حكمت عملى ( تهذيب نفس ، اداره منزل و اجتماع از ديدگاه خواجه نصيرالدّين طوسى )
اقتباس از : اخلاق ناصرى سيّد محمّد رضا غياثى كرمانى
- فهرست مطالب -
مقدّمه دفتر مقدمه مؤ لف شرح مختصرى از زندگى مرحوم خواجه نصيرالدين طوسى توضيح مختصرى پيرامون اخلاق ناصرى نصّ مقدّمه مرحوم خواجه نصير(ره ) علّت تاءليف كتاب بيان مقدمه اى كه براى اين بحث ضرورى است تحقيق در مقصود و فهرست فصول كتاب فهرست اين كتاب مشتمل بر سه مقاله و سىفصل است : مقاله اوّل : تهذيب اخلاق كه مشتمل بر دو قسم است : مقاله دوّم : تدبير منازل كه داراى پنج فصل است : مقاله سوم : سياست مُدُن كه داراى هشت فصل مى باشد و در خاتمه اين كتاب آمده است . وباللّه التوفيق مبادى تهذيب اخلاق (شامل هفت فصل است ) فصل اوّل : شناخت موضوع و مبادى تهذيب اخلاق فصل دوّم : شناخت نفس انسانى كه نفس ناطقه ناميده مى شود اثبات وجود نفس اثبات جوهريت نفس اثبات بساطت نفس اثبات عدم جسميت و جسمانيّت نفس دلايلى ديگر بر عدم جسمانيت نفس اثبات اينكه نفس مدرك به ذات و متصرف با ابزار و ادوات است اثبات محسوس نبودن نفس به يكى از حواس بقاى نفس ناطقه پس از مرگ بدن ابزارى براى روح فصل سوّم : تعداد قوه هاى نفس انسانى و تميز آنها از يكديگر فصل چهارم : انسان اشرف موجودات است ويژگيهاى درخت خرما و مطلبى شگفت انگيز و روايتى جالب شرافت انسان بر ساير موجودات جهان دليل احتياج به معلّمان و مربّيان فصل پنجم : كمال و نقص نفس انسان مراتب مختلف نقص و كمال فصل ششم : مراد از كمال نفس و ردّ مخالفين در اين موضوع عقيده منكران و شبه منكران معاد رابطه انسان با فرشتگان و حيوانات تشبيه سه نفس ملكى و سبعى و بهيمى فصل هفتم : خير و سعادت كه همان كمال مطلوب است سخنى از ارسطوى حكيم واستاد ابوعلى (ره ) تقسيم خير از ديدگاه ارسطو تصور خير در مقولات عشر تقسيم سعادت از ديدگاه حكماى قديم اختلاف حكيمان در حصول سعادت عظمى نظرارسطو درباره سعادت به نقل از استاد ابوعلى بن مسكويه اقسام سيره ها و لذت سعادتمندان مثالى از حكماى پيشين درباره خير و شرّ شرح لذت سعادت آيا سعادت قابل ستايش است يا خير؟ مقاصد تهذيب اخلاق (شامل ده فصل است ) فصل اوّل : تعريف و حقيقت خُلق و بيان امكان تغيير اخلاق رفتار كودكان بهترين دليل بر امكان تغيير اخلاق فصل دوّم : اشرفيّت تهذيب اخلاق بر هر چيز ديگر فصل سوّم : مكارم اخلاق كه عبارتند از اجناس فضايل اجناس فضايل به بيانى ديگر اشكال وپاسخ آن در باب تقسيم حكمت به عملى و نظرى چند اصطلاح مهم تعريفى ديگر از فضايلچهارگانه فصل چهارم : انواع مندرج تحت اجناس فضايل فصل پنجم : رذايلى كه در مقابل فضايل هستند انواع رذايلى كه مربوط به افراط و تفريط فضايل هستند اسامى غير مشهور رذايل اسامى مشهور رذايل نكته اى در باب رذايل و فضايل فصل ششم : فرق ميان فضايل و شبه فضايل شبه حكيمان شبه عفيفان شبه سخاوتمندان شبه شجاعان فرق بين شجاعت شير و شجاع (راستين ) معيار شناخت شجاعان راستين رابطه انتقام و شجاعت از ديدگاه فيلسوفان شبه عادلان فصل هفتم : شرف عدالت بر ساير فضايل و شرح احوال و اقسام آن اقسام عدالت از نظر پيشينيان علت نياز مردم به قوانين شرعى و حاكم انسانى و پول انواع ظالمان تبعيت از قانون از ديدگاه ارسطو علل ضررها و زيانها اقسام عدالت از ديدگاه ارسطو عبادت از ديدگاه ارسطو و فلاسفه متاءخر منازل و مقامات مقرّبان حضرت حق (جل جلاله ) اسباب اتّصال به حق و انقطاع از او و شقاوت سخنى از افلاطون فيلسوف الهى در باب عدالت رابطه عدالت با سخاوت (عموم و خصوص مطلق ) اشكالى بر وجود ظلم و پاسخ ابوعلى مسكويه اشكالى مهمتر سفارش شريعت به عدالت وظيفه عاقل در رابطه با عدالت كلّى فصل هشتم : ترتيب اكتساب فضايل و مراتب سعادات ترتيب نيروهاى طبيعى موجود در انسان فصل نهم : حفظ سلامتى نفس كه عبارت از حفظفضايل است عوامل حفظ سلامتى نفس شوخى و مزاح مثبت و منفى توصيف پادشاهان از نظر ابوبكر سخن و خاطره اى از ابوعلى در مورد يكى از پادشاهان توصيه اى از ارسطوى حكيم سخنى از جالينوس و يعقوب كندى فصل دهم : معالجه امراض نفس كه عبارت از ريشه كن كردن رذايل است تحليلى از امراض نفسانى علل و اسباب امراض نفسانى معالجات كلّى در علم پزشكى و علم اخلاق امراض قوه نظرى و راه علاج آنها امراض قوه غضبى و راه علاج آنها علاج غضب تشبيهى از حكما در مورد انسان غضبناك عوامل دهگانه غضب و راه علاج آنها عُجب و راه درمان آن فخرفروشى و راه درمان آن دو حكايت از دو حكيم لجاجت شوخى خارج از اندازه تكبّر و درمان آن استهزا و درمان آن غدر و خيانت و درمان آن علاج ستمگرى و درمان آن چشمداشت به اشياء كمياب و پر طرفدار و درمان آن رابطه غضب با ظلم حكايتى از حلم اسكندر علاج بيمارى ترس معالجه بيمارى خوف خوف از مرگ و راه علاج آن اگر مرگ نبود چه مى شد؟ امراض قوه شهوى و راه علاج آنها بيمارى هرزگى و درمان آن تشبيه شهوت از ديدگاه غزّالى بيمارى عشق و راه درمان آن بيمارى خمود و راه درمان آن بيمارى حزن و راه درمان آن سخنى از كِندى در رابطه با درمان حزن بيمارى حسد و راه درمان آن بدترين نوع حسادت فرق بين غبطه و حسادت درمان ساير بيماريهاى روحى اداره منزل ؛ ((حكمت منزلى )) (شامل چهارفصل است ) فصل اوّل : دليل نياز انسان به منزل و شناخت پايه هاى آن مراد از منزل و معناى حكمت منزلى اصل كلى در اداره منزل فصل دوّم : تدبير اموال و ارزاق شرايط كسب و كار تقسيم حرفه ها و صنعتها شرايط به كار انداختن مال عوامل حفظ مال شرايط مصرف و خرج موارد مصرف مال شرايط انفاق مال در راه خدا شرايط خرج مال در راه خير و امور ضرورى فصل سوّم : اداره اهل منزل شرايط اداره همسر اقسام كرامتها در مورد تكريم زنان راههاى جلب رضايت شوهر تشبيه زن از نظر حكما و فلاسفه راههاى رهايى از زن بد سخنى از فلاسفه عرب در رابطه با برخى از زنان فصل چهارم : روش اداره فرزندان روش تربيت پسران نوجوان پرسشى از سقراط حكيم روش تربيت دختران نوجوان نكاتى در پايان بحث تربيت آداب سخن گفتن آداب راه رفتن آداب نشستن آداب حضور در جمع ديگران آداب غذا خوردن و حضور در مهمانى فصل الحاقى رعايت حقوق والدين راههاى رعايت حقوق والدين فرق بين حقوق پدر با حقوق مادر عوامل عقوق والدين اداره جامعه ؛ ((حكمت مدنى )) (شامل هشت فصل است ) فصل اوّل : نياز مردم به زندگى جمعى و بررسى ماهيت و ارزش علم اداره اجتماع سخنى از حكيم ابونصر فارابى درباره كمك و انواع آن تعاون در جهان هستى حديثى جالب در مورد حضرت آدم (ع ) معناى تمدّن معناى سياست تقسيم اوّليه سياست از ديدگاه فيلسوفان برترى حكمت مدنى نسبت به ساير حرفه ها ضرورت آموزش همگانى حكمت مدنى شباهت حكمت مدنى به علم پزشكى نسبت اجتماعات بشرى به يكديگر و سرپرستى آنها انواع روابط در جوامع بشرى فصل دوّم : محبّت و اقسام آن سخنى از فلاسفه قديم و جديد پيرامون محبّت اقسام محبّت در انسانها رابطه بين محبت و دوستى و عشق و مودّت عشق پسنديده و ناپسند علّت دوستى جوانان با يكديگر علّت دوستى پيران و كهنسالان با يكديگر علت دوستى اهل خير با يكديگر عشق الهى و سخنى از هراكليتوس ويژگيهاى محبّت اهل خير به يكديگر اُنس طبيعى بشر عامل پيدايش محبّت دليل اهميّت نماز جماعت و جمعه و عيدين و انجام حج محبتّهاى بى ارزش تحليل عشق و علاقه پدر و فرزند و برادران نسبت به يكديگر سفارش به رهبران و امتها در باب محبّت عالم ربّانى و محبّت الهى محبّت به والدين و معلّم پرسشى از اسكندر در مورد محبت به معلّم رعايت حدّ و مرز محبّت خيانت در دوستى و گفتارى از ارسطو محبّت و اهل شرارت محبّت و اهل فضيلت عشق به حكمت و خير سخنى از ارسطو در مورد شايسته ها و بايسته ها اقسام سعادتمندان فصل سوّم : پيرامون جوامع بشرى و شرح حالات آنها مدينه فاضله فلاسفه ، اهل ايمان ، اهل تسليم و مستضعفان نقش رهبرى در مدينه فاضله اركان مدينه فاضله انواع رهبرى در مدينه فاضله شرايط رياست دلايل نادرستى تحميل حرفه هاى مختلف بر يك فرد انواع مدينه هاى غير فاضله مدينه ضرورت (احتياج ) مدينه نذالت (ثروت ) مدينه خسّت (لذت ) مدينه كرامت (احترام ) مدينه تغلّب (چيرگى ) انواع مدينه تغلّب مدينه حريّت (آزادى ) ويژگيهاى جوامع آزاد رهبران جوامع جاهلى و خصوصيات مردم در آن جوامع مدينه هاى فاسقه مدينه هاى ضالّه علف هرزه هايى كه در مدن فاضله پديد مى آيند فصل چهارم : اداره مملكت و آداب و رسوم رهبران ممالك ويژگيهاى رهبر يك مملكت چگونگى تشكيلدولتها و عوامل بقا و انحطاط آنها سياست حفظ دولت و توصيه اى از ارسطوى حكيم نقش عدالت در تحكيم دولت و شرايط ايجاد عدالت اجتماعى راه كوتاه كردن شرّ تبهكاران وظايف رهبر در اقامه عدل راه صحيح برخورد رهبر با دشمنان و جنگ با آنان خصوصيّات فرماندهان نظامى كه از سوى رهبر تعيين مى شوند شرايط پرهيز از جنگ با دشمنان سرزنش ارسطو در مورد كشتن اسيران فصل پنجم : وظيفه ملّت در برابر دولت و رهبر وظيفه مشاوران فرمانروايان فصل ششم : فضيلت دوستى و كيفيت معاشرت با دوستان سخنى از ارسطو در باب دوستى سخنى از انسقراطيس در باب دوستى روش دوستيابى راه حفظ دوستان لزوم مراقبت دائمى در همه موارد نقش منفى مراء و جدال با دوستان نكوهش بخل از تعليم دوستان سخن چين از نظر پيشينيان فصل هفتم : كيفيّت معاشرت با اقشار مختلف مردم روش برخورد با دوستان غير حقيقى روش برخورد با دشمنان عوامل دشمنى و راه رهايى از دشمنان آنچه در مورد دشمنان نبايد انجام داد مراتب دفع خطر دشمنان روش برخورد با كسانى كه نه دوست هستند و نه دشمن روش برخورد با زيردستان فصل هشتم : وصاياى افلاطون و پايان كتاب
