 |
|
امام حسين (عليه السلام) شهيد فرهنگ پيشرو انسانيت علامه محمدتقى جعفرى - ۳۱ -
ابر و باد و مه و خورشيد چه مى كنند؟ كار يك مزون يا يك
هايپرون
(336) (ذرات بنيادى )، و يك كهكشان با چند ميليارد سال عمر براى
چيست ؟ اين بحث حيات ، به خاطر اين بود كه در مورد اراده سؤ ال شد. ولى در حقيقت ،
مقدارى از فهرست قضيه را كه عرض كردم ، عمده اش اين است كه اگر حيات معلوم بشود،
اراده هم پشت سر آن است . يك مثال ساده و ابتدايى عرض مى كنم : شما تصور كنيد كه
خداى ناخواسته ، الان كه اين جا نشسته ايد، ديوار در حال فرو ريختن باشد. در اين
حال ، ديگر نه مى انديشيد، نه مى نشينيد، نه فكر مى كنيد و نه تصور، نه تصديق و نه
تخيل مى كنيد، بلكه به طور بازتاب (به اصطلاح رفلكس )، از اين جا بيرون رفته و از
عامل مرگ كنار مى رويد. آيا امكان دارد كه ما درباره حيات ، روشنايى و آشنايى بيشترى داشته باشيم ؟ بلى ، ما مى توانيم به نمونه هايى از عظمت حيات برسيم كه اگر درست فهميده شود، ((هدف )) از آن مى جوشد؛ نه اين كه اگر آن ها را فهميديم ، به دنبال هدف مى رويم ، و تازه بعد از هفتاد سال مى رسيم . نخير، اگر آن ها را فهميديم ، از همان اولين الله اكبر، غوطه ور بودن در هدف را درك خواهيم كرد. منتها، واقعا بايد بفهميم كه حيات چيست . البته اگر بخواهيم ادعا كنيم كه همه ابعاد حيات و استعدادهاى حيات را مى توانيم بفهميم ، ادعايى است بس بزرگ . اما به آن مقدار از نمونه ها و استعدادها و نيروها و ابعادى از حيات مى توانيم برسيم كه هدفش را شهود و درك كنيم و آن وقت بگوييم : انى لا ارى الموت الا سعاده ، ((من مرگ را جز سعادت نمى بينم .)) پس از دسترسى به آن نمونه ها، شكوفايى حيات ، يعنى شهادت در راه دفاع از شرف و حيثيت خود و انسان هاى ديگر را مى فهميم . خدايا! درود و سلامت را بر جان و روان و جسم اين مرد (حسين ) بفرست كه از شرف انسانيت دفاع كرد. براى او فقط خودش مطرح نبود. بسيار كوته نظرى است كه كسى بگويد: حسين بن على براى صيانت ذات ، براى صيانت شرف و كرامت ذات خويشتن ، چنين اقدامى فرمود. اما اگر هم كسى بگويد و تفسير كند كه : خويشتن او (حسين ) گسترده بر تمام خويشتن هاى آدميان است ، عيبى ندارد كه آن وقت بگوييد: {حسين } از خويشتن دفاع كرده است . ولى معناى خويشتن او چيست ؟ معناى خويشتنى كه پدرش على (عليه السلام) نشان داد و فرمود: ((شنيده ام كه از لشكريان معاويه ، عده اى به انبار حمله كرده اند و آن جا از پاها و دست هاى آن دختران و زنان كه مسلمان هم نبودند، ولى با ما معاهده زندگى داشتند، خلخال و زيورآلات در آورده اند))، چيست ؟ او هيچ پناهى جز ((استرجاع )) نداشته است و مى فرمايد: ...و لقد بلغنى اءن الرجل منهم كان يدخل على المراءه المسلمه ، والاءخرى المعاهده ، فينتزع حجلها و قلبها و قلائدها و رعثها، ما تمتنع {تمنع } منه الا بالاسترجاع و الاسترحام . ثم انصرفوا وافرين ما نال رجلا منهم كلم ، و لا اءريق لهم دم ، فلو اءن امراء مسلما مات من بعد هذا اءسفا ما كان به ملوما، بل كان به عندى جديرا.(338) ((...به من خبر رسيده است كه مردانى از آن سپاهيان ، بر زن مسلمان و نيز زن غير مسلمان كه معاهده زندگى در جوامع اسلامى او را تاءمين نموده است ، هجوم برده ، خلخال از پا و دستبند از دست آنان در آورده اند، گردن بندها و گوشواره هاى آنان را به يغما برده اند. اين بينوايان ، در برابر آن غارتگران ، جز گفتن : انالله و انااليه راجعون و سوگند دادن آنان به رحم يا طلب رحم و دلسوزى چاره اى نداشته اند. آن گاه سپاهيان خونخوار، با دست پر و كامياب برگشته اند، نه زخمى بر يكى از آنان وارد شده و نه خونى از آنان ريخته است . اگر پس از چنين حادثه {دلخراش }، مردى مسلمان از شدت تاءسف بميرد، مورد ملامت نخواهد بود، بلكه مرگ براى انسان مسلمان به جهت تاءثر از اين حادثه ، در نظر من امرى است شايسته و با مورد.)) اين ((من )) گسترده ، حتى به جان غير مسلمان ها رخنه كرده است . {على } مى گويد: ناله او (انسان ) ناله من است . اين روح در حسين نيز مجسم است . {دفاع حسين (عليه السلام)}، دفاع از چنين خويشتن گسترده به تمام ((من ))هاى آدميان و دفاع از انسان هاست . اين موضوع را قبلا نيز عرض كرده بودم . بسيار خوب ، ببينيم اين حيات چيست كه اين همه توفان و اين همه تموجات در طول تاريخ و در گذرگاه تاريخ به راه انداخته است و ما در صدد فهم هدف آن هستيم . مى خواهيم بفهميم حيات چه هدفى دارد كه يك چنين قربانى اى دارد. چه نوع قربانى اى ؟ حتى دشمنانش نوشته اند كه : معاويه به يزيد گفته بود كه اين شخص (امام حسين (عليه السلام)) حسابش غير از بقيه است . گفته بود كه : ((حسين ، محبوب ترين مردم نزد مردم است )). محبوب ترين مردم نزد مردم در كجا؟ در يك جامعه تناقض انگيز. جامعه آن روز، جامعه اى سالم و يك دست نبوده است . حسين در آن جا محبوب ترين بوده است . دوباره عرض مى كنم : محبوب ترين مردم ، عبارت وليد است . معاويه چيز ديگرى گفته بود. اين عبارت استاندار مدينه است كه ماءمور شده بود تا خبر مرگ معاويه را به حسين و عبدالله بن زبير و چند نفر ديگر بدهد. وليد به عبيدالله بن زياد چنين نوشته بود: ((شنيدم حسين رو به عراق مى آيد و او محبوب ترين مردم نزد مردم است )). همان گونه كه قبلا عرض كردم ، يك دفعه در يك خانواده ، كسى محبوب مى شود، يا در يك شهر يا در يك روستا محبوب مى شود، اما يك مرد در دوازده كشور اسلامى - آن هم با صدها نظريات ، عقايد، مكتب ها، آراى سياسى و حقوقى متنوع - محبوب ترين مرد است . اين {محبوبيت } را معنا كنيد. حسين قربانى اين راه است ، او قربانى شرف حيات انسان هاست . پس گذر ما مى افتد به فهم اين مساءله كه حيات چيست ؟ ما آن چه از دستمان برمى آيد - در اين درس - مقدارى از ابعاد و عظمت هاى حيات را مطرح مى كنيم ، و ان شاءالله خدا در درك آن ما را كمك كند تا ببينيم كه هدف اين حيات چه قدر با عظمت است . خدا از كسانى كه نگذارند اين مردم با هدف حياتشان آشنا شوند و نفسى براى آشنايى با حياتشان بكشند، انتقام خواهد گرفت . خدا با آن انسان هايى كه وسايل تخدير و وسايل ناآگاهى انسان ها را آماده كنند تا نفهمند كه اين حيات چه بوده ، چه خواهد كرد؟ به قول يكى از بزرگ ترين انسان شناسان دهر؛ ((كسى كه نمى خواهد بفهمد هدف حياتش چيست ، او با خويشتن در حال مبارزه است و منكر خويشتن است )). هر چند اصل عبارت مزبور را از حفظ هستم ، اما {به جهت ضيق وقت }، فقط عبارت اصلى آن را مى گويم كه از يونانى به فرانسه و از فرانسه به عربى ترجمه شده است ، كه من ترجمه عربى احمد لطفى سيد را كه از بهترين ترجمه هاست ، عرض مى كنم : انه لينكر نفسه ما دام لا يعرف انه من اين اتى و لا ما هو المثال الكامل المقدس الذى يجب ان يروض نفسه فى الوصول اليه (339) ((انسان مادامى كه نمى شناسد از كجا آمده است و آن ايده كامل مقدسى كه واجب است نفس خود را در راه وصول بدان به رياضت بيندازد، نفس خود را انكار مى كند.)) اروپايى ها بر اين عقيده اند كه افلاطون يعنى تمام تاريخ . يك عبارت ديگر هم درباره افلاطون مى گويند. البته ما درباره اين گونه اظهارات نظر داريم ، اما حالا من ارزيابى نمى كنم ، و فقط عقيده آن ها را مى گويم : ((تا كتاب ريپابليك (340) (جمهوريت ) افلاطون وجود دارد، تمام كتاب هاى سياسى را با آب بشوييد.)) تمام كتاب هاى سياسى كه بعد از افلاطون نوشته شده است ، يا حاشيه بر كتاب جمهوريه افلاطون است و يا پاورقى است . معطل نشويد. عبارت مذكور خيلى باعظمت است . اين سخن از ايشان است : ((آن شخص منكر خويشتن است كه نمى خواهد بداند از كجا آمده است و آن هدف مقدس چيست كه بايد در راه رسيدن به آن تمرين كند و رياضت بكشد)). نگويد چون مى خواهم ، پس حق است . چه بى نواست آن كسى كه مبناى زندگى خود را بر اين قرار بدهد: مى خواهم . چون مى خواهم ، پس حق است ! نخير، اگر هرچه را كه جناب عالى بخواهيد، حق نيست . ولو اتبع الحق اهوائهم (341) ((اگر حق ، از خواسته هاى آنان بخواهد تبعيت كند، آسمان و زمين متلاشى مى شود.)) با اين كه بشر هنوز نهادهاى خود را كاملا در تاريخ مطرح نكرده است (درست دقت بفرماييد، مخصوصا جوانان دقت كنند)، اين شخصيت هاى بزرگ سازنده تاريخ ، از آن {نهادهاى بسيارى } كه در درون داشتند، مقدار كمى به ما نشان داده اند. اشتباه مى كند كسى كه بگويد فارابى همين بود كه در 50 - 60 سال به ما نشان داد، يا ابن سينا همان است كه به ما نشان داد، يا ابوذر غفارى شخصيتى است كه در همان چند روز صدر اسلام و در تبعيد به ربذه ، به ما نشان داده است . غروب فرا رسيده است و ابوذر آخرين نفس هاى خود را مى كشد. در كجا؟ در بيابان ربذه . مى خواهم اين را بگويم تا ببينيد ابوذر اگر ميدان داشت ، چه مى شد. كم كم به دروازه ابديت نزديك تر مى شود. همسرش (دخترش ) بناى گريه كردن را گذاشت . (درباره همسر يا دختر ابوذر، دو تاريخ نقل شده است ). گفت : چرا گريه مى كنى ؟ گفت : همسر عزيز، هم اكنون كه تو از دنيا مى روى و من تنها هستم ، چه كنم ؟ ابوذر فرمود به آن طرف نگاه كن . آن سياهى كه از دور مى بينى ، كاروانى است كه مى آيد و به طرف مدينه مى رود. تو برو كنار جاده بايست ، وقتى كه آن ها رسيدند، به آنان بگو (اين جا نقل تواريخ مختلف است )، مردى (مسلمان يا يكى از صحابه پيغمبر (صلى الله عليه وآله ) در اين جا از دنيا رفته است ، سپس آن ها مى آيند و به كفن و دفن من مشغول مى شوند و مرا دفن مى كنند، سپس آنان تو را به مدينه و به دودمان خودت مى رسانند. ناراحت نباش . واقعا اگر براى اين مرد ميدان بود، چه مى كرد و به بشريت از عظمت هاى حيات چه نشان مى داد؟ گفت : همسر من (دختر من )، اين گوسفند آخرين روزى من و آخرين متاع من از اين دنياست . هنگامى كه آن ها از راه رسيدند، بگو ابوذر وصيت كرده است : ((بيش از اين كه به كار تدفين او مشغول شويد، اين گوسفند را ذبح كنيد و بخوريد و براى من مجانى كار نكنيد)). آيا ابوذر {نهاد} خود را نشان داده است ؟ آيا تاريخ اجازه داده است كه ابوذر را بشناسيم ؟ آيا محيط، اين امكان را به ما داده است تا بفهميم ابوذر غفارى كيست ؟ كه هفتصد سال بعد از او، ابن خلدون تازه وارد ارزش كار شده است . نيز بعد از او، ((ريكاردو))ها. اين معنى را ابوذر از كجا گرفته بود؟ از يك آيه قرآن ؛ و لا تبخسوا الناس اشيائهم ، ((كار و كالاى مردم را از ارزش نيندازيد)). ارزش حقيقى كار و كالا را بدهيد. دقت كنيد: آيا جانى كه از امواج اين جان ، چنين قطره اى به تاريخ تراوش كند، هدف اين جان در خودش نيست ؟ آيا اين شخص در آن بيابان خشك و بى سر و ته ، بدون رسيدن به هدف اعلاى حيات ، مى تواند اين سخن را بگويد؟ سلام و درود خداوندى بر روان اين انسان ها، كه ما را با جان خودمان آشنا مى كنند. نشانى جان ما را اين ها به دست مى دهند. به كجا مى خواهيد برويد؟ از كدام رمان ها؟ البته مطلقا روش رمانتيك را محكوم نمى كنيم ، زيرا مطالب خيلى مهمى هم چون بينوايان را داريم . به كجا مى رويد؟ در علوم انسانى از چه كسى مى خواهيد تقليد كنيد؟ در علوم انسانى درباره انسان ، آن حقايق را از چه كسى مى خواهيد بگيريد؟ نمونه هايى درباره اين كه : ((حيات چيست ؟))(342) بشر در سرگذشت خود، با اين كه نتوانسته است تمام نهادهاى خود را بروز دهد، اما تكاپو كرده است . نمونه يك . كمالات علمى فوق تصور و حقايق مهمى را از خود نشان داده است . همين موجود كه انسان نام دارد، در رشته هاى گوناگون ، به كمالات علمى رسيده است و مدام به اكتشاف ، اختراع و فهميدن ها نايل شده است . به نظر شما، اين ها از چيست ؟ آيا از زمين روييده ، يا از آسمان آمده اند؟ يا همه اين دانش ها، متعلق به جان هاى شماست ؟! بعضى ها حدس زده اند كه فعلا كتاب هاى موجود در دنيا، بيش از پنجاه ميليارد نسخه است . هفتصد الى هشتصد ميليون از نسخ موجود، درباره خود انسان و درباره علوم انسانى است . اين يكى از كارهاى جان شما و يكى از كارهاى حيات شماست . حال ، مى خواهيم هدف اين حيات را به طور فردى ، يا جمعى پيدا كنيم . {در تاريخ } انسانى داريم كه به طور فردى ، هشتصد تاءليف از ايشان نقل شده است . انسانى داريم كه به طور فردى ، بيش از نهصد اكتشاف از او نقل شده است .(343) همه شما آنان را مى شناسيد، حتى بچه ها هم آنان را مى شناسند. ما با اين حيات سروكار داريم ، نه با 2200 كاسه آبگوشت و 400 متر قماش و... اين ها حيات نيست . صدق الله العلى العظيم . واقعا عجيب است . خدايا، با وجود آيه هاى شگفت آور تو، باز از پيغمبر ما اعجاز مى خواهند. يعلمون ظاهرا من الحيوه الدنيا و هم عن الآخره هم غافلون (344) ((از زندگى دنيا، ظاهرى را مى شناسند و حال آن كه از آخرت غافلند.)) فقط يك پديده ظاهرى را مى فهمند. اگر تنوين كلمه ((ظاهرا))، تنوين تنكير باشد نه تمكن ، دليل بر پستى قضيه است ، يعنى يك ((ظاهرى )) از حيات دنيا مى فهمند. من از شما سؤ ال مى كنم - البته نه از عقل شما، بلكه از وجدانتان - آيا با اين علم ناقص از ظاهر محدود زندگى ، به دنبال حقيقت هدف حيات حقيقى رفته ايد و به شما جواب داده نشده است ؟ برويد به دنبال حيات ، آن وقت ببينيد آيا به شما جواب مى دهد يا نمى دهد!؟ شما دنبال حقيقت حيات برويد. نمونه دو. نبوغ هاى متنوع هنرى آثار خود را در صفحات تاريخ به نمايش گذاشته است . لازم است اين ها را هم در يك جا جمع كنيم و ببينيم كه اين هنرمندان ، اين نوابغ در رشته ادبيات ، در رشته نقاشى و در ساير رشته ها چه كرده اند؟ مغز همه هم يك نوع مغز است . اگر تعداد سلول ها در مغز، هشتاد ميليارد است ، در همه مغزها نيز همان تعداد است . آن وقت ، آن هم يك ميدان مادى (قلم و كاغذ) براى اين نقاش است . اصل ، آن چيزى است كه اين كارها را انجام مى دهد و فعلا او را فقط مى گوييم ((آن )). على الحساب باشد تا پس از بررسى ، معلوم شود كه {آن } چيست . نمونه سه . بروز كمالات جهان بينى هاى اعلا، كه يكى از موارد اثبات وابستگى جان آدمى با خداست . درباره هستى كه كيهان جزئى از آن است . كيهان چيست ؟ ميلياردها كهكشان . من بر آن حكم مى كنم ! ما درصدد شناخت هدف اين نوع حيات هستيم ، نه آن حياتى كه وجودش در يك قوطى كبريت خلاصه شده است و از قوطى كبريت ، تمبر، چپق و سرچپق ، كلكسيون جمع مى كند. آيا حيات اين نوع افراد را مى خواهيد؟ زمانى با بعضى ها، بحث ها و مراسلات علمى داشتيم . به برتراند راسل اين مطلب را نوشته بودم كه : مساءله الله اين است : از ذهن و دهان چه كسى مى خواهيم بگيريم و بگوييم {خدا} هست يا نيست ؟ آيا از ذهن بعضى ها مثل موسولينى ؟! البته اين را اين طور به ايشان ننوشتم ، ولى در نوشته هايى كه در انتقاد از مطالبشان داشتم ، نوشتم . موسولينى - البته در آن زمانى كه خلبان بود - مى گويد: ((آن موقعى كه اتيوپى را ما بمباران مى كرديم ، اى خدا وقتى كه آتش از اين خانه هاى بوريايى شعله ور مى شد، چه قدر زيبا بود!))(345) آيا شما از كله اين شخص مى خواهيد خدا در بياوريد و بعد هم در آن شك كنيد؟ يا از مغز حسين بن على ، يا از مغز ابراهيم خليل ؟ كيف يستدل عليك بما هو فى وجوده مفتقر اليك ؟(346) ((خداوندا! چگونه با اين موجودات كه در وجود خود، نيازمند تو مى باشند، به سوى تو راهى بيابم ؟)) ايكون لغيرك من الظهور ما ليس لك حتى يكون هو المظهر لك ؟(347) ((آيا حقيقتى غير از تو، آن روشنايى را دارد كه بتواند تو را بر من آشكار بسازد؟)) نرون موسيقى مى زد و خيلى هم خوشحال بود كه سيصد هزار تن را به خاك و خون ريخته بود. همان مكانى كه الان معروف است كه مى گويند واتيكان روى آن بنا شده است . آيا خدا را از او مى خواهيد بجوييد يا از ابراهيم خليل (عليه السلام)؟ خدا را از چه كسى مى خواهيد بجوييد؟ مى خواهيد فلسفه حيات را بدانيد، اما از چه كسى ؟ از حيات آن مگسى كه در جايگاه ريزش بول حركت مى كند؟ يا از مگسى كه روى كاهى بر سطح آن بنشيند و بگويد دريا اين است و اين هم كشتى و من كشتى بان آن هستم !؟ آيا اين نوع حيات را مى خواهيم فلسفه اش را پيدا كنيم ، يا آن حياتى كه نمونه هايى از آن را عرض كردم ، كه واقعا بدون مبالغه ، يكى از صدها نمونه است ؟! ((بروز كمالات جهان بينى هاى اعلى ، يكى از موارد اثبات وابستگى جان آدمى با خداست )).
|
