شهادت قيس بن منبه (30)

بعد از عمرو بن مطاع قيس بن منبه كه از شجاعان روزگار و فرسان نامدار بود چون شير شكارى روى به ميدان نهاد و رجزى آغاز كرد كه ترجمه بعضى از ابياتش اين است:

من قيس منبه‏ام كه در جنگ گر رستم زال زنده گردد در دوستى حسين و آلش امروز شوم شهيد و فردا

كيوان ترسد ز دار و گيرم گردد به خم كمند اسيرم باكى نبود اگر بميرم در خلد برين بود سريرم

سپس از لشگر دشمن مبارز خواست، سردارى از دست چپ به ميدانش آمد همينكه با آن اژدهاى دمان مواجه شد از صولت و سطوتش هراسيد به طورى كه بندبندش به لرزه آمد لاجرم روى به فرار گذارد، قيس از عقبش مركب تاخت تا از لشگرگاه به صحرا رسيد، عمر سعد جمعى از لشگر را به حمايت آن نامرد فرستاد از آن طرف قيس وقتى به آن سردار كوفى رسيد خواست كه نيزه به وى رساند سواران از قفاى وى در آمده و زخمهاى متعدد بر او وارد ساختند و عاقبت بواسطه كثرت زخمها از پا در آمده و به صف شهداء پيوست.

شهادت عمرو بن قرظه انصارى (31)

ديگر از شهداء صحراء پر بلاء كربلاء جناب عمرو بن قرظة بن كعب انصارى خزرجى است، قرظه، از صحابه كبار و از اصحاب اميرالمومنين (عليه السلام) است و مردى كافى و شجاع بوده و در سنه 24 رى را با ابو موسى فتح كرده و در صفين اميرالمومنين (عليه السلام) پرچم انثار را به او مرحمت كرده بود و در سنه 51 وفات كرد وى غير از عمرو كه در لشگر امام (عليه السلام) بود و از فدائيان و جان نثاران حضرت محسوب مى‏شد فرزند ديگرى بنام على داشت كه در لشگر عمر بن سعد بود و بسيار خبيث به نظر مى‏رسيد زيرا پس از شهادت برادرش عمرو امام حسين (عليه السلام) را نداء كرد و گفت: يا حسين يا كذاب بن الكذاب اضللت اخى و غررته حتى قتلته.
حضرت در جوابش فرمودند: ان الله لم يضل اخاك ولكنه هدى اخاك و اضلك.
على ملعون گفت: خدا بكشد مرا اگر تو را نكشم مگر آنكه پيش از آن كه بتو برسم هلاك شوم، پس به قصد آن حضرت حمله كرد و نافع بن هلال او را نيزه زد كه بر زمين افتاد و اصحاب عمر سعد او را نجات دادند.
عمرو بن قرظه همان كس است كه امام حسين (عليه السلام) او را بنزد عمر سعد فرستاد و از عمر خواست كه شب همديگر را ملاقات كنند و گويند چون ملاقات حاصل شد حضرت او را به نصرت خويش طلبيد ولى عمر عذر آورد.
بارى عمرو پس از كسب اذن از امام (عليه السلام) عازم ميدان شد و بفرموده ابن شهر آشوب اين رجز را خواند:

قد علمت كتيبة الانصار ضرب غلام غير نكس شار

انى ساحمى حومة الذمار دون حسين مهجتى و دارى

پس خود را به قوم بى شرم و حيا زد و كارزارى سخت نمود و جمع كثيرى را به دوزخ فرستاد و بالاخره شربت شهادت را نوشيد، اين بزرگوار تا زمانى كه در قيد حيات بود به نحو احسن از شاه تشنه كام حمايت و حفاظت نمود او كسى بود كه هر چه تير بجانب امام (عليه السلام) مى‏آمد دست خود را سپر قرار مى‏داد و آنرا از حضرت دفع مى‏كرد و اگر كسى نيزه يا شمشيرى بقصد سرور كائنات مى‏زد آن محب و عاشق با سر و سينه آنرا از جناب حضرتش رد مى‏نمود حاصل آنكه بنحوى جان فشانى نمود كه دوست و دشمن از وفادارى و ثبات قدم آن بزرگوار حيران ماندند.

شعر

هر آن تير كز شصت پران شدى فرا داشتى پيش آن تير، دست گر از دور سنگين دلى زان سپاه نمودى سپر سينه خويش را زهى مستى عشق و آهنگ او مگر پرده برداشت عشق از ميان

سوى سرور تشنه كامان شدى نه هشيار، مانند شيران مست سنانى و تيغى فكندى به شاه خريدى به جان ضربت نيش را زهى آشتى حبّذا جنگ او كه آرام جان گشت تيغ و سنان

تحريص امام (عليه السلام) اصحاب را بر جهاد و شهادت حنظلة بن سعد شيبانى (32)

چون بعد از ظهر روز عاشوراء اصحاب و ياران امام (عليه السلام) به درجه رفيعه شهادت رسيدند و اندكى باقى ماندند و همگى زخمى و مجروح، تشنه و گرسنه به حالتى كه زبان قدرت شرح حال ايشان را ندارد، امام ابرار چون حالت زار ايشان را ديدند فرمودند: صبرا بنى الكرام فما الموت الا قنطرة يعبركم من البؤس و الفرار الى الجنان الواسعة و النعيم الدائمة.
يعنى اى كريمان عالم و اى نجيبان اولاد آدم كه از مال و منال و فرزند و عيال و جاه و جلال چشم پوشيديد چند دقيقه ديگر نيز در صدمات و لطمات اين دار فانى صبر كنيد تا آنكه شربت شهادت بنوشيد و از سندس و استبرق بپوشيد نيست مرگ مگر يكى پلى كه شما را عبور مى‏دهد از زحمت و محنت نجات مى‏دهد و به درجات جنات و نعيم باقيه دائمه مى‏رساند.
فايكم يكره ان ينتقل من سجن الى قصر كدام يك از شما ميل نداريد از زندان انتقال نمائيد و به قصر دارالجلال منزل سازيد، پس زود باشيد خود را به ياران برسانيد.
در اين حال پسر سعد فرياد كشيد: اى لشگر زود باشيد كه روز تمام شد و كار اين يك مشت مردم تمام نشد كسى از ايشان باقى نمانده حمله كنيد جمله را طعمه شمشير سازيد.
آن بى حيا مردم رو به لشگر شكست خورده امام (عليه السلام) آوردند در آن اثناء كه لشگر كوفى بر امام و اصحاب امام حمله‏آور شدند و تير و سنگ و عمود مى‏پرانيدند حنظلة بن سعد شيبانى آمد در پيش روى امام ابرار سپروار سينه خود را سپر و هدف تيرهاى بلا نمود چنانچه در روايت است:
وجاء حنظلة بن سعد الشيبانى، فوقف بين يدى الحسين (عليه السلام)
حنظلة بن سعد شيبانى آمد و در مقابل امام حسين (عليه السلام) ايستاد و با كمال ذوق و منتهاى شوق خود را هدف تير و سر و صورت خويش را سپر نيزه و شمشير ساخت و نگذاشت از آن باران تير و شمشير گزندى به وجود ارجمند امام (عليه السلام) برسد.
حاصل آنكه حنظلة بن سعد در حفظ و حراست امام (عليه السلام) نهايت سعى و كوشش را مى‏كرد و تا آنجا كه توانست آن قوم ظالم را نصيحت كرد، مى‏فرمود:
يا قوم انى اخاف عليكم مثل يوم الاحزاب اى فرقه اشرار و اى طائفه ستمكار اين خيرگى و ستم تا كى بهوش بيائيد بر شما مى‏ترسم كه مثل روز احزاب كه طائفه قريش با پيغمبر خدا كردند و مثل قوم ثمود و عاد كه با پيغمبرها نمودند، اى قوم از خدا بترسيد و اين قدر ظلم در حق اين مظلوم روا مداريد.
يا قوم انى اخاف عليكم مثل يوم التناد و يا قوم لا تقتلوا حسينا اى گروه ستمگر راضى به كشتن پسر فاطمه سلام الله عليها مشويد، خون اين بى گناه مظلوم را مريزيد، از خدا بترسيد بيش از اين آزار و اذيت روا مداريد، از اين مقوله سخنان مى‏گفت و از امام (عليه السلام) حفاظت و حراست مى‏كرد.
در مناقب ابن شهر آشوب آمده كه حضرت به حنظله فرمود: خدا تو را رحمت كند كه حق نصيحت را به عمل آوردى ولى اين قوم مستحق عذاب و سزاوار سخط و عقاب خداوند عالم شده‏اند موعظه به ايشان اثر نمى‏كند بلكه شقاوت و ضلالتشان افزوده شده.
حنظله عرض كرد: قربانت شوم راست فرمودى: جعلت فداك افلا نروح الى ربنا و نلحق باخواننا يعنى اى مولا فداى تو شوم چه انتظار دارى آيا نمى‏خواهى به سوى پروردگار خود رفته و به برادران روحانى خويش ملحق شويم؟
حضرت فرمود: چرا تو برو كه ما نيز از عقب مى‏آئيم.
حنظله مانند شيرى كه از هستى خود چشم پوشيده باشد پروانه وار خود را در آتش كارزار انداخت، عرض كرد: يابن رسول الله وعده من و شما در حضور جدت محمد مصطفى (صلى الله عليه و آله و سلم).
حضرت فرمود: آمين آمين.
ثم استقدم و قاتل قتالا شديدا سپس حمله كرد و كشتار سختى نمود و جمعى را به درك فرستاد.

شعر

به پيوست تنها يكى رزم سخت ز بس زخم شمشير و تير و سنان

سران ريخت از تن چو بار درخت فتاد آخر از پا و بسپرد جان

همينكه حنظله به روى خاك افتاد با خداوند مناجات كرد و در حق آن كفار از خدا بى خبر نفرين نمود، ظالمى به بالين وى آمد زبان آن خسته و تشنه را از دهان بيرون آورد و با خنجر بريد به جرم اينكه آنها را نصيحت كرده و در حقشان نفرين نموده بود رحمة الله عليه.

شهادت حجاج بن مسروق (33)

ديگر از جانبازان و شهداء در سرزمين طف جناب حجاج بن مسروق جعفى است كه مؤذن لشگر امام حسين (عليه السلام) و به گفته برخى ركاب دار آن حضرت بوده است، وى مردى كثيرالصلوة و كثيرالصوم، قارى قرآن و حافظ فرقان بود.
حجاج بن مسروق وقتى روزگار را تيره و تار و حال امام (عليه السلام) را آن طور زار مشاهده كرد دنيا در نظرش ظلمانى آمد و جان عزيز در پيش چشمش خوار گشت، خدمت آن مظلوم آمد عرض كرد: قربانت گردم وقت تصدق شدن من رسيده، اجازه فرمائيد كه جانم را قربان شما كنم.
حضرت با ديده اشگبار اذن دادند.
حجاج با خاطرى افسرده و روانى پژمرده روى به معركه آورد و اين رجز را خواند.

اقدم حسينا هاديا مهديا ثم اباك ذالندى عليا

فاليوم تلقى جدك النبيا ذاب الذى نعرفه وصيا

سپس حمله برد بر آن درياى لشگر و با شمشير آتشبار دمار از روزگارشان بر آورد به روايت مناقب پانزده نفر از شجاعان لشگر دشمن را به دارالبوار فرستاد و بسيارى از پيادگان را از حيات محروم ساخت.
مرحوم محدث قمى در منتهى الامال فرموده: حجاج بيست و پنج نفر از لشگر دشمن را بخاك هلاكت افكند صف دشمن بسته شد و لشگريان از ضرب تيغش به تنگ آمدند بناچار از دور و نزديك تير بارانش نمودند آن شير دل رجز را اعاده كرد و كارزار سختى نمود تا از كثرت زخم و خستگى مفرط از پاى در آمد آن روباه صفتان حال را كه چنين ديدند دورش را احاطه كرده با نوك سنان بدن مباركش را سوراخ سوراخ و با شمشير پاره پاره و قطعه قطعه كردند رحمة الله عليه.

آمدن هاشم بن عتبه به مدد امام (عليه السلام) و شهادت آن جوانمرد (34)

مرحوم ملا حسين كاشفى در روضة الشهداء مى‏نويسد:
بعد از ظهر عاشوراء كه رفته رفته كار بر حضرت ابا عبدالله الحسين سخت مى‏شد و بسيارى از اصحاب شهيد شده و باقى مانده آنها نيز همگى خسته و زخمدار بودند ناگاه از دست راست حضرت از ميان بيابان سوارى بيرون آمد بر خنكى تازى نژاد نشسته و بر گستوانى با جلال زرّين و سيمين در روى كشيده مركبى كه در معركه چون قطرات غمام فرو دويدى و بر مصاعد معركه چون دخان به اندك زمانى به دامن آسمان رسيدى.

فرد

برق، رو و ابر، وش آنكه برفتار خوش

شام بدى در حبش، صبح شدى در خُتَن

مركبى بدين زيبائى به جولان در آمده و راكبش خفتانى لعل چون زهره و مريخ درخشان پوشيده و خودى عادى چون افسركيان بر سر نهاده و نيزه‏اى چون مار ارقم در دست گرفته و كمانى بلند در بازوى ارجمند افكنده و جعبه‏اى پر از تير خدنگ بر ميان بسته و شمشير يمانى به زهر آب داده حمايل كرده و سپر مكى از پس پشت در آويخته چون شير ژيان و چون ببر بيان به غرش در آمد و سراپاى ميدان بگرديد، رجزى مى‏خواند و چون از طريد و جولان فارغ شد روى به سپاه مخالف كرد و نعره زد كه اى لشگر كوفه و شام و اى بى رحمان خون آشام هر كه مرا داند خود داند و هر كه نداند، بداند منم هاشم بن عتبة بن وقاص برادر زاده سعد وقاص و پسر عم عمر سعد بى اخلاص، پس روى به لشگر امام حسين نهاده گفت: السلام عليك يابن رسول الله اگر پسر عمم عمر سعد با دشمنان يار است دل من دوستان شما را هوادار است و در دوستى شما به غايت وفادار.
اين هاشم در صفين حرب كرده بود و در حرب عجم همراه عم خود بسى دليرى‏ها نموده چنانچه در تواريخ صحابه معلوم است.
آنگه از امام (عليه السلام) همت طلبيد روى به ميدان نهاد و گفت نمى‏خواهم از اين لشگر الا عمزاده خود عمر سعد را.
عمر سعد كه اين سخن را بشنيد و طعنه هاشم گوش كرد لرزه بر وى افتاد چون مبارزتهاى هاشم شنيده و دليرى و مردانگى او را دانسته بود، روى به لشگر خود آورده گفت اى دلاوران اين سوار عم زاده من است و مرا در ميدان رفتن پيش او مصلحت نيست كيست كه برود و دل مرا فارغ گرداند؟
سمعان بن مقاتل كه امير حلب بود به ميدان آمد و او را در آن نزديكى از دمشق با هزار سوار به يارى پسر زياد آمده بود، مردى كار ديده و گرم و سرد روزگار چشيده، چون به ميان ميدان رسيد نعره زد بر هاشم كه اى بزرگ زاده عرب، پسر عم تو را از پسر زياد چه بد رسيده و حالا ملك رى و طبرستان نامزد او است و سپهسالار لشگر كوفه و شام است و او را گذاشته و با حسين كه نه مملكت دارد و نه حشم و نه خزانه و نه خدم يار شده‏اى مكن و از دولت روى مگردان و با بخت خويش ستيزه فرو بگذار.

فرد

همت بلند دار وز دولت متاب روى

ادبار را مجوى وز اقبال سر مپيچ

هاشم گفت: اى ناكس اين دو سه روزه اختيار فانى را دولت نام نهاده‏اى و جاه بى اعتبار دنى را اقبال لقب داده‏اى مگر ندانسته‏اى:

فرد

گفتم به كسى كه چيست دولت؟ گفتا

روزى دو سه دو باشد و باقى همه لَت‏(67)

نه دولت جهان را اعتبارى است و نه اقبال او را ثباتى و قرارى.

شعر

اگر دهد به تو جام جهان نما دنيا كشيده دار قدم از حريم حرمت او

به نيم جو مستان صد هزار جام جمش كه بيشتر همه نامحرمند در حرمش

اى سمعان بيا و ديده انصاف بگشاى و به نعيم باقى بهشت رغبت نموده از سر اين جيفه از سگان وا پس مانده درگذر و كمر خدمت فرزند مصطفى صلوات الله و سلامه عليه بر ميان جان بسته دولت ابد پيوند رضاى الهى و سعادت سرمدى بدست آر.

فرد

چون مى‏توان به منزل روحانيون رسيد

حيف است در بوادى غولان قدم زدن

سمع سمعان از استماع اين سخنان تيره و بصر بصيرتش از اشعه بوارق اين كلمات طيبات خيره شد گفت:
اى هاشم نه از پسر عم شرم دارى و نه از پسر زياد حساب مى‏گيرى به خيالى مغرور شده‏اى و از روش عقل معاش دور افتاده‏اى.
هاشم گفت: نفرين به پسر زياد باد كه پسر عمم را بازى داد تا دين به دنيا بفروخت من عالى همتم دنيا به آخرت بدل مى‏كنم، معيوب فانى مى‏دهم و مرغوب باقى مى‏ستانم، اين جاه فانى كه شما بدو مى‏نازيد زود در گذرد و به عذاب اليم و عقاب عظيم گرفتار گرديد.
سمعان ديگر باره خواست كه سخن گويد هاشم در غضب شده بانگ بر مركب زد و گفت اى ناستوده به مجادله آمده‏اى يا به مقاتله؟
پس بر سمعان حمله كرد و نيزه در نيزه يكديگر افكندند در آخر هاشم نيزه از دست بيفكند و شمشير كشيد روى به سمعان نهاد سمعان حلبى نيزه بر سينه هاشم راست كرده بود هاشم پشت شمشير بر نيزه او زد نيزه از دستش بيفتاد خواست كه تيغ بر كشد هاشم امانش نداد شمشير برق كردار، صاعقه آثار خود را بر فرق سرش زد كه تا به خانه زين به دو نيم شد آواز تكبير از سپاه امام حسين بر آمد و هاشم در پيش صف عمر سعد بايستاد و گفت: اى عمزاده پدرت سعد وقاص در روز جنگ احد جان فداى حضرت رسالت (صلى الله عليه و آله و سلم) كرده تير در روى دشمنان دين مى‏انداخت و شر اعادى را از آن حضرت دفع مى‏كرد و پيغمبر صلوات الله و سلامه عليه او را دعاء مى‏گفت و پدر من عتبة بن ابى وقاص سنگ بر لب و دندان مبارك آن حضرت مى‏زد و مدد مخالفان مى‏كرد امروز حالتى عجيب مشاهده مى‏شود كه تو پسر چنان پدر با دشمن يار شده‏اى، تيغ در روى فرزند مصطفى (صلى الله عليه و آله و سلم) مى‏كشى و من پسر چنان پدرى اهل بيت آن حضرت را حمايت مى‏كنم و مى‏خواهم كه بنياد اهل خلاف و عناد را براندازم اينجا سرّ يخرج الحى من الميت و يخرج الميت من الحى ظهور تمام دارد و آن روز زبان معجز بيان سيد عالميان (صلى الله عليه و آله و سلم) بر پدرت آفرين مى‏گفت و امروز بر تو نفرين مى‏كند و همان روز بر پدرم نفرين مى‏كرد و مى‏دانم كه امروز بر من آفرين مى‏گويد.
عمر سعد كه اين سخنان را گوش كرد آه سرد از دل پر درد بر آورد، سر در پيش افكند، آب ندامت از ديده بى شرمش روان شد.
اما چون سمعان بدان خوارى كشته گرديد برادرش نعمان بن مقاتل با هزار مرد كه ملازم سمعان بودند به يك بار بر هاشم حمله كردند، هاشم نترسيد و از آن لشگر ذره‏اى نينديشيد و پيش حمله ايشان باز شد و دست و بازو بكار آورده دستبردى نمود كه اگر رستم دستان به چشم انصاف مشاهده كردى گرد سمند او را توتياى ديده ساختى و اگر سام نريمان آن رزم را بديدى رشته خدمت او را بجاى طوق مرصع در گردن انداختى.

فرد

ترك خنجردار گردون هر دم از چرخ برين

حرب او مى‏ديد مى‏گفت آفرين باد آفرين

شجاعت فضل بن على (عليه السلام) و شهادت آن بزرگوار (35)

چون امام (عليه السلام) ديد كه هاشم با هزار سوار كارزار مى‏كند روى به ياران نمود كه آن جوان دلاور جگر دار را دريابيد.
برادر امام حسين كه او را فضل بن على مى‏گفتند با نه تن ديگر از اصحاب امام حسين (عليه السلام) كه نام ايشان معلوم نيست به مدد هاشم روان شدند، عمر سعد دو هزار نامرد فرستاد كه مگذارند آن مبارزان به هاشم بپيوندند سواران سر راه بر آن ده تن گرفتند و حرب در پيوست، آواز گير و دار ايشان به فلك دوار رسيد سلامت چون زه كمان گوشه گير شد و فتنه چون تيغ انتقام از نيام آشكارا گشت.

شعر

جگر تاب شد نعره‏هاى بلند ز عكس سر تيغ و برق سنان

گلوگير شد حلقه‏هاى كمند سر از راه مى‏رفت و دست از عنان

لشگر دشمن به جهت انبوهى غالب شده نه تن را شهيد كردند و فضل بن على چون پدر بزرگوار خود به تيغى چون ذوالفقار زبانه دار و نيزه‏اى مانند مار ارقم جان شكار حرب مى‏كرد و مبارز مى‏كشت گاهى به شعله سنان آتش آهنگ دود جانسوز از سينه بى دلان بر آوردى و گاهى به خدمت تيغ بى دريغ رخنه در صف دليران و مبارزان كردى، دو هزار كس به آن يك كس درمانده دست به تير كردند.

فرد

ز پيكان عالمى را ژاله بگرفت

ز خون روى زمين را لاله بگرفت

در اين تير باران اسب شاهزاده فضل سقط شده و پياده در ميان آن قوم گرفتار گشت و عاقبت از سراى بى اعتبار دنيا متوجه منزل دارالقرار شد و از برادران امام مظلوم (عليه السلام) اول كسى كه شربت شهادت چشيد و تشنه لب و سوخته جگر به پدرش ساقى كوثر رسيد فضل بن على بود رضوان الله عليه.
چون لشگر عمر سعد ملعون اين ده تن را شهيد كردند روى به مددكارى نعمان بن مقاتل آوردند و او با هزار سوار گرداگرد هاشم را فرو گرفته بودند و هاشم تنها با آن مدبران دغا كارزار مى‏كرد و دمار از پياده و سواره بر مى‏آورد.

شعر

بهر طرف كه مركب مى‏راند بوى مرگ به مشام مقاتلان مى‏رسيد و به هر جانب كه حمله مى‏كرد رنگ احمر به نظر مخالفان در مى‏آمد و نعمان بن مقاتل هر زمان نعره بر سپاه مى‏زد كه كوشش كنيد و خون برادرم باز خواهيد در اين حال هاشم دريازيد(68) و دوال كمرش بگرفت و از خانه زين در ربوده بر زمين زد چنانچه استخوانهايش در هم شكست و فى الحال مرغ روحش از قفس قالب شومش بيرون جست، پس علمدار او را به ضرب تيغ به نعمان در رسانيد و علمش نگون سار گردانيد سپاه نعمان چون وى را كشته و علمش را نگون شده ديدند روى به گريز نهاده نعره الحذر الحذر بركشيدند و در اين محل لشگر عمر سعد در رسيدند و ايشان را باز گردانيده قرب سه هزار كس حوالى هاشم را فرو گرفتند و او مانده شده بود و زخم بسيار خورده و تشنگى بر او غلبه كرده نه راه گريز داشت و نه مجال ستيز و با اين همه مى‏جوشيد و مى‏خروشيد و مردانه مى‏كوشيد تا وقتى كه شربت شهادت نوشيد و از جامه خانه كرامت سرمدى خلعت سعادت ابدى بپوشيد، زين عالم فانى سوى گلزار بقا رفت.

شهادت جنادة بن الحارث الانصارى (36)

از جمله سربازان خامس آل عبا (سلام الله عليه) كه پروانه آسا در هنگامه كربلاء خود را سوخته و چشم از كونين بردوختند جنادة بن الحارث الانصارى بود، اين بزرگوار از فرقه انصار و در زمره هواداران آن اطهار بود با لب تشنه و شكم گرسنه و روان خسته از امام (عليه السلام) اجازه ميدان گرفت و اين رجز را مى‏خواند:

انا جنادة و انا بن الحارث عن بيعتى حتى يرثنى وارث

لست بخوار ولا بناكث اليوم ثارى فى الصعيد ماكث

سپس خود را به لشگر كفر زد و جمعى را كشت و تعدادى را زخمى كرد تا آنكه با زخم بسيار بر زمين افتاد و شربت شهادت را نوشيد.

شهادت عمرو بن جنادة (37)

جناده را پسرى بود به نام عمرو، وى اخلاصى تمام به حضرت امام الكونين (سلام الله عليه) داشت، خدمت آن جناب مشرف شد و از مرگ پدر و فراق ياران اظهار دلتنگى نمود و اشگ ريخت و سپس اذن ميدان خواست حضرت اذنش داد.
آن جوان انصارى اين رجز را مى‏خواند:

اضق الخناق من ابن هندوارمه و مهاجرين فحضّبين رماحهم خضبت على عهد النبى محمدا

من عامر و فوارس الانصار تحت العجاجة من دم الكفار فاليوم نخضب من دم الفجار

اين بگفت و از روى غيرت و حميت بكوشيد تا جائى كه بالاخره به درجه رفيعه شهاد نائل آمد رحمة الله عليه.

شهادت معلى بن المعلى (38)

ديگر از شهداء سرزمين پر بلاء كربلاء جناب معلى بن المعلى است وى از شجاعان و دلاوران روزگار بود، پس از آنكه از امام (عليه السلام) رخصت گرفت همچون شيرى كه از قفس رها شده باشد خود را به وسط ميدان رساند نعره‏اى چون رعد قاصف بركشيد و اين رجز را خواند:

انا المعلى و انا بن البجلى اضربكم بصارم لم يفلل

دينى على دين حسين بن على والله ربى حافظى من زللى

سپس حمله كرد بر لشگر و پيوسته از آن قوم مى‏كشت تا بيست و چهار نفر را به جهنم فرستاد و در اثناى مقاتله و هنگامه مجادله نامردى با گرزى گران او را از پاى در آورد، معلى بر زمين غلطيد آن گروه از خدا بى خبر دورش را احاطه كرده و وى را به غل و زنجير كشيده و نزد عمر بن سعد ملعون بردند و در حضور آن ناپاك ظالمى جلو آمد و گفت:
آفرين و مرحبا، عجب يارى و هوادارى در حق مولاى خود نمودى سپس شمشير از كمر كشيد و گردن آن مظلوم را زد.

شهادت معلى بن حنظلة الغفارى (39)

از جمله جان نثاران حضرت ابا عبدالله الحسين (عليه السلام) جناب معلى بن حنظلة الغفارى است وى پس از آنكه سلطان دين را تنها و غريب ديد محضر مبارك حضرت رسيد و اذن جهاد گرفت و بر اسبى كوه پيكر نشست و نيزه خطى بدست گرفت و حمله كرد بر آن قوم بى دين بهر طرف كه رو مى‏كرد مرد و مركب را از پا در مى‏آورد آن قدر با نيزه افراد دشمن را كشت و با آن سينه‏ها را شكافت و پهلوها را سوراخ كرد تا نيزه‏اش شكست سپس دست كرد و شمشير فولادى را از نيام كشيد و با آن حمله برد به آن شغالان و روباهان و كارزار سختى كرد و جماعت بسيارى را با تيغ بى دريغ از نعمت حيات محروم ساخت ولى از آنجا كه اقبال آن جوانمرد رو به زوال بود اسبش سكندرى خورد و آن دلير را روى زمين انداخت، صورت او شكست و قامتش نقش زمين شد لشگر متوارى و متفرق همينكه ديدند وى به زمين خورد و زخمى شده دورش را گرفتند و با آلات حرب به او حمله كرده و بدنش را پاره پاره كرده و شهيدش نمودند.

شهادت جابربن عروة الغفارى (40)

ديگر از جانبازان و شهداء طف جناب جابر بن عروة الغفارى است وى برادر عبدالرحمن بن عروة است كه ترجمه‏اش قبلا گذشت وى پس از شهادت برادر با كمر خميده خدمت امام (عليه السلام) آمد عرض كرد:
مولاى من، اميدم قطع شد، كمرم شكست، برادرم از دست رفت، اذن مرحمت كن تا خود را به برادرم برسانم و خاطر از اين غم برهانم.
امام (عليه السلام) وى را اجازت داد.
ارباب مقاتل نوشته‏اند: جابر مردى بود نيكو سيرت و پيرى بود روشن ضمير و زاهدى بود نيكو بيان عمرى در خدمت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) بسر برده و در غزوات بسيارى به پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) كمك كرده بود بارى امام (عليه السلام) به وضع لباس و اسلحه و اساس آن پير روشن ضمير نظر مى‏كرد و مى‏ديد كه با آن حالت ناتوانى كه از تشنگى و گرسنگى نيمه جانى بيش در بدن ندارد معهذا اظهار شجاعت و دليرى مى‏كند و به گرگان كوفه و شام نفرين مى‏نمايد حضرت از روى بنده نوازى فرمود:
كدام بى رحم اين ريش سفيد تو را كه در اسلام در ركاب خيرالانام سفيد كرده‏اى به خونت خضاب خواهد كرد و رحم بر پيرى و ناتوانى تو نخواهد نمود.

شعر

بدو گفت اى شيخ بيدار دل كرا دل، كرآيد باز آر تو

ز كار تو گردون دون شد خجل خداى از تو خشنود و از كار تو

سپس امام (عليه السلام) فرمود:
اى جابر جهاد بر تو واجب نيست تو پيرى قوت و قدرت در تو نيست بيا به ميدان مرو.
جابر تعظيم نموده عرض كرد: تصدقت پيران رسوم حرب و آداب جنگ را نيكو مى‏دانند علاوه بر اين دلم مى‏خواهد نامم در زمره شهداء آل محمد عليهم السلام ثبت شود تا فرداى قيامت سرخ رو باشم، قربانت تا زنده بودم ايام عزت تو را مستدام ديده بودم اكنون نمى‏توانم روز ذلت و خوارى تو را ببينم، اين قوم حرمت تو را از ميان بردند و بناى جسارت و بى ادبى گذارده، تو را دشنام و ناسزا مى‏گويند قربانت شوم، مى‏روم مژده وصل تو را به پيغمبر مى‏دهم.
جابر وارد صحنه كارزار شد و حمله كرد به آن نا اصلان شصت نفر از آنها را به خاك مذلت انداخت وى از كثرت زخمهاى كارى و شدت تشنگى و خستگى لا علاج پهلو به خاك نهاد و مرغ روحش از قفس قالب بناى پرواز نهاد لحظات آخر حياتش بود كه آن پير خسته از گوشه چشم نگاه پر حسرت به حضرت كرد، امام (عليه السلام) خود را به بالين وى رساند و سرش را به دامن گرفت و در اين حال به عالم باقى شتافت رحمة الله عليه.

شهادت انيس بن معقل (41)

انا انيس و انا بن معقل اعلو به الهامات وسط قسطل

و فى يمينى فصل سيف مصقل من الحسين الماجد المفضل

شهادت على بن مظاهر اسدى (42)

مرحوم صدر قزوينى در حدائق الانس فرموده: شايد وى برادر حبيب بن مظاهر باشد بهر صورت آن پير با اخلاص پس از كسب اذن از حضرت روى به فرقه ضلال آورد و اين رجز را مى‏خواند:

اقسمت لو كنا لكم اعدادا يا شر قوم حسبا و زادا

او شطركم لكنتم الا نكادا لا حفظ الله لكم اولادا

و سپس به آن قوم كفار حمله كرد و كارزار سختى با آنها كرد و به روايت ابو مخنف شصت نفر از آنها را به جهنم فرستاد تا بالاخره شهيد شد.

شهادت داود بن مالك (43)

به نوشته مرحوم ابن شهر آشوب در مناقب پس از على بن مظاهر داود بن مالك محضر امام (عليه السلام) آمد و اذن خواست حضرت اذنش دادند، وى در حالى كه زره داودى به تن و شمشير هندى بر كمر بسته بود روى به ميدان نهاد و اين رجز را خواند:

اليكم من بطل ضرغام يرجو ثواب الملك العلام

ضرب فتى يحمى عن الامام سبحانه مقدر الاعوام

و سپس بر آن قوم كافر حمله برد و جنگ نمايانى نمود و پس از مجادله بسيار عطش مفرط بر او غالب شد و وى را بحالت غش انداخت و از پاى در آمد اشرار وقت را غنيمت شمرده اطرافش را گرفتند با تير و سنان و شمشير شهيدش كردند.

شهادت يزيد بن شعشاء (44)

پس از شهادت جمعى از اصحاب يزيد بن شعشاء از امام (عليه السلام) رخصت گرفت و سپس رو به ميدان كارزار آورد و اين رجز را خواند:

انا يزيد و ابى مهاجر يا رب انى للحسين ناصر

كأننى ليث بغير حاذر ولابن سعد تارك و هاجر

بعد از اين رجز تير از تركش در آورد و هر كه را كه علامت خباثت بيشتر داشت نشانه تير نمود، هشت تير انداخت و پنج نفر را كشت و سه، چهار نفر را هم زخمى نمود.
امام (عليه السلام) بر تيراندازيش او را تحسين و آفرين نموده و فرمودند: اللهم سدد رميته و اجعل ثوابه الجنة.
و پس از دلاوريها و رشادتها كه از خود نشان داد شهيدش كردند.

شهادت ابو عمرو النهشلى (45)

پس از شهادت يزيد بن شعشاء ابو عمرو نهشلى اراده مبارزه نمود، وى مردى متهجد و كثيرالصلوة و شب زنده دار بود، به يارانش گفت: اكنون عبادتى خوش‏تر از نصرت امام حسين (عليه السلام) نيست لذا خود را خدمت امام (عليه السلام) رساند اجازه گرفت و سپس بر اسبى سوار و تيغى در دست گرفت و اين رجز را خواند:

انا ابو عمرو لحى نهشلى اضربكم ضربا شديد العمل

دينى على دين حسين و على اطعنكم بالرمح طعن البطل

بعد از آنكه رجزش تمام شد بر آن كفار حمله نمود.
از ابن نما روايت شده كه غلام بنى كاهل بنام حمران نقل كرده و گفت: من در صحنه كارزار حاضر بودم و در ميان معركه جنگ مبارزى نامدار و دليرى نامور ديدم جنگى صعب و رزمى سخت مى‏نمايد، بر هر فوجى كه حمله مى‏كند آنها را همچون بنات النعش متفرق مى‏سازد با تيغ به هر كس مى‏زند او را به خاك هلاكت مى‏اندازد و با نيزه آتش فشان دود از دل آن قوم بدنشان بر مى‏آورد و پيوسته گروهى را مى‏كشت و سپس خدمت امام (عليه السلام) مى‏آمد و از آن حضرت استمداد مى‏جست و ديده خود را به نور جمالش روشن مى‏كرد و قوتى پيدا مى‏كرد سپس دوباره به آن گروه نا اصل حمله مى‏برد و اين بيت را مى‏خواند.

ابشر هديت الرشد تلقى احمدا

فى جنة الفردوس تعلى صعدا