حضرت‌ آيت اللّه لطف‏اللّه  صافى  گلپايگانى

تولد
آية‌حضرت آيت اللّه العظمى آقاى حاج شيخ لطف‏اللّه صافى(مد ظله العالى)، فقيه، اسلام شناس و انديشمند بزرگ معاصر، در سال 1337 هـ.ق، در شهر گلپايگان، قدم به صحنه هستى نهاد.

والدين‏
پدر او عالم عارف، مرحوم آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى، (متولد 1287 هـ.ق) بود كه علاوه بر تخصّص، تحقيق، تأليف و تدريس در گرايش‏‏هاى مختلف علوم اسلامى مانند فقه، اصول، كلام، اخلاق، حديث و ... ، در زمينه هنرهاى ارزشمندى چون شعر و خوشنويسى نيز سرآمد بود. زهد، تقوى، عشق به ولايت و فضيلت‏هاى علمى اخلاقى آن بزرگ مرد، از يك سو و مواضع قدرتمندانه او در سنگر امر به معروف و نهى از منكر و جبهه گيرى‏هاى صريحش در برابر افكار انحرافى، غيرمتديّنان، ظالمان و جابران آن روزگار از سويى ديگر، هر قدر كه مردم گلپايگان را شيفته و مطيع محض او مى‏نمود، هيأت حاكمه، خوانين و زورگويان را در برابرش شكننده‏تر مى‏كرد؛ چنان كه آنها هميشه او را سدّ راه اعمال خلاف شرع و بدعت‏گذارى‏هاى خود ديده و تا زنده بود از غيرت دينى و خشم الهى او مى‏ترسيدند.

آفتاب عمر آن عالم جليل القدر در افق عصر 27 رجب سال 1378 هـ.ق، مصادف با شب شهادت حضرت امام موسى كاظم، عليه السلام، غروب كرد.

مادر او بانوى فاضله، شاعره و عاشق اهل بيت، عليهم ‏السّلام، فاطمه خانم، دختر حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد على، بود.

از ويژگى‏هاى بزرگ معنوى، اخلاقى، كه در وجود آن مرحومه، متبلور بود، مى‏توان به تعبد، اخلاص، تقوى، معرفت به حضرت حق، شجاعت، صراحت لهجه، شوهر دارى كم‏نظير و اهتمام در تربيت كودكان، راز و نياز خاشعانه و ذكر و دعا و نماز شب اشاره كرد.

تحصيلات‏
آيت اللّه العظمى صافى، در نوجوانى قدم به وادى علم و معنويت، حوزه، نهاد و ميهمان صفاى حلقه‏هاى صميمى درس و بحث و مَحرَم شور وصف‏ناپذير مناجات نيمه شب پاكباختگان حوزه شد. ابتدا در گلپايگان، كتب پايه ادبيات عرب را نزد عالم جليل القدر، مرحوم آخوند ملا ابوالقاسم مشهور به «قطب» آغاز كرد و ادامه مباحث ادبيات، كلام، تفسير، حديث، فقه و اصول را تا پايان سطح در همان‏جا پى گرفت و در اين مدت حجم وسيع كتب مهم رشته‏هاى مذكور را نزد پدر بزرگوارش، حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى آموخت. در سال 1360 هـ.ق، گلپايگان را با دنيايى از خاطره‏هاى شيرين دوران كودكى و نوجوانى و لذت حضور در كنار پدر و مادرى مهربان و دلسوز، كه اكنون از حسرت فراق او پريشان بودند، ترك كرد و رنج مشكلات هجرت به قم را پذيرا شد، تا با حضور در مجلس درس و بحث اساتيد بزرگ حوزه علميه قم به تكميل تحصيلات و تحقيقات خود بپردازد.

ايشان چند سال بعد به نجف اشرف مشرف شد و در آن‏جا نيز از محضر مراجع عاليقدر آن حوزه، براى يك سال بهره‏مند گشت.

هوش و استعداد فوق‏العاده و تلاش و جديّت در امر تحصيل او را مورد علاقه خاص اساتيد بزرگ قم و نجف قرار داد. حضرت آيت اللّه العظمى صافى پس از آن مجدداً به قم بازگشتند و بيش از پانزده سال حلقه‏نشين مجلس درس و بحث و اخلاق و عرفان مرجع پرافتخار شيعه، حضرت آيت اللّه العظمى بروجردى و نيز يكى از مشاورين ويژه و برجسته و از اصحاب خاص استفتاء آن بزرگوار گشت و آن مرحوم، نظر به توانايى والاى علمى آيت اللّه العظمى صافى، پاسخگويى به سوالات مهم و حساسى از فقه و كلام شيعى و نيز نگارش كتاب ارزشمندى درباره مهدويّت را كه منتخب‏الاثر نام گرفت، به ايشان واگذار كردند.

از اساتيد مهم آن بزرگوار در قم، مراجع تقليد، آيات عظام: سيد محمّد تقى خوانسارى، حجّت، صدر، بروجردى و در نجف، آيات عظام: شيخ محمّد كاظم شيرازى، سيد جمال‏الدين گلپايگانى و شيخ محمّد على كاظمى را مى‏توان نام برد.

ويژگيهاى آيت اللّه العظمى صافى‏
زهد، تقوى، اخلاص، قناعت، توكل، سعه صدر، صراحت لهجه و امر به معروف و نهى از منكر، از ويژگى‏هاى مهم روحى - اخلاقى اين فقيه وارسته است.

وجودش، درياى بى‏كرانه عشق به انوار مقدس ائمه معصومين، عليهم‏السّلام، است و هر پگاه بعد از نماز، در دعاى عهد، مى‏توان ترنّم تمنّاى دل شيداييش را در نغمه «العجل العجل يا مولاى يا صاحب الزمان» شنيد و او را عصرهاى جمعه، ميان خيل عاشقان مهدى (عج)، ميهمان لحظه‏هاى پر معنويت مسجد جمكران، ديد.

تدريس، تحقيق و تسلط در زمينه علوم متنوع اسلامى همچون فقه، اصول، كلام، حديث، رجال و ... ، تأليف حدود هشتاد اثر ارزشمند و محققانه به زبان‏هاى فارسى و عربى كه بعضى از آنها به چند زبان ديگر نيز ترجمه شده، از ويژگى‏هاى علمى ايشان است.

برخوردارى از چنين موقعيت‏هاى والاى علمى، ايشان را در حوزه علميه قم، در رديف ممتازين قرار داد و بزرگانى چون آيات عظام: سيد جمال‏الدين گلپايگانى، بروجردى، امام خمينى و سيد محمد رضا گلپايگانى و بعضى ديگر، مقام بلند علمى - معنوى او را ارج نهادند؛ و آيت‏اللّه العظمى سيد جمال‏الدين گلپايگانى در حدود 45 سال پيش، اجتهاد متين و اوج مقام فقهى آيت اللّه العظمى صافى را طى مكتوبى مهم، اعلام كرد.

ايشان، سالها از طرف مرحوم آيت اللّه العظمى بروجردى و پس از ارتحال آن بزرگوار، از معدود كسانى بود كه مسووليت امتحان فضلاى حوزه در سطح عالى و درس خارج را داشته و شمارى از مجتهدان كنونى و مدرسين حوزه علميه قم، نزد معظم‏له امتحان داده‏اند.

اين فقيه گرانقدر، علاوه بر موارد مذكور، مطالعات گسترده‏اى در زمينه ادبيات و تاريخ اسلام و ايران داشته و ضمن آشنايى با قالب‏هاى گوناگون شعرى، در سرودن شعر نيز مهارت كامل دارند.

اين مرجع فرزانه، حتى اكنون نيز با تمامى مشغله‏هاى موجود، اخبار و مسائل دنيا و بالخصوص جهان اسلام را هر روز با دقت تمام از طريق رسانه‏هاى گروهى دنبال كرده و بنا به اطلاعات وسيع تاريخى - سياسى، از قدرت تحليل بالايى در زمينه رويدادهاى منطقه‏اى، جهانى و دنياى اسلام برخوردار است و مصداق واقعى «عالِم به زمان» مى‏باشد.

قبل از پيروزى انقلاب اسلامى، حضور در صحنه‏هاى مختلف مبارزه با رژيم ستم‏شاهى باعث حساسيت ساواك، نسبت به اين فقيه آگاه گشت و بالاخره به توقيف يكى از كتب ايشان كه حاوى مطالبى در نقد فساد رژيم شاه بود، منجر شد. در همين حال نشر بعضى كتب مهم حضرت آيت اللّه العظمى صافى كه در دفاع از تشيع نگاشته بود نيز، در بعضى از كشورهاى عربى ممنوع شد و بدين صورت دولتمردان اين كشورها همسو با برخى مزدوران قلم بدست استعمار، نتوانستند خشم خود را از نوشته‏هاى آگاهى بخش و بيدار كننده‏اش، پنهان نمايند.

با پيروزى انقلاب اسلامى ايران، ايشان در سال 1358 هـ.ش، به عنوان عضو مجلس خبرگان اوّل، انتخاب و در سال 1359 هـ.ش، از سوى حضرت امام خمينى (قدس سره) به عضويت شوراى نگهبان منصوب شد و هشت سال به عنوان دبير شوراى نگهبان، منشأ خدمات ارزنده‏اى به نظام مقدس و مردم عزيز گشت، و در پاسدارى از حريم اسلام و قرآن، لحظه‏اى ترديد به خود راه نداد.

حضرت آيت اللّه العظمى صافى، كه حداقل از دو دهه قبل، با وجود داشتن تمامى شرايط مرجعيت، كريمانه از آن گذشته بود، با ارتحال حضرت آيت اللّه العظمى گلپايگانى، قدس سره، در آذر ماه 1372 هـ.ش، بنا به تقاضاهاى مكرّر و اصرار پى در پى علما و مردم، بالاخره تصدى مرجعيت را پذيرفت و اكنون به عنوان يكى از مراجع عمده، و اركان اصلى حوزه علميه قم، به شمار مى‏رود.

كتابها‌

(آثار فارسی)

1 . راه اصلاح يا امر به معروف و نهي از منكر
2 .‌ سفرنامه حج
3 .‌ نيايش در عرفات
4 .‌ حديث بيداري (مجموعه پيام‌ها)
5 . شهيد آگاه
6 . پرتوي از عظمت امام حسين عليه السلام
7. با عاشوراييان
8. بزم حضور(دفتر شعر رضوی)
9. نغمه مشتاقان(دفتر شعر)
10. آفتاب مشرقين (دفتر شعر عاشورايي)
11. صحيفة المؤمن (دفتر شعر)
12 . سبط المصطفي (دفتر شعر)
13 .‌ ديوان اشعار
14 . در آرزوي وصال (دفتر سروده‌هاي امام زماني)
15 . پاسخي به كتاب «عقيده مهدويت در شيعه اماميه»
16 .‌ نويد امن وامان
17 .‌ پاسخ ده پرسش
18 .‌ اصالت مهدويت
19 .‌ تجلي توحيد در نظام امامت
20 . نظام امامت و رهبري
21 . ولایت تکوینی و ولایت تشریعی
22 . پيرامون معرفت امام
23 .‌ عقيده نجات بخش
24 .‌ به سوي دولت كريمه
25 .‌ باورداشت مهدويت
26 . انتظار عامل مقاومت و حركت
27 .‌ فروغ ولايت در دعاي ندبه
28 . معرفت حجت خدا
29 . ‌گفتمان مهدويت
30 .‌ وابستگى جهان به امام زمان عليه السلام
31 . امامت و مهدويت
32 . رساله توضيح المسائل
33 . مناسك حج
34 . مناسك عمره مفرده
35 . منتخب توضيح المسائل
36 . هزار سؤال پيرامون حج
37 . مجموعه استفتائات قضايي
38 . استفتائات پزشكي
39 .‌ جامع الاحكام ج 1و 2
40. پاسخ کوتاه به 300 پرسش از احکام
41 . ‌ يکصد و ده پرسش و پاسخ اينترنتي
42 .‌ احكام نوجوانان
43 . با جوانان
44 . معارف دين جلد اول (مجموعة پرسش‌هاو پاسخ‌هاي اعتقادي)
45 .‌ سير حوزه‌های علمی شيعه
46 . ماه مبارك رمضان، مكتب عالي تربيت و اخلاق
47 .‌ رمضان در تاريخ "حوادث تاريخي"
48 .‌ الهيات در نهج‌البلاغه
49 .‌ نگرشي بر فلسفه و عرفان
50 . به سوي آفريدگار
51 .‌ عرض دين
52. نداي اسلام از اروپا
53 .‌ زندگي بوداسف
54 .‌ جابر بن حيّان
55 .‌ رساله‌اي در احكام ثانويه
56 . تفسير آيه فطرت
57 . پيرامون روز تاريخي غدير
58 . اعتبار قصد قربت در وقف
59. زندگينامه آيت الله آخوند ملا محمد جواد صافی
60. مقالات کلامی
61. شب پرگان و آفتاب
62. داوری ميان شيخ صدوق و شيخ مفيد رحمة الله عليهما
63. پرتوی از فضائل اميرمؤمنان، علی عليه‌السلام در حديث
64. آيينه جمال (نگرشی بر مكارم اخلاق حضرت اباعبدالله الحسين عليه‌السلام)
65. گفتمان عاشورايي
66 . معارف دين جلد دوم (مجموعة پرسش‌هاو پاسخ‌هاي اعتقادي)

 (آثار عربی )

1 . هداية العباد ج 1 و  2
2 . منتخب الاثر ج 1 و 2 و 3
3 .‌ فقه الحج ج 1 و 2 و 3
4 . المباحث الاصوليه
5 . امان الامّة من الضلال والاختلاف
6 .‌ العقيدة بالمهدية
7. ارث الزوجة
8 .‌ حكم نكول المدعي عليه عن اليمين
9 . التعزير (احكامه و ملحقاته)
10 . احاديث الائمة الاثني عشر، اسنادها و الفاظها
11 . الاحكام الشرعية ثابتة لاتتغيّر
12 . مع الشيخ جاد الحق في ارث العصبة (مسألة التعصيب)
13 . ايران، تسمع فتجيب
14 .‌ حديث افتراق المسلمين علي ثلاث و سبعين فرقة
15 . القرآن مصون عن التحريف
16 .‌ من لهذا العالم
17 . جلاء البصر لمن يتولي الائمة الاثني عشر
18 . رسالة في تفسير آية التطهير
19 .‌ رسالة حول عصمة الانبياء والائمة
20 . ضرورة وجود الحكومة او ولاية الفقهاء في عصر الغيبة (الخمس و ولاية الفقيه)
21 . بحث حول الاستسقام بالازلام (مشروعية الاستخارة)
22 . بين العلمين،‌ الشيخ الصدوق والشيخ المفيد
23. رسالة في الشهرة
24 . رسالة في البداء
25 . النقود اللطيفة علي الكتاب المسمي بالاخبار الدخيلة
26. مناسك الحج
27 . رسالة في معاملات المستحدثه
28 . احاديث الفضايل
29 . حول ديات ظريف ابن ناصح
30 . رسائل فقهية
31 . تعليقات علي الكفاية
32 . حواشي علي العروة ‌الوثقي
33. مقدّمه مفصلّة علي «مقتضب الاثر» و «مكيال المكارم» و «منتقي الجمان»
34. مع الخطيب في خطوطه العريضة
35 . صوت الحق و دعوة الصدق
36 . لمحات في كتاب و الحديث والمذهب
37 . تفسير آية الانذار
38 . البكاء‌ علي الامام الحسين(عليه السلام)
39 . اوقات الصلوات
40. الي هدي كتاب الله
41 .‌ رد اکذوبة خطبة الامام علي الزهرا (عليهما السلام)
42 .‌ التداعي في مال من دون بينة ولا يد
43. في المال المعيّن المشتبه ملکيته
44. قبس من مناقب اميرالمؤمنين ، عليه السلام ، مئة عشر حديث من کتب عامة
45. تعليقات علی رسالة الجبر و القدر
46. رسالة مختصرة فی حکم الاقل و الاکثر فی الشبهة الحکمية
47. تجلی التوحيد فی نظام الامامة
48. انوار الولاية مناقشة للشبهات امثارة حول دعاء الندبه.

ابى جعفر محمّد بن- على بن الحسين بن بابويه قمى «شيخ صدوق»
يكى از بزرگترين علماء اسلام و پيش‏تازان علم حديث شيخ جليل اقدم ابى جعفر محمّد بن- على بن الحسين بن بابويه قمى است كه مختصرى از شرح حالش نگاشته مى‏شود.

از شيخ آثار علمى زيادى بجاى ماند كه شايد از همه آنها يك كتابخانه‏اى تشكيل يابد مترجمين نوشته‏اند كه مؤلفات شيخ از سيصد كتاب متجاوز بود كه در علوم مختلف نوشته شده بود در يكى از سفرها كه بشهر ايلاق (يكى از شهرهاى ما وراء النهر) كرده است با شريف ابى عبد اللَّه محمّد بن الحسن معروف بنعمت ملاقاتى كرده كه در آن ملاقات شريف مذكور بيشتر مصنّفات شيخ را استنساخ نموده و همه را از او روايت كرده است و جمعا 245 كتاب بوده و اين ملاقات پيش از آن بوده كه كتاب من لا يحضره الفقيه را بنويسد و پس از تأليف كتاب من لا يحضره الفقيه هم تقريبا پنجاه كتاب ديگر تأليف نموده است ولى با كمال تأسّف از اين همه ثروت علمى چند جلدى بيشتر در دست ما نيست كه شايد كمتر از بيست جلد باشد و آنها بقرار ذيل است.
1- الاعتقادات:
اين كتاب را شيخ روز جمعه دوازدهم ماه شعبان 368 ه در نيشابور املاء نموده و جهتش اين بوده كه علماء نيشابور در محضر شيخ گرد آمده و از او تقاضا نمودند كه بطور اختصار دين اماميه را براى آنان بيان كند و شيخ طوسى در الفهرست ص 185 اين كتاب را (دين الاماميّة) ناميده و ابن شهر آشوب نيز به پيروى از شيخ كتاب مزبور را بهمين نام خوانده است.
2- الامالى:
مجموعه سخنرانيهاى شيخ است در شهرهاى مختلف كه اوّلين سخنرانى در روز جمعه 18 رجب 368 ه در رى بوده و مجلس بيست و پنجم در شهر طوس (مشهد مقدس) روز جمعه 17 ذى الحجة 367 و هم چنين سخنرانى 26 روز غدير همان سال در مشهد بوده و سخنرانى 27 غره محرم 368 پس از مراجعت از مشهد و مجلس 89 روز يك شنبه غرّه شعبان 368 در نيشابور در خانه سيد يحيى بن محمّد علوى بوده و جلسه 92 و 93 در نيشابور و هكذا و كتاب، ترجمه‏هاى متعددى شده و بچاپ رسيده است.
3- التوحيد :
كه مكرّر در ايران و بمبئى و نجف طبع شده و دانشمندان اسلامى شرحهاى متعدّدى بر آن نوشته‏اند.
4- ثواب الاعمال
5- عقاب الاعمال
6- صفات الشيعة
7- علل الشرائع
8- عيون اخبار الرضا
9 فضايل رجب
10 فضايل شعبان
11 فضايل رمضان
12 فضائل الشيعة
13 كمال الدين و تمام النعمة (جلد اول) (حلد دوم) كه اكمال الدين و اتمام النعمةاش نيز ميگويند
14- مصادقة الاخوان
15 المقنع‏
16 من لا يحضره الفقيه
17 الهداية
18 الخصال

حجت الاسلام والمسلمين محمد صحتی سردرودی
پدرم عبدالعظيم صحت. پسر حاج الله وردي خان مشهور به حاج آقا عمو، معلم اول نگارنده، عارفي است، پاکباخته که در اين سراي خاکي جز عبادت خدا کس و کاري ندارد.
سال 1343 ش درسردرود تبريز زاده شدم، از هفت سالگي همراه با آموزش رسمي، قرائت قرآن، آداب و اخلاق را از دانشوران ديني سردرود و بيش از همه از محضر محمد تقي محمدي و ميرزا مجيد قنادي که روزانه درس ترجمه قرآن داشت ياد گرفتم. سال 56 ش هنگام تعطيلات نوروزي به قم آمدم تا در دار التبليغ اسم نويسي کرده مشغول تحصيل دروس حوزوي شوم، اما چون خرد سال بودم و سال تحصيلي هم رو به پايان بود به تبريز برگشتم تا يکي دو سال در آنجا ادامه تحصيل دهم.
در تبريز و بناب «مقدمات» و اندکي از «سطح» را نزد اساتيد فرا گرفته و با نهج البلاغه انس و الفتي داشتم و چند سال در برخي جلسات مذهبي آن را ترجمه و توضيح مي دادم. کم کم عاشق نهج البلاغه شدم و هميشه مي گشتم که استادي پيدا کنم تا چنان که بايسته است با نهج البلاغه آشنا شوم. در تبريز و بناب پيدا نکردم و با همين آرزو درسال 1369 ش به قم هجرت کردم. اما افسوس که در قم هم نهج البلاغه متروک و غريب است و تا حال نديده ام که کسي آن را جدي بگيرد و تدريس کند.
در قم به هر درسي سري زدم و پس از اتمام «سطح» در محضر اساتيد بزرگوار حضرات پاياني و اعتمادي، مدت سه سال از درس «اصول» آقاي مکارم شيرازي و اندکي از درس «فقه» ميرزا جواد تبريزي و ... بهره مند بودم، بيش از پنج سال در درس تفسير آقاي جوادي آملي و يک سال در درس استاد حسن زاده آملي که در مسجد معصوميه کتاب «مصباح الانس» را شرح مي داد شرکت جستم.
از نوجواني گاه گاهي شعر مي سرايم و هنگامي که در تبريز بودم، به طور مرتب در جلسات هفتگي انجمن ادبي شهريار، و ديگر انجمنها شرکت مي کردم و اشعارم را مي خواندم و گاهي نيز مورد تشويق برخي از اساتيد واقع مي شدم و از آرا و انديشه هاي آنها همواره راه مي جستم که بايد از استادان بزرگوارم در اين وادي نيز ياد کنم که هر يک زماني ماه مجلس بودند. از آن ميان نام و ياد استاد دکتر پديده (ره) و استاد يحيي شيدا و استاد محمد عابدي را هميشه در خاطر دارم.

كتب: ‏

1. محدث نوري ، روايت نور که به زبان اردو نيز ترجمه و منتشر شده است
2. کميت اسدي ، حديث حريت
3. سيماي کربلا، حريم حريت
4. سيد حميري، سالار شاعران
5. چهل حديث جوان و نوجوان
6. چهل حديث کربلا
7. چهل حديث شعر
8. سيماي سامرا، سيناي سه موسي
9. نماز ابرار (مجموعه داستان)
10. آقا بزرگ تهراني، اقيانوس پژوهش
11. محقق شوشتري، قاموس پژوهش
12. غروي اصفهاني، نابغه نجف
13. سيماي دمشق، آستان زينب
14. سيماي مدينه، شهر پيامر ص
15. چهل چراغ هدايت (علم)
16. تحريف شناسي عاشورا و تاريخ امام حسين (ع)
17. شهيد فاتح در آيينه انديشه
18. غديريه هاي فارسي از سده چهارم تا چهاردهم
19. مقتل الحسين ع به روايت شيخ صدوق
20. عاشورا عشقينده (مجموعه شعر و مراثي به زبان آذري)
21. عاشورا پژوهي با رويکردي به تحريف شناسي تاريخ امام حسين (ع)

آیة الله علامه سید محمد حسین طباطبایی
علامه طباطبایی در آخرین روز ماه ذیحجه سال 1321 هـ.ق در شاد آباد تبریز متولد شد، و 81 سال عمر پربرکت کرد، و در صبح یکشنبه 18 محرم الحرام سال 1402 هـ.ق سه ساعت به ظهر مانده رحلت کردند.
اجداد علامه طباطبایی از طرف پدر از اولاد حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام و از اولاد ابراهیم بن اسماعیل دیباج هستند، و از طرف مادر اولاد حضرت امام حسین علیه السلام می باشند. در سن پنج سالگی مادرشان، و در سن نه سالگی پدرشان بدرود حیات می گویند و از آنها اولادی جز ایشان و برادر کوچکتر از ایشان بنام سید محمد حسن کسی دیگر باقی نمانده بود.
جدّ علامه طباطبائی(ره) از شاگردان و معاشران نزدیک شیخ محمد حسن نجفی (صاحب جواهرالکلام) بود و نامه ها و نوشته های ایشان را می نگاشت. مجتهد بود و به علوم غریب (رمل و جفر و ...) نیز احاطه داشت اما از نعمت داشتن فرزند محروم بود. روزی هنگام تلاوت قرآن به این آیه رسید « و ایوب إذ نادی ربه: انیّ مسنی الضر و انت ارحم الرّاحمین ». با خواندن این آیه، دلش می شکند و از نداشتن فرزند غمگین می شود. همان هنگام چنین ادراک می کند که اگر حاجت خود را از خداوند بخواهد، روا خواهد شد. دعا می کند و خداوند هم ـ پس از عمری دراز ـ فرزند صالحی به او عنایت می فرماید. آن پسر، پدر مرحوم علامه طباطبائی می شود. پدر علامه نیز پس از تولد او، نام پدر خود ( یعنی جدّ علامه) را بر وی می نهد.

تحصیلات و اساتید
سید محمد حسین به مدت شش سال (1290 تا 1296هـ.ش) پس از آموزش قرآن که در روش درسی آن روزها قبل از هر چیز تدریس می شد، آثاری چون گلستان، بوستان و ... را فراگرفت. علاوه بر آموختن ادبیات، زیر نظر میرزا علینقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی پرداخت.
چون تحصیلات ابتدایی نتوانست به ذوق سرشار و علاقه وافر ایشان پاسخ گوید، از این جهت به مدرسه طالبیه تبریز وارد شد و به فراگیری ادبیات عرب و علوم نقلی و فقه و اصول پرداخت و از سال 1297 تا 1304 هـ.ش مشغول فراگیری دانشهای مختلف اسلامی گردید.
علامه طباطبایی بعد از تحصیل در مدرسه طالبیه تبریز همراه برادرشان به نجف اشرف مشرف می شوند، و ده سال تمام در نجف اشرف به تحصیل علوم دینی و کمالات اخلاقی و معنوی مشغول می شوند. علامه طباطبایی علوم ریاضی را در نجف اشرف نزد آقا سید ابوالقاسم خوانساری که از ریاضی دانان مشهور آن زمان بود فراگرفت.
ایشان دروس فقه و اصول را نزد استادان برجسته ای چون مرحوم آیت الله نائینی(ره) و مرحوم آیت الله اصفهانی(ره) خواندند، و مدت درسهای فقه و اصول ایشان مجموعاً ده سال بود.
استاد ایشان در فلسفه، حکیم متأله، مرحوم آقا سید حسین باد کوبه ای بود، که سالیان دراز در نجف اشرف در معیت برادرش مرحوم آیت الله حاج سید محمد حسن طباطبایی الهی نزد او به درس و بحث مشغول بودند.
و اما معارف الهیه و اخلاق و فقه الحدیث را نزد عارف عالیقدر و کم نظیر مرحوم آیت الله سید علی آقا قاضی طباطبائی(ره) آموختند و در سیر و سلوک و مجاهدات نفسانیه و ریاضات شرعیه تحت نظر و تعلیم و تربیت آن استاد کامل بودند.
استاد امجد نقل می کند که « حال مرحوم علامه، با شنیدن نام آیت الله قاضی دگرگون می شد. »
حجت الاسلام سید احمد قاضی از قول علامه نقل می کند که: « پس از ورودم به نجف اشرف، به بارگاه امیرالمؤمنین علیه السلام رو کرده و از ایشان استمداد کردم. در پی آن، آقای قاضی نزدم آمد و فرمود:
« شما به حضرت علی علیه السلام عرض حال کردید و ایشان مرا فرستاده اند. از این پس، هفته ای دو جلسه با هم خواهیم داشت. »
و در همان جلسه فرمود:
« اخلاصت را بیشتر کن و برای خدا درس بخوان. زبانت را هم بیشتر مراقبت نما.»

شاگردان
شاگردان علامه، دهها نفر از بزرگان و فرهیختگان کنونی در حوزه‎های علمیه می‎باشند که به تنی چند از آنان اشاره می‎شود: حضرات آیات و حجج الاسلام (1) استاد شهید مرتضی مطهری،(2) سید محمد حسینی بهشتی،(3) امام موسی صدر،(4) ناصر مکارم شیرازی،(5) شهید محمد مفتح،(6) شیخ عباس ایزدی،(7) سید عبدالکریم موسوی اردبیلی،(8)عز الدین زنجانی،(9) محمد تقی مصباح یزدی ،(10) ابراهیم امینی،(11) یحیی انصاری ،(12) سید جلال الدین آشتیانی،(13) سید محمد باقر ابطحی،(14) سید محمد علی ابطحی،(15) سید محمد حسین کاله زاری ،(16) حسین نوری همدانی ،(17) حسن حسن زادة آملی، (18) سید مهدی روحانی،(19) علی احمدی میانجی ،(20) عبدالله جوادی آملی،(21) احمد احمدی، دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، (22) دکتر سید یحیی یثربی و ... .

مهارتهای علامه
فرزند علامه می افزاید:
« پدرم از نظر فردی، هم تیرانداز بسیار ماهری بود و هم اسب سواری تیزتک و به راستی در شهر خودمان- تبریز- بی رقیب بود، هم خطاطی برجسته بود، هم نقاش و طراحی ورزیده، هم دستی به قلم داشت و هم طبعی روان در سرایش اشعار ناب عارفانه و ....، اما از نظر شخصیت علمی و اجتماعی، هم استاد صرف و نحو عربی بود، هم معانی و بیان، هم در اصول و کلام کم نظیر بود و هم در فقه و فلسفه، هم از ریاضی( حساب و هندسه و جبر) حظی وافر داشت و هم از اخلاق اسلامی، هم در ستاره شناسی (نجوم) تبحر داشت، هم در حدیث و روایت و خبر و ...،
شاید باور نکنید که پدربزرگوار من، حتی در مسائل کشاورزی و معماری هم صاحب نظر و بصیر بود و سالها شخصاً در املاک پدری در تبریز به زراعت اشتغال داشت و در ساختمان مسجد حجت در قم عملاً طراح و معماری اصلی را عهده دار بود و تازه اینها گوشه ای از فضایل آن شاد روان بود وگرنه شما می دانید که بی جهت به هر کس لقب علامه نمی دهند و همگان بخصوص بزرگان و افراد خبیر و بصیر هیچکس را علامه نمی خوانند مگر به عمق اطلاعات یک شخص در تمام علوم و فنون عصر ایمان آورده باشند... »

آثار علامه طباطبایی (به استثنای تفسیر المیزان ) را می توان به دو بخش تقسیم کرد:

الف- کتاب هایی که به زبان عربی نگاشته شده اند.
این کتاب ها عبارتند از:

1- کتاب توحید که شامل 3 رساله است:

•رساله در توحید
•رساله در اسماء الله
•رساله در افعال الله

2- کتاب انسان که شامل 3 رساله است:

•الانسان قبل الدنیا
•الانسان فی الدنیا
•الانسان بعد الدنیا

3- رساله وسائط که البته همگی این رساله ها در یک مجلد جمع آوری شده و به نام هفت رساله معروف است.
4- رسالة الولایه (طريق عرفان: ترجمه و شرح رساله الولايه )
5- رساله النبوة و الامامه

ب- کتاب هایی که به زبان فارسی نگاشته شده اند:

6- شیعه در اسلام
7- قرآن در اسلام (به بحث درباره مباحث قرآنی از جمله نزول قرآن، آیات محکم و متشابه ناسخ و منسوخ و ... پرداخته است.)
8- وحی یا شعور مرموز
9- اسلام و انسان معاصر
10- حکومت در اسلام
11- سنن النبی (درباره سیره و خلق و خوی پیامبر اسلام در بخش های مختلف زندگی فردی و اجتماعی ایشان است.)
12- اصول فلسفه و روش رئالیسم (در مورد مبانی فلسفی اسلامی و نیز نقد اصول مکتب ماتریالیسم دیالکتیک است.
13- بدایة الحکمة
14- نهایة الحکمة (فروغ حكمت: ترجمه و شرح نهایة الحکمة )
(این دو کتاب از متون درسی فلسفی بسیار مهم حوزه و دانشگاه محسوب می شود.)
15- علی و فلسفه الهی
16- خلاصه تعالیم اسلام
17- رساله در حکومت اسلامی

سيرى در قرآن (سيد مهدى آيت اللهى)
در محضر علامه طباطبايى (محمد حسين رخشاد)
۶۶۵ پرسش و پاسخ (محمد حسين رخشاد)

فعالیت و کسب درآمد
مرحوم علامه در مدتی که در نجف مشغول تحصیل بودند بعلت تنگی معیشت و نرسیدن مقرری که از ملک زراعیشان در تبریز بدست می آمد مجبور به مراجعت به ایران می شود و مدت ده سال در قریه شادآباد تبریز به زراعت و کشاورزی مشغول می شوند.
فرزند ایشان مهندس سید عبدالباقی طباطبائی می گوید:
« خوب به یاد دارم که، مرحوم پدرم دائماً و در تمام طول سال مشغول فعالیت بود و کارکردن ایشان در فصل سرما در حین ریزش باران و برفهای موسمی در حالی که، چتر به دست گرفته یا پوستین بدوش داشتند امری عادی تلقی می گردید، در مدت ده سال بعد از مراجعت علامه از نجف به روستای شادآباد و بدنبال فعالیتهای مستمر ایشان قناتها لایروبی و باغهای مخروبه تجدید خاک و اصلاح درخت شده و در عین حال چند باغ جدید، احداث گردید و یک ساختمان ییلاقی هم در داخل روستا جهت سکونت تابستانی خانواده ساخته شد و در محل زیرزمین خانه حمامی به سبک امروزی بنا نمود. »

هجرت
به هر حال علامه طباطبایی بعد از مدتی اقامت در تبریز تصمیم می گیرد تا به قم عزیمت نماید و بالاخره این تصمیم خود را در سال 1325هـ.ش عملی می کند.
فرزند علامه طباطبایی در این مورد می گوید:
« همزمان با آغاز سال 1325هـ.ش وارد شهر قم شدیم... در ابتدا به منزل یکی از بستگان که ساکن قم و مشغول تحصیل علوم دینی بود وارد شدیم، ولی به زودی در کوچه یخچال قاضی در منزل یکی از روحانیان که هنوز هم در قید حیات است اتاق دو قسمتی، که با نصب پرده قابل تفکیک بود اجاره کردیم، این دو اتاق قریب بیست متر مربع بود.
طبقه زیر این اطاقها انبار آب شرب منزل بود که، در صورت لزوم بایستی از درب آن به داخل خم شده و ظرف آب شرب را پر کنیم. چون خانه فاقد آشپزخانه بود پخت و پز هم در داخل اطاق انجام می گرفت - در حالی که مادر ما به دو مطبخ (آشپزخانه) 24 متر مربعی و 35 متر مربعی عادت کرده بود که در میهمانیهای بزرگ از آنها به راحتی استفاده می کرد ـ پدر ما در شهر قم چند آشنای انگشت شمار داشت که یکی از آنها مرحوم آیت الله حجت بود. اولین رفت و آمد مرحوم علامه به منزل آقای حجت بود و کم کم با اطرافیان ایشان دوستی برقرار و رفت و آمد آغاز شد.
لازم به ذکر است که علامه طباطبایی در ابتدای ورودشان به قم به قاضی معروف بودند، چون از سلسه سادات طباطبایی هم بودند، خود ایشان ترجیح دادند، که به طباطبایی معروف شوند. ایشان عمامه ای بسیار کوچک از کرباس آبی رنگ و دگمه های باز قبا و بدون جوراب با لباس کمتر از معمول، در کوچه های قم تردد داشت و در ضمن خانه بسیار محقر و ساده ای داشت. »

رحلت
مهندس عبدالباقی، نقل می کند :
« هفت، هشت روز مانده به رحلت علامه، ایشان هیچ جوابی به هیچ کس نمی داد و سخن نمی گفت، فقط زیر لب زمزمه می کرد: « لا اله الا الله! »
حالات مرحوم علامه در اواخر عمر، دگرگون شده و مراقبه ایشان شدید شده بود و کمتر «تنازل» می کردند، و [ مانند استاد خود، مرحوم آیة الله قاضی] این بیت حافظ را می خواندند و یک ساعت می گریستند: « کاروان رفت و تو در خواب و بیابان در پیش کی روی؟ ره زکه پرسی؟ چه کنی؟ چون باشی؟! »
همان روزهای آخر، کسی از ایشان پرسید: « در چه مقامی هستید؟» فرموده بودند: « مقام تکلم ».
سائل ادامه داد: « با چه کسی؟ » فرموده بودند: « با حق. »
حجت الاسلام ابوالقاسم مرندی می گوید:
« یک ماه به رحلتشان مانده بود که برای عیادتشان به بیمارستان رفتم. گویا آن روز کسی به دیدارشان نیامده بود. مدتی در اتاق ایستادم که ناگهان پس از چند روز چشمانشان را گشودند و نظری به من انداختند.
به مزاح [ از آن جا که ایشان خیلی با دیوان حافظ دمخور بودند ] عرض کردم: آقا از اشعار حافظ چیزی در نظر دارید؟ فرمودند:
« صلاح کار کجا و، من خراب کجا؟ بقیه اش را بخوان! »
گفتم: ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا!
علامه تکرار کردند: « تا به کجا! » و باز چشم خود را بستند و دیگر سخنی به میان نیامد.
آخرین باری که حالشان بد شد و راهی بیمارستان شده بودند، به همسر خود گفتند:
« من دیگر بر نمی گردم. »
آیت الله کشمیری می فرمودند:
« شب وفات علامه طباطبائی در خواب دیدم که حضرت امام رضا علیه السلام در گذشته اند و ایشان را تشییع جنازه می کنند. صبح، خواب خود را چنین تعبیر کردم که یکی از بزرگان [ و عالمان] از دنیا خواهد رفت؛ و در پی آن، خبر آوردند که آیت الله طباطبائی درگذشت. »
ایشان در روز سوم ماه شعبان 1401 هـ.ق به محضر ثامن الحجج علیه السلام مشرف شدند و 22 روز در آنجا اقامت نمودند، و بعد به جهت مناسب نبودن حالشان او را به تهران آورده و بستری کردند، ولی دیگر شدت کسالت طوری بود، که درمان بیمارستانی نیز نتیجه ای نداشت. تا بالاخره به شهر مقدس قم که، محل سکونت ایشان بود، برگشتند و در منزلشان بستری شدند، و غیر از خواص، از شاگردان کسی را به ملاقات نپذیرفتند، حال ایشان روز به روز سخت تر می شد، تا اینکه ایشان را در قم، به بیمارستان انتقال دادند.
قریب یک هفته در بیمارستان بستری می شوند، و دو روز آخر کاملاً بیهوش بودند، تا در صبح یکشنبه 18 ماه محرم الحرام، 1402 هـ.ق سه ساعت به ظهر مانده به سرای ابدی انتقال و لباس کهنه تن را خلع و به حیات جاودانی مخلع می گردند، و برای اطلاع و شرکت بزرگان، از سایر شهرستانها، مراسم تدفین به روز بعد موکول می شود، و جنازه ایشان را در 19 محرم الحرام دو ساعت به ظهر مانده از مسجد حضرت امام حسن مجنبی علیه السلام تا صحن مطهر حضرت معصومه علیها السلام تشییع می کنند، و آیت الله حاج سید محمد رضا گلپایگانی(ره) بر ایشان نماز می گذارند و در بالا سر قبر حضرت معصومه علیها السلام دفن می کنند.
« و سلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا و درود [ی سترگ] بر او، روزی که زاده شده و روزی که می میرد و روزی که زنده برانگیخته می شود. »

گزیده فعالیت‌‌ها و آثار علمی علامه عسکری

1ـ مئة و خمسون صحابى مُختلَق (سه جلد)؛ ترجمه فارسی: یکصد و پنجاه صحابى ساختگى.
2 ـ عبدالله ‌بن سبا و أساطیر أخرى (دو جلد)؛ عنوان ترجمه فارسی: عبدالله ‌بن سبا و دیگر افسانه‌‌های تاریخی.
3ـ أحادیث ام‌المومنین‌ عـائشـه؛ ترجمه فارسی: نقش عایشه در تاریخ اسلام. 4
4ـ معالم المَدرستَین (سه جلد)؛ ترجمه فارسی: ویژگی‌‌ها و نشانه‌‌های دو مکتـب.
5ـ القرآن الکریم و روایات المدرستین (سه جلد).
6 ـ عقائد الإسلام من القرآن الکریم (سه جلد)؛ عنوان ترجمه فارسی: عقاید اسلام در قرآن.
7ـ قیام الأئمّة بإحیاء الدین (چهارده جلد).
8ـ دورالأئمّة فى إحیاء السنّة. 9ـ مقدّمة «مرآة العقول فى شرح أخبار آل الرسول» (دو جلد).
10ـ مقدمه برای کتاب سیری در صحیحین محمدصادق نجمی.
11ـ مع أبى‌الفتوح التلیدی فى کتابه: «الأنوار الباهرة».
12ـ مع الدکتور الوردى فى کتابه: «وعّاظ السلاطین» (جلد اوّل).
13ـ آراء و أصداء حول‌ عبدالله‌ بن‌ سبـا و روایـات‌ سیف‌ فی‌ الصحف‌ السعودیه.
14ـ طبّ الرضا (ع) و طبّ الصادق (ع).
15ـ مصطلحات إسلامیة.
16ـ مصطلحات قرآنیة.
17ـ الإحتفال بذکرى الأنبیاء و عباداللّه الصالحین.
18ـ الصحابی و عدالته.
19ـ خلفاء المدرستین.
20ـ من حدیث النبی (ص): یکون لهذه الأمّة أثنا عشر إماما.
21ـ على مائدة الکتاب و السنّة (16 جلد): السجدة على التربة؛ البکاء على المیت؛ زیارة قبور أنبیاء و أئمّة و الصلحاء؛ التوسّل بالنبى (ص) و التبرّک بآثاره؛ الصلوات على محمد (ص) و آله؛ یکون لهذه الأمّة اثنا عشر قیّما؛ عدالة الصحابة؛ عصمة الأنبیاء؛ البناء على قبور الأنبیاء و الأولیاء؛ الشفاعة؛ البَداء؛ الجبر و التفویض و القضاء و القَدَر؛ صلاة أبى بکر؛ المتعة أو الزواج المؤقّت؛ شیعة اهل البیت (ع) و ..
22ـ حدیث الکساء من طُرق الفریقین؛ ترجمه فارسی: حدیث کساءدر کتب‌ معتبر مکتب‌ خـلفـا و مکتـب‌ أهل‌ بیت‌ و روایات‌ صلوات‌ بر محمدو آل‌ محمـد (ص‌).
23 ـ تعلیم‌ الصلاة‌
24ـ المصحف فى روایات الفریقین.
25ـ صفات الله ـ جلّ جلاله ـ فى روایات الفریقین.
26ـ آیة التطهیر فى مصادر الفریقین.
27ـ آخرین‌ نماز پیامبر (ترجمه صلاة ابی بکر).
28 ـ در راه‌ وحدت‌، ترجمه‌ و نگارش‌: ع‌. م‌. سردارنیـا، تهـران‌: بـنیـاد بعثـت‌، 1361. ب)29- ادیان آسمانى و مسأله تحریف. ـ
30-نقش ائمّه (ع) دراحیای دین (چهارده جلد).
31- ـ بر گستره کتاب و سنّت (16 جلد): تاریخ حدیث پیامبر (ص)، شیعیان اهل بیت (ع)، ازدواج موقّت در اسلام، توسّل به پیامبر خدا، بَداء یا محو و اثبات الهی، صفات خداوند در دو مکتب، شفاعت پیامبر (ص)، آیه تطهیر، عصمت انبیا، ایجاد بنا بر قبور انبیا و اولیا،سنّت پیامبر (ص) در گریه بر میت، سنّت پیامبر (ص) در زیارت قبور، سنّت پیامبر (ص) در سجده بر تُربت، سنّت پیامبر (ص) در صلوات، سنّت پیامبر (ص) در زیارت انبیا و صُلحا، قرآن در دو مکتب.