم ،جايگاه نماز
و اذا جعلنا البيت مثابه للناس و امنا و اتخذوا من مقام
ابراهيم مصلى و عهدنا الى ابراهيم و اسمعيل ان طهرا بيتى للطائفين و العاكفين و
الركع السجود
(45)
ترجمه :و به ياد آر زمانى كه كعبه را مقام امن و مرجع امر دين مردم قرار داديم ،و
امر شد كه مقام ابراهيم را جايگاه نماز و عبادت قرار دهيد و از ابراهيم و اسماعيل
پيمان گرفتيم كه حرم خدا را پاكيزه براى اينكه اهل ايمان به طواف و اعتكاف و ركوع و
سجود آيند.
تفسير آيه
عظمت خانه خدا
اين آيه شريفه به بيان عظمت خانه كعبه كه به دست ابراهيم ساخته و آماده شد پرداخته
مى فرمايد:به خاطر بياوريد هنگامى را كه خانه كعبه را ((
مثابه ))
(46) مردم قرار داديم و مركز امن و امان (واذا جعلنا البيت مثابة للناس
و امنا) ((متابه ))در اصل
از ماده ((ثوب )) به معنى
بازگشت چيزى به حالت نخستين است ،و از آنجا كه خانه كعبه مركزى بوده است براى
موحدان كه همه سال به سوى آن رو مى آورند،نه تنها از نظر جسمانى كه از نظر روحانى
نيز بازگشت به توحيد و فطرت نخستين مى كردند، از اين رو به عنوان مثابه معرفى شده
،و از آنجا خانه انسان كه مركز بازگشت هميشگى او مى باشد محل آرامش و آسايش است ،در
كلمه ((امنا ))كه پشت سر آن
ذكر شده تاكيد مى شود،مخصوصا كلمه ((للناس
))نشان مى دهد كه اين مركز امن و امان ، پناهگاهى است عمومى براى همه
جهانيان و انسانها و توده هاى مردم . واين در حقيقت اجابت يكى از در خواستهائى است
كه ابراهيم از خداوند كرد كه بعدا به آن اشاره مى شود سپس اضافه مى كند
((از مقام ابراهيمى نماز گاهى براى خود انتخاب كنيد ))
(و اتخذوا من مقام ابراهيم مصلى ) در اينكه منظور از مقام ابراهيم چيست ؟ در ميان
مفسران گفتگو است ،بعضى گفته اند:تمام ((حج
)) مقام ابراهيم است ،بعضى به معنى ((عرفه
))و ((معشر الحرام ))و
((جمرات سه گانه )) گرفته
اند،و بعضى گفته اند ((تمام حرم مكه ))مقام
محسوب مى شود
ولى ظاهر آيه همانگونه كه در روايات اسلامى وارد شده بسيارى از مفسران گفته اند
اشاره به همان مقام معروف ابراهيم است كه محلى است در نزديكى خانه كعبه ، و حجاج
بعد از انجام طواف به نزديك آن مى روند و نماز بجا مى آروند،بنابراين منظور از
(( مصلى
)) نيز محل نماز است سپس اشاره به پيمانى كه از ابراهيم
و فرزندش اسماعيل درباره طهارت خانه كعبه ، گرفته است مى فرمايد :((
ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براى طواف كنندگان و مجاوران و ركوع
كنندگان و سجده كنندگان (نمازگزاران ) پاكيزه داريد ))
(وعهدنا الى ابراهيم واسماعيل ان طهرا بيتى للطائفين و العاكفين والركع السجود).
منظور از طهارت و پاكيزگى در اينجا چيست ؟:بعضى گفته اند:طهارت از لوث وجود بتهاو
بعضى گفته اند:از آلودگيهاى ظاهر و مخصوصا از خون ومحتويات شكم حيواناتى كه قربانى
مى كردند،زيرا بعضى از ناآگاهان چنين اعمالى را انجام مى دادند و بعضى گفته
اند:طهارت در اينجا به معنى خلوص نيت به هنگام بناى اين خانه توحيد است .
ولى هيچ دليلى ندارد كه ما مفهوم طهارت را در اينجا محدود كنيم ،بلكه منظور پاك
ساختن ظاهرى و معنوى اين خانه از هر گونه آلودگى است .و لذا در بعضى از روايات مى
خوانيم كه اين آيه تعبير به پاكسازى از مشركان شده و در بعضى ديگر به شستشوى بدن و
پاكيزگى از آلودگيها.
(47)
دو نكته مهم در اين آيه
1- اثرات اجتماعى و تربيت اين پناهگاه امن (مكه معظمه ):طبق آيه فوق خانه خدا (
كعبه ) از طرف پروردگار به عنوان يك پناهگاه در كانون امن و امان اعلام شده و مى
دانيم در اسلام مقررات شديدى براى اجتناب از هر گونه نزاع و كشمكش و جنگ و خونريزى
در اين سرزمين مقدس وضع شده است ،بطورى كه نه تنها افراد انسان در هر قشر و گروه و
در هر گونه شرائط بايد در آنجا در امنيت باشند بلكه حيوانات و پرندگان نيز در آنجا
در امن و امان بسر مى برند و هيچكس حق ندارد مزاحم آنها شود و در جهانى كه هميشه
نزاع و كشمكش در آن وجود دارد،بودن چنين مركزى در آن مى تواند اثر عميق مخصوصى
براى حل مشكل مردم از خودشان دهد،زيرا امن بودن اين منطقه سبب مى شود كه مردم با
تمام اختلافاتى كه دارند،در جوار آن در كنار هم بنشيند ،و به مذاكره بپردازند، و به
اين ترتيب يكى از مهمترين مشكلات كه معمولا بر آن فتح باب مذاكرات براى رفع خصومتها
و نزاعها وجود دارد حل مى شود چون بسيار مى شود كه طرفين نزاع ، يا دولتهاى متخاصم
جهان مايلند رفع خصومت كنند و براى اين منظور به مذاكره بنشيند، اما نكاتى كه براى
هر دو طرف مقدس و محترم و به عنوان مركز امن به امان شناخته شده باشد پيدا نمى كنند
ولى در اسلام اين پيش بينى شده است و مكه به كشمكشها و اختلاف مرگبار هستند مى
توانند با استفاده از قداست و امنيت اين سرزمين باب مذاكرات را بگشايد و از معنويت
اين مكان مقدس كه نورانيت و روحانيت خاصى در دلها ايجاد مى كند به رفع اختلافات خود
بپردازند.
(48)
2- چرا در آيه مذكور خانه خدا نامگذارى شده است ؟:در آيه فوق از خانه كعبه به عنوان
((بيتى ))من تعبير شده در
حالى كه روشن است خداوند نه جسم است و نياز به خانه دارد،منظور از اين همان
((اضافه ، تشريفى )) است به اين معنى كه
براى بيان شرافت و عظمت چيزى آن را به خدا نسبت مى دهند، ماه رمضان را
((شهر الله ))و خانه كعبه را
((بيت الله ))مى گويند.
(49)
داستان آيه 6
كعبه محور نماز
چند روزى از بعثت اسلام الله عليه و آله كه على بن ابيطالب عليه السلام به خانه
رسول خدا آمد كه به آنجا رسيد،پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و همسرش حضرت خديجه
را ديد كه نماز مى خواندند. على عليه السلام به جلوى آنان خداى ساخته دست اعراب .
در حالى كه متعجب شده بود رو به آنان كرد و گفت :شما براى چه كسى سجده مى كنيد و
نماز مى خوانيد در جوابش گفتند:
ما خداوند بزرگ و يكتا را مى پرستيم و براى او نماز مى خوانيم (كنايه از اين است كه
ما به سمت قبله الهى نماز مى خوانيم پس از لحظه اى پيامبر اسلام صلى الله عليه و
آله رو به على عليه السلام كرد و فرمود:تو نيز به دين ما در آى و به ما بپيوند على
عليه السلام در جواب رسول خدا عرض كرد:بايد بروم از پدرم بپرسم و اجازه بگيرم . على
عليه السلام از خانه پيامبر اسلام خارج شد اما چند قدمى دور نگشته بود كه بازگشت و
عرض كرد: اى رسول خدا،خداوند بزرگ هنگامى كه مرا آفريد :از پدرم نپرسيد،من نيز براى
پيوستن به شما (و پرسش خدا) از پدرم اجازه و دستورى نمى خواهم . وقتى كه على عليه
السلام سخنان خود را تمام كرد، حضرت محمد صلى الله عليه و آله جمله (اشهد ان لا اله
الله و اشهد ان محمدا رسول الله ) را بر او خواند و او نيز دين محمد صلى الله عليه
و آله را انتخاب كرد و با آنان به نماز ايستاد.
(50)
آيه 7 : استعانت بوسيله صبر و نماز
يا ايها الذين المنوا استعينوا بالصبر ان الله مع الصابرين
.
(51)
ترجمه :اى افراد با ايمان ! از صبر و استقامت و از نماز (در هر حوادث سخت زندگى )
كمك بگيريد (زيرا) خداوند با صابران است
تفسير آيه
در اين آيه شريفه از دو نيروى سخن مى گويد (استقامت و توجه به خدا) كه با اين دو
نيرو به جنگ و مشكلات و حوادث سخت برويد كه پيروزى از آن شما است
(( صبر زيرا خداوند با صابران است ((ان الله
مع الصابرين ) در اين آيه شريفه چون كلمه ((صبر
)) مرتبط با ((نماز
)) است ابتداء چند جمله اى را درباره صبر اشاره مى كنيم و بعدى به اهميت
نماز در اين آيه مى پردازيم .
بعضيها تصور مى كنند كه ((صبر ))به
معنى تحمل بدبختها و تن دادن ذلت و تسليم در برابر عوامل شكست است در حاليكه چنين
نيست صبر و شكيبايى به معنى پايدارى واستقامت در برابر هر مشكل و هر حادثه است لذا
بسيارى از علماى اخلاقى براى ((صبر ))سه
شاخه ذكر كرده اند 1- صبر بر اطاعت (مقاومت در برابر مشكلات كه در راه طاعت و جود
دارد 2- صبر بر معصيت (ايستادگى در برابر انگيزه اى گناه و شهوات سركش و ظغاينگر).
3- صبر بر معصيت (پايدارى در برابر حوادث ناگوار و عدم خود باختگى و شكست روحى و
ترك جزع و قزع ).
كمتر موضوعى را در قران شريف مى توان يافت كه مانند ((صبر
))تكرار و مورد تاكيد قرار گرفته باشد،در قرآن مجيد در حدود هفتاد مورد
از صبر سخن به ميان آمده كه بيش از ده مورد از آن به شخص پيامبر صلى الله عليه و
آله اختصاص دارد تاريخ مردان بزرگ گواهى مى دهد كه يكى از عوامل مهم يا مهمترين
عامل پيروزى آنان استقامت و شكيبائى است ،افرادى كه از اين صفت بى بهره اند در
گرفتاريها بسيار زود از پا در مى آيند و مى توان گفت :نقشى را كه اين عامل در
پيشرفت افراد و جامعه ها ايفا مى كند، نه فراهم بودن امكانات دارد و نه استعداد و
هوش و مانند آن به همين دليل در قرآن ،مجيد روى اين موضوع با موكدتريم تكيه شده است
،آنجا كه مى گويد (انما يوفى الصابرون اجرهم بغير حساب )
(52) ((صابران پاداش خود را بى حساب مى گيرند
))و در مورد ديگر بعد از ذكر (صبر برحوادث ) مى خوانيم (ان ذلك من عزم
الامور) (( اين كار را از محكمترين كارهاست
))اصولا ويژگى استقامت ،و پايمردى ،اين است كه فضائل بدون آن ارج و
بهائى نخواهد داشت كه پشتوانه همه آنها صبر است و لذا در ((نهج
البلاغه ))از على عليه السلام مى خوانيم :
و عليكم بالصبر،فان الصبر من الايمان كالراس من الجسد و لا
خير لا راس معه ،و لا خير فى ايمان لا صبر معه .
(53)
((بر شما باد صبر و استقامت كه صبر در برابر ايمان
همچون سر است و در مقابل تن ، تن بى فايده اى ندارد، همچون ايمان بدون صبر نا
پايدار و بى نتيجه است
)) در گناه انسان مقاومت كند و از لذت گناه چشم بپوشد.
موضوع ديگرى كه در آيه به عنوان يك تكيه گاه مهم در كنار صبر،، معرفى شده
((صلوة )) نماز است ، لذا
در احاديث اسلامى است مى خوانيم : ((كان على عليه
السلام اذا اهاله امر فزع قام الى الصلوة ثم تلى هذه الاية و استعينوا بالصبر و
الصلوة ...))
((هنگامى كه على عليه السلام با مشكلى روبرو مى شد به
نماز بر مى خاست و پس از نماز به دنبال حل مشكل مى رفت و اين آيه را تلاوت مى
فرمود: و استعينوا...))
(54)
از اين موضوع هرگز نبايد تعجب كرد، زيرا هنگامى كه انسان در برابر حوادث سخت و
مشكلات طاقت فرسا قرار مى گيرد، نيروى خود را در مقابله با آنها ناچيز مى بيند،
نياز به تكيه گاهى دارد كه از هر جهت نامحدود و بى انتها باشد، نماز او را به چنين
مبدئى مربوط مى سازد، و با اتكاء بر او مى تواند با روحى مطمئن و آرام امواج سهمگين
مشكلات را در هم بشكند. بنابراين اين آيه فوق در حقيقت به دو اصل توصيه مى كند يكى
از اتكاى به خداوند كه نماز مظهر آن است و ديگرى مساءله خود يارى و اتكاى به نفس كه
به عنوان صبر از آن ياد شده است .
