آیت الله استاد دکتر احمد بهشتی
این‏جانب احمد بهشتى در سال 1314 شمسى در اسلام آباد (میانده سابق) از روستاهاى بخش شیبكوه شهرستان فسا در خانواده‏اى روحانى متولد شدم.
پدرم مرحوم حجّة السلام و المسلمین حاج شیخ عبدالمجید بهشتى در روستاهاى بخش مزبور و روستاهاى بخش كردیان جهرم اقامه نماز جمعه و جماعت مى‏كرد و از طریق منبر به ارشاد مردم مى‏پرداخت. او به قدرى در معاشرت با مردم صفا و صمیمیّت داشت كه كم‏تر كسى بود كه تحت تأثیر تذكرات، مواعظ و ره‏نمودهایش قرار نگیرد. در مبارزه با منكرات، سرسخت و صریح اللّهجه و بى پروا بود. به همین علّت، هم احترام و هم رعب داشت و با وجود و حضور او حتى خوانین و مالكان به خود اجازه تخلّف و كج‏روى نمى‏دادند.
ساده زیستى، زهد و پارسایى، اخلاص و پرهیز از تجمّلات به او جاى‏گاه معنوى بسیار با اهمّیّتى بخشیده بود. به یاد دارم یكى از مالكان متدیّن منطقه جهرم كه اهل ذكر و ورد و تهجّد و توسّل بود(مرحوم حاج محمد حسن دهقانى) مى‏گفت: من در تمام عمرم در نماز به دو كس اقتدا كرده‏ام: یكى مرحوم آیةاللّه حاج میرزا آقا اصطهباناتى - كه از مراجع مقیم نجف بود - و دیگرى پدر تو مرحوم حاج آقا بهشتى.
او تا سال 1345 شمسى در قید حیات بود. در آن سال بر اثر یك بیمارى مزمن و طولانى دار فانى را وداع گفت و به لقاى خداوند نایل گشت. عشق وافرى به اهل بیت(ع) داشت. به هنگام روضه‏خوانى، خودش بیش‏تر از مستعمان مى‏گریست. او چند سال پیش از ارتحال در روستایى كه زادگاهش بود، بر تپّه‏اى به نام قلات براى خود قبرى حفر كرد و گاه‏گاهى تنها به آن‏جا مى‏رفت و لحظاتى در قبر مى‏خوابید تا همواره به یاد موت باشد و اكنون نیز در همان‏جا مدفون است. پیش از او كسى در آن‏جا دفن نشده بود؛ ولى اكنون عدّه‏اى از افراد مؤمن - و از جمله فرزند شهیدم دكتر محسن بهشتى طبق وصیّت خودش - در آن‏جا مدفون‏اند.
مادرم نیز نمونه زهد و پارسایى و تقوا و تهجّد بود. او در سال 1367 شمسى به زیارت بیت اللّه الحرام تشرّف یافت. حوادث تلخ آن سال كه منجر به شهادت چهارصد نفر از حاجیان ایرانى شد، به او صدمات شدیدى وارد كرد. در نتیجه بیمار شد و سه روز بعد از بازگشت به ایران از دنیا رفت و در كنار همسر خود به خاك سپرده شد.

من، روستاى ما مدرسه نداشت؛ ولى مكتب‏خانه داشت. چند ماهى در زادگاهم و چند ماهى در روستاى موسویه جهرم (دهزیر سابق) به مكتب‏خانه رفتم و قرآن و سواد فارسى را آموختم. سپس نزد پدرم به آموزش نصاب الصّبیان، جامع‏المقدّمات، شرح قطر، سیوطى، تبصرة المتعلّمین علّامه حلّى و شرائع‏الاحكام پرداختم.
پدر و مادرم شدیداً به تحصیل فرزندان خود علاقه داشتند. از این رو، در سال 1328شمسى به همراه پدرم به شیراز آمدم و در مدرسه آقاباباخان مشغول تحصیل علوم حوزوى شدم. در آن سال‏ها از محضر مرحوم آیةاللّه حاج سیّد حسین آیةاللّهى - كه بعدها امام جمعه جهرم شد و سال گذشته(1379ش.) از دنیا رفت - و برادر بسیار خوش استعدادش مرحوم حجّة الاسلام و المسلمین حاج سیّد حسن آیةاللّهى بسیار بهره بردم.
پدرم عائله‏مند بود و خرج تحصیل فرزندان را به سختى تأمین مى‏كرد. مادر ما با مختصر كار بافندگى، كسرى مخارج ما را كه روزانه از ده ریال تجاوز نمى‏كرد، فراهم مى‏ساخت.
در عین حال خداوند، هم به ما همّت و پشت‏كار داده بود و هم تدریجاً اسباب موفقیّت و توسعه زندگى را خودش فراهم كرد.
با بهره‏گیرى از محضر اساتیدى چون مرحوم آیة اللّه حاج عالم آیةاللّهى و مرحوم آیةاللّه حاج شیخ محمد على موحّد - كه مدرسه آقا بابا خان را اداره مى‏كرد - كم كم دو جلد لمعه، معالم و قوانین را تمام كردم و با انتقال به مدرسه هاشمیّه شیراز - كه متأسّفانه اینك در حال انهدام است - نزد مرحوم آیةاللّه حاج میرزا على اكبر ارسنجانى كه مدرّس و سرپرست مدرسه مزبور بود به تحصیلاتم ادامه دادم و پس از كودتاى 28 مردادماه 1332 با مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نور الدّین حسینى كه سرپرستى مدرسه خان شیراز را بر عهده داشت و این حقیر چند ماهى در آن مدرسه اقامت داشتم، آشنا شدم و در جلسات درس تفسیر وى كه رونق خاصّى داشت، حضور یافتم. این آشنایى منشأ تحوّل روحى من بود. او مجتهد و مرجعى سیاست‏مدار بود و عملاً پیوند دین و سیاست را تجربه مى‏كرد. در ماجراهاى سیاسى فعّال بود. در اعدام نوّاب صفوى و یارانش در جلسات درس و منبرها زبان به اعتراض گشود. با بهائیت شیراز - با وجود سیاست مماشات رژیم - درگیر شد و شخصاً دستور تخریب خطیرة القدس را كه در خیابان احمدى شیراز بود، صادر كرد و خود بر این كار ناظر بود و افسرى كه براى مقابله آمده بود، مجروح گردید، شاید سال 1333 شمسى بود كه به پیشنهاد و اصرار آن مرحوم، این‏جانب لباس روحانیّت پوشیدم. او در سال 1335 شمسى در روز ولادت امیرالمؤمنین على(ع) زندگى را بدرود گفت و چون مرگش غیر مترقّبه بود، همه گفتند: توطئه‏اى در كار بوده است. فقدان او در من تأثیر دردناكى داشت و در رثایش اشعارى سرودم.
در این‏جا باید یادى هم از مرحوم آیةاللّه حاج شیخ ابوالحسن حدایق، مدرّس و سرپرست مدرسه منصوریّه شیراز كنم كه در زهد و پارسایى و اخلاص، شهره آفاق بود و این‏جانب مدّت كوتاهى در درس رسائل ایشان حضور یافتم و از انفاس قدسیّه ایشان بهره‏ها گرفتم.
پس از رحلت مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نورالدّین، تصمیم گرفتم كه از محضر مرحوم آیةاللّه حاج شیخ بهاءالدّین محلّاتى بهره‏مند شوم. درس خارج اصول ایشان و درس نزدیك به خارج مكاسب ایشان كه صبح و عصر برگزار مى‏شد و درس تفسیر ایشان كه مدّت كوتاهى ادامه یافت، براى من بسیار ارزنده و آموزنده بود. او نیز روحانى متین و موقّر و سیاست‏مدارى بود. او از شا گردان برجسته آقا ضیاء عراقى و خود از مراجع تقلید بود. او درایت، متانت، فقاهت، سیاست و اخلاق را به هم آمیخته بودو در تهذیب و تربیت نفوس، ید طولایى داشت.
در این‏جا ناگزیرم از استاد كفایه خود مرحوم آیةاللّه حاج شیخ محمود شریعت زرقانى هم یاد كنم. درس اصول او در خانه، گویى حوزه پربار نجف را به شیراز آورده بود. زمانى كه در قم قسمتى از درس كفایه مرحوم آیة اللّه سلطانى طباطبائى را درك كردم، به حق شهادت دادم كه شریعت از سلطانى چیزى كم ندارد. جز این‏كه سلطانى در حوزه بزرگى چون حوزه قم تدریس مى‏كرد و او در حوزه كوچكى چون حوزه شیراز.
از تحصیلات كلاسیك هم گزارشى بدهم. من علاقه داشتم كه از علوم روز بیگانه نباشم و حتماً مدرك تحصیلى بگیرم. از این‏رو، پس از گذراندن امتحانات متفرّقه ششم ابتدایى در سال 1333 شمسى طى سه سال پیاپى دروس دوره متوسّطه را به صورت داوطلب، امتحان دادم و در سال 1336 شمسى به اخذ دیپلم متوسّطه در رشته ادبیّات نایل شدم. آن سال‏ها انجام چنین كارى جرأت و جسارت مى‏خواست. روحانیّت، به دلیل ضربه‏هایى كه از رژیم خورده بود، از این‏گونه كارها استقبال نمى‏كرد. براى همین من نتوانستم در مدرسه آقاباباخان ادامه تحصیل دهم، چرا كه مدرّس مدرسه مزبور، به شدّت مخالفت مى‏كرد. با ورود به مدرسه خان و مدرسه هاشمیّه، این محدودیّت كم شد یا به صفر رسید. در سال 1335 شمسى كه امتحانات پنجم متوسّطه را مى‏گذرانیدم، دو سه ماهى در محضر درس مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نورالدّین حاضر نشدم. پس از پایان امتحانات، یك روز بعدازظهر به منزل ایشان رفتم. چند نفر از طلّاب هم حاضر بودند. او علّت غیبت مرا از درس جویا شد. من كه قدرى بیمناك بودم، از دادن جواب صریح طفره رفتم و به‏طور سربسته گفتم كه گرفتار بودم؛ ولى یكى از طلّاب مرا لو داد و گفت: درس جدید مى‏خواند. حقیقتاً دچار اضطراب شدم. نمى‏دانستم چه واكنشى نشان مى‏دهد؛ ولى او زبان به تحسین گشود و گفت: زبان هم مى‏خوانید؟ گفتم: آرى. گفت: بسیار خوب است. طلّاب و علماى آینده باید از علوم روز و زبان خارجى اطلاع داشته باشند. او با این سخن خود، شوق وافرى در من نسبت به فراگیرى علوم، ایجاد كرد.
به هر حال، تا سال 1338 شمسى در شیراز ماندم و از محضر علما و بزرگانى كه اكنون همه آنان در خاك آرمیده و به جوار رحمت حق شتافته‏اند، بهره بردم.پدرم اهل فلسفه نبود؛ ولى بسیار علاقه به فلسفه داشت و همواره مرا تشویق مى‏كرد كه فلسفه بخوانم. مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نورالدّین شدیداً گرایش فلسفى داشت و در بحث‏هاى تفسیرى كاملاً از فلسفه مایه مى‏گذاشت. خودش مى‏گفت: بهترین مفسّر كسى است كه ملل و نحل بداند. او خودش اظهار مى‏داشت كه بر اسفار حاشیه نوشته است. او فقیه، متكلّم، اصولى، مفسّر و فیلسوف و به قول خودش عالم ملل و نحل بود. مى‏گفت: براى خواندن فلسفه از پدرش اجازه گرفته است. پدر به این شرط اجازه داده است كه او در فلسفه، مقلّد نباشد.
در شیراز، تنها استاد پر مایه و جامع حكمتین، حضرت سیّد حسین جهبذ - كه در لباس روحانیّت، الگوى خدمت بى‏ریا و بى توقّع بود و با مختصرى كشاورزى امرار معاش مى‏كرد و روزانه در حجره كوچك خود در مدرسه هاشمیّه به طلّاب، علم و عمل مى‏آموخت - تدریس فلسفه را بر عهده داشت، این زمینه‏ها شوق فلسفه آموختن را در قلب جوانى چون من - كه شدیداً تحت تأثیر پدر و اساتید گران‏مایه‏ام بودم و علماً و عملاً آنان را اسوه و الگوى خودم قرار داده بودم - شدّت بخشید؛ ولى در عین حال، محتاط بودم. ناچار از مدرّس مدرسه هاشمیّه مرحوم آیةاللّه ارسنجانى كسب تكلیف كردم. او كه همواره مشوّق و ناظر بر كارها و برنامه‏هاى من بود، بزرگوارانه به من فرمود: اگر شخص دیگرى با من مشورت مى‏كرد، مى‏گفتم: نخوان؛ ولى به تو مى‏گویم: بخوان. درود بر روان پاك او و همه اساتیدم كه چگونه ذرّه پرورى مى‏كردند و بدون امر و نهى و دخالت و با تشویق و محبّت، به هدایت، ارشاد، تربیت و تهذیب من مى‏پرداختند.د
یگر تردیدى به دل راه ندادم. از مرحوم استاد جهبذ تقاضا كردم كه برایم شرح منظومه حكیم سبزوارى بگوید. او با آغوش باز پذیرفت بخش منطق شرح منظومه را براى من تدریس كرد. در بحث مغالطات، حسّاسیّت نشان داد و از من جزوه تحقیقى خواست. آن سال‏ها چنین كارى بى‏نظیر بود. نوشتن جزوه تحقیقى براى من بركاتى داشت. از آن پس متوجّه شدم كه درس خواندن بدون نوشتن و بدون كارپژوهشى كردن بى‏فایده است.
سال‏هاى آخرى كه در شیراز تحصیل مى‏كردم، به هیچ‏وجه مشكل معیشتى نداشتم. دیگر نیازى نبود كه از پدر و مادر كمك بخواهم؛ بلكه مى‏توانستم كمك بكنم، اگر لطف خدا نبود و اگر عنایات صاحب همه حوزه‏ها یعنى امام عصر(عج) نبود، هرگز كار من به این‏جاها نمى‏رسید. آن روزها تلقّى بسیارى این بود كه طلبگى یعنى فقر و گرسنگى و ذلّت و من مى‏دیدم كه خلاف آن است. منبع در آمد من، یكى شهریّه مدرسه هاشمیّه بود كه از موقوفات آن پرداخت مى‏شد و دیگر شهریّه مرحوم آیةاللّه سیّد نورالدّین شیرازى و پس از ارتحال وى شهریّه مرحوم آیةاللّه محلّاتى و از همه بالاتر منابرى كه در ایّام محرّم، صفر و رمضان مى‏رفتم.
علاقه به سخن‏ورى و نویسندگى در من شدید بود هر كس منبر پرمایه‏ترى مى‏رفت، در دفتر مخصوص ثبت مى‏كردم. در حقیقت، براى منبرهاى خوب و سخن‏رانى‏هاى مفید، حكم نوار ضبط صوت داشتم. یادم هست كه در شیراز سى شب ماه مبارك رمضان در مجلس سخن‏رانى یكى از وعّاظ معروف شیراز شركت كردم و پس از بازگشت به حجره مدرسه، سخن‏رانى او را از نوار حافظه خودم پیاده و در دفتر مخصوص ثبت كردم.
این كار به ضمیمه مطالعات و یادداشت‏هاى خودم باعث شد كه در كار وعظ و خطابه پیش‏رفت كنم و به همین علّت، به هر جا سفر مى‏كردم، شاخص مى‏شدم.
در سال‏هاى اقامت در شیراز، سعى مى‏كردم كه با روزنامه‏ها ارتباط قلمى داشته باشم. سوژه‏هایى انتخاب مى‏كردم و در باره آن‏ها مقاله مى‏نوشتم و براى روزنامه پارس كه در شیراز منتشر مى‏شد و روزنامه دینى نداى حق كه در تهران منتشر مى‏شد، ارسال‏مى‏كردم.به‏قدرى دراین كار، جدّیّت كردم تا سرانجام، این دو روزنامه برخى از مقالاتم را چاپ كردند. این كار كه براى من بسیار شوق‏انگیز و شاد كننده بود و الآن توصیف آن شوق و شادى برایم دشوار است، مرا در مسیر نویسندگى قرار داد و خدا را شكر مى‏كنم كه هنوز قلم را از دستم نینداخته است.
ماه محرّم و صفر سال 1338شمسى به آبادان رفتم و از آن‏جا مستقیماً به قم آمدم و در مدرسه دارالشّفاء در حجره مشتركى به ادامه تحصیل پرداختم.
در قم نمى‏دانستم از درس كدام یك از مدرّسان استفاده كنم. ناچار از آیةاللّه مظاهرى اصفهانى كسب تكلیف كردم. ایشان از دو مدرّس بسیار تعریف كردند: یكى امام راحل و دیگرى آیةاللّه محقّق داماد0 ولى توصیه كردند كه فعلاً درس آقاى داماد براى من زود است و ترجیح داد كه به درس امام بروم.
من هم به توصیه ایشان عمل كردم و درس اصلى خودم را خارج فقه و اصول امام راحل كه در مسجد سلماسى برگزار مى‏شد، قرار دادم. منتهى در درس مرحوم آیةاللّه بروجردى - كه تعطیلات زیاد داشت - نیز شركت مى‏كردم. مرحوم آیةاللّه حاج آقا مصطفى خمینى نیز درس شرح منظومه‏اى شروع كرد كه با جمعى از دوستان از افاضات ایشان بهره مى‏بردیم. از درس جلد دوم كفایه مرحوم آیةاللّه سلطانى طباطبائى نیز مدّت كوتاهى استفاده بردم.
در آن سال‏ها علّامه طباطبائى درس اسفار را تعطیل كرده بود و درس الهیّات شفا را براى عدّه معدودى در مسجد سلماسى افاضه مى‏كرد. آن سال‏ها كتاب الهیّات شفا در دست‏رس نبود. ناچار با برخى از دوستان به كتاب‏خانه مدرسه حجّتیّه مى‏رفتیم و صفحاتى از كتاب الهیّات شفا را دست نویس مى‏كردیم، تا بتوانیم از درس علّامه استفاده كنیم.
ناگفته نگذارم كه در ایّام اقامت در شیراز، در كنار تحصیل، دروسى را كه آموخته بودم، تدریس مى‏كردم و این را در رشد علمى خود مؤثّر و مفید مى‏دانستم. در حوزه علمیّه قم نیز این روش را ادامه دادم.
با ورود به قم، تمام مزایایى كه به لحاظ معیشتى در شیراز داشتم، قطع شد. آن زمان مرحوم آیةاللّه بروجردى به طلبه‏اى كه در مقطع خارج تحصیل مى‏كرد و از عهده امتحان بر آمده بود، در صورت مجرّد بودن، مبلغ سى تومان و در صورت معیل بودن، مبلغ شصت تومان شهریّه مى‏داد.
چند ماهى در قم ادامه تحصیل دادم، تا زمان امتحانات حوزه فرا رسید و من خودم را براى شركت در امتحانات آماده كردم. براى مقطع خارج، جزوه‏اى از درس خارج مى‏خواستند و از جلدین كفایه و مكاسب امتحان مى‏گرفتند. در امتحان شركت كردم و پذیرفته شدم و براى اوّلین بار، مبلغ سى تومان شهریّه دریافت كردم. جزوه‏اى كه در امتحانات ارائه دادم، مربوط به درس آیةاللّه بروجردى بود.
اندیشه داشتن مدرك تحصیلى غیر حوزوى هنوز در سر داشتم. با داشتن دیپلم متوسّطه مشتاق بودم كه مدرك لیسانس بگیرم. از آن‏جا كه شهداى بزرگوار انقلاب، مرحوم استاد مطهّرى به تدریس در دانشكده الهیّات دانشگاه تهران پرداخته بود و مرحوم دكتر بهشتى، دكتر مفتّح و دكتر باهنر براى اخذ مدرك وارد آن دانشكده شده بودند، من هم ترجیح دادم كه سیره همین سلف صالح را دنبال كنم. از این‏رو، در سال 1339 شمسى در كنكور دانشكده مزبور شركت كردم و پذیرفته شدم. جمع میان تحصیل حوزوى و دانشگاهى مشكل بود؛ ولى آن سال‏ها تا سال 1342 شمسى كه این‏جانب به عنوان شاگرد اوّل دانشكده الهیّات فارغ‏التّحصیل شدم، دانشگاه صحنه اعتصابات و تظاهرات دانش‏جویى بود و هر ساله از بهمن تا خرداد كه موسم امتحانات بود، دانشگاه تعطیل مى‏شد و من به راحتى به تحصیلات حوزوى مى‏پرداختم. به خصوص كه رشته من - به اصطلاح آن روز - معقول یعنى فلسفه و كلام امروز بود و من متون اصلى را در حوزه خوانده بودم.
تنها دروسى از قبیل ملل و نحل یا تاریخ فلسفه برایم تازگى داشت. در سال دوم دانشكده درس فلسفه را از متن شرح منظومه سبزوارى، مرحوم استاد مطهّرى تدریس مى‏كرد و به حق از محضر ایشان بهره گرفتم؛ هر چند قبلاً این درس را خوانده بودم.سال 1342شمسى كه سال پر بركت قیام پانزدهم خرداد بود، در دوره لیسانس فارغ التّحصیل شدم. هنوز این صحنه در ذهنم مجسّم است كه روز عاشورا جمعیّتى عظیم وارد میدان بهارستان شد و از آن‏جا به سوى دانشگاه تهران به راه افتاد. همه جوان بودند و همه پیراهن مشكى به تن داشتند و هر كدام چوبى حمل مى‏كردند كه بر سر آن، عكسى از امام نصب شده بود و شعارشان این بود:
خمینى، خمینى، خدا نگه‏دار تو
بمیرد، بمیرد، دشمن خون‏خوار تو
من خود استعداد زیادى براى ورود در كارهاى سیاسى داشتم، در شیراز این زمینه فراهم شد و در قم با حضور در مجلس درس امام و استماع سخن‏رانى‏ها و مطالعه پیام‏هاى ایشان و سایر مراجع و ارتباط با دوستان انقلابى، شدّت یافت.
به علّت این‏كه در دوره لیسانس شاگرد اوّل شده بودم، بدون كنكور اجازه دادند كه در دوره دكترا ادامه تحصیل دهم. در سال 1345شمسى فارغ‏التّحصیل دكتراى فلسفه شدم و در سال 1356 شمسى رساله دكتراى خود را - كه به راهنمایى استاد مطهّرى - تدوین شده بود، بدون حضور ایشان دفاع كردم؛ چرا كه ایشان را به علّت مبارزات عقیدتى و سیاسى بازنشسته كرده بودند.
یكى از استادان كنونى دانشكده الهیّات مى‏گفت: ما دیدیم مطهّرى و آریان‏پور با هم برسر مسائل عقیدتى درگیرند و دانش‏جویان نیز در موافقت و مخالفت با آنان دو دسته شده و دانشكده را به تشنّج كشیده‏اند. از این‏رو، در شوراى دانشكده تصویب كردیم كه هر دو بازنشسته شوند. معناى این گزارش این است كه استاد مطهّرى همواره فداى عقیده پاك خودش شده است. براى تكمیل مطالعات و تحصیلات خود یك سال هم در دانش‏سراى عالى سابق، فوق‏لیسانس علوم تربیتى را گذرانیدم و نتیجه آن تألیف و تدوین چند جلد كتاب تربیتى شد كه شرح آن خواهد آمد.
مرحوم استاد دكتر مهدى حائرى یزدى كه به حق جامع الحكمتین و خود از شاگردان مرحوم آیةاللّه بروجردى و امام راحل و فقیه و اصولى و فیلسوف نام‏دارى بود، پس از بازنشستگى استاد مطهّرى بقیّه راهنمایى پایان‏نامه دكتراى مرا بر عهده گرفت و البته قسمتى از اسفار و شفا را در دوره دكترا از محضر ایشان استفاده برده بودم.
پس از فراغت از تحصیلات دانشگاهى عزم خود را بر اقامت در قم و ادامه تحصیلات حوزوى و تدریس در حوزه جزم كردم. با تبعید امام راحل، درس مرحوم آیةاللّه محقّق داماد را ترجیح دادم و چند سالى از محضر ایشان بهره بردم. با مرگ زودرس ایشان، حوزه از وجود پر بركت استادى بر جسته محروم شد. روانش شاد و درجاتش متعالى باد.
با ارتحال ایشان دروس خارج را در محضر اساتید و مراجع حوزه تا سال 1357شمسى كه سال پیروزى انقلاب بود، ادامه دادم.حوادثى كه از سال 1342 - تا 1357 شمسى اتّفاق افتاده بود، همه و همه در ساختار ذهنى و گرایش سیاسى این‏جانب تأثیر گذاشته بود و به همین علّت در سه حوزه تألیف، تدریس و منبر و خطابه، راه واحدى را دنبال مى‏كردم و آن هم روشن‏گرى مخاطبان و فراهم كردن زمینه سقوط رژیم ستم‏شاهى بود.م
رحوم شهید قدّوسى، شهید بهشتى، شهید مفّتح و شهید باهنر از دوستانى بودند كه این‏جانب براى افكار و آراى‏شان احترام قائل بودم و قطعاً سیره و اخلاقیّات آنان در من تأثیر داشت. به خصوص كه چند سالى در مدرسه حقّانى تدریس مى‏كردم و با شهید قدّوسى ارتباط نزدیك داشتم.
از سال 1344 شمسى كه به عنوان دبیر در دبیرستان‏هاى قم مشغول كار شدم، سعى مى‏كردم كه جوانان و نوجوانان را به سوى هدفى كه اشاره شد، هدایت كنم.
انتخاب این شغل هم با الهام از روش شهداى بزرگوارى چون دكتر بهشتى، دكتر مفتّح و دكتر باهنر بود.
مرحوم آیةاللّه ربّانى شیرازى همواره مشوّق و دل‏گرم كننده من بود. از آیةاللّه‏العظمى مكارم شیرازى و آیةاللّه سبحانى و آیةاللّه خزعلى بهره‏هاى فكرى مى‏گرفتم. آیةاللّه سبحانى از من خواستند كه در مجلّه مكتب اسلام مقاله بنویسیم. این كار از سال 1342 شمسى آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد.
با ورود در جمع نویسندگان مكتب اسلام، كارها و فعّالیّت‏هاى قلمى پیش‏رفت كرد و همان چیزى كه از دیرباز به آن، عشق مى‏ورزیدم، تحقّق یافت.
قبل از پیروزى انقلابدر طلیعه نهضت، یعنى قبل از سال 1342 شمسى همراه و هم‏آهنگ با نهضت بودم. از سال 1342 شمسى مبارزات خود را از طریق سخن‏رانى‏هاى انتقادى و اعتراض‏آمیز آغاز كردم. حوزه تبلیغاتم بیش‏تر، استان خوزستان و به طور عمده شهر آبادان بود. در آن‏جا دایماً با ساواك و شهربانى درگیر بودم و سرانجام از ورود به آبادان ممنوع شدم.
در سال 1352 شمسى عازم حج بودم. از شهربانى قم تقاضاى گذرنامه را كردم. پس از چند روز كامكار - رئیس اطلاعات - مرا احضار كرد و گذرنامه نشانم داد و گفت: نمى‏دهیم. پرسیدم: چرا؟ گفت: از ساواك بپرسید. پس از چند روزى دوندگى گذرنامه را دادند؛ ولى به هنگام سوار شدن به هواپیما مرا بازگرداندند و گفتند: ممنوع الخروج مى‏باشید. سرانجام پس از چند روزى تلاش و دوندگى اجازه خروج دادند. در نتیجه چند روزى از كاروان عقب ماندم و از مدّت زیارتم كم شد.
در یكى از سال‏ها - كه دقیقاً یادم نیست - به دعوت آیةاللّه سیّد صادق روحانى در ماه مبارك رمضان بعد از نماز ظهر و عصر در مسجد جمعه منبر مى‏رفتم. بعد از چند روز دستگیر شدم. شهربانى مرا تحویل ساواك داد و ساواك دستور خروج و حكم تبعید مرا صادر كرد. سرانجام با وساطت برخى از متنفّذین از تبعید صرف نظر كردند.
به خاطر سخن‏رانى‏هایى كه در تهران داشتم، در یكى از سال‏ها ساواك تهران مرا احضار كرد و پس از بازجویى گفتند: آیه (و لا تحسبنّ الذین قتلوا فى سبیل اللّه أمواتاً بل أحیاء...) را در سخن‏رانى نخوانید كه چریك ساز است.
در سال 1356 شمسى قرار شد كه در مجتمع قم كه وابسته به دانشگاه تهران است، تدریس كنم. ساواك احضارم كرد و گفت: تدریس در دانشگاه منوط به دو چیز است: یكى این‏كه محرز شود كه تاكنون چه همكارى‏هایى با ساواك كرده‏اید و دیگر این‏كه بگویید: بعد از این چه همكارى‏هایى خواهید كرد. جواب دادم: نه تاكنون همكارى كرده‏ام و نه بعد از این همكارى مى‏كنم. گفتند: ما هم اجازه تدریس در دانشگاه را به شما نمى‏دهیم و بدین ترتیب، مانع تدریس در دانشگاه شدند.
در سال 1351 شمسى در فسا منبر رفتم و در باره خدایگان بحث كردم و آیاتى كه مربوط به ادّعاى خدایى فرعون است، قرائت كردم. مرا دستگیر كردند و در شیراز تحویل كمیته مشترك دادند، چند روزى مفصلّاً بازجویى كردند و سرانجام تحویل دادگاه نظامى دادند. در دادگاه نظامى پس از بازجویى ضامن گرفتند و آزادم كردند. پس از چند ماه محاكمه كردند. در دادگاه بدوى و در دادگاه تجدید نظر، نظامیان شاه مرا تبرئه كردند. مى‏گفتند: با ذكر كلمه خدایگان به شاه اهانت شده و من مى‏گفتم: نمى‏دانستم كه به شاه خدایگان مى‏گویند.
سال بعد كه به دعوت مرحوم آیةاللّه نسّابه در داراب منبر مى‏رفتم، بار دیگر دستگیرم كردند و به شیراز آوردند و 48 ساعت دستم را به میله تخت بستند. تنها موقع قضاى حاجت و نماز و صرف غذا باز مى‏كردند. جرمم این بود كه در باره زندان‏هاى هارون و شكنجه‏هاى آن بحث كرده‏ام و بر زندان‏هاى شاه تطبیق شده است.
در رمضان سال 1357شمسى كه انقلاب به پیروزى نزدیك مى‏شد، در مسجد حجّة بن الحسن، واقع در خیابان سهروردى تهران، روزها بعد از نماز منبر مى‏رفتم. در یكى از روزهاى ماه مبارك، در نزدیكى مسجد دستگیرم كردند و به كمیته مشترك بردند و در یكى از سلّول‏هاى تنگ و تاریك زندانى كردند. در آن‏جا بازجویى‏ها بسیار طولانى و خسته كننده بود. پس از چند روزى به سلّول غیر انفرادى بردند. در آن‏جا با آیةاللّه قاضى خرّم آبادى رئیس دانشگاه قم و مرحوم شهید شاه آبادى و آقاى اخترى امام جمعه محترم سمنان و كسانى دیگر هم سلّول شدیم و از آن‏جا خاطرات خوشى دارم.
سرانجام در اوایل مهر آزادم كردند و استدلالشان این بود كه شما باید شاگردان دبیرستانى را درس بدهید. معلوم بود كه از تعطیل ماندن كلاس‏ها نگران بودند.
پس از آزادى و ورود به قم انجمن اسلامى معلّمان قم را با برخى از همكاران تشكیل دادیم و اعتصاب معلّمان و تعطیلى مدارس را پى‏گرفتیم، در این جریان با جناب آقاى صانعى‏رئیس محترم بنیاد 15 خرداد در ارتباط بودیم و در حقیقت، ایشان به نمایندگى از بیت امام و سران انقلاب به ما خط مى‏دادند.در همین ایّام، مكرّراً به فسا مى‏رفتم و راه‏پیمایى‏هاى شهر و روستاها را برنامه‏ریزى مى‏كردم و هر جا حضور داشتم، سخن‏رانى مى‏كردم. در بعضى از مراسم، نیروها تیراندازى مى‏كردند و افرادى زخمى مى‏شدند. به یك لحاظ هم خروج از قم ضرورت داشت؛ چرا كه با قطعى شدن اعتصاب معلّمان حكومت‏نظامى در صدد دستگیرى این‏جانب بوبعد از پیروزى انقلاب پس از پیروزى انقلاب اسلامى هم‏چنان در جریان رأى‏گیرى‏ها و انتخابات‏ها بودم، سفرى از سوى امام راحل و با حكمى كه از سوى ایشان صادر شده بود، به بروجرد رفتم و مسائل و مشكلات آن‏جا را حل كردم. حضرت آقاى شاهرخى دوست و همكار ما در مجلس خبرگان دوره سوم و در برخى از ادوار مجلس شوراى اسلامى نیز در آن‏جا بودند. اصرار كردند كه من بمانم و ایشان به قم بیایند؛ ولى نپذیرفتم. مأموریّت‏هایى در استان فارس در شهرستان فسا و شهرستان كازرون به من داده شد كه انجام یافت.
اهالى كازرون اصرار داشتند كه مسئولیّت دادگاه انقلاب را بپذیرم. مرحوم آیةاللّه پسندیده هم در جریان بودند؛ ولى به علّت گرفتارى‏هاى دیگر، توفیق قبول این مسئولیّت پیدا نشد.
با شروع انتخابات مجلس شوراى اسلامى از سوى اهالى شهرستان فسا به نمایندگى مجلس انتخاب شدم. با پایان دوره اوّل بار دیگر در دوره دوم به نمایندگى مردم فسا برگزیده شدم.
از سال 1365 شمسى از آموزش و پرورش قم به دانشكده الهیات دانشگاه تهران منتقل شدم. در این چند سال، مراحل استادیارى و دانشیارى را پشت سر گذاشتم و اكنون به عنوان استاد تمام وقت به كار تدریس دروس فلسفه دوره دكترا اشتغال دارم.
از سال 1367 شمسى به عنوان ریاست گروه فلسفه دانشكده مزبور برگزیده شدم. این مسئولیّت، هنوز هم ادامه دارد. اخیراً طى حكمى براى دو سال دیگر هم تمدید شده است.

در تدریس‏هاى حوزوى تمام متون درسى را تا كفایه و مكاسب تدریس كرده‏ام.
رسائل را مخصوصاً الرسائل الجدیده آیة اللّه مشكینى را بیش‏تر تدریس كرده‏ام. شرح منظومه سبزوارى را چند بار درس داده‏ام. این درس در زیر گنبد مسجد اعظم تا قبل از پیروزى انقلاب از دروس شاخص حوزه بود. پس از پیروزى انقلاب نیز یك دوره شرح منظومه و یك دوره الهیّات شفا را در مَدْرس مدرسه فیضیّه تدریس كرده‏ام.اكنون در دوره‏هاى دكتراى دانشگاه‏ها - اعم از دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد - اسفار و شفا تدریس مى‏كنم.
با توجّه به علاقه زیادى كه به تدریس تفسیر، فقه، اصول و كلام دارم، دوره‏هاى مكرّرى در مدرسه عالى شهید مطهّرى و دانشگاه امام صادق و دانشكده الهیّات دانشگاه تهران و دانشگاه قم، دروس مزبور را در سطح عالى تدریس كرده‏ام.در موقع كاندیدا شدن براى نمایندگى مجلس خبرگان از من امتحان نخواستند. معلوم شد كه آیةاللّه امامى كاشانى از اعضاى آن زمان شوراى نگهبان با مراجعه به سوابق تدریس فقه و اصول این‏جانب در مدرسه عالى شهید مطهّرى به این نتیجه رسیده‏اند كه امتحان لازم نیست.
یكى از موادّى كه در دوره دكتراى رشته علوم قرآنى تدریس كرده‏ام، بحث و بررسى در باره احادیث موضوعه است كه با فراهم بودن مواد اوّلیّه آن مى‏تواند به صورت كتابى منتشر شود. درس دیگرى كه در آن دوره داده‏ام، نقد و بررسى ترجمه‏هاى قرآن است.
دروس كلامى و تاریخ علم كلام را مكرّراً تدریس كرده‏ام و این، اعم است از مسائل قدیم كلامى و مسائل جدید كلامى، هر چند امروز كلام جدید مى‏گویند؛ ولى من معتقدم كه كلام، قدیم و جدید ندارد؛ بلكه مسائل قدیم و جدید داریم؛ مانند مسائل مستحدثه در فقه.
از دوران نمایندگى مجلس تاكنون ارتباط خودم را با حوزه علمیّه قطع نكرده‏ام، اكنون در مدرسه امام خمینى درس كلام و در مؤسّسه امام صادق(ع) كه دوره‏هاى كلام تخصّصى حوزه در آن‏جا برگزار مى‏شود، درس اسفار و در مدرسه امام‏حسین(ع) كه محلّ برگزارى دوره‏هاى تخصّصى تفسیر حوزه است، درس تفسیر موضوعى مى‏گویم.
در مجلس شوراى اسلامى ریاست كمیسیون آموزش و پرورش یا معاونت كمیسیون فرهنگ و آموزش عالى و عضویّت كمیسیون تحقیق را بر عهده داشتم و مطالعه پرونده‏هایى كه اشخاص در ساواك منحلّه داشتند، معمولاً بر عهده داشتم.
خاطره مهمّ من در مجلس دوره اوّل قانون‏گذارى، عزل بنى‏صدر از مقام ریاست‏جمهورى بود.
در عین نمایندگى مجلس سفرهاى متعدّد و مكرّرى به مناطق جنگى داشتم. فضاى جبهه‏ها، فضایى آكنده از روحانیّت و معنویّت بود. حضور نمایندگان مجلس - مخصوصاً براى خود من - دو فایده داشت: یكى دل‏گرمى و تشویق رزمندگان و دیگرى روحیّه گرفتن دیدار كنندگان.
یكى از خاطرات شیرین و فراموش نشدنى من، این بود كه بلافاصله پس از فتح فاو به آن‏جا رفتم و از عملیّات قهرمانانه و حیرت برانگیز فاتحان فاو و گزارش‏هایى كه دادند و صحنه‏هایى كه بازدید شد، لذّت بسیار بردم. واقعاً كارى شبیه اعجاز انجام شده بود. چند رزمنده قهرمان به وسیله شنا خود را به جزیره مزبور رسانیده و نیروهاى عراقى را تار و مار كرده بودند.اكنون در سومین دوره مجلس خبرگان به عنوان نایب رئیس كمیسیون آیین‏نامه انجام وظیفه مى‏كنم. با این‏كه در ایّام انتخابات، تبلیغات ضعیفى داشتم، مردم رشید استان فارس به من رأى چشم‏گیرى دادند و با آرایى بالاى پانصدهزار، به عنوان نفر سوم از پنج نماینده استان برگزیده شدم. در اوّلین دوره انتخابات هیئت رئیسه مجلس حضور داشتم؛ ولى در دومین دوره به علّت تشرّف به حج، حضور نداشتم.

كتب: ‏

1.راه تكامل در هفت جلد باهمكارى آقایان ادیب لارى و محمد امامى(ترجمه التّكامل فى الاسلام)؛
2.ترجمه تفسیر مجمع البیان كه جلد اوّل آن را مرحوم شهید دكتر مفتّح و آیةاللّه العظمى نورى همدانى ترجمه كردند و در دو جلد منتشر شد. جلد دوم، سوم و چهارم را این‏جانب ترجمه كردم كه در هشت جلد منتشر شده است؛
3.على و قومیّت عربى(ترجمه جلد پنجم الامام على، صوت العدالة الانسانیّه)؛
4.تربیت كودك در جهان امروز؛
5.اسلام و حقوق كودك؛
6.نسل نوخاسته؛
7.تربیت از دیدگاه اسلام؛
8.اسلام و تربیت كودكان؛
9.اسلام و بازى كودكان؛
10.مبانى تربیت بدنى در اسلام؛
11.زنان نامدار(سه جلد)؛
12.مادر پیامبر(ترجمه امّ النبى)؛
13.پاسخ به شبهاتى پیرامون تشیّع (ترجمه شبهاتٌ حولَ التشیّع)؛
14.مسائل و مشكلات تربیتى؛
15.مسائل و مشكلات خانوادگى؛
16.مسائل و مشكلات زناشویى؛
17.گام‏هایى در راه تبلیغ (ترجمه خطواتٌ على طریق الاسلام)؛
18.خانواده در قرآن؛
19.حكومت در قرآن؛
20.مستضعف در قرآن؛
21.انسان در قرآن؛
22.عیسى در قرآن؛
23.عیسى پیام‏آور اسلام؛
24.قهرمان علقمه؛
25.تأمّلات كلامى؛
26.فلسفه دین(آماده چاپ)؛
27.گوهر و صدف دین(آماده چاپ)؛
28.قانون اساسى و مجلس شورا از دیدگاه نائینى(آماده چاپ)؛
29.هستى و علل آن( ترجمه و تفسیر نمط چهارم از اشارات شیخ الرّئیس)؛
30.صنع و ابداع( ترجمه و تفسیر نمط پنجم از اشارات شیخ الرّئیس)؛
31.غایات و مبادى( ترجمه و تفسیر نمط ششم از اشارات شیخ الرّئیس، آماده چاپ)؛
32.انسان و مذهب؛
33.فقه مقدّماتى(براى دانش‏جویان دانشگاه پیام نور)؛
34.فقه تخصّصى یك(براى دانش‏جویان دانشگاه پیام نور)؛
35.اقتصاد در مكتب توحید؛
36.خدا در قرآن؛
37.مبارزات ایدئولوژیك؛
38.ترجمه دعاى ابوحمزه ثمالى(كه در دوران اقامت در شیراز ترجمه و چاپ شد)؛
39.حق و باطل(مجموعه مقالات فصلنامه تخصّصى كلام اسلامى، آماده چاپ)؛
40.سیرى در اندیشه‏هاى علوى(آماده چاپ)؛
41.فاطمه، الگوى همه تاریخ(در دست تألیف).

در عین حال، صدها پایان نامه دكترا و كارشناسى حوزه و دانشگاه را راهنمایى كرده‏ام.

اكنون این‏جانب با بخش پژوهشى دانشگاه تهران در ارتباطم و برخى از طرح‏هاى نیمه كلان را در دست اجرا دارم.
با مجلّاتى از قبیل مجلّه تخصّصى كلام و مجلّه مكتب اسلام و...همكارى دارم. براى برخى از كنگره‏ها و مجامع علمى مقالاتى نوشته‏ام كه به چاپ رسیده است.

حجت الاسلام والمسلمين عبدالکريم  پاک نيا

او در سال 1341شمسي در شهر تبريز به دنيا آمد و در سال 1354 بعد از اتمام تحصيلات دوره ابتدايي دروس جديد،وارد حوزه علميه شد.پدرش حاج اسماعيل يکي از معماران متدين و عالم پرور آن شهر بود. عبد الکريم دروس مقدماتي حوزه و ادبيات عرب را،از اساتيد آن زمان در مدارس علميه طالبيه،صادقيه،حسن پادشاه و حاج صفر علي،فرا گرفت.با شتاب گرفتن انقلاب اسلامي ايران،در 29 بهمن 1356 در کنار ديگر طلاب درس را تعطيل،و همراه ساير اقشار مختلف جامعه به جمع انقلابيون پيوست.بعد از پيروزي شکوهمند انقلاب اسلامي ايران به تحصيل ادامه داد تا اينکه در سال 1359 براي تکميل تحصيلات خود در عرصۀ علوم اسلامي،به شهر مقدس قم هجرت کرد.کتاب هاي مطوّل،حاشيه ملا عبد الله،شرح باب حادي عشر را نزد شيخ محمد علي مدرس افغاني و سيد هاشم خوئي و شرح لمعه را در نزد شيخ علي پناه اشتهاردي و شيخ کريم ملاّئي تبريزي خواند.درس تفسير قرآن را از آيات عظام دکتر صادقي طهراني و جوادي آملي و دروس سطح عالي فقه و اصول را از بزرگاني همچون آقايان شيخ احمد پاياني،شيخ مصطفي اعتمادي،آقا سيد رسول طهراني و منطق و حکمت را نيز از آيت الله شيخ يحيي انصاري شيرازي و شيخ حسن مجد آموخت. درس خارج فقه و اصول را از محضر حضرات آيات شيخ جواد تبريزي،شيخ حسين وحيد خراساني،شيخ حسين نوري،سيد موسي زنجاني،شيخ مسلم ملکوتي و شيخ جعفر سبحاني بهره مند گرديد.در کنار تحصيل از سال 1371 به تدريس ادبيات،معاني و بيان،منطق،فلسفه مقدماتي،فقه و اصول و ساير دروس سطوح عالي پرداخت.همچنين از سال 1366 تاکنون در عرصه تبليغ به مناسب هاي مختلف در 15 استان کشور به فعاليت هاي تبليغي و خدمات در اين وادي اشتغال داشته است.بالاخره در کنار اين اشتغالات عمده ترين وقت خود را در عرصه پژوهش هاي علمي و تحقيقي در موضوعات مختلف ديني،تاريخي،تربيتي و اخلاقي- که بيشترين علاقه را داشت- صرف نمود.در اين راستا،از رهنمودها و تشويق هاي استاد محمود مهدي پور بهره بردحاصل تلاش هاي وي در قالب کتاب و مقاله،توسط ناشرين مختلف و يا در مطبوعات و رسانه هاي سراسري چاپ و منتشر شده است.مهمترين موضوعات اين آثار عبارتند از:سيره و سخن پيشوايان معصوم(ع)،مناسبت هاي مذهبي،شرح حال شخصيت هاي تاثير گذار در جهان اسلام،انديشه هاي اهل بيت(ع)در مسائل اخلاقي،عقيدتي،تربيتي،سياسي،فرهنگي و اجتماعي،مقالات قرآني، ياران اهل بيت(ع) و غيره.

كتب: ‏

پيامبر اکرم(ص)
1. تربيت در سيره امام مجتبي (ع) / نشر هجرت / 1382
2. جلوه هايي از نور قرآن / نشر مشهور / 1379
3. حقوق متقابل والدين و فرزندان / نشر کمال الملک / 1382
4. الخصائص الرضويه / نشر نسيم کوثر / 1384
5. آموزه هاي وحي در قصه هاي تربيتي / نشر فرهنگ اهل بيت (ع) / 1384
6. الخصائص الحسينيه (ويژگي هاي امام حسين) / انتشارات نسيم کوثر
7.الخصائص النبويه(ويژگي هاي پيامبر اعظم ص)/ انتشارات نسيم کوثر.
8.يک قرن وفاداري،زندگي نامه جابر بن عبدالله انصاري/ انتشارت پگاه انديشه.
9.نگاهي به ولادت و دوران کودکي پيامبر/ موسسه ياران امين.
10.خاطرات ماندگار،از خوبان روزگار،انتشارات فرهنگ اهل بيت(ع)
11.امام زمان(ع)سرچشمۀ نشاط جهان،انتشارات فرهنگ اهل بيت(ع).
12.الخصائص الجواديه ويژگي هاي امام جواد(ع)انتشارات نسيم کوثر.
13.طب النبي،(گفتار پيامبر اکرم ص در زمينۀ پزشکي،بهداشت،سلامت،زيبايي و....) / انتشارات فرهنگ اهل بيت(ع).
14.رهنمودهاي حضرت محمد(ص)براي درمان وسواس/ انشارات فرهنگ اهل بيت(ع).

مرحوم آیت الله حاج شیخ ابو طالب تجلیل تبریزى

تولد و دوران كودكی

آیت‌الله ابوطالب تجلیل در سال 1305 شمسی در تبریز و در خانواده‌ای مذهبی و علاقه‌مند به خاندان پاك پیامبر (ص) چشم به جهان گشود. پدرش حاج میرزاعلی‌اكبر مردی زاهد و مستجاب‌الدعوة و مادرش زنی پاكدامن و باوقار بود؛ به گونه‌ای كه رفتار و گفتار او در فرزندانش تأثیر زیادی گذاشته بود. خانواده ایشان به كسب معارف اسلامی و احترام به عالمان دینی، توجه ویژه‌ای داشت.

دوران تحصیل

پس از به پایان رساندن تحصیلات كلاسیك، به حوزه علمیه پای نهاد و تحصیلات مقدماتی خود را در تبریز آغاز كرد. در آن روزگار، در تبریز تحصیل علوم دینی رونق چندانی نداشت و شمار طلاب علوم دینی در مدارس علمیه آن شهر، بسیار كم و گذران زندگی آنها با مشقت فراوان همراه بود؛ اما اینها هیچ كدام تردیدی در روحیه آیت‌الله تجلیل به وجود نیاورد و او مصمم، تحصیلات دینی را پی می‌گرفت و از محضر استادان آن دیار بهره می‌برد. از میان این اساتید آیت‌الله الهی (برادر علامه طباطبایی) در رشد علمی و عملی او سهم به سزایی داشت و وی هماره از آن مرد بافضیلت به نیكی و عظمت یاد می‌كند.

پس از آن، برای تكمیل آموخته‌‌های خود در سال 1315 شمسی راهی قم شد تا از محضر استادان آن شهر عالم‌پرور نیز بهره ببرد. در قم مورد عنایت آیت‌الله حجت قرار گرفت؛ به گونه‌ای كه هزینه كتاب‌های او و نیز دادن حجره را شخصا به عهده گرفت. وی در كنار اشتغال به فقه و اصول، به علوم عقلی و حكمت نیز می‌پرداخت و همواره به شركت در جلسات درس اخلاق نیز اهتمام ویژه داشت. ایشان بسیاری از پیشرفت‌های خود را مدیون عنایت اهل بیت (ع) و خاكساری در درگاه آنان می‌داند.

استادان و دوستان

ایشان در طول سال‌های تحصیل، به محضر عالمان فرهیخته بسیاری شرفیاب شد. در تبریز، استاد برخی از درس‌های او، مرحوم آیت‌الله الهی (برادر علامه طباطبایی) بود كه آن استاد با عظمت، توجه ویژه‌ای به شاگرد خود نشان می‌داد و هماره او را از علوم و معارف بسیاری كه در سینه داشت، بهره‌مند می‌كرد و در كنار تدریس، به تربیت او نیز اهتمام ویژه‌ای داشت.

یك سال پس از حضور او در قم، علامه طباطبایی نیز به قم مشرف شد و آیت‌الله تجلیل ابتدا باقی مانده مباحث فقهی دوره سطح و سپس درس خارج فقه را در محضر او فرا گرفت. پس از آن در علوم عقلی و حكمت نیز، همواره در درس‌های او شركت جدی داشت. علامه نیز به شاگرد مستعد خود علاقه بسیار نشان می‌داد؛ آن گونه كه فقه را به صورت خصوصی به او یاد می‌داد.

علاوه بر اینها، از درس آیات عظام: حجت، بروجردی و امام خمینی (ره) نیز استفاده می‌كرد و تقریرات درس آنان را بعدها به چاپ رساند. او همواره استادان خود را در زهد و تقوا و بصیرت سرآمد می‌داند و خاطرات فراوانی از آنها به یاد دارد كه خود، بخشی از حافظه حوزی امروز محسوب می‌شد.

وی از آیت‌الله مرعشی نجفی – دیگر استاد خود در فقه و اصول – اجازه روایت كسب كرده و در درس اخلاق امام خمینی نیز شركت جسته است. او در مدت تحصیل خد به نجف اشرف و دیگر عتبات عالیات مشرف شد و در آن جا نیز مورد عنایت آیت‌الله العظمی خوئی قرار گرفت.

از دوستان ایشان در دوران تحصیل می‌توان به آیت‌الله احمدی میانجی اشاره كرد.

فعالیت‌های علمی و فرهنگی

خدمات آیت‌الله تجلیل در عرصه علم و فرهنگ بسیار است. او از كسانی است كه به دستور آیت‌الله بروجردی به بازنویسی كتاب وسائل‌الشیعه مبادرت ورزید. در زیارت عتبات عالیات، آیت‌الله خویی نوشته‌های خود درباره‌ وسایل‌الشیعه و اضافات آن را به او سپرد تا به دست مرحوم بروجردی برساند.

با ارتحال آیت‌الله العظمی بروجردی وی رسما درس خود را آغاز كرد و بیش از سی سال به تدریس درس خارج اشتغال داشت. او در این راه شاگردان بسیاری را تربیت و به عالم اسلام تقدیم كرده است. علاوه بر این، آیت‌الله تجلیل با سخنرانی‌های خود را در ایام تبلیغ و غیر آن در نقاط مختلف به ارشاد مردم پرداخته است.

ایشان تاكنون تالیفات بسیاری از خود بر جای نهاده است كه به شرح زیر است:

1. رساله حجّیه الشهره
2. معجم الثقات و ترتیب الطبقات
3. من هوی المهدی
4. تكلمه الاحادیث اثبات الهداه
5. براهین المعارف الالهیه و العقاید الحقّه الامامیه
6. رساله فی علم الامام
7. اسلوب تعامل الامام الكاظم فی قبال الفقهاء العامه
8. رساله من حب الله
9. رد الشبهات حول الشیعه
10. البراهین الساطعه علی اعتقادات الامامیه
11. المعجم الجامع للمحاسن و المساوی المرویه عن محجج الله فی الاسلام
12. دایره المعارف الاسلامیه فی المحاسن و المساوی الانسانیه
13. رساله فی حكم سهم الامام فی زمان الغیبه
14. مدارك الفقه الحج و العمره
15. المناسك التحقیقیّه
16. تصنیف هفده جلد از مجلدات احقاق الحق
17. مخطوطات تنزیه الشیعه الاثنی عشریه عن الشبهات الواهیه
18. فوائد فقیهه و اصولیه
19. ارزش‌ها و ضداررش‌ها در قرآن
20. اسلام‌ شناسی
21. مبانی اعتقادی اسلام
22. راههای خداشناسی در طبیعت
23. پایه‌های علمی و منطقی عقاید اسلامی
24. پاسخ‌های ما به اشكالات دینی
25. آنچه حجاج باید بدانند
26. رساله عملیّه توضیح المسائل
27. مناسك حج
28. پندهای پیغمبر اكرم (ص) به ابوذر غفاری
29. منطق ریاضی
30. ردّ عقاید وهابی‌ها و نقد و بررسی كتاب محمد بن عبدالوهاب
31. یادداشت‌های حقوقی
32. تفسیر اللغات المشكله فی القرآن
33. پاسخ‌های اشكالات دینی طرح شده به اساتید معارف دانشگاه‌ها
34. ترجمه و تلخیص: المقارنات التشریحیه در حقوق تطبیقی
35. كتاب البیع (تقریرات مرحوم آیت الله حجت كوه كمری)
36. التعلیقات التحقیقه علی كتاب البیع
37. التعلیقات الاستدلالیه علی العروه الوثقی
38. التعلیقات الستدلالیه علی تحریر الوسیله
39. تقریرات ابحاث آیت الله العظمی بروجردی فی المباحث الفقهیه
40. تقریرات ابحاث آیت الله العظمی بروجردی فی المباحث الاصولیه
41. تقریرات ابحاث آیت العظمی الحجه الكوه كمری فی الصلاه
42. تقریرات ابحاث الحجه الكوه كمری فی المباحث الاصولیه

تقریرات درس‌های ایشان به قلم بعضی از فضلا و شاگردانش اینهاست:
1. مباحث الفاظ
2. مباحث عقلیّه و اصول عملیّه
3. كتاب الطهاره (2 جلد)
4. كتاب الصلاه (5 جلد)
5. كتاب النكاح
6. كتاب الایمان و النذور و الكفارات
7. كتاب المتاجر المكاسب المحرمه و البیع و الخیارات (2 جلد)
8. درس‌های الرجال
9. فقه مناسك الحج

فعالیت‌های سیاسی

وی در طول دوره‌‌ی تحصیل و تدریس خود از خدمات و فعالیت‌های سیاسی نیز بازنماند. او با حمایت از امام خمینی در مسائل سیاسی و افشای ماهیت رژیم شاه خدمات شایانی را انجام داد.

از فعالیت‌های و در این عرصه عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و شركت در جلسات آن و امضای اعلامیه‌های آن بوده است. وی از جمله كسانی بود كه طرح اعتصاب عمومی را در كشور به راه انداختند تا جلوی فعالیت‌های پلید رژیم طاغوت را بگیرند.

همچنین او با ارسال نزدیك به 1700 نامه به دوستان و آشنایان و افراد مذهبی، آنان را به قیام عمومی و مبارزه با رژیم پهلوی و پذیرش جمهوری اسلامی فراخواند كه این از نقاط و جلوه‌های ویژه‌ی زندگی سیاسی او به شمار می‌آید.

ایشان در سن هشتاد و هشت سالگی دار فانی را وداع گفتند.

علامه محمد تقي جعفري (ره)
استاد علامه محمد تقي جعفري قدس سره به سال 1304 خورشيدي در شهر تبريز متولد شد و پس از تحصيلات عاليه علوم اسلامي در شهر تبريز، طهران، قم و نجف اشرف در محضر آيات عظام، ميرزا فتاح شهيدي، شيخ محمدرضا تنكابني، شيخ كاظم شيرازي، سيد عبدالهادي شيرازي، سيد ابوالقاسم خويي و سيد محسن حكيم كسب فيض نمود.

تا حال حاضر بيش از هشتاد اثر از آثار استاد به طبع رسيده است و چاپ بعضي از آنان همچون شرح مثنوي در 15 جلد مكرر را تجديد گرديده است. ضمناً تحت نظارت ايشان و طي 12 سال كاملترين كشف الابيات مثنوي مولوي در 4 جلد رحلي تحت عنوان «از دريا به دريا» منتشر شده است.
از آثار برجسته ايشان شرح و تفسير بر نهج البلاغه مي باشد كه 27 جلد آن به زبان فارسي چاپ و منتشر شده است. ديگر اثر نفيس استاد جعفري، در زمينه بررسي و مقايسه افكار مولانا با فلسفه ها و جهان بيني هاي شرق و غرب مي باشد كه تحت عنوان مولوي و جهان بيني ها چاپ شده است.
در زمينه حقوق بشر و مقايسه آن با حقوق بشر در اسلام، كتاب مفصل و مشروحي به قلم ايشان منتشر شده كه نظريات جديد آن در كنفرانس اسلامي طرح ومورد استفاده قرار گرفته است. كتاب مزبور به زبان انگليسي نيز ترجمه و چاپ شده است و به زبان ژاپني توسط يكي از اساتيد دانشگاه ناكويا در دست ترجمه است.
بيش از 60 كتاب و مقاله ديگر استاد علامه جعفري هنوز منتشر نشده و در آينده به طبع خواهند رسيد. كه به اين ترتيب مجموعه آثار منتشر نشده ايشان متجاوز از 150 عنوان مي گردد. كتاب هاي ايشان در زمينه هاي: فقه، علوم سياسي، روان شناسي، علوم تربيتي، معارف اسلامي، نظريه زيبايي و هنر در اسلام مباحث فلسفي و كلامي، مشحون از آرا و نظريات ابتكاري و بديع است.
تاكنون ده ها نويسنده، استاد و محقق و متفكر از سراسر جهان با ايشان مذاكرات علمي داشته اند كه بيش از 50 فقره از اين مذاكرات در 2 جلد كتاب تحت عنوان «تكاپوي انديشه ها» منتشر شده است.
لازم به ذكر است كه مكاتبات علمي علامه جعفري با برتراند راسل فيلسوف شهير انگليسي كه طي آنها، استاد جعفري به برخي از نظريات راسل انتقاد وارد ساخته، در بعضي از كتاب هاي ايشان مثل: نقد و بررسي افكار راسل، توضيح و بررسي مصاحبه راسل ـ وايت مكرر به چاپ رسيده است. همچنين كتابي تحت عنوان «بررسي و نقد سرگذشت انديشه ها» حاوي تحليل و نقد نظريات آلفرد نورث وايتهد پدر منطق رياضي كه يكي از بزرگترين فلاسفه اروپا مي باشد، چاپ و منتشر شده است.
ضمناً كتاب هايي به قلم ايشان در نقد و تحليل فلسفه پوزيتيويستي و نئوپوزيتيويستي معاصر غرب چاپ و منتشر شده است. كه از آن جمله مي توان به شرح و نقد نظريات كانت، هگل، دكارت و ديويد هيوم اشاره نمود.
استاد فقيد علامه محمد تقي جعفري (ره) بر اثر بيماري در تاريخ 25/8/1377 به رحمت ايزدي پيوست. روحش شاد و يادش گرامي باد.

فهرست آثار علامه محمدتقي جعفري (قدس سره)

در فقه:
1ـ رسائل فقهي كه شامل مطالب زير است:
ـ طهارت اهل كتاب
ـ ذبايح اهل كتاب
ـ عدم انحصار زكات در موارد نه گانه
ـ قاعده لاضرر و لاضرار
ـ حليت و حرمت گوشت انواع حيوانات
ـ حقوق حيوانات در فقه اسلامي
ـ كيفر سرقت در اسلام
ـ مقايسه حقوق بشر در اسلام و غرب
ـ بحثي درباره امر به معروف و نهي از منكر
ـ حرمت سقط جنين
ـ مسئوليت مدني ناشي از جرم كودكان بزهكار در فقه و حقوق اسلامي
2ـ حقوق جهاني بشر از ديدگاه اسلام و غرب (فارسي و انگليسي)
3ـ الرضاع

در فلسفه:
1ـ جبر و اختيار
2ـ مجموعه مقالات كه شامل موضوعات زير است:
ـ برهان كمالي دكارت بر وجود خداوند
ـ برهان كمالي (وجويي) در اثبات خدا
ـ هدف زندگي
ـ مقدمه اي بر مفهوم فلسفه مالكيت
ـ حركت و تحول
ـ حركت و تحول از ديدگاه قرآن
ـ طبيعت و ماوراي طبيعت
ـ علم در خدمت انسان
ـ رابطه علم و حقيقت
ـ علم و عرفان از ديدگاه ابن سينا
ـ علم از ديدگاه اسلام
ـ اميد و انتظار
3ـ ارتباط انسان و جهان
4ـ ايده آل زندگي و زندگي ايده آل
5ـ نقد نظريات ديويد هيوم در چهار موضوع فلسفي
ـ مفاهيم و انديشه هاي مجرد
ـ خويشتن
ـ عليت
ـ استي و بايستي
7ـ بررسي و نقد برگزيده افكار راسل
8ـ زيبايي وهنر از ديدگاه اسلام
9ـ حكمت اصول سياسي اسلام (فلسفه سياسي اسلام) اين كتاب ترجمه و تفسير فرمان مبارك حضرت امير المؤمنين (ع) به مالك اشتر است.
10ـ بررسي و نقد كتاب (سرگذشت انديشه ها) كه مهمترين كتاب آلفرد نورث وايتهد در فلسفه مغرب زمين است.
11ـ پيام خرد،‌ اين كتاب حاوي تعدادي از سخنراني هاي بين المللي مي باشد كه به عنوان نمونه مي توان به سخنان ايشان تحت عنوان (تقسيم بندي فلسفه ها) در يونان در دانشگاه آتن اشاره نمود.
پس از اين سخنراني و بيان اين تقسيم بندي جديد در فلسفه، آقاي پروفسور «موچوبولوس» استاد بزرگ فلسفه در دانشگاه آتن درباره استاد علامه جعفري اين مطالب را بيان كرد: همان گونه كه در معرفي استاد گفتم: ايشان بسيار عميق به مسائل مي نگرند. امروز شما آقايان و خانم ها با سخنراني علامه جعفري مي توانيد اين موضوع را تأئيد كنيد كه استاد علامه جعفري تقسيم بندي جديدي را كه براي علم و فلسفه و انواع آن مطرح كرده اند بسيار جالب است و با توجه به افكار ايشان مي توان خطوط اصلي فلسفه و وظايف آينده فيلسوف را تعيين كرد.
12ـ فلسفه دين
13ـ تحقيقي در فلسفه علم
14ـ فلسفه و هدف زندگي
15ـ فلسفه و نقد سكولاريزم
16ـ مقدمه اي بر فلسفه
17ـ مولوي و جهان بيني ها
18ـ تعاون الدين و العلم
19ـ الامر بين الامرين
20ـ نهايت الادراك الواقعي بين الفلسفه القديمه و الحديثه
21ـ آفرينش و انسان
22ـ موسيقي از ديدگاه فلسفي و رواني

در عرفان:
1ـ عرفان اسلامي
2ـ آيا شريعت طريقت و حقيقت با يكديگر متفاوتند؟
3ـ نيايش امام حسين (ع) در صحراي عرفات (به زبان فارسي و عربي)
4ـ تفسير و نقد و تحليل مثنوي (15 جلد)
5ـ حضرت علي (ع) و عرفان
6ـ علل و عوامل جذابيت سخنان مولوي

در علم النفس:
1ـ آيا جنگ در طبيعت انسان است؟
2ـ وجدان

در معارف اسلامي:
1ـ ترجمه و تفسير نهج البلاغه (27 جلد)
2ـ ترجمه كامل نهج البلاغه (1 جلد)
3ـ انسان در ديدگاه قرآن
4ـ مبدا اعلا
5ـ امام حسين (ع) شهيد فرهنگ پيشرو انسانيت
6ـ شناخت انسان در تصعيد حيات تكاملي
7ـ علم از ديدگاه علي
8ـ علم و دين در حيات معقول
9ـ اخلاق و مذهب
10ـ شناخت از ديدگاه علمي و قرآن

در ادبيات و تحقيقات در مباني آنها:
1ـ سه شاعر (حافظ، سعدي، نظامي)
2ـ حكميت و اخلاق و عرفان در شعر نظامي گنجوي (به زبان فارس يو روسي)
3ـ تحليل شخصيت خيام (بررسي آرا فلسفي، ادبي، علمي و ديني)
4ـ از دريا به دريا (كشف الابيات مثنوي مولوي در 4 جلد)

در مباحث علمي:
1ـ عمل تجويد ذهن
2ـ بحثي در قانون تعادل در روش تجزيه اي و تركيبي
3ـ دانش ها و ارزش ها در مجراي قوانين علمي

در مديريت:
1- انگيزش مديريت در اسلام و نقد انگيزش هاي معاصر

در فرهنگ:
1ـ فرهنگ پيرو ـ فرهنگ پيشرو
2ـ طرحي براي انقلاب فرهنگي

حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ یعقوب جعفری
احجه الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ یعقوب جعفری (جعفری نیا) فرزند محمد حسین در 11 بهمن ماه 1325 در شهر مراغه در یک خانواده متوسط مذهبی به دنیا آمد و از سن 6 سالگی در یکی از مکتب خانه­های قدیمی شهر به خواندن قرآن مشغول شد و پس از آن در حوزه علمیه مراغه به تحصیل ادبیات فارسی و عربی و متون درسی پرداخت و تا کتاب معالم الاصول را در آنجا خواند. برخی از اساتید ایشان در آن زمان عبارت بودند از: مرحومان شیخ رضا ماجدی و شیخ حسین پیش- نماز و شیخ احمد امینی و شیخ حسین هبتی.
وی درسال 1342 به حوزه علمیه قم عزیمت کرد و ادامه تحصیل داد. برخی از اساتید ایشان در سطح عبارت بودند از: آیت الله آقای حاج شیخ محسن دوزدوزانی، آیت الله آقای حاج سید یوسف مدنی، آیت الله آقای شیخ ید الله دوزدوزانی، آیت الله آقای ستوده، آیت الله آقای مکارم، آیت الله آقای سبحانی و مرحوم آیت الله آقای سید رضا صدر.
همچنین اساتید ایشان در دروس خارج که حدود 15 سال ادامه داشت عبات بودند از مرحومان آیت الله شیخ هاشم آملی، آیت الله فیروز آبادی، آیت الله شیخ کاظم تبریزی، آیت الله شریعتمداری و آیت الله گلپایگانی. و نیز از دروس آیت الله میرزا جواد تبریزی و آیت الله وحید خراسانی هم استفاده کرد و در دروس عقلی از شهید مفتح و آقای انصاری شیرازی و آقای حسن زاده آملی بهره برد.
در کنار خوشه چینی از دانش این بزرگان، خود نیز به تدریس بعضی کتاب­های درسی پرداخت و همزمان در سال­های 50 تا 56 چندین سال در دار التبلیغ اسلامی که در آن زمان برنامه­های منظمی داشت درس خواند و دوره عالی آن را گذراند و در آنجا از محضر اساتیدی مانند شهید مطهری و مرحوم صدر بلاغی و مرحوم سید مرتضی شبستری و مرحوم آیت الله حاج میرزا باقر ملکی میانجی و مرحوم آیت الله شیخ اسحاق آستارایی و نیز آیت الله مکارم و آیت الله سبحانی و آیت الله شبیری زنجانی و دیگران استفاده کرد.
از حدود سال 1346 با مطالعه آثار نویسندگان بزرگ مذهبی و روشنفکران آن عصر و برخی از ترجمه­های کتاب­های خارجی و آشنایی باشیوه نگارش، دستی به قلم برد و مقالاتی نوشت که اولین مقاله وی در نشریه مسجد اعظم چاپ شد، تا بالاخره وقت بیشتری را برای مطالعه و تحقیق و نوشتن صرف کرد و مقالات بسیاری را در مجلات مختلف نوشت و سردبیر مجله نسل نو شد که در آن زمان از سوی دارالتبلیغ اسلامی در سطح جوانان منتشر می­شد و با استقبال فراوانی روبرو بود. بعدها نیز سردبیری مجله مکتب اسلام و مجله تخصصی کلام اسلامی را بر عهده داشت.
همزمان با این فعالیت­های علمی و حوزوی، همواره در موسم­های تبلیغی مانند ماه­های رمضان و محرم و صفر به تبلیغ می­رفت وبیشتر در مساجد و مجالس شهر مراغه انجام وظیفه می­کرد.
حجه الاسلام جعفری علاوه بر فقه و اصول، در مطالعات و تحقیقات خود در آغاز بیشتر به رشته تاریخ گرایش داشت و در این رشته کتاب­هایی را نوشت که بعضی از آنها چاپ شده است مانند: خوارج در تاریخ، مسلمانان در بستر تاریخ، بینش تاریخی قرآن، بینش تاریخی نهج البلاغه، و مقالاتی در تحلیل برخی از وقایع تاریخی. همچنین چندین دوره در مرحله کارشناسی ارشد رشته تخصصی تاریخ در حوزه علمیه تدریس کرده است.
پس از آن در مطالعات خود به سوی علم کلام و تاریخ علم کلام و ملل و نحل گرایش یافت و در این رسته نیز کتاب­های متعدد و مقالات بسیاری نوشت و در این مرحله بود که مجله کلام اسلامی از سوی موسسه امام صادق علیه السلام وابسته به آیت الله سبحانی، زیر نظر ایشان منتشر می­شد و نیز در این مرحله به تصحیح برخی از متون کلامی متقدمان پرداخت که از جمله آنها می­توان از کتاب شرح جمل العلم از سید مرتضی و کتاب مناهج الیقین از علامه حلی که هر دو با پاورقی­های مفصل ایشان به زبان عربی چاپ شده است، نام برد.
سپس سیر فکری ایشان به سوی قرآن و علوم قرآنی و در نهایت تفسیر قرآن تغییر جهت یافت و مطالعات خود را در تفسیر و علوم قرآنی متمرکز کرد و نتیجه آن علاوه بر ده­ها مقاله در این موضوع که در مجلات مختلف چاپ شده است، چندین کتاب است که از جمله آنها می­توان از کتاب سیری در علوم قرآن، پژوهشی درباره صابئین، رسم الخط مصحف، سیمای امام علی در قرآن، تفسیرسوره یوسف و از همه مهمتر مجلدات تفسیر کوثر نام برد که هم اکنون نیز به نوشتن آن مشغول هستند، تفسیر کوثر که یک تفسیر ترتیبی از اول قرآن تا آخر آن است با روش خاص و با توجه به نیازهای روز نگاشته می­شود و تا کنون شش جلد آن منتظر شده و پیش بینی می­شود که به خواست خدا در ده جلد تمام شود. به خاطر نگارش این تفسیر و سایر فعالیت­های قرآنی، در سال 1380 در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم تهران، طی مراسمی ایشان از خادمان قرآن معرفی شدند و توسط رئیس جمهور لوح تقدیر و جایزه به ایشان داده شد.
حجه الاسلام جعفری نیا درباره انگیزه خود در نگارش این تفسیر، چنین اظهار داشتند:
«باید بگویم همواره معتقد بودم که با نزول قرآن سفره­ای از آسمان در زمین گسترده شده که بشر را در طول نسل­ها و قرن­ها به میهمانی فرا می­خواند و مائده­های خود را در اختیار همگان می­گذارد و انسان در هر عصری می­تواند به اندازه گنجایش استعداد و سعه وجودی خود از این خوان پر خیر و برکت تغذیه کند و بهره گیرد و قرآن مانند باران رحمتی است که هر کسی می­تواند به مقدار ظرفیتی که دارد آن را در خود جای دهد، انزل من السماء ماء فسالت اودیه بقدرها.
البته در طول تاریخ، اندیشمندان بسیاری در کنار این خوان نعمت نشسته­اند و عمر خود را با آن سپری کرده­اند و کوشیده­اند که یافته­های خود را به دیگران منتقل سازند و نتیجه آن، نگارش تفاسیر با ارزشی شده که ازآنها به یادگار مانده است و ما اکنون میراث دار مجموعه­ای گران سنگ از تفاسیر گوناگونی هستیم که حاصل تلاش فرزانگانی است که خود را در خدمت قرآن قرار داده­اند وسالیان بسیاری از عمر خود را به تفسیر و توضیح و کشف و بین آیات قرآنی گمارده­اند و ثروتی عظیم و ماندگار برای ما پیش کش کرده­اند. ولی حقیقت این است که با وجود تمام این تفاسیر پرارزش، هنوز هم گنجینه پایان ناپذیر علوم و معارف قرآنی انباشته از نکات فراوانی است که کشف و استخراج آنها تعمقی دوباره و نگرشی تازه را طلب می­کند. و میدان برای پژوهندگان و جویندگان بعدی همواره باز است که همت گمارند و به اندازه درک و فهم خود در این دریای ناپیدا کرانه غور کنند و مطالب تازه­ای بدست آورند. کم ترک الاول للآخر.
بخصوص اینکه هر عصری زبان خاص و ادبیات خاص و نیازهای خاصی دارد و لازم است که در هر عصری تفسیرهای جدید و جدیدتری برای قرآن نوشته شود که ضمن وفاداری به مفاهیم قرآنی و پرهیز از تفسیر به رای، معارف بلند آن، مطابق با نیازهای عصر و با زبان روز ارائه شود.
نگارش تفسیرکوثر برای رسیدن به چنین هدفی بوده است، ولی آیا این توفیق را به دست آورده است؟ پاسخ آن بر عهده صاحبنظران است.».

كتب: ‏

بینش تاریخی قرآن
بینش تاریخی نهج البلاغه
سیری در علوم قرآن
مسلمانان در بستر تاریخ
خوارج در تاریخ
پژوهشی درباره صابئین
رسم الخط مصحف
سیمای امام علی در قرآن
گنجینه های غیب (تفسیر سوره انعام)
از قعر چاه تا قصر شاه ( تفسیر سوره یوسف)
تاریخ اسلام از منظر قرآن
جنگهای پیامبر(ص)به روایت قرآن
امام علی(ع) و قاسطین
بررسی نظریه «صرفه» دراعجاز قرآن
تفسیر کوثر جلد اول
تفسیر کوثر جلد دوم
تفسیر کوثر جلد سوم
تفسیر کوثر جلد چهارم
تفسیر کوثر جلد پنجم
تفسیر کوثر جلد ششم
تفسیر کوثر جلد هفتم

حجت الاسلام والمسلمين رسول جعفريان
رسول جعفريان در سال 1343 هجرى شمسى در«خوراسگان» از توابع اصفهان پاى به دنيا آمد دوره دبستان را در زادگاهش گذراند و سپس براى ادامه تحصيل به اصفهان آمد و دوره راهنمايى را در اين شهر آغاز کرد. پس از چندى تحت تأثير سفرهاى تبليغى مبلغان حوزه علميه قم و کلاس هاى روخوانى قرآن در خوراسگان به دروس دينى علاقه مند شد و از آن پس به مدرسه ذوالفقار رفت و مطالعه دروس جديد را در مدارس شبانه ادامه داد.وى در مدت اقامت در اصفهان،به صورت آزاد از مدارس دينى ديگرى چون«نيماورد»،«نوريه»،«وجده کوچک» استفاده مى کرد.
رسول جعفريان در سال 57 هجرى شمسى و در آستانه پيروزى انقلاب، براى ادامه تحصيلات حوزوى، راهى شهر مقدس قم شد. نخست به مدرسه خان رفت و سپس در مدرسه رسالت، به ادامه تحصيل پرداخت.وى در قم از درس اساتيدى چون آيت الله جوادى آملى، آيت الله مصباح يزدى، آيت الله ممدوحى، آيت الله گرامى و نيز آيت الله جعفر مرتضى جبل عاملى کسب فيض کرد. سال 58 هجرى شمسى با آثار و موسسه آيت الله مصباح يزدى آشنا شد و در کلاسها و دوره آموزشى آن موسسه شرکت کرد و با بازگشايى دانشگاهها، در سال 59 هجرى شمسى به تدريس معارف اسلامى و تارىخ اسلام در دانشگاههاى اصفهان و تهران مشغول شد. اولين اثر استاد جعفريان در سال 64 هجرى شمسى تحت عنوان«پيش درآمدى بر شناخت تاريخ اسلام»منتشر شد و از آن پس تاکنون، ضمن همکارى با موسسات پژوهشى و تأسيس کتابخانه اسلام و ايران در قم، به کوشش هاى پى گير خود در زمينه تأليف،تصحيح، ترجمه و نيز تحقيق در تاريخ اسلام، ايران و تشيع همچنان ادامه مى دهد.

كتب: ‏

1. پيش درآمدى بر تاريخ اسلام
2. دخالت انگليس در واقعه مشروطه
3. ذهنيت غربى در تاريخ معاصر ما
4. بست نشينى مشروطه خواهان در سفارت انگليس
5. افسانه تحريف قرآن
6. آشنايى مقدماتى با روش تحقيق در تاريخ
7. مرورى بر زمينه هاى فکرى التقاط جديد در ايران
8. تاريخ تشيع در ايران از آغاز تا قرن هفتم هجرى
9. مقدمه اى بر تاريخ حديث
10. ارزيابى مناسبات فکرى آيت الله مطهرى و دکتر على شريعتى
11. حيات فکرى سياسى امامان شيعه
12. بررسى و تحقيق در جنبش مشروطيت
13. دين و سياست در عصر صفوى
14. تاريخ اسلام و ايران تا پايان قرن چهارم هجرى
15. قصه خوانان در تاريخ اسلام
16. نزاع سنت و تجدد
17. تاريخ تشيع در رى
18. انديشه تفاهم مذهبى در قرن ششم و هفتم هجرى
19. جغرافياى تاريخى و انسانى شيعه
20. مرجئه، تاريخ و انديشه
21. عللى بر افتادن صفويان
22. مناسبات فکرى و فرهنگى معتزله و شيعه
23. نماز جمعه، زمينه هاى تاريخى و آگاهى هاى کتابشناسى
24. تاريخ تحول دولت و خلاقت (از بر آمدن اسلام تا بر افتادن سفيانيان )
25. على بن عيسى اربلى و کتاب کشف الغمه
26. تاريخ سياسى اسلام (سيره رسول خدا صلى الله عليه وآله و سلم )
27. احوال و آثار بهاء الدين محمد اصفهانى، مشهور به فاضل هندى
28. تاريخ سياسى اسلام، تاريخ خلفا و شرح و تحليل وقايع سياسى – اجتماعى
29. آثار اسلامى مکه و مدينه
30. دنباله جست و جو در تاريخ تشيع
31. منابع تاريخ اسلام
32. مقالات تاريخى( جلدهاى 11 – 1)
33. تاريخ ايران اسلامى (دفتر اول ، از پيدايش اسلام تا ايران اسلامى )
34. تاريخ ايران اسلامى ( از يورش مغولان تا زمان ترکمانان )
35. صفويه در عرصه دين، فرهنگ و سياست جلد يکم
36. صفويه در عرصه دين، فرهنگ و سياست جلد دوم
37. صفويه در عرصه دين، فرهنگ و سياست جلد سوم
38. تحليلى از تحولات فکرى سياسى پس از رسول خدا(ص)
39. تاريخ و سيره سياسى امير مؤمنان على بن ابيطالب(ع)
40. تأملى در نهضت عاشورا
41. جريان ها و سازمان هاى مذهبى سياسى ايران (سالهاى 1357 – 1320 هجرى شمسى)
42. سلطان محمد خدا بنده... الجايتو» و تشيع امامى در ايران
43. تاريخ تشيع در ايران(تا قرن دهم)جلد يکم
44. تاريخ تشيع در ايران (تا قرن دهم)،جلد دوم
45. تاريخ تشيع در ايران (تا قرن دهم)،جلد سوم
46. بحران آذربايجان: (1325 – 1324هجرى شمسى)
47. برگ هايى از تاريخ حوزه علميه قم
48. الحياة الفکريه و السياسيه لائمه اهل البيت
49. القرآن و دعاوى التحريف
50. با کاروان ابراهيم
51. با کاروان عشق
52. به سوى ام القرى
53. کربلا از آغاز تا پایان

متفرقه: ‏

تحقيق، ترجمه و کوشش در نشر
1. بقا و زوال در کلمات امام على(ع)
2. ده رساله فيض کاشانى
3. رساله سياسى در تحليل علل سقوط دولت صفويه
4. کتابخانه ابن طاوس
5. رساله در شرح حال ميرزاى شيرازى
6. فرائد الفوائد
7. تاريخ دخانيه
8. فتوح الحرمين(توصيف آثار تاريخى مکه و مدينه و فلسفه مناسک حج)
9. سفرنامه مکه
10. ترجمه اناجيل اربعه
11. المبعث و المغازى
12. نزهه الزاهد و نزهه العابد
13. ترجمه و شرح و نقد سفر پيدايش تورات
14. ذخيرة الاخره (تأليف به سال 596 هجرى)
15. تشيع در اندلس
16. تاريخ محمدى
17. تاريخ دخانيه يا تاريخ تحريم تنباکو
18. نقد و بررسى سيره نبوى
19. بخش هاى برجاى مانده کتاب فضائل على بن ابيطالب و کتاب«الولاية» اثر: محمد بن جرير طبرى.
20. جامعه شيعه نخاوله در مدينه منوره
21. انقلاب الاسلام بين الخواص و العوام
22. الحاوى فى رجال الشيعه الاماميه
23. دولت عثمانى از اقتدار تا انحلال
24. رسائل حجابيه جلد يکم
25. رسائل حجابيه جلد دوم
26. رويکرد«الصحيح» به سيره رسول خدا (ص)