گفت : حق دارى مرا نمى شناسى . آيا يادت هست كه در راه مكه نان و لباسى به فقير برهنه اى دادى ؟
گفتم آرى ؛ يادم آمد. گفت : من همانم كه دو سال قبل مرا به آن حال ديدى . با يك دنيا تعجب گفتم : خواهش دارم سر گذشت خود را بفرماييد كه باور كردنى نيست . گفت : آرى ؛ راست مى گويى ، ولى بشنو.
من در آن ايام در سخت ترين روزهاى زندگانى خود بسر مى بردم و با يك رنج و تهى دستى به مكه مكرمه مشرف شدم . و در همان روزها بود كه تو نيز به من كمك كردى . يك روز خود را به پرده كعبه چسبانيده عرض حاجت به درگاه كريم بى نياز و پروردگار ساز نمودم .
گفتم : تو خدايى ؛ غنى على الا طلاق . و من بنده و آفريده تو هستم . آيا سزاوار است كه گرسنه و برهنه شب و روز بسر برم ؟!
بارى مال حلال و جاه و جلال از درگاه خداى متعال مسالت نمودم . در همان عرض حاجت ناگاه مردى روبروى من آمده گفت : آيا ميل دارى نوكرى بكنى ، به شرط آنكه فقط لباس و خوراك تو را به دهم ؟
گفتم : آرزوى من همين است و ديگر خواهشى نخواهم داشت .
با همديگر به منزل ارباب چند دقيقه اى خودم رفتم و در ملازمت او از شهر به شهر در خدمتش كمر بستم .
چند روزى گذشت يك روز با كشتى سفر كرديم . چون به مقصد رسيديم . از كشتى بيرون آمديم . اسباب را كول حمال داديم و دو عدد چمدان را - كه يك لحظه از خود دور نمى داشت -به دست من داد. به حمال گفت : از پيش ‍ برو و ما را به فلان كوچه و خيابان راهنمايى كن . و خودش از عقب حمال ، و من هم دنبال او مى رفتيم . وارد بازار شديم ، ناگاه سقف بازار خراب شد. و بر سر مردم ريخت . ارباب و حمال هم در زير آوار رفتند، ولى به من آسيبى نرسيد، وقت را غنيمت شمرده سرم را زير انداختم و راه ديگر پيش گرفتم . و ابدا پشت سرم را نگاه نكردم . به مسافر خانه اى رسيدم . داخل شده اطاق گرفتم . لختى در فكر و تحيرت فرو رفتم . سپس يكى از چمدانها را زير و رو كردم . به زحمت قفل را شكستم . (زيرا كليد آن در جيب ارباب ، و زير آوار مانده بود). چون چمدان را باز كردم ديدم : به به ! خدا بده بركت ! پر از اسكناس و پولهاى مملكتهاى مختلف .
مبلغى پول برداشته به بازار رفتم رخت و لباس تاجرانه خريدم . حمام رفته پوشيدم . نوكرى هم پيدا كردم ، و همان روز از آن شهر بيرون رفتيم و در بين راه مشغول خريد و فروش و تجارت گرديدم . تا آنكه قضا و قدر ما را به شهر بيروت انداخت . دلم ميل كرد كه اينجا بمانم . با بعضى تجار مشورت كردم . گفتند: اگر پول دارى مغازه فلان تاجر را بخر كه مى خواهند بفروشند؟ گفتند: در سفر رفته ، و با مردم محاسبات دارد. اخيرا خبر آمده كه در فلان شهر تلف شده . اموالش راهم كه با خود داشت از بين رفته . اكنون براى بدهيهاى او مى خواهند مغازه اش را بفروشند. به هر حال همين مغازه را كه ديدى به صد و پنجاه هزار روپيه خريدم . در پرداخت وجه با دختر و زن همان ارباب و تاجر مذكور ملاقات كردم بعد از يك هفته از دختر خواستگارى نمودم . قبول كردند چون در خانه من آمد و به زوجيت در آمد، قصه را بتمامها براى او حكايت كردم و گفتم : همه اين اموال از آن شماست . وى گفت : چه عيبى دارد؟ من و تو نداريم !⁽⁷⁹⁾
بخش 2 : درباره اشخاصى است كه نيت يا عمل ناپسندى از آنان سر زده ، و پيش از مرگ پاداش نيت وعمل خود را دريافته يا به بدتر از آن دچار گشته اند.
1 - عدم اظهار تاسف و خرابى كتاب
مرحوم حجه الاسلام آقا ميرزا على آقا شيرازى حكايت فرمود از مرحوم سيد محمد آل سيد حيدر كه ايشان كتاب خطى ((تذكره )) علامه حلى را - كه انس فراوان داشتند - به خانه مرحوم مبرور حاج ملا خليل طهرانى - قدس سره - برده بودند. ايشان آهويى در منزل داشتند. از قضا آهو به آن كتاب -كه باغچه شاداب ، و گلزارى سيراب بود - رسيده و از گوشه و كنارش به جاى گل و ريحان چيده و خورده بود.
جناب سيد مطلع گرديد. خيلى افسرده و غمگين شد، و به حاجى معاتبه نمود. جناب حاجى به رسم شوخى فرمود: مطلبى نيست ؛ يك فقيه زياد شد! چند روزى از اين جريان گذشت . جناب مولى الطهرانى كتاب ((قانون ))) بو على خطى مرغوب -كه تحفه و پر ارزش بود، و علاقه خاطر به او داشتند -در جايى گذاشته بودند. آهو به آن كتاب رسيده مملوك را جويد و دل مالك را كباب كرد.
مرحوم سيد براى ايشان پيغام دادند: مطلبى نيست ؛ يك طبيب زياد گرديد!⁽⁸⁰⁾
2 - كورى اسفنديار به كيفر آزردن يك كودك
در كتاب ((روح البيان )) است چون رستم زال با اسفنديار مبارزت كرد -با آن شجاعت كه رستم را بود -مغلوب اسفنديار شد. و چندين حمله ميانه ايشان واقع شده ، و جراحتى اسفنديار به رستم وارد آورده بود.
چون اسفنديار چابك تن بود، حملات رستم بر او كار نمى شد. تا آنكه رستم به پدرش زال به او گفت : تو دست به او نخواهى يافت ، مگر آنكه تدبير كنى ؛ تيرى را كه دو سر داشته باشد به كمان كنى ، و چشمان اسفنديار را نشانه كنى ، و چشمانش را نابينا كنى .
پس رستم به فرموده پدر عمل كرد⁽⁸¹⁾ چشمان اسفنديار به ضرب تير رستم نابينا شد⁽⁸²⁾ و بر اسفنديار ظفر يافت .⁽⁸³⁾
و همين فعل رستم مكافات بر اسفنديار بود. بشنو، كه :
اسفنديار در جوانى شاخه درختى در در دست داشت ⁽⁸⁴⁾ و به آن شاخه بر سر و صورت يتيمى زد⁽⁸⁵⁾ كه بر او غضب كرده بود. در اثر آن ضربت چوب بر چشم آن يتيم فرو رفته ، و آن يتيم نابينا شده بود.
آن يتيم پس از گريه و ناله و فزع ⁽⁸⁶⁾ بسيار آن شاخه را بيرون آورد⁽⁸⁷⁾ و به زمين فرو كرد⁽⁸⁸⁾ و آن چوب در زمين مدتها ماند⁽⁸⁹⁾ و به فاصله زمان درختى قوى شد⁽⁹⁰⁾ چون زمان محاربه و مجادله رستم و اسفنديار شد، رستم از آن درخت معهود شاخه اى شكست ⁽⁹¹⁾، و آن را تيرى تراشيد⁽⁹²⁾ و به همان تير چشمان اسفنديار را نابينا ساخت .⁽⁹³⁾
3 - عيبجويى از لباس ديگرى
مرحوم آقاى سيد احمد زنجانى نقل فرمود: وقتى يكى از متجددين را در قم ديدم كه بدون ملاحظه پشت رو پوشيده است .
خلاصه در دل بر خود مى باليدم ، تا اينكه به همان حال مشرف به حرم شده زيارتنامه خواندم . بعد رفتم به بالا سر و مشغول نماز شدم .
همينكه تكبيره الاحرام را گفتم ، آنوقت ملتفت شدم كه خودم خم عبا را پشت رو پوشيده ام ! با خود گفتم : عجب ! من عيب ! خود را كنار گذاشته به عيب ديگران پرداخته ام ! ⁽⁹⁴⁾
4 - مرگ محمد بن عبد الملك زيات ⁽⁹⁵⁾ در تنور
مسعودى گفته : چون خلافت به متوكل عباسى منتقل شد چند ماه از خلافت او كه گذشت بر محمد بن عبدالملك غضبناك شد؛ جميع اموال او را بگرفت و او را از وزارت معزول ساخت .
محمد بن عبدالملك زيات در ايام وزارت خود تنورى از آهن ساخته بود و او را ميخ كوب نموده بود؛ به طورى كه سرهاى ميخها در باطن بود⁽⁹⁶⁾ و هر كه را مى خواست عذاب كند امر مى كرد او را در آن تنور مى افكندند، تا به صدمت آن ميخها و ضيق ⁽⁹⁷⁾ مكان به سخت تر وجهى معذوب بود و هلاك مى شد. و چون متوكل بر محمد غضبناك شد، امر كرد تا او را در همان تنور آهن افكندند. محمد چهل روز در همان تنور معذب بود، تا وقتى كه به هلاكت رسيد. و در روز آخر عمر خود كاغذ و دواتى طلبيد. و اين دو بيت را نوشت ، و براى متوكل فرستاد: