خروج حضرت مسلم بن عقيل (عليه السلام) در كوفه و محاصره دارالاماره

عبدالله حازم گويد: وقتى كه گماشتگان ابن زياد هانى را به بارگاه ابن زياد بردند جناب مسلم بن عقيل به من فرمود: همراه ايشان برو و چگونگى حالات را از براى من خبر بياور، من هم از قفاى ايشان رفته آنچه بر سر هانى آمد از خواستن ابن زياد مسلم را از هانى و امتناع نمودن وى و ضرب و شتم و دشنام و شكستن سر و صورت و حبس هانى و خروج آل مذحج و تفرق ايشان همه را براى جناب مسلم خبر آوردم و من اول كسى بودم كه خبر هانى را از براى مسلم و اهل بيت هانى آوردم ناگهان ديدم صداى ناله و ضجه اطفال و اهل عيال هانى به واثكلاه، و اعبرتاه بلند شد.
چون جناب مسلم اخبار هانى و شيون زنان را شنيد دنيا در نظر آن صاحب جود تنگ شد به من فرمود بيرون رو و ياران مرا خبر كن من رفتم بانگ بر آوردم، مردمى كه بيعت كرده بودند خبر كردم در اندك زمانى زياده از چهار هزار از اهل عراق حاضر يراق درب خانه هانى اجتماع كردند، كوچه و معبر و راه و گذر تنگ شد منادى را فرمود به بام برو و ندا كن: يا منصور امت.
جارچى به امر جناب مسلم نعره از جگرگاه مى‏كشيد كه: يا منصور امت.
مردم فوج، فوج، دسته، دسته عَلَم پشت سر علم، بيرق پشت سر بيرق، جنود و جيوش احزاب اعراب به جوش و خروش بر آمدند صداى قعقعه سلاح و خشخشه لجام‏ها گوش را مى‏دريد و هوش را از سر مى‏ربود، جناب مسلم بيرون آمد بر سر چهار راه قرار گرفت، قبائل كنده و مذحج و اسد و مضر و تميم و همدان هر فوج عَلَمى داشتند و روى به مسجد آوردند و پشت سر هم جمعيت مى‏رسيد تا در اندك زمانى مسجد و بازار و كوچه از ازدحام خلق مملو شد طوائف و قبائل اعراب عربده مى‏كردند و به صداهاى مهيب فرياد مى‏نمودند:
يا اهل الدين، يا اهل المصر، يا اهل الغيرة، بشتابيد، بيائيد، بگيريد و ببنديد، اين صدها به گوش پسر زياد مى‏رسيد و او را بى اندازه وحشت زده و بيمناك نموده بود به طورى كه بانك مى‏زد: درب قصر را محكم بداريد.
ابن زياد در ميان قصر متحصن شده و معدودى از فراشان و گماشتگان كه قريب سى نفر مى‏شدند و بيست تن از اشراف كوفه و خلصان همراه داشت مثل بيد مى‏لرزيدند، خلائق دور تا دور قصر را محاصره كرده بودند و سنگ و كلوخ پرتاب كرده و فحش و دشنام بر پدر و مادر ابن زياد مى‏دادند نه كسى از ياران و هواداران ابن زياد مى‏توانست وارد قصر شود و نه از قصر احدى مى‏توانست بيرون آيد و فرار كند، حاصل آنكه كار بر پسر مرجانه تنگ شد رو به كثيربن شهاب كرد و التماس نمود كه بيرون رود و مطيعان خود از طائفه مذحج را بخواند و به وى گفت: ايشان را بترسان و توجهشان را از مسلم بن عقيل بگردان.
كثير بن شهاب به منظور تفريق آل مذحج از باب الرومين خود را بيرون انداخت جماعت مذحج را خواست با چاپلوسى و زبان نرمى گفت:
هر چه باشد من خير خواه شما هستم، مگر شما خانه نمى‏خواهيد، زندگى نمى‏خواهيد، از اهل و عيال سير شده‏ايد كه اين نوع ديوانگى مى‏نمائيد، شما را چه افتاده با مثل يزيدى طرف واقع شويد و دست از عمر خود بشوئيد، برگرديد به خانه‏هاى خود، فردا است كه لشگر شام مثل مور و ملخ مى‏ريزند و شما را مثل دانه از زمين بر مى‏چينند.
از طرف ديگر ابن زياد نابكار محمد بن اشعث را بيرون فرستاد كه به زبان چرب و نرم طائفه كنده را خاموش كرده و از جوش و خروش بياندازد.
محمد اشعث بيرون رفت، مردم را نصيحت كرد، علم امان در ميدان نصب كرد و گفت: هر كس به زير اين علم آيد در امن و امان است.
سپس ابن زياد قعقاع ذئلى را خواست او را نيز براى خاموش كردن آتش فتنه بيرون فرستاد بعد شبث بن ربعى تميمى را به منظور دلالت قبيله بنى تميم فرستاد و بدنبال او حجار بن ابحر سلمى را ارسال داشت و بالاخره شمر بن ذى الجوشن عامر را به جهت تخويف و تنذير فرستاد و باقى اشراف را از خوف تنهائى با خود نگاه داشت، پس آن مكاران از قصر بيرون آمده ميان مردم افتادند، فرياد مى‏كردند: خلائق چه خبر است اين چه آشوب پر خطر است، اين چه فتنه مى‏باشد كه بر پا كرده‏ايد و اين چه خاكى است بر سر خود ريخته‏ايد، چرا از سوء عاقبت نمى‏ترسيد حرف پيران بپذيريد، گوش به سخنان‏ جهال ندهيد، اين روساء نانجيب به زبان نرم مردم را فريب دادند، بيشتر آن مردم ترسو و بزدل برگشتند و گفتند:
ما براى تماشا آمده‏ايم نه آشوب كردن و حمايت از كسى.
روساء نابكار خطاب به آنها گفتند:
اين تماشا صرفه بر احوال شما ندارد، برگرديد به خانه‏هاى خود.
مردم فوج، فوج بر مى‏گشتند و در هنگام مراجعت اگر به قومى ديگر مى‏رسيدند به آنها مى‏گفتند:
شما چرا ايستاده‏ايد، فلان طائفه رفتند، شما هم برويد و آشوب نكنيد، بر جان و عيال خود رحم كنيد.
محمد اشعث نزديك خانه‏هاى بنى عماره علمى نصب كرده بود و مردم را به زير آن علم فرا مى‏خواند و بدين ترتيب به آنها امان مى‏داد و در ضمن لشگر جمع مى‏كرد، در جاى ديگر كثير بن شهاب مردم را گرد هم مى‏آورد و سپس متفرق مى‏ساخت، گروهى مى‏رفتند و انبوهى مى‏پيوستند در هر مكان و سكوئى نابكارى ايستاده بود و فرياد مى‏كرد:
اى اهل كوفه خيرگى نكنيد، اكنون لشگر شام مى‏رسد و امير عبيدالله قسم خورده اگر ساعتى ديگر به همين طغيان بمانيد چون ظفر يابد عذر شما را قبول نمى‏كند، بى گناه را بجاى گناهكار و حاضر را به جاى غائب مواخذه مى‏نمايد.
چون مردم پست و بى همت اين سخنان را شنيدند بر خود ترسيده، گفتند:
اينها بزرگان و خير خواهان مايند، پذيرفتن رأى روسا لازم است، بنا را بر عادت ذميم قديم خود گذاشته كه الكوفى لا يوفى (كوفى وفاء ندارد.)

شعر

وفا متاع شريفى است در ديار نكوئى

از اين متاع چرا در ديار كوفه نباشد

بهر صورت آن بى وفاها همچون بنات النعش يا مانند ملخ‏هاى پراكنده متفرق شدند و شمشيرهاى خود را در غلاف نموده رو به خانه‏ها كردند و در بين راه استغفار كرده و شيطان را لعنت مى‏نمودند حتى زن بود كه مى‏آمد دست پسر يا برادر خود را مى‏گرفت و مى‏گفت: نور ديده مردم كه رفتند تو چرا مانده‏اى!؟ تو نيز برگرد!
برادر به برادر مى‏رسيد و مى‏گفت: به جهت اين آشوب فرداست كه لشگر شام كوفه را با خاك يكسان مى‏كند، ما را با جنگ و شرارت چه كار، به همين طريق رو به خانه‏ها نهادند.

رفتن مسلم به مسجد و پراكنده شدن مردم بعد از تمام شدن نماز و غربت جناب مسلم

پس از آنكه هانى بن عروه گرفتار دست ابن زياد شد، مسلم ديگر نتوانست در خانه او قرار گيرد امر فرمود جار زدند مردم شيعه را خبر دار نمايند و خود از خانه هانى بيرون آمد و خروج كرد، جمعيت بسيارى از همه قبائل و طوائف به جناب مسلم پيوستند، اين گروه تا غروب آفتاب در جنب و جوش بودند، روساى كوفه در ميان افتادند مردم را تخويف و تنذير نمودند و از سطوت و صولت ابن زياد و جيوش شام ترسانيدند و آن بزدلان و بى وفايان را پراكنده كردند، وقت غروب بود كه دسته دسته راه خانه‏هاى خود را پيش گرفته و دست از يارى مسلم برداشتند و جمعى كه در پيش نظر جناب مسلم بودند صبر كرده تا وقت نماز شد، مسلم را به امامت پيش انداختند و با حضرتش نماز خواندند مسلم چون نماز عشاء را سلام داد به پشت سر نگريست ديد از آنهمه جمعيت كه مسجد گنجايش آنها را نداشت تمام رفته‏اند به جز سى نفر كه باقى مانده‏اند برخواست تا از مسجد بيرون رود چون به در باب الكنده رسيد نظر كرد ديد ده نفر بيش باقى نمانده‏اند و وقتى از درب بيرون آمد نظر نمود ديد يك نفر هم همراه او نيست تا او را به خانه برد يا راهنمائى كند، مسلم غريب وار پشت به ديوار نهاد يك آهى سوزناك از دل كشيد و گفت:
يا رب اين چه حال است كه مى‏بينم و اين چه صورتست كه مشاهده مى‏كنم، آنهمه دوستان كه به دور من جمع بودند كجا رفتند و براى چه از راه وفا رو برتافتند ميان كوچه گريان و غريب وار مى‏رفت بدون اينكه هدف و جاى خاصى را در نظر داشته باشد و به زبانحال با خود مى‏گفت:

شدم درهم ز حال درهم خويش غريبان حال زارم نيك دانند

ندانم تا كرا گويم، غم خويش دل پر درد من نيكو شناسند

از طرف ديگر فراق و دورى حضرت امام حسين (عليه السلام) بسيار آزارش مى‏داد چنانچه نداشتن امكانات و ميسور نبودن خبر دادن از حال و وضعش به محضر سلطان حجاز بيشتر غربت آن سرور را ممثّل مى‏ساخت لذا پيوسته به زبانحال به اين مقال مترنم بود:

نه قاصدى كه پيامى به نزد يار برد فتاده‏ايم به شهر غريب و نيست كسى

نه محرمى كه سلامى به آن ديار برد كه قصه ز غريبى به شهر يار برد

جناب مسلم (سلام الله عليه) همين طورى كه در كوچه‏هاى كوفه در آن وقت شام بى هدف به اين طرف و آن طرف مى‏رفت به نقل مرحوم مفيد در ارشاد به درب سراى زنى رسيد.
به نوشته ابى مخنف خانه عالى و ساختمانى مجلل دهليز و دالانى بزرگ داشت، زنى بر در ايستاده بود بنام طوعه.
و مرحوم ابن شهر آشوب در مناقب گويد:
اين زن قبلا ام ولد محمد بن اشعث بود و سپس به تزويج اسيد حضرمى در آمد و از او صاحب فرزندى شد به نام بلال، اين فرزند در غوغاى كوفه با مردم بوده و داخل آن‏ها به عنوان تماشاچى حركت مى‏كرد، مادرش در خانه انتظار او را مى‏كشيد كه وى به خانه باز گردد و چون برگشتن وى به خانه دير شد مادر در آستانه خانه ايستاده بود و انتظار آمدنش را مى‏كشيد بهر صورت جناب مسلم وقتى وارد كوچه‏اى شد كه منزل آن بانو بود سياهى او را از دور مشاهده كرد لذا خود را به نزديكى خانه رساند و فرمود:
يا امة الله چه شود شربتى آب به من دهى كه خداوند تو را از تشنگى روز قيامت برهاند.
طوعه با ميل و رغبت فورا به داخل خانه رفت كوزه آبى خنك آورد و جناب مسلم از آن آب آشاميد و به منظور رفع خستگى و در امان ماندن از گزند دشمنان در همانجا نشست.
طوعه گفت: يا عبدالله اذهب الى منزلك (اى بنده خدا به منزلت برو)
جناب مسلم ساكت و صامت سر بزير انداخته جوابى نداد.
طوعه دو مرتبه گفت: آقا جان با شما بودم، عرضه داشتم برخيزيد به منزل خود تشريف ببريد كه اين جا، جاى نشستن نيست.
گريه راه گلوى مسلم را گرفت باز جواب نداد.
به گفته شيخ ابن الفارسى در روضة الواعظين آن زن در مرتبه سوم گفت:
يا عبدالله عافاك الله، قم و اذهب الى اهلك (اى بنده خدا آب آشاميدى عافيت باشد اكنون برخيز و به سوى اهل و عيال خود برو.)

شعر

نشستن تو در اينجا صلاح نيست روان شو چه مرغ سوخته پر ميل آشيانه ندارى

ولايتى است پر آشوب رو بخانه نهان شو ز جاى خيز روان شو مگر تو خانه ندارى

لا يصلح الجلوس لدارى و لا احله لك (خوب نيست نه از براى تو و نه از براى من كه اينجا بنشينى و راضى هم نيستم برخيز و برو.)
جناب مسلم با قلب شكسته از جا برخاست نالان و گريان گفت:

شعر

خداى من، كجا روم چكنم حال دل كرا گويم

رو به در خانه كه بياورم من كه در اين شهر منزل و مأوائى ندارم

بعد رو كرد به آن زن و فرمود:
يا امة الله مالى فى هذا المصر منزل و لا عشيرة (اى زن من در اين شهر نه خانه‏اى و نه بستگانى دارم) اگر مرا يك امشب به منزلت راه دهى اميد چنان است خداوند تو را در روضه رضوان جاى دهد.
طوعه عرض كرد: آقا چه نام دارى و از كدام خاندان هستى؟
جناب مسلم آهى كشيد و فرمود:

شعر

ز بيداد حوادث پاى مالم منم مسلم كه فرزند عقيلم نه سر دارم نه سامان اى ضعيفه

پريشانم چه مى‏پرسى ز حالم بدام حيله كوفى ذليلم پريشانم، پريشان اى ضعيفه

طوعه چون آن جناب را شناخت عرض كرد:
تشريف بياور خانه، خانه تست و من هم كنيز تو مى‏باشم، اگر در سراى من آئى اى شاه كنيزيت را مى‏كنم:

شعر

اگر چه من زنم كار آزمايم هر آنچه از دست من آيد ز يارى اگر نتوانمت در جنگ يارى

كنيزى از كنيزان شمايم كنم اندر ره تو جان نثارى دعايت مى‏كنم با اشگ و زارى

پس جناب مسلم وارد خانه شد و آن مومنه و صالحه حجره عليحده‏اى را براى آن حضرت باز كرد و فرش ديبا گسترد و مسندى نهاد و سپس به آن جناب عرض كرد در اطاق تشريف برده و نشسته و استراحت كنيد تا طعام و شراب حاضر كنم جناب مسلم به داخل اطاق رفته، روى مسند نشسته و پيوسته زن به داخل حجره مى‏آمد و از مشروبات و مطعومات آنچه لازمه پذيرائى بود براى جنابش حاضر مى‏كرد و خلاصه همچون پروانه به دور حضرت مسلم مى‏گرديد و لا ينقطع شكر الهى بجا مى‏آورد كه خداوند چنين نعمتى به او عطاء فرموده و به زبانحال مى‏گفت:

شعر

مگر فرشته رحمت در آمد از در ما مقرر است كه فراش قدسيان امشب

كه شد بهشت برين كلبه محقر ما چراغ نور فروزد شمع منظر ما

مولف گويد:
كيفيت خروج حضرت مسلم از منزل هانى و تنها گذاردن اهل كوفه آن سرور را و رسيدن به خانه طوعه و قرار گرفتن در آن بشرحى كه بيان شد در بسيارى از تواريخ مذكور است و نوعا به همين بيان آنرا تقرير كرده‏اند ولى در كتاب روضة الشهداء مرحوم ملا حسين كاشفى كيفيت خروج آن جناب را به بيان ديگر نقل كرده كه ذيلا آنرا مى‏نگاريم:

كيفيت خروج حضرت مسلم بن عقيل (عليه السلام) به نوشته ملا حسين كاشفى در روضة الشهداء

مرحوم ملا حسين كاشفى در كتاب روضة الشهداء مى‏نويسد:
چون خبر گرفتارى هانى بن عروه و اهانت‏هاى ابن زياد و ضرب و شتم آن ملعون نسبت به آن عالى مقدار به سمع حضرت مسلم بن عقيل (سلام الله عليه) رسيد عرق غضبش در حركت آمده هر دو پسر خود را به خانه شريح قاضى فرستاد و ملازمان را فرمود تا نداء كردند:
اى دوستان اهل بيت همه جمع شويد، قريب بيست هزار مرد مسلح و مكمل مجتمع شدند و مسلم سوار شده آن جماعت در ركاب دولت او روان گشتند و روى به قصر امارت نهادند، پسر زياد با طائفه‏اى از اشراف كوفه كه در مجلس با او بودند و با جماعتى از ملازمان و لشگريان كه داشت در كوشك متحصن شدند و مسلم با لشگر خود گرداگرد قصر در آمده بين فريقين جنگ و جدال دست داد و نزديك به آن رسيد كه قصر را بگيرند، ابن زياد بترسيد و حكم كرد تا روسا كوفه مثل: كثيربن شهاب و محمد اشعث و شمر ذى الجوشن و شبث بن ربعى به بام كوشك بر آمده اهل كوفه را تخويف كردند، كثير گفت: اى كوفيان، واى بر شما اينك لشگر شام دمبدم مى‏رسند و امير سوگند مى‏خورد كه اگر همچنين بر محاربه خود ثابت باشيد روزى كه دست يابم بى گناه را به جاى گناهكار بگيرم و حاضر را به عوض غايب عقوبت كنم، اى مردمان بر خود ببخشائيد و بر عيال و اطفال خود رحم كنيد، كوفيان كه اين كلمات شنودند خوفى عظيم و هراسى بزرگ بر دلهاى ايشان مستولى شد و بنابر عادت قديم خود رسم بى وفائى پيش آوردند و از خدا و رسول او شرم نداشته عهد و پيمان را ناكرده و انواع سوگندان را ناخورده انگاشتند و روى به منازل خود آورده مسلم را تنها گذاشتند، هنوز آفتاب غروب نكرده بود كه همه برفتند و با مسلم سى كس و به روايتى ده كس مانده بود، پس مسلم بازگشت و براى اداى نماز به مسجد در آمد و چون نماز گزارده از مسجد بيرون آمد آن جماعت نيز رفته بودند، مسلم حيران بماند و گفت اين چه حال است كه من مشاهده مى‏كنم و اين چه صورت است كه معاينه مى‏بينم، دوستان را چه شد كه از راه بر تافتند و به قدم بى وفائى در راه عذر و بى مروتى شتافتند، اى دريغ كه كوفيان از روش راستى به هزار مرحله دورند و از سلوك منهج مهر و وفا بهمه روى ملول و نفور.

اندر اول خود نمائى مى‏كنند چون چنين جلدند در بيگانگى

و اندر آخر بى وفائى مى‏كنند پس چرا آن آشنائى مى‏كنند

پس مسلم سوار شد بدان نيت كه از كوفه بيرون رود، ناگاه سعيد بن احنف بن قيس به وى رسيد و گفت:
ايها السيد به كجا مى‏روى؟
گفت: از كوفه بيرون مى‏روم تا در جائى استقامت كنم، باشد كه جمعى از بيعتيان به من پيوندند، سعيد بن احنف گفت:
زينهار، زينهار كه همه دروازه‏ها را فرو گرفته‏اند و راهداران بر سر راهها نشسته تو را مى‏طلبند.
مسلم گفت: پس چه كنم؟
گفت: همراه من بيا تا تو را جائى برم كه در پناه گيرند، پس مسلم را بياورد تا بر در سراى محمد بن كثير رسيد و او را آواز داد كه اينك مسلم بن عقيل را آورده‏ام.
محمد بن كثير پاى برهنه بيرون دويد دست و پاى مسلم را ببوسيد و گفت:
اين چه دولت بود كه مرا دست داد و اين چه سعادت است كه روى به منزل من نهاد.

گذر فتاد بسر وقت كشتگان غمت فكند سر و قدت بر من از كرم سايه

هزار جان گرامى فداى هر قدمت مبادا ز سر من دور سايه كرمت

پس محمد بن كثير مسلم را به خانه در آورد و در منزل شايسته بنشاند و اصح آن است كه در زير زمين خانه‏اى داشت وى را آنجا پنهان كرد و به واسطه غمازان اين خبر به پسر زياد رسيد كه مسلم در خانه محمد بن كثير است.
ابن زياد پسر خود خالد را با جمعى فرستاد تا محمد بن كثير و پسرش را گرفته بياورند و مسلم را در خانه او بجويند و اگر بيابند به دارالاماره حاضر سازند، خالد بيامد و به يك ناگاه در سراى ابن كثير را فرو كوفت و او را و پسرش را به دست آورده نزد پدر فرستاد و هر چند در آن سراى جستجو كردند از مسلم نشان نيافتند.
اما پسر زياد را چون چشم بر محمد بن كثير افتاد آغاز سفاهت كرد.(36)
محمد بن كثير بانگ بر او زد كه اى پسر زياد من تو را همى شناسم پدر تو را به ستم بر ابو سفيان بستند، تو را چه زهره آنكه با من سفاهت كنى، ايشان در اين سخن بودند كه از هر گوشه شهر كوفه آواز كوس حربى و ناله ناى رزمى مى‏آمد و آن چنان بود كه قوم و قبيله محمد بن كثير بسيار بودند، چون شنودند كه ابن زياد او را و پسرش را گرفتند همه در سلاح شدند و قرب ده هزار كس روى به كوشك نهادند و غوغاى عام با ايشان يار شد و گذر بر پسر زياد تنگ آمد بفرمود تا محمد كثير و پسرش را بر بام كوشك بردند و بدان مردم نمودند و خيال مردم آن بود كه مگر ايشان را كشته‏اند، چون ايشان را زنده و سلامت ديدند دست از جنگ باز داشتند و محمد بن كثير را اجازت شد كه بيرون آيد و پسر را آنجا بگذارد و مردم را تسكين دهد، محمد بن كثير بيرون آمد و قوم خود را باز گردانيد و به منزل خويش آمده از مسلم خبر گرفت پس به شب سليمان بن صرد خزاعى و مختار بن ابو عبيده و رقاء بن عازب و جمعى از مهتران كوفه پيش وى آمدند و گفتند:
اى بزرگ دين فردا پسرت را از كوشك بيرون آر تا مسلم را برداريم و از كوفه بيرون رفته در قبائل عرب بگرديم و لشگر عظيم جمع كرده به ملازمت امام حسين رويم و به اتفاق وى كمر حرب دشمنان بر ميان جد و جهد بنديم.
بر اين اتفاق كردند، قضا را اول بامداد بود كه عامر بن طفيل با ده هزار مرد از شام آمده به ابن زياد پيوست و او بدان لشگر استظهار تمام يافته محمد بن كثير را طلبيد و ملازمان خود را فرمود تا همه سلاح پوشيدند و محمد بن كثير روى به دارالاماره نهاد و قوم او با غوغاى عام سى چهل هزار مرد گرداگرد قصر را فرد گرفتند و چون محمد بن كثير بيامد، پسر زياد روى بدو كرد كه بگو تو جان خود را دوست مى‏دارى يا جان مسلم بن عقيل را؟
جواب داد: اى پسر زياد باز بر سر اين حديث رفتى، جان مسلم را خدا نگهدارد و جان من اينك با سى چهل هزار شمشير است كه حوالى تو را فرا گرفته‏اند.
ابن زياد سوگند ياد كرد كه به جان يزيد كه اگر مسلم را به دست من باز ندهى بگويم تا سرت از تن بردارند.
محمد بن كثير گفت: يابن مرجانه تو را كجا زهره آن باشد كه موئى از سر من كم كنى.
ابن زياد منفعل شد و دواتى پيش او نهاده بود برداشت و بيفكند بر پيشانى محمد بن كثير آمده و بشكست، ابن كثير تيغ بر كشيد و قصد پسر زياد كرد.
مهتران كوفه كه حاضر بودند در وى آويختند و تيغ از دست او بيرون كردند و خون از پيشانى وى مى‏چكيد، نگاه كرد معقل جاسوس كه به حيله و مكر حال مسلم را معلوم كرد آنجا ايستاده بود و تيغى حمايل كرده دست بزد و آن تيغ را بر كشيد بر ميان آن ناكس غدار زد كه چون خيار ترش دو نيم كرد.
ابن زياد از سر تخت برخاست و در خانه گريخت و غلامان را گفت: اين مرد را بكشيد.
غلامان و ملازمان قصد وى كردند و او تيغ ميزد تا ده كس را بينداخت، آخر پايش به شادروان بر آمد و بيفتاد و غلامان گرداگرد وى در آمدند و بر سر او ريختند او را شهيد كردند پسر محمد بن كثير كه آن چنان ديد با شمشير كشيده غران و غريوان روى به در كوشك نهاد هر كس پيش مى‏آمد او را فى الحال به عرصه عدم مى‏فرستاد، القصه به پايمردى شجاعت دستبردى نمود كه هر كه از دوست و دشمن آن را مى‏ديد آفرين مى‏كرد.

تا جهان رسم دستبرد نهاد

دستبردى چنين ندارد ياد

و تا به در كوشك رسيد بيست سردار را از پاى در آورده بود ناگاه غلامى از عقب وى در آمده نيزه‏اى بر پشت او زد كه سر سنان از سينه‏اش بيرون آمد و آن نوجوان از پاى در افتاده وديعت جان به قابض ارواح داد رحمة الله عليه، خروش از درون قصر بر آمد و لشگرى كه درون بودند بيرون آمده بر قوم محمد بن كثير حمله كردند و ايشان پيش حمله آنها باز آمده درهم آويختند.

چو درياى هيجا در آمد به جوش ز خون دليران و گرد سپاه

ز مردان جنگى بر آمد خروش زمين گشت سرخ و هوا شد سياه

قوم كوفه دلير وار مى‏كوشيدند و لشگر شام در حرب ايشان خيره مى‏ماندند، ابن زياد فرمود كه جنگ ايشان براى محمد بن كثير و پسر او است سر هر دو را از تن جدا كرده در ميان ايشان افكنيد تا دل شكسته شده ترك كارزار كنند، پس آن هر دو سر را از تن جدا كرده در معركه افكندند و چون كوفيان آن سرها بديدند در رميدند و چون شب در آمد از ايشان ديارى نمانده بود، پس مختار ديد كه كار از دست بيرون رفت بر اسب نشسته با قومى از بنى اعمام خود راه قبيله بنى سعد پيش گرفت و سليمان بن صرد خزاعى نيز به محله بنى زيد رفت ورقاء بن عازب پناه به محله شريح قاضى برد كه در آن محله شيعه اهل بيت بسيار بود.
اما چون مسلم خبر شهادت محمد بن كثير و پسرش را شنيد به غايت ملول و محزون گشته به غضب از خانه ايشان بيرون آمده سوار شد و راه دروازه مى‏طلبيد كه بيرون رود ناگاه در ميان طلايه‏(37) پسر زياد افتاد و ايشان دو هزار سوار بودند و سپهسالار ايشان محكم بن طفيل بود ناگاه مسلم را بديدند يكى از وى پرسيد كه تو كيستى؟
گفت: مردى ام از عرب از قبيله فزاره مى‏خواهم كه به ميان قوم خود باز روم.
آن كس گفت: باز گرد كه اين نه راه تو است.
مسلم بازگشت و چون به دارالربيع رسيد ديد كه خالد پسر ابن زياد با دو هزار مرد ايستاده است از آن طرف نيز برگشت چون به كناسه رسيد حازم شامى را با دو هزار مرد آنجا بديد دلير وار بگذشت و روى به بازار درودگران نهاد، در آن وقت صبح دميده بود و هوا روشن شده حارس كناسه مسلم را بديد بر مركبى نشسته و نيزه در دست گرفته و دراعه پوشيده و تيغ قيمتى حمايل كرده آثار شجاعت و سطوت از او ظاهر و امارت شوكت و صلابت از سوارى او لائح و باهر.

سوارى همچو برق و باد مى‏راند چو ديگ از آتش بيداد جوشان

كه باد از رفتن او باز مى‏ماند ز باد كينه چون دريا خروشان

حارس را در دل آمد كه اين سوار نيست مگر مسلم بن عقيل، فى الحال به در سراى پسر زياد آمد و نعمان حاجب را گفت:
اى امير من مسلم را ديدم كه به بازار درودگران مى‏رفت و روى به دروازه بصره نهاده بود، نعمان با پنجاه سوار بدانجانب روان شد، ناگاه مسلم باز پس نگريست جمعى از سواران را دى كه از عقب او مى‏آيند فى الحال از اسب فرود آمد و بانگ بر اسب زد، اسب بر شارع بازار روان شد ناگاه مسلم روى به محله نهاد و گمان مى‏برد كه از آنجا راه بيرون مى‏رود، آن كوچه خود پيش بسته بود مسلم بدان كوچه درون رفت مسجد ويرانى ديد بدان مسجد در آمد و در گوشه‏اى بنشست، اما چون نعمان پى اسب برگرفت و مى‏رفت تا به محله حلاجان اسب را باز يافت و از سوار هيچ اثر پيدا نبود حاجب خيره فرو مانده، اسب را گرفته بازگشت و پيش پسر زياد آمده صورت حال باز نمود ابن زياد بفرمود تا دروازه‏ها را مضبوط كردند و در محله‏ها منادى زدند كه هر كه خبر مسلم يا سر مسلم را بياورد او را از مال دنيا توانگر گردانم، مردم در تكاپوى وى افتادند و قدم در راه جست و جوى نهادند و مسلم در آن مسجد ويرانه گرسنه و تشنه بود تا شب در آمد قدم از مسجد بيرون نهاد و نمى‏دانست كه كجا مى‏رود و با خود مى‏گفت:
اى دريغ كه در ميان دشمنان گرفتارم و از ميان ملازمان امام حسين بر كنار، نه محرمى كه با او زمانى غم دل بگذارم و نه همدمى كه راز سينه و غم ديرينه با او در ميان آرم، نه پيكى دارم كه نامه سوزناك دردآميز من به امام حسين رساند نه يارى كه پيغام غمزداى محنت‏انگيز من ببارگاه ولايت پناه آن حضرت معروض دارد.

نه قاصدى كه پيامى به نزد يار برد فتاده‏ايم به شهر غريب و يارى نيست

نه محرمى كه سلامى بدان ديار برد كه قصه‏اى ز غريبى به شهريار برد

مسلم سرگشته و حيران در آن محله مى‏رفت ناگاه به در سرائى رسيد پيرزنى ديد آنجا نشسته تسبيحى در دست مى‏گرداند و كلمه ذكر الهى بر زبان مى‏گذراند و نام آن زن طوعه بود، مسلم گفت: يا امة الله هيچ توانى كه مرا شربت آبى دهى تا حق تعالى تو را از تشنگى قيامت نگاهدارد كه من به غايت سوخته دل و تشنه جگرم.
طوعه بطوع و رغبت جواب داد كه چرا نتوانم و فى الحال برفت و كوزه‏اى آب خنك ساخته بياورد مسلم آب بياشاميد و همانجا بنشست كه كوفته و مانده بوده و ديگر انديشه كرد كه چندين هزار كس او را مى‏جويند مبادا كه در دست كسى گرفتار گردد، اما چون مسلم بنشست پير زن گفت: شهرى است پر آشوب، برخيز و به وثاقى كه پيش از اين مى‏بوده‏اى باز رو كه نشستن تو اينجا در اين وقت موجب تهمت من مى‏شود.
مسلم گفت: اى مادر من مردى‏ام از خاندان عزت و شرف و غربت زده از يار و ديار خود دور افتاده نه منزلى دارم و نه جائى، نه بقعه‏اى و نه سرائى، آرى.

در كوى بلا ساخته دارم وطنى هر چند به كار خويش در مى‏نگرم

در منزل درد خسته جانى و تنى محنت زده‏اى نيست به عالم چو منى

اگر مرا در خانه خود جاى دهى اميد چنان است كه حق سبحانه و تعالى ترا در روضه بهشت جاى دهد.
طوعه گفت: تو چه نام دارى و از كدام قبيله‏اى؟
مسلم گفت: از محنت زدگان ستم ديده و غريبان جفا كشيده چه مى‏پرسى؟
طوعه مبالغه از حد گذرانيد.
مسلم به ضرورت اظهار فرمود كه من مسلم بن عقيلم، پسر عم امام حسين، كوفيان با من بى وفائى كردند و مرا در ورطه بلا گذاشتند و خود جان به سلامت بيرون بردند و حالا در اين محله افتاده‏ام و دل بر هلاك نهاده و با اين همه يك زمان از ياد امام حسين غافل نيستم و ندانم كه حال او با اين مردمان بكجا انجامد.
طوعه چون بدانست كه او مسلم بن عقيل است بر دست و پاى وى افتاد و فى الحال او را به خانه خود در آورده منزلى پاكيزه جهت وى مهيا ساخت و از مطعومات و مشروبات آنجا داشت حاضر گردانيد و با بهجت نامتناهى وظايف شكر الهى بر مشاهده لقاى وى به تقديم مى‏رسانيد.

گرفتار شدن حضرت مسلم بن عقيل (عليه السلام) بدست اوباش كوفه