كتابخانه

رسالت اسلام گسترش ايمان و علم در ميان مردم است، خداوند بزرگ در قرآن مجيد مى فرمايد:

(يرفع الله الذين آمنوا منكم والذين اوتوا العلم درجات) (4) يعنى: (خداوند درجات رفيع را به كسانى از شما خواهد بخشيد كه داراى ايمان و دانش باشند).

و در حديثى آمده است:

(احتفظوا بكتبكم، فانكم سوف تحتاجون إليها).

يعنى: (كتابهاى خود را حفظ كنيد كه بزودى به آنها نياز پيدا مى كنيد).

و در حديث مشهور آمده است:

(اذا مات ابن آدم انقطع عمله [امله] الا من ثلاث: علم ينتفع به، و ولد صالح يدعوله، و صدقة جارية).

يعنى: (انسان كه مرد عملش [اميدش] بريده مى شود جز از سه چيز:

1 ـ دانشى كه از آن استفاده شود.

2 ـ فرزند شايسته اى كه برايش دعا كند.

3 ـ صدقه جاريه اى كه پس از او بماند.

و در حديث ديگر آمده است: (مداد العلماء افضل من دماء الشهداء).

يعنى: (مركب قلم دانشمندان بيش از خون شهداء ارزش دارد). پس با توجه به اين حقيقت لازم است كه مساجد و حسينيه ها داراى كتابخانه هائى براى مطالعه مردم باشند، زيرا وجود كتابخانه در اينگونه مراكز عمومى موجب رشد سطح فرهنگى جامعه خواهد شد، و هر اندازه كه به تعداد كتابخانه هاى يك شهر افزوده شود بهمان اندازه سطح دينى و دنيوى مردم بالا خواهد رفت، زيرا كه خير دنيا و آخرت در علم و دانش است، همانگونه برعكس نكبت دنيا و آخرت يك ملت در جهل و نادانى افراد آنست.

و روى همين حساب من به تمام دوستان خودم توصيه كرده و مى كنم كه همگى در منزل خود كتابخانه داشته باشند، زيرا علاوه بر اينكه وجود كتابخانه در يك منزل اعضاء خانواده را وادار به مطالعه مى كند، خدمت بزرگى بجهان علم و دانش نيز هست، زيرا خريدارى كتاب موجب تشويق مؤلفين، ناشرين، چاپخانه ها، صحافيها، و ديگر وسائل و عوامل نشر كتاب خواهد شد.

اداره كتابخانه را ـ اگر كوچك باشد ـ مى توان به خادم مسجد و حسينيه، يا بعضى از اعضاء كتابخانه سپرد، و بهتر است در تمام ساعتهائى از شب و روز كه مردم بيدار هستند كتابخانه هم باز باشد، و چنانچه اين اندازه ممكن نشد بايد به اندازه اى كه ممكن است شبانه روز چند ساعت كه با وقت مطالعه اكثريت مردم مناسبت دارد كتابخانه باز باشد، (و ساعتهائى كه كتابخانه باز است براى اطلاع مردم اعلان شود). و لازم است كه جزء برنامه كتابخانه كتاب امانت دادن بخوانندگان باشد، و براى كتابخانه هاى بزرگ لازم است كه مجهز به دستگاههاى فتوكپى و عكسبردارى باشد، كه در صورت لزوم از هركتابى كه بخواهند فيلمبردارى كنند .(5)

اگر در تمام سال ـ به استثناى روزهاى تعطيل كه فرض كنيم25 روز باشد ـ كتابخانه باز باشد، اين عمل موجب خواهد شد كه ما از راه كتابخانه هر سال (330) خدمت اسلامى انجام داده باشيم.

و اگر آمار مطالعه كنندگان را در سال در نظر بگيريم و مطالعه هر انسانى را يك خدمت اسلامى بحساب بياوريم آمار خدمات اسلامى ما بسيار پيشتر بالا خواهد رفت.

برگزارى مجالس جشن

از جمله خدمتهاى اسلامى كه در مساجد و حسينيه ها بايد برگزار شود مجالس جشنى است كه به مناسبت تولد حضرت رسول (ص) و حضرت زهرا عليهاالسلام و امامان دوازده گانه عليهم السلام بايد تشكيل شود، و نيز مى توان بمناسبت زادروز بزرگان دين و علم مانند علماء و وعاظ، افراد نيكوكار، جشن تولد گرفت، يا بعنوان ياد بود سرداران، فاتحين و مكتشفين و مؤسسين بزرگ مانند سيد رضى و شيخ طوسى و علامه حلى و... مجالس بزرگداشت در مساجد و حسينيه ها ترتيب داد.

و نيز مى توان مجلس جشن ازدواج، مجلس توديع حجاج، يا برنامه استقبال زائران اعتاب مقدسه، و حتى جشنهاى ختنه سوران جشن تولد افراد و از اين قبيل جشنها را در مساجد و حسينيه ها گرفت زيرا تمام اين جلسات، جشنها و اجتماعات يا يك عمل اسلامى است، كه مصداق (يفرحون لفرحنا) مى باشد، يا اينكه به خاطر يك عمل اسلامى برگزار مى شود مانند جشن بازگشت حجاج، و بدرقه و استقبال زوار و... كه بطور طبيعى محل برگزارى اينگونه اجتماعات اسلامى خانه خدا مسجدها، و خانه هاى اولياء خدا حسينيه ها است.

بدين ترتيب اگر فرض كنيم كه:

1 ـ بمناسبت تولد معصومين عليهم السلام در سال 14 مجلس گرفته شود.

2 ـ بمناسبت جشن ازدواج در سال 4 مجلس.

3 ـ بمناسبت توديع و استقبال حجاج و زائرين 12 مجلس.

4 ـ بمناسبت ختنه سوران 12 مجلس.

5 ـ بمناسبت جشن تولد افراد 20 مجلس گرفته شود.

رويهم در سال 62 خدمت اسلامى انجام گرفته است.

اما بايد اينگونه مجالس كاملا منزه از هرنوع رفتار خلاف باشد، و طورى برگزار شود كه در آن احترام مسجد و حسينيه كاملا رعايت شود، و نيز در جلساتى كه بمناسبت جشن تولد معصومين عليهم السلام گرفته مى شود بايد سعى كنند كه تنها به نقل تاريخ اكتفاء نشود، بلكه بتناسب پيشرفتهاى علمى روز از مقامات علمى معصومين عليهم السلام بيان گردد، و حضار مجلس را وادار به پيروى از ارشادات آنان كنند، زيرا مجالسى كه بنام بزرگان گرفته مى شود فايده اش در آن است كه مردم آن شخصيت را بعنوان الگوئى براى زندگى خود بشناسند و از راه و روش او پيروى كنند.

همانگونه كه جلسات توديع و استقبال حجاج و زائران اماكن مقدسه، و جشن ازدواج و ديگر جشنها هم خاصيتش آنستكه جامعه پيشرفت كند بدينوسيله مردم بسوى فضائل انسانى و كارهاى نيك سوق داده شوند.

و نيز مناسب است كه جشنهاى مذهبى، و همچنين مجالس سوگوارى و ارشاد با پرچمها و پرده ها، و پلاكاردهاى مناسبى تزئين شود، و در اين جلسات اگر بتوانند با تهيه و تدارك قبلى نمايشها و بلكه فيلمهاى آموزنده مذهبى توجه شركت كنندگان را هرچه بيشتر جلب كنند، و با پخش قطعه هاى كلمات قصار و نشريات سودمند هرچه بيشتر از شركت كنندگان پذيرائى نمايند.

و خلاصه جشن مذهبى بايد علاوه بر شادى و سرور يك جلسه آموزنده و ارشادى باشد، البته همانطور كه قبلا اشاره شد بوسيله ضبط صوت، و دستگاههاى فيلم بردارى از نمايشها و گفتارها و برنامه هاى مختلف مجلس صدا بردارى و فيلم بردارى كنند كه بعدها هم مورد استفاده قرار گرفته تكثير شود.

نشريات مفيد

در يكى از جنگهاى اسلامى، پس از آنكه رسول خدا (ص) عده اى از دشمنان را به اسارت درآورد، آن دسته از اسيران جنگى را كه سواد داشتند مخير فرمود كه اگر بخواهند براى آزاد كردن خودشان يا مقدار معينى از مال و ثروت خود را بدهند، يا اينكه در مقابل با سوادكردن ده نفر از مسلمانان كه به آنان خواندن و نوشتن ياد بدهند آزاد شوند.

حضرتش با اين اقدام آموزنده خود اهميت سواد خواندن و نوشتن را به مسلمانان آموخت، و لذا يكباره سواد خواندن و نوشتن در ميان جزيرةالعرب جهش كرد، به طورى كه پيش از بعثت حضرت در سرتاسر جزيرةالعرب تنها ده نفر انگشت شمار بودند كه سواد خواندن و نوشتن داشتند ولى در زمان حضرت رسول (ص) تعداد افراد باسواد جزيره اگر نگوئيم به هزاران نفر رسيد دست كم به صدها نفر افزايش يافت.

تا اينكه مى بينيم كار پيكار با بيسوادى حضرت بجائى مى رسد كه مى بينيم در زمان حضرت رضا (ع) در ميان استقبال كنندگان حضرت تنها از شهر نيشابور بيست و چهار هزار نفر (24000) دانشمند هستند كه قلم و كاغذ در دست دارند، تا از حضرت حديث يادداشت كنند! كه حتى دنيا در اين عصر علم و دانش هم هنوز به اين پايه نرسيده است.

بنا براين با الهام گرفتن از دستورات اسلام به منظور بالا بردن سطح فرهنگ مسلمانان بايد مساجد و حسينيه ها هميشه داراى نشريه هاى ديوارى هفتگى، يا دو هفته يك نشريه، يا حداقل ماهى يك نشريه داشته باشند، كه در داخل و خارج از مسجد در محل معينى نصب شود تا عابرين و مراجعه كنندگان از آن استفاده كنند، و بر معلومات مذهبى و اطلاعات علمى آنان افزوده شود.

البته معلوم است نشريات بايد داراى مطالب متنوعى در باره:

1 ـ اصول دين، فروع دين، تفسير قرآن، تاريخ اسلام.

2 ـ فضائل اخلاقى و رذائل اخلاقى.

3 ـ واجبات و محرمات.

4 ـ و مطالبى به مناسبت جشنهاى تولد، اعياد اسلامى و وفيات بزرگان اسلام بوده.

5 ـ و علاوه بر مطالب فوق بايد نشريات شامل مطالب علمى، از اختراعات و اكتشافات عصرى، و طرح معماها و پرسشهاى مذهبى و راهنمائيهاى عمومى و مسابقات هم باشد.

و چنانچه امكان داشته باشد نشريه چاپ شده مانند يك نشريه هفتگى ميان نمازگزاران و اعضاء مسجد و ديگران و حسينيه توزيع شود، تا از نشريه افراد بيشترى استفاده كنند.

حال اگر فرض كنيم كه نشريه دو هفته يكبار منتشر شود، بدين وسيله متصديان هر مسجد يا حسينيه توانسته اند ساليانه (24) خدمت اسلامى انجام دهند.

جلسات مذهبى

در جلسات مذهبى مساجد و حسينيه ها معمولا بايد پيرامون موضوعات گوناگون اسلامى بحث و سخنرانى ايراد شود:

1 ـ گاهى جلسات مذهبى به صورت سخنرانى است كه عده اى از جوانان گردهم جمع مى شوند، و يك نفر يا چند نفر از آنان در باره موضوعات اسلامى، مانند اصول دين، اقتصاد اسلامى، سياست اسلامى، خانواده در اسلام، حقوق كارگران و كشاورزان در اسلام و. و. بحث مى كنند و ديگران گوش مى دهند.

2 ـ گاهى جلسه مذهبى به صورت پرسش و پاسخ است كه شركت كنندگان در جلسه پرسشهائى مطرح مى كنند، و مدير جلسه يا عالم و روحانى مسجد بپرسشهاى مذهبى آنان پاسخ مى دهد، و ضمن اينكه پرسش كننده پاسخ خود را دريافت كرده است، ديگران هم استفاده مى كنند.

3 ـ گاهى جلسه مذهبى هردو برنامه فوق را همراه با هم در بر دارد، بدين ترتيب كه پس از ايراد سخنرانى مذهبى بوسيله سخنران جلسه، حاضران پيرامون موضوع بحث شده در سخنرانى يا هر نوع پرسش ديگرى كه دارند سئوالات خود را طرح و پاسخ خود را دريافت مى دارند.

فائده اين جلسات مذهبى آن است كه جامعه اسلامى با اطلاعات و معلومات مذهبى مجهز شده مردم وادار مى شوند كه در باره امور دينى خود پرسش كنند، و ضمنا براى رهبران مذهبى معلوم مى شود كه مردم به چه موضوعاتى بيشتر احتياج دارند.

اگر فرض كنيم كه در هفته يك جلسه با اين برنامه برگزار شود در سال (50) جلسه دائر شده و پنجاه خدمت مذهبى ديگر بر آمار خدمات مذهبى مسجد و يا حسينيه افزوده خواهد شد.

و چنانچه مقدور باشد و بحثهاى اين جلسات و پرسش و پاسخهاى ايراد شده را پس از اصلاح و ترتيب و تهذيب چاپ كنند فائده جلسه بسيار بيشتر خواهد شد.

بهتر آن است كه جلسات با قرائت قرآن مجيد شروع شود، و چنانچه وقت جلسه ايجاب كند تمام شركت كنندگان به صورت دوره هركدام چند آيه زير نظر استاد قرائت تلاوت كنند.

و بسيار مناسبت است كه برنامه دوره قرآن را در ابتداى هر جلسه مذهبى كه بهر مناسبتى تشكيل مى شود قرار دهند، تا تعليم قرآن در سطح وسيعترى اجراء گردد، و هرچه تلاوت قرآن بيشتر باشد بهتر است، زيرا قرآن نور و بركت است.

و بهتر از همه چيز آنست كه جلسات جنبه سازندگى و تربيت افراد در آن قوى تر باشد، و در اينگونه جلسات بجوانانى كه استعداد سخنرانى و مقاله نويسى و كتاب نويسى دارند طرز سخنرانى و نويسندگى و اداره جلسات مذهبى را بياموزند تا جلسه به صورت خشك و عقيم نمانده داراى توليدهاى ارزنده اى باشد، و استعدادهاى افراد را رشد داده توليد مثل كند.

دعا و زيارت

مسجدها و حسينيه ها بهترين محل براى خواندن دعاها و زيارتها است، بنا بر اين مناسب است كه:

هر روز صبح در اين اماكن دعاى صباح خوانده شود.

و هر شب جمعه دعاى كميل بخوانند.

و هر روز جمعه صبحها دعاى ندبه بخوانند.

و عصرهاى جمعه دعاى سمات بخوانند.

و دعاهاى مناسب در روزهاى مخصوص بخوانند مانند دعاى افتتاح در اول شبهاى ماه مبارك رمضان، و دعاى سحر در سحرهاى ماه مبارك، و دعاهاى روزانه در روزهاى ماه رمضان، و دعاى عرفه، دعاى عيد و دعاهائى مناسب شبها و روزهاى مخصوص سال.

و مناسب است كه در اين اماكن زيارتهاى وارده در اوقات مناسبش بخوانند مانند مخصوص اميرالمؤمنين در روز عيد غدير، و زيارت عاشوراء امام حسين در روز عاشوراء و ازاين قبيل زيارتهاى مخصوصه.

و اگر ممكن باشد هنگام خواندن زيارتهاى مخصوص و دعاها، مردم را هم در مسجد و يا حسينيه جمع كنند بهتر است، و اين امور رويهم رفته تقريبا در سال (700) خدمت اسلامى است:

دعاى صباح (355) خدمت اسلامى.

دعاى كميل (50) خدمت اسلامى.

دعاى سمات (50) خدمت اسلامى.

دعاى ندبه (50) خدمت اسلامى.

دعاهاى ماه مبارك رمضان (90) خدمت اسلامى.

ساير دعاها و زيارتهاى گوناگون (100) خدمت اسلامى.

و نيز مناسب است كه دعاهاى رسول اكرم (ص) و ائمه طاهرين عليهم السلام در مناسبتهائى خوانده شود، و مخصوصا برنامه اى براى خواندن صحيفه سجاديه باشد، زيرا دعاء و زيارت خود مكتبى است عالى كه به مردم اصول عقايد، فروع دين، اخلاق و آداب و معارف دينى آموخته، علاوه بر آن ضمن تعليم حقايق و معارفى يك نوع تربيت روحى و ايجاد خشوع و ارتباط با پروردگار بزرگ و پيشوايان دين است.

درس و تأليف و تشكيل هيئت ها

درسهاى دينى احتياج به مدارسى دارد گاهى در شهرى يا محله اى مدرسه يافت نمى شود، يا اينكه مدرسه هست ولى محصلين علوم دينى زياد هستند و مدرسه كافى نيست، يا مدرسه از منطقه دور است و در نزديكى محصلين مسجد يا حسينه اى وجود دارد.

بهر حال يكى از خدمات اسلامى متصديان مساجد و حسينيه ها اين است كه مردم و طلاب علوم دينى را به فرا گرفتن علوم دينى و مادى تشويق كنند، تا مردم علومى را مانند اصول دين، تفسير قرآن، تاريخ اسلام، و يا مسائل فقهى و... را در مساجد و حسينيه ها فرا گيرند.

و متصديان مساجد و حسينيه ها در اين مراكز دينى را به روى طالب علوم دينى و مردم باز كنند، تا به تعليم و تعلم و بحث و تأليف و مطالعات اسلامى بپردازند، و از مساجد و حسينيه ها بجاى مدرس و كلاس درس استفاده كنند.

خلاصه هركس از هر صنف و طبقه ايكه بخواهد در مسجد و حسينيه برنامه درس و بحث دينى و علمى داير كند چه طلبه باشد، چه دانشجو و محصل، چه ادارى، چه آموزگار و چه وكيل و قاضى مناسب است كه در مساجد و حسينيه ها را بروى آنان باز كنند تا به اشتغال علمى خود بپردازند.

همچنين در مساجد و حسينيه ها سزاوار است كه هيئتهاى گوناگون مذهبى تشكيل دهند، هيئت عبارت است از جماعتى از مردم كه به منظور يك هدف دينى باهم تشريك مساعى مى كنند.

1 ـ مانند هيئت ازدواج كه به منظور تشويق جوانان به امر ازدواج و فراهم كردن تسهيلاتى براى آنان تأسيس مى شود.

2 ـ هيئت كاريابى به منظور كار پيدا كردن براى افراد بى كار.

3 ـ هيئت قرض الحسنه، به منظور وام دادن به افراد محتاج.

4 ـ هيئت ارشادى به منظور حل مشكلات گوناگون مردم، و راهنمائى و يارى كردن در رفع گرفتاريهاى آنان و...

اگر فرض كنيم كه در سال دويست جلسه درس در يك مسجد يا حسينيه داير شود، و حداقل پنج جلد كتاب تأليف شود، و آنجا دو هيئت از هيئتهاى خيريه مزبور داير شود كه هريك از آن دو هيئت در ماه دوبار تشكيل جلسه دهند، رويهم (255) خدمت اسلامى از اين جهت انجام خواهد شد.

نمايشهاى اسلامى

نمايشهاى اسلامى از بهترين وسيله ها براى نشر اسلام است، بطورى كه مثل معروفى شده است كه مى گويند: (يك تصوير گويا بهتر از هزار كتاب اثر دارد)، نمايش هم عبارتست از همان شبيه خوانى كه علماء به استحباب آن فتوا داده اند(6).

نمايش اسلامى گاهى يك نمايش تاريخى است مانند نمايش جنگ بدر، يا جريان روز عاشوراء، و گاهى نمايش اخلاقى و گاهى دينى است مانند نمايش حجاج و روزه داران، گاهى نمايش اجتماعى است، گاهى بهداشتى است، گاهى علمى و فرهنگى است و حسينيه ها بهترين مكان براى اينگونه نمايشهاى اسلامى است، سابق در مساجد و حسينيه ها شبيه خوانى مى كردند، و تابحال هم شبيه خوانى در مراقد ائمه اطهار عليهم السلام و در مسجد كوفه و جاهاى ديگر داير مى شود.

ولى لازم است كه بسيار كوشش كنند تا نمايشها كاملا مطابق اخبار و تواريخ معتبره باشد، و نيز بايد نمايشهاى اسلامى زير نظر افراد وارد به فن نمايش ترتيب داده شود تا هرچه جالبتر تهيه گردد و بيشتر در تماشاچيان تأثير گذارد، و هدف را بهتر تأمين كند.

اگر فرض كنيم كه در يك مركز نمايشهاى اسلامى در دو ماه يكبار سه شب يا سه روز نمايش داده شود در سال (18) خدمت اسلامى انجام خواهد گرفت، و چه بسا كه تأثير نمايش بسيار زياد باشد.

و چه بهتر اگر همين نمايشهاى اسلامى را فيلمبردارى كنند، و در جشنها و جلسات مذهبى اين فيلمها را در معرض تماشاى مردم بگذارند، فرض كنيم در سال شش بار هم فيلم نمايشهاى اسلامى را بدهند.

و چه بسيار بهتر اگر اين فيلمها را تكثير كنند و كپيه آن را در مراكزى بفروش برسانند. يا بمؤسسات و هيئتهاى مذهبى ديگرى مجانى اهداء كنند.

و چنانچه فرض كنيم كه از فيلم هر نمايشنامه اى ساليانه بيست نسخه بفروش برسد، در هر سال يكصد و بيست خدمت اسلامى انجام گرفته است.

و نيز اگر همين نمايشهاى اسلامى به صورت نمايشنامه هائى جالب نوشته شود، چاپ و نشر آن موجب تكثير نمايشهاى اسلامى شده، تأثير بسزائى در جامعه اسلامى خواهد گذاشت، و بدين ترتيب خدمت ديگرى از نوع نگارش بر آمار خدمات اسلامى مساجد و حسينيه ها افزوده خواهد شد.

فايده هاى ديگر

علاوه بر خدمات اسلامى گذشته ممكن است در مساجد و حسينيه ها خدمات اسلامى ديگرى از اين قبيل انجام گيرد:

1 ـ مجالس ترحيم، شب هفت، چهلم، سال روز درگذشت اموات.

2 ـ پيدا كردن گم شده ها، ولى درخارج از مسجد.

3 ـ فروختن كتاب، نوارهاى مذهبى، فيلمهاى نمايش و چيزهائى كه مربوط به دين و متدينين است، باز در خارج از مسجد.

4 ـ اطعام نمودن در حسينيه ها، و در سالنهاى ديگر مساجد.

5 ـ گردآورى اعانه ها براى مؤسسات و خدمات اسلامى مسجد و حسينيه، به صورت نصب صندوقها و درخواست كمك نمودن از افراد خيّر در اجتماعات بزرگ در مناسبتهاى مختلف و مجالس گوناگون.

6 ـ تهيه وسائل آگهى بوسيله مقالات و تصويرها.

7 ـ دعوت مردم براى انجام امور مذهبى، مانند اينكه مردم را براى امور حج، يا زيارت، يا بناى مسجد و خوديارى در امور ساختمانى مسجد و حسينيه جمع كنند.

8 ـ جمع آورى كتاب در مسجد براى كتابخانه، يا پوشاك و غذا و دوا و اجناسى مانند آن براى افراد بى بضاعت، يا آسيب ديدگان در حوادث و يا جنگ زدگان.

9 ـ استفاده از مساجد و حسينيه ها براى اسكان زائران و حجاج در مدتى كه در شهرى سر راه توقف دارند، و نيز در شهرهاى مذهبى مانند مدينه، مكه، كربلاء، نجف، خراسان، قم، كاظمين، سامراء و ديگر شهرهاى زيارتى و مذهبى زوار مى توانند از مساجد و حسينيه ها استفاده كنند، و چند شبى كه هستند آنجا اقامت نمايند.

10 ـ تشكيل كنفرانسهاى مختلف مذهبى، و از اين قبيل استفاده هاى دينى كه مى توان از مساجد و حسينيه ها نمود، و فرض كنيم كه در هر سال از اينگونه خدمات اسلامى هم (640) مورد استفاده شود.

بدين ترتيب تنها يك حسينيه، و يا يك مسجد مى تواند ساليانه طبق آمار و ارقامى كه عرضه شد حدود هفت هزار (7000) خدمت اسلامى انجام دهد، تنها اين رقم براى يك مسجد خدمت بسيار بزرگى است، حال اگر اين رقم را در تعداد مساجد و حسينيه هاى موجود در يك منطقه يا يك استاد و يا يك شهر بزرگ ضرب كنيم، حاصل ضرب آن رقم بسيار بزرگى خواهد بود (كه ادامه آن در ظرف مدت چند سال مى تواند تأثير بسيار محسوسى در پيشرفت امور مذهبى يك منطقه بگذارد).

علاوه بر اينها اگر گردانندگان هر مسجد يا حسينيه بتوانند از مساجد و حسينيه ها بلندگوهائى به منازل و مراكز تجمع اطراف مسجد سيم كشى كنند، تا در مواقع تبليغى و برگزارى جلسات مردم بيشتر استفاده كنند دامنه فعاليت آنان گسترش يافته، آمار خدمات مذهبيشان بالا خواهد رفت.

همانگونه بايد مجالس مذهبى را در خانه ها هم گسترش داد، كه در هر مناسبت دينى و دهه هاى ساليانه و مجالس هفتگى در منازل تشكيل شود.

در اينجا دو پرسش خودنمائى مى كند:

اول ـ انجام خدمات اسلامى گذشته احتياج به بودجه دارد، زيرا گردانندگان اين برنامه ها، و خود برنامه ها و خدمات مذهبى احتياج به بودجه دارند، اين بودجه را از كجا بايد تأمين كرد؟

جواب اين پرسش: مى توان بودجه هاى لازمه را از راههاى ذيل تهيه نمود:

1 ـ موقوفاتى كه براى هر مسجد و حسينيه هست.

2 ـ بودجه هائى كه از حكومتهاى صالحه براى اينگونه خدمات مى توان دريافت نمود.

3 ـ اموالى كه از افراد خيرانديش و بوسيله همين برنامه ها مى توان تهيه كرد.

4 ـ از وجوهات شرعيه مانند زكات، سهم امام.

دوم ـ پيشنهادهائى كه در اين كتاب گذشت احتياج به تنظيم و طرح ريزى و برنامه ريزيهائى دارد، اين طرح ها و نقشه ها از كجا بدست آيد؟.

جواب: هيئت مديره هر مسجد و حسينيه بايد به تنظيم و برنامه ريزى اين فعاليتهااقدام كند، زيرا نظم موجب دوام و قوام جهان است، و شرع مقدس اسلام هم به ما دستور داده است كه كارهاى خود را منظم سازيم.

حضرت على در نهج البلاغه شريف مى فرمايد: (و نظم امركم) يعنى: (بر شما باد كه امور خود را منظم سازيد).

اگر ما بخواهيم بدون نظم و برنامه رفتار كنيم، از قافله جهان عقب خواهيم افتاد، و زمام امور را كسانى بدست خواهند گرفت كه در كارهاى خود نظم برقرار مى سازند، و از طرفى مورد سرزنش اولياء اسلام قرار خواهيم گرفت و حساب بى نظمى و خسارتهاى ناشى از آن را از ما خواهند كشيد.

در حديث آمده است كه: (اين دنيا حلالش حساب، حرامش عقاب، و شبهاتش سرزنش دارد).

از درگاه خداى سبحان مسئلت داريم كه ما را موفق بدارد تا كارهائى كه مورد پسند او است انجام دهيم، و در راه خدمت به دينش مارا يارى كند، و مؤمنين را عزيز و سربلند سازد، اينها براى خدا سخت نيست، يارى و توفيق تنها از او ساخته است.