قرآن .

((در اين سخن براى كسى كه صاحبدل است يا با حضور گوش فرا مى دارد, اندرزى است )).
((آنـان كـه از دانش برخوردارى يافته اند, مى دانند كه آنچه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده حق است و به راه خداى پيروزمند ستودنى راه مى نمايد)).
ـ امـام كـاظـم (ع ) در سفارش به هشام بن حكم , مى فرمايد: اى هشام ! خداى تعالى در كتاب خود مى فرمايد: ((همانا در اين سخن براى كسى كه صاحبدل باشد پندى است )) مراد از دل , خرداست و فرموده است : ((هر آينه ما به لقمان حكمت داديم )) يعنى : فهم و خرد.
ـ امام على (ع ): ديندار نيست , كسى كه خردمند نباشد.
ـ امام صادق (ع ): هر كه خردمند باشد, ديندار است و هر كه ديندار باشد, به بهشت مى رود.
ـ امام على (ع ): ديندارى و فرهيختگى , نتيجه خردمندى است .

ـ پيامبر خدا(ص ): خرد نورى است كه خداوند براى انسان آفريد و آن را روشنگر دل قرارداد, تا در پرتو آن تفاوت ميان ديدنيها و ناديدنيها را بشناسد.
ـ امام على (ع ): مؤمن ايمان نياورد, مگر آن گاه كه خرد ورزيد.
ـ ديندارى به اندازه خردمندى بستگى دارد و نيروى يقين به اندازه ديندارى .

تفسير خرد.

ـ پـيامبر خدا(ص ): همانا خرد زانوبند نادانى است و نفس (اماره ) مانند شرورترين جنبدگان است كه اگر پايش بسته نشود, بيراهه مى رود.
ـ امام على (ع ): نفسها رهايند اما دستان خردها, مهار آنها را نگه مى دارند و نمى گذارند آدمى را به بدبختيها دراندازند.
ـ خرد, آن است كه دانسته سخن بگويى و به آنچه مى گويى عمل كنى .

ـ امام حسن (ع ) در پاسخ به آن كه خرد چيست , فرمود: جام اندوه را جرعه جرعه نوشيدن تادست دادن فرصت .

ـ امـام رضـا(ع ), نيز در پاسخ به همين سؤال , فرمود: جام اندوه را جرعه جرعه نوشيدن وتسامح با دشمنان و مدارا با دوستان .

ـ امام حسن (ع ), نيز در پاسخ به همين سؤال , فرمود: جام اندوه را جرعه جرعه نوشيدن وتسامح با دشمنان .

ـ امـام عـلـى (ع ): خـرد آن است كه ميانه روى كنى و از زياده روى بپرهيزى و وعده دهى وخلف وعده نكنى و هر گاه به خشم آمدى بردبارى نشان دهى .

ـ پـيامبر خدا(ص ): خرد نورى است كه خداوند براى انسان آفريد و آن را روشنگر دل قرارداد, تا به وسيله آن تفاوت ميان ديدنيها و ناديدنيها را بشناسد.
ـ امام على (ع ): خرد, در حقيقت , دورى كردن از گناه است و عاقبت نگرى و هشيارى واحتياط.
ـ پـيـامـبـر خدا(ص ): خداى تبارك و تعالى , خرد را از نورى اندوخته و نهفته در علم ازلى خويش آفـريـد كـه هيچ پيامبر مرسل و فرشته مقربى از آن آگاه نبود پس , دانش را نفس خردقرار داد و فهم را جان آن و پارسايى را سرش و آزرم را در چشمانش و حكمت را زبانش ومهربانى را دهانش و دلـسـوزى را دلـش آن گـاه درون آن را با ده چيز انباشته محكم كرد: با يقين و ايمان و راستى و آرامش و اخلاص و مدارا و دهش و قناعت و تسليم و سپاسگزارى .

عـلامـه طـبـاطـبـايـى , رضـوان اللّه تعالى عليه , درباره آيه ((اينچنين خداوند آيات خود را براى شـمـاروشن مى كند, باشد كه خرد ورزيد)) مى نويسد: عقل در اصل به معناى بستن و نگهداشتن اسـت ,اطـلاق نـام عـقـل بـر آن نوع از ادراك انسان كه به آن اعتقاد مى بندد و بر آنچه كه ادراك مى كند وبر نيرويى كه گمان مى رود يكى از قواى متصرفه انسان است و به واسطه آن خوب و بد و حـق وبـاطـل را تـشخيص مى دهد, به همين جهت و از همين معناست در مقابل عقل تعبيراتى چون جنون و سفاهت و حماقت و جهل است كه به اعتبارات مختلف به كار مى روند.
واژگـانـى كـه در قـرآن كـريـم دربـاره انـواع ادراك بـه كار رفته فراوانند و شايد به بيست واژه بـرسـنـدمـانـنـد: ظـن , حـسـبـان , شعور, ذكر, عرفان , فهم , فقه , درايت , يقين , فكر, راى , زعم , حـفـظ,حـكـمـت , خبره , شهادت و عقل كلماتى چون قول و فتوى و بصيرت و امثال اينها نيز در شمارهمين واژگانند.
ظـن : عـبـارت اسـت از بـاور غـالـب , هـر چـنـد بـه مـرحـلـه جـزم و قـطـع نرسد حسبان نيز بـه هـمـيـن مـعـناست ,منتهابه نظرمى رسد كه كاربرد حسبان در ادراك ظنى كاربردى استعارى بـاشـدمـانند: عد به معناى ظن ريشه اين واژه از جملاتى مانند: ((عد زيدا من الابطال و حسبه )) است ,يعنى زيد را در شمار قهرمانان به حساب آورد (او را قهرمان پنداشت ).
شـعور: ادراك دقيق و باريك را گويند و برگرفته از شعر (مو) است , به دليل باريكى و ظرافت آن ايـن كـلـمـه غـالـبـا دربـاره مـحـسـوس به كار مى رود نه معقول اطلاق مشاعر بر حواس نيز از همين جاست .

ذكر يا يادآورى : به معناى حاضر كردن صورت نهفته در ذهن بعد از غايب شدن آن از ادراك است , يـا بـه مـعناى نگه داشتن آن از غايب شدن از ادراك (به ياد سپردن صورت ذهنى وجلوگيرى از فراموش شدن آن ).
عرفان و شناخت : عبارت است از تطبيق صورت پديد آمده در قوه مدركه بر آنچه در ذهن اندوخته شـده است به همين دليل گفته شده است : عرفان و شناخت ادراكى است بعد از علمى كه پيشتر حاصل شده است .

فهم : نوعى انفصال و تاثيرپذيرى ذهن است از خارج به واسطه نقش بستن صورت شي خارجى در ذهن .

فقه :عبارت است ازپايدارى دراين صورت نقش بسته در ذهن و استوارى در تصديق .

درايت : به معناى فرو رفتن در اين پايدارى و استوارى تا آن كه خصوصيت معلوم و زواياى پنهان و ويژگيهاى آن درك و شناخته شود به همين دليل در مقام اهميت دادن و بزرگ دانستن امرى به كار مى رود خداى تعالى فرموده است : ((آن روز بر حق چيست آن روز بر حق و چه دانى كه آن روز بـر حـق چـيـسـت )) و فـرمـوده است : ((ما آن را در شب قدر نازل كرديم و چه دانى كه شب قدر چيست )).
يـقـيـن : به معناى قوت و استحكام يافتن ادراك ذهنى است به گونه اى كه زوال و سستى در آن راه پيدا نمى كند.
فكر: نوعى سير و مرور بر معلومات موجود حاضر است , براى پى بردن به مجهولات وابسته به آنها.
راى : عـبارت است از تصديق حاصل از فكر و انديشيدن , منتها غالبا در علوم عملى , چه علومى كه عـمـل به آنها سزاوار و لازم است و چه آنهايى كه اين گونه نيستند, به كار مى رود نه علوم نظرى مـربوط به امور تكوينى واژه هاى بصيرت و افتا و قول نيز نزديك به اين واژه و معناى آن مى باشند, جز آن كه كاربرد واژه قول به نظر مى رسد كه كاربردى استعارى و از قبيل استفاده از لازم به جاى ملزوم است , زيرا قول و گفتار درباره چيزى مستلزم اعتقاد به مدلول آن است .

زعم : عبارت است از تصديق از آن جهت كه صورتى است در ذهن , خواه اين تصديق ,تصديقى راجح باشد يا همراه با جزم و قطع .

علم : همچنان كه گذشت ادراكى است بازدارنده از ادراك نقيض آن .

حفظ: به معناى ضبط و نگهدارى صورت علمى و ذهنى است به گونه اى كه دگرگونى و زوال به آن راه پيدا نمى كند.