 |
|
معيار شرك در قرآن آية الله سيد عزالدين حسينى زنجانى - ۶ -
پاسخ : مقصود از آوردن آيه
(كفى
بالله حسيبا) اين است : با در نظر گرفتن اين آيه كه كفايت و
محاسبه را منحصر در خدا مى كند با اين حال تعارضى بين اين آيه و آيه
(قل
كفى بالله شهيدا بينى و بينكم و من عنده علم الكتاب )(135)
نيست و ما در صدد اثبات توسل و برآوردن حاجات نبوديم تا اشكال شما وارد
شود و صرفا بيان اين بود كه از مجموعه آيات بايد برداشت كرد وگرنه ظاهر
(كفى
بالله حسيبا) با آيه
(قل
كفى بالله شهيدا) در تعارض است ؛ زيرا با وجود خدا ديگر نيازى
به شهادت ديگرى نيست ، چرا كه خدا كافى است . خدايا! اين جايگاه و رتبت جانشينان و برگزيدگان توست كه به زور گرفته اند تويى تقدير كننده بر اين )). و اين دلالت بر عدم جواز و عدم مشروعيت نماز جمعه نمى كند، بلكه آنان آن را با نيروى خود از اهل آنها گرفته اند، اين همان است كه مسيحيان انجام مى دهند. انتقاد كننده حرف خود را چنين توجيه و مى گويد: ((پناه جستن و كمك طلبيدن در اين قبيل از دعاها عبارت از اين است كه ، ما از امامان عليهم السلام بخواهيم كه ما را شفاعت نمايند يا به وسيله آنان متوسل به خدا مى شويم كه توسط آنها و به خاطر آنها ببخشايد و اين عمل جايز و به آن در قرآن تصريح شده است )). مى گويم : چگونه معناى پناه جستن و كمك خواستن تبديل به درخواست شفاعت گرديده است ؟ زيرا اين از آن جا كه درك معناى طلب شفاعت از ((استغاثه ؛ پناه خواستن )) مثل اين كه پناه جو كه مى گويد: پناهم دهيد، يا از ((استنصار؛ مدد جستن )) مثل سخن كسى كه استمداد مى كند و مى گويد: ((انصرنى ؛ كمكم كنيد)) بر دو صورت مى تواند باشد: اول دلالت پناه بردن و مدد خواستن در معنا و مفهوم لغوى عبارت از شفاعت است . دوم ظهور و فهم عرفى ، گر چه معناى لغوى هم آن را يارى نكند. هر دو به دور از تحقيق است ؛ زيرا اگر كسى به شخص معينى كه صاحب قدرت و توان باشد بگويد: اى فلان ! پناهم ده و يارى ام كن عرفا و در اصطلاح از سخن گوينده جز طلب مدد و پناه چيز ديگرى فهميده نمى شود. آرى ، اگر به دليل هراس از گناهان ، برگشت و توبه و يارى خواستن منظور باشد، در اين صورت در هر دو مورد مى توان معناى شفاعت از آن استنباط كرد، با اين حال پناه جستن و كمك طلبيدن از معنا و مفهوم لغوى خود خارج نمى شود، بلكه منطبق بر شفاعت مى گردد و نه اين كه مفهوم و يارى به معناى شفاعت باشد. پس آن چه ايشان ذكر كرده اند به نظر مى رسد كه از باب اشتباه مفهوم به مصداق است . درباره گفته ما كه : ((عبادت و پرستش سنگ مثل عبادت خدا مى شود.)) اعتراض نموده و مى گويد: ((تعبير به عبادت در برابر سنگ يا كعبه يا امام اين گمان و فكر را پيش مى آورد كه آن عبادت و پرستش غير خداست ، ولى ماءذون و اجازه داده شده است در حالى كه اين اصولا عبادت نيست و ما تا كنون اطلاق عبادت را جز به خداوند، نه به كعبه و نه به امام ، در جايى پيدا نمى كنيم . نتيجه آن كه ، بزرگداشت كعبه ، يا امام ، يا پيامبر با دستور خدا جايز است ؛ هم چنان كه سجده بر زمين جايز مى باشد. بحث در اين است ؛ آيا اين عمل عبادت آنهاست و براى آنها اذن صادر شده ؟ تا چون استثنا از كل آن چه دلالت بر حرام بودن عبادت غير خدا باشد قرار گيرد؟ يا اين كه آن اعمال اطاعت و عبادت خداوند است و كافى مى باشد؟ و من جواز اطلاق عبادت را جز در جايى كه ارتباط با خداوند پيدا مى كند نمى بينم . پس عبادت همان گونه كه در تعريف آن ، على رغم اختلاف در تعبيرها، تصريح شده عبارت است از: كمال و نهايت خضوع و فروتنى در برابر كسى كه انسان آن را خدا قرار داده است . بدين ترتيب ، خضوع و فروتنى در مقابل احدى بدون اعتقاد به خداوندى او اصلا عبادت نمى باشد)). پاسخ : حاصل سخن اين است كه بزرگداشت خانه كعبه ، امام يا پيامبر، چون سجده بر زمين جايز است . حال آيا اين بزرگداشت عبادت آنها بوده و عبادتى باشد كه اجازه داده شده باشد، پس در اين صورت مشروعيت آن حاصل شده و خود دليل است كه : ((عبادت جز براى خداوند جايز نيست )) تخصيص خورده پس دليل در اين جا مخصص است . يا اين كه بزرگداشت عبادت محسوب نمى شود؛ چرا كه معنا و مفهوم عبادت ، كمال خضوع همراه اعتقاد به الوهيت (خدا بودن ) است ، در اين صورت ، بزرگداشت كعبه عبادت نخواهد بود، زيرا از موضوع عبادت خارج شده و اصطلاحا به آن تخصص مى گويند. در اين جا ما در صدد بيان اين نكته نيستيم كه اين دعا؛ يعنى توسل و كمك طلبيدن و كافى شمردن عبادت است يا نه و حتى مى گوييم ، اين با استدلال و دليل خارج شد، بلكه مى گوييم : انتقاد كننده گمان دارد اين كارها ويژه خداوند است و بس و متوسل شدن به غير خداوند مطلقا شرك و از دايره توحيد الهى بيرون است . از اين رو به آن بزرگوار پاسخ داديم : ((موضوع نهى در توسل و كمك خواستن در مورد عبادت كسى است كه خداوند به او چنين اذن و اجازه نداده ، يا اذن از طرف غير خداوند و نظاير چنين تعبيرات در قرآن كريم صورت گرفته است . حال اگر فرض كنيم اذنى وارد شده ، در اين صورت نه تنها موضوع نهى از بين مى رود، بلكه خضوع و فروتنى حتى سجده نيز جايز مى شود؛ زيرا به امر و دستور خداوند عمل انجام شده است و چنين سجده اى خضوع در برابر غير خداوند نمى باشد همان گونه كه امام صادق صلوات الله عليه چنين فرموده است . اما اين كه عمل ، عبادت محسوب مى شود يا نه ، موضوع ديگرى است كه ان شاءالله درباره آن گفت وگو خواهيم كرد. اما جواب سؤ ال اين است كه : عبادت و پرستش به معناى خضوع و فروتنى نمى باشد، همان گونه كه استاد علامه طباطبايى قدس سره در اين باره اشاره صريح دارد و مى فرمايد: عبادت خود متعدى است ، ولى خضوع لازم است و با لام متعدى مى شود و خضوع لازم به معناى عبوديت است و نه خود عبوديت و لازم چگونه مى تواند به معناى خود عبادت باشد؟ بلكه ماءخوذ از ريشه عبد است و عبد يعنى مملوك انسان است ، يا از هر صاحب عقل و شعور كه خود را در مقام مملوكيت خدا قرار دهد و به اين دليل است كه عبادت با استكبار و خود بزرگ بينى مغايرت پيدا مى كند و اين است تفسير استاد بزرگوار ما از مفهوم عبادت و در معنا و مفهوم آن همان گونه كه ملاحظه مى فرماييد چنين نيست كه تنها براى خدا باشد، بلكه قرار دادن خود انسان يا هر صاحب شعور و عقلى به صورت بنده ، تفاوت نمى كند براى خدا باشد يا غير خدا. پس نتيجه مى گيريم كه عبادت با شرك جمع مى شود، ولى با استكبار جمع نمى گردد و به همين معنا نيز صراحت دارد. شايد چيزى كه موجب شده انتقاد كننده به دخول معناى الوهيت بينديشد اين باشد كه عبادت در عرف عموم مردم ، بدون قرينه و نشانه اى مطلق است و فكر انسان را به معناى تاءله (بندگى و پرستش ) همان گونه كه در گفتار خداوند (قل انما اءمرت ان اعبد الله و لا اشرك به )(143) نمايان است مى كشاند. خلاصه ، معناى الوهيت را (پرستيده شدن و بندگى ) از كلمه عبادت نمى توان دريافت كرد، بلكه اين كلمه در قرآن گاهى به معناى پيروى و طاعت آمده است چنان كه در آيه : (الم اعهد اليكم يا بنى آدم الا تعبدوا الشيطان )(144) در اين جا عبادت به معناى اطاعت كردن و پيروى كردن است ؛ يعنى شيطان را پيروى و اطاعت نكنيد. هم چنين به معناى تذلل ، خضوع ، فروتنى و تواضع آمده است (و قومهما لنا عابدون )(145) اين جا عبادت به معناى اظهار كوچكى و بندگى است ؛ يعنى بردگان در برابر ما اظهار بندگى و تذلل مى كنند و از اين جاست كه اصطلاح ((الطريق المعبد)) گرفته شده است ؛ يعنى راهى كه در اثر كثرت عبور و مرور هموار و صاف شده است . حال ما نمى توانيم آن چه را ايشان به طور مطلق از معناى عبادت در نظر گرفته است تصديق و تاءييد كنيم و شايد تحقيق بهتر آن باشد كه ببينيم راغب در مفردات چه گفته است . راغب در معناى عبوديت و عبادت مى گويد: عبوديت بيان و اظهار تواضع و افتادگى و رام شدن است و معناى عبادت بالاتر از آن است ؛ زيرا عبادت ، نهايت و اوج فروتنى است و سزاوار آن نيست مگر كسى كه نيكى و فضيلت را به حد كمال رساند و آن كس خداوند متعال است و به اين دليل است كه خداوند مى فرمايد: (الا تعبدوا الا اياه )(146) و در تفسير راغب نيز الوهيت در مفهوم عبادت اخذ نشده جز مفهوم كلى ؛ يعنى غايت خضوع كه نهايت آن بايد در مقابل كسى باشد كه داراى نهايت كمال باشد. پس پندار نقد كننده در مفهوم عبادت صحيح به نظر نمى رسد. از نظر وجدان ، شك و ترديدى نيست كه طواف به دور چيزى از مصاديق نهايت خضوع است ، پس چنان چه كعبه محل طواف كنندگان باشد، خود اين خضوع در مقابل كعبه است ، ولى چون به امر خداست ، خضوع در برابر خداست ، همچون امر مولى به دست بوسيدن بنده خدا دست ديگرى را، ترديدى نيست كه اين كار خضوع است و از اين رو مى بينيم بعضى خود را بالاتر از آن دانسته و خوددارى مى كند، ولى بالاخره چون به امر مولى است ، اطاعت از مولى محسوب مى شود. در توسل هم اگر به اذن خدا باشد، ديگر شرك نخواهد بود. ملاك رسيدن اذن است . نقد كننده ، در قبال جوابى كه داده ام چنين مى گويد: (ولو انهم اذ ظلموا انفسهم جاؤ وك فاستغفروا الله و استغفر لهم الرسول ...)؛(147) و اگر اين مخالفان هنگامى كه به خود ستم مى كردند به نزد تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى كردند و پيامبر هم براى آنها استغفار مى كرد ... آيه جز براى جواز درخواست آمرزش پيامبر از خدا براى گناهكاران دلالت ديگرى ندارد و اين همان شفاعت است و اما بر اين كه رسول خدا خود بخشنده گناهان باشد آن چنان كه ادعا همين است دلالتى ندارد و اين معنا (طلب مغفرت رسول خدا) با آيه ديگر كه مى فرمايد: (و من يغفر الذنوب الا الله )(148) مخالفت و منافاتى ندارد و نيز با فرموده خداوند: (يا ابانا استغفر لنا ذنوبنا)(149) نتيجه اين كه ؛ طلب دعا و آمرزش از آن بزرگواران ، چه در حال زندگى و چه پس از آن جايز است همان گونه كه از هر مؤ منى كه در درگاه خداوند تقرب و منزلتى دارد جايز مى باشد، اما درخواست اين كه خود ببخشد آيات قرآنى اين معنا را اثبات نمى كند. در پاسخ مى گوييم : ظاهر مطلب چنين مى نمايد كه انتقاد كننده گرامى امعان نظر و دقت در آن چه ما گفتيم نكرده اند؛ زيرا نگفتيم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم خود بخشنده گناهان است و هم اكنون در صدد اثبات آن نيستيم بلكه همان گونه كه گفتيم در صدد اثبات اين هستيم كه طلب آمرزش از پيامبر، نه شرك محسوب مى شود و نه مخالف توحيد و يگانگى ذات احديت است . دليل آن هم آيه : (ومن يغفر الذنوب الا الله ) است ، و نيز اين كه بخشش خواستن از پيامبر و قرار دادن او به عنوان واسطه در طلب آمرزش از خداوند ملازم با شرك نيست . هم چنين آيه : (ولو انهم جاؤ وك ...) دليل ديگرى است . جناب ايشان طلب بخشايش از خداوند را به وسيله پيامبر براى گناهكاران شرك محسوب كرده و به فرموده خدا در قرآن كه : (و من يغفر الذنوب الا الله ) استدلال كرده است و ما پاسخ آن را، چنان كه در متن گذشت داده ايم . ما نگفتيم بين دو آيه مخالفت يا منافاتى وجود دارد، بلكه انتقاد كننده گمان كرده اند كه محدود و منحصر بودن بخشايش به خداوند سبحان لازمه اش اين است كه ، بخشايش طلبيدن از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و واسطه و وسيله قرار دادن او شرك محسوب خواهد شد و در اين باره چنين گفته اند: آيه مورد استناد در طلب بخشايش از پيامبر به معناى واقعى آن كه طلب مغفرت باشد نيست ، بلكه خداى متعال با دستور استغفار از رسول مى خواهد او را بزرگ داشته و تعظيم كند و انگيزه چنين تعبيرى ، نماياندن مقام عظيم نبوى صلى الله عليه و آله و سلم است . ما گفتيم محدود بودن مغفرت و بخشايش و بودن آن در دست قدرت خدا با طلب بخشايش از رسول خدا منافاتى ندارد. اما اين كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم خود آنان را ببخشايد يا نه ؟ گفتيم كه در حال حاضر ما در صدد اثبات آن نمى باشيم ، و اگر هم چنين باشد، باز با اختصاص مغفرت به خدا منافات نخواهد داشت ! زيرا موضوع كاملا شبيه آن است كه كسى مستقلا و تماما مالك چيزى باشد و هيچ مالكيتى براى ديگرى نباشد، و اين منافات ندارد كه همان ديگرى با اذن آن مالك حقيقى تصرف كند؛ زيرا برگشت تصرف او به مالك حقيقى است . سپاس خداى را كه پروردگار عالميان است . بار الها! اگر اين كوشش ناچيز از اين پير غلام آستان ملائك پاسبان رضوى عليه السلام مورد قبول ذات مقدست قرار گيرد؛ اگر اين ترجمه چراغى فرا راه گمشده اى گردد و در پرتو آن جست وجوگرى ، شاهراه حقيقت را بيابد و در نتيجه : اگر لبخند سرورى بر لبان مبارك صديقه طاهره عليها السلام بنشيند؛ مترجم ذخيره اى براى دهشت سراى قبرش و دستمزدى بس گران نصيبش شده است . بار خدايا! به فرموده رسول گرامى است : ((احسنوا الظن الى الله ))(150) چشم اميد و انتظارم به راه است ، تا چه قبول افتد و چه در نظر آيد. سپاس : در پايان مقال بر خود بايسته مى دانم از كمك هاى بى دريغ آية الله زاده ، برادرزاده عزيز و دانشمندم حضرت آقاى حاج سيد محمد حسينى موسوى سپاس گزارى كنم كه اگر يارى شان نبود، اين كار ديرگاهى مى كشيد و شايد انجام نمى گرفت . از خداوند منان عاجزانه و ملتمسانه خواستارم كه توفيقات ايشان را در خدمت به اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام روز به روز بيش تر و افزون تر نمايد. انه قريب مجيب خلاصه نامه استاد نويسنده نامه معتقد است : دعا چون از مستحبات است ، از ديدگاهى حايز اهميت نمى باشد و حضور زائر در زيارت گاه و اداى سلام يا قرائت آيه اى از قرآن كافى و وافى است . طالبان دعا و مناجات بايد دعاهايى را بخوانند كه اسناد صحيح داشته و از پيامبر يا ائمه اطهار عليهم السلام رسيده باشد. مانند: دعاى كميل ، صحيفه سجاديه و زيارت امين الله كه مفاد آنها بر گرفته از قرآن و متون شان اظهار عجز و بندگى و توحيد خالص است . در برابر اين دعاها، دعاهايى است كه سند ضعيف دارند و منقول از امام معصوم نيستند كه دشمنان از آنها براى ضربه زدن به اسلام استفاده مى كنند. نگارنده نامه نمونه هايى از اين قبيل دعاها را از كتاب هاى قديم و جديد گرد آورده و نوشته است : بر شيعيان واجب است تا چهره راستين اسلام را بر اساس قرآن و معرفى ائمه اطهار عليهم السلام و دور از خرافات به جهانيان بشناسانند. نويسنده هم چنين در موضوع واسطه قرار دادن پيامبر و ائمه اطهار عليهم السلام به دليل علو شاءن و مقام آن بزرگواران نزد خداوند، با استناد به آيات قرآن مى گويد: ((براى اين كار در قرآن و سنت دليلى وجود ندارد، بلكه دلايلى ، بر خلاف آن هست )). از اين رو، آياتى از قرآن مطرح نموده و بر اساس برداشت خود آنها را تفسير كرده و توضيح داده است . چكيده پاسخ نامه وصول نامه شما را كه مشحون از آيات قرآنى و شواهدى از سنت نبوى بود اعلام مى كنم و از تاءخير پاسخ پوزش مى طلبم . چون هدف روشن كردن حقيقت است ، انجام كار به عنايت الهى آسان خواهد بود. در آغاز مى گويم : هر نوع مباحثه و تنازل ، در صورتى كه دشمن لجوج باشد، مفيد فايده نيست . مصداق اين سخن احمد امين مصرى و امثال او از نويسندگان هستند. با اينان هرگونه سخن بگوييم باز در اعتراض خود باقى خواهند بود و اگر سكوت هم پيشه كنيم باز ما را رها نخواهد كرد. پس بهتر است با تكيه بر خداى لايزال رهايشان كنيم تا با گفت وگوهاى بى ثمرشان بازى كنند. و به مآخذ و منابعى چون : كتاب كافى ، توحيد و نهج البلاغه ، كه بويى از قرآن و نسيمى از نبوت دارند استناد نماييم . اگر اين مآخذ نبودند، اسلام به مستشرقان منسوب مى گرديد و از آنان بايد اخذ مى شد. پيشواى مذهب ما (امام صادق عليه السلام ) به ما توصيه فرموده : ((مايه زينت مكتب اسلام باشيم و نه موجب سرافكندگى .)) با برادران اهل تسنن حسن سلوك و زندگى مسالمت آميز داشته باشيم . معناى اين سخن اين نيست كه به سخنان و آراى آنها كه اغلب ريشه در هواهاى نفسانى دارد، تمايل و اعتماد كنيم . همه كوشش ما براى نجات مستضعفان و آنانى است كه اميد خير در آنان مى رود. بنابراين ، هرگز روا نيست كه خداى ناكرده براى جلب خشنودى آنها حق را رها كنيم . مولاى ما اميرمؤ منان صلوات الله عليه حقيقت و مفهوم جهاد را گفت وگوى علنى و نااميد كردن آنان معرفى فرموده است و در روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مى خوانيم كه ، دو قبيله بنى تيم و بنى عدى اسلام را به قهقرا سوق مى دهند، پس چه قهقرايى از پيروى اينان از گذشتگانشان بدتر است ؟ آرى ، اشاعره را بنگريد كه فخر رازى ، طبق نقل فيض كاشانى مى گويد: نصارى به سه خدا (اقانيم ثلاثه ) ولى اشاعره به نُه قديم اقرار و اعتقاد دارند و چه زشت برگشتى به نياكانشان است . پس اى دانشمند! از طريق حق به دليل كمى طرفداران و خودنمايى دشمنان نبايد وحشت زده باشيم ، بلكه به امير المؤ منين عليه السلام اقتدا كنيم كه مى فرمايد: ((اگر من به تنهايى در برابر آنها (دشمنان ) قرار مى گرفتم و آنها پهنه كره زمين را پر كرده بودند، نه اهميت مى دادم و نه وحشت مى كردم ؛ زيرا به حقانيت راه خود يقين دارم )). خلاصه مفهوم شرك شرك بر اساس قرآن كريم بر دو نوع است : شرك واقعى يا شرك عرضى ؛ و شرك طولى . شرك عرضى مانند عقيده مجوسان آتش پرست است كه به يزدان منشاء خيرها و اهريمن منشاء بدى ها در عرض هم و مساوى در تمام شئون الوهيت قائل هستند. در شرك طولى ، بدون صدور اذن از جانب الهى در توجه به سوى او شريك قرار مى دهند. خداوند در قرآن (151) با استدلال هاى گوناگون با شرك نوع اول احتجاج فرموده و پاسخ داده است . در شرك طولى اعتقاد بر يكتايى آفريدگار جهان وجود دارد، ليكن در اوصاف براى ذات مقدسش شريك قائل مى شوند؛ به اين معنا واسطه هايى كه به عقيده آنها مرتبت والا نزد خداوند دارند قرار مى دهند در حالى كه براى اين كارشان هيچ اجازه اى از جانب خداوند نداشته اند و اين كار منجر به تراشيدن بت ها و پرستش آنها گرديده است . عمل گروه دوم نيز از دو ديدگاه باطل است ؛ زيرا اولا بت هاى پرستش شده جماداتى بودند كه مشركان به دست خود مى تراشيدند و اصولا سود و زيانى نمى توانستند داشته باشند. در اين باره خداوند در قرآن (152) اين گروه را مورد توبيخ قرار داده است . ديدگاه دوم ، كه ديدگاه اصلى و محورى است اين است كه : براى پرستش بت ها اصولا اجازه و اذنى از طرف بارى تعالى صادر نشده بود و اگر احيانا صادر مى شد برگشت آن به عبادت خداوند بود. پيامبران با شرك نوع دوم روبه رو بوده اند. كتب تاريخ و تفسير دلالت بر اين معنا دارد و مشركان در قرآن دليل پرستش بت ها را با استدلال باطل و سست پيروى روش پدرانشان ذكر مى كنند.(153) قرآن سخن از امت حضرت ابراهيم مى گويد كه به بت ها آثار الوهيت قايل هستند و زندانيان بت پرست هم بند حضرت يوسف به پرستش آبا و اجدادشان استدلال مى كنند. در زمان پيامبر اسلام نيز طبق شواهد قرآنى ، بت پرستان به آفريننده جهان اعتقاد داشته اند(154)، ليكن اعتقاد ناخالص و آميخته با شرك بود از اين رو پيامبر آنان را به ترك پرستش بت ها دعوت مى فرمود.(155) توبيخ مشركان در قرآن نه از جهت توجه به چيزى كه نه سود و زيان دارد، بلكه به دليل نداشتن اذن و عدم صدور اجازه مى باشد. اگر فرض كنيم اجازه از جانب خدا داشتند توبيخ نمى شدند، زيرا عبادت آنان با اجازه و رخصت خداوند بود. در حقيقت مشركان خالق جهان را خداى يگانه مى دانستند و بت ها را وسيله تقرب براى نيل به منزلتى در پيش خدا مى شمردند، نه اين كه آنها را خدا بدانند و عبادتشان كنند و برايشان آثارى قايل باشند. خلاصه ، مشركان جزيرة العرب معتقد بودند كه آفريننده جهان يكى است و آن الله بى شريك است . جز اين كه آن چه را خود تراشيده و ساخته بودند وسيله تقرب خداوند قرار مى دادند و عبادتشان مى كردند در حالى كه پروردگار چنين اجازه و اذنى صادر نفرموده بود. امت هاى گرفتار دوگانه پرستى به وحدانيت خدا قايل بودند. ليكن دليل توبيخ آنها در محور قائل بودن به آثار خدايى در آن چه مى پرستيدند نه خود شرك و به آثار نيز هيچ گونه اذنى از طرف خداوند صادر نشده بود و اگر چنين مى شد عبادتشان شرك محسوب نمى شد؛ زيرا شرك ممنوع در قرآن اعتقاد به اين است كه بت ها يا غير آنها كه مورد پرستش قرار مى گيرند، آثار الوهيت چون خداوند يكتا دارند. ورود اذن در قرآن آياتى در قرآن كريم آمده است كه بر اساس آنها استمداد و فرياد خواهى از پيامبران و اوصيا و نيز درخواست رفع گرفتارى در مشكلات از آنها جايز مى باشد. براى نمونه درخواست بنى اسرائيل از حضرت موسى عليه السلام كه دلالت صريح و آشكار بر اين موضوع دارد.(156) قرآن دليل چنين درخواستى را مقام شامخ نبوت الهى و عهد و پيمان او با خدا ذكر مى كند. نكته شايان توجه در اين جا اين است : اگر سؤ ال قوم بنى اسرائيل سؤ ال به جا و درستى نبود يقينا پيامبر خدا نه فقط وظيفه داشت آنها را متوجه خطاهايشان بكند و تذكر لازم را بدهد، بلكه آنان را توبيخ مى كرد و بر حذرشان مى داشت . در حالى كه مى بينيم موسى عليه السلام نه تنها ايرادى نگرفته ، بلكه به هيچ وجه سخن از اين كه سؤ الشان شرك به خدا مى باشد به ميان نياورده است . حضرت موسى عليه السلام پيامبرى صاحب كتاب است و براى زدودن شرك و كفر مبعوث شده بود، ولى مى بينيم به فرياد خواهى مرد اسرائيلى پاسخ مثبت مى دهد و با قدرت و نيروى جسمى كه داشتند به دفاع از او در مقابل مرد قبطى مى پردازد و او را از ميان بر مى دارد. پس تفكر در آيات مربوطه به ما مى آموزد كه توسل به غير خدا با اذن خدا شرك نيست ، بلكه ماءذون و جايز مى باشد. درباره اين كه خداوند كفايت كارها را مى كند باز طبق آيات قرآن (157) مى بينيم كه خداوند متعال آنان را كه دانش قرآن دارند بر ذات مقدس خود عطف فرموده و به عنوان شاهد و گواه آنها را هم كافى مى شمارد. حال اگر ما ظاهر هر آيه اى ديگر را كه مى فرمايد: ((خداوند براى محاسبه كارها كافى است )) و آياتى از اين قبيل كه به ظاهر دلالت بر انحصار مى نمايد، در نظر بگيريم ، لازمه اش تناقض در گفتار خدا خواهد بود كه از ساحت كلام الهى دور است . مفاد و متون زيارت ها نيز مؤ يد سخن ماست كه پس از شكوه به درگاه الهى سخن از برگزيدگان مخلوقات الهى به ميان مى آيد كه به آنها نيز شكوه و شكايت مى كنيم و دليل آن را كرامت و فضل زيادى مى دانيم كه از جانب خدا بر آنان عطا شده است . پس اين قسمت از زيارت نيز همراه آيات قرآن هر دو به يك اصل و يك مطلب واحد اشاره دارند و آن وجود عهد و پيمان و كرامتى است كه از سوى خداوند به ذوات مقدس پيامبران و اوصياى آنان بخشيده شده است و به همين دليل ، ما به آنان متوسل مى شويم و شكايت پيش آنان مى بريم . ورود اذن در روايات ((سجده به غير خدا جايز نيست . سجده به حضرت آدم عليه السلام سجده به خداوند است ، چون به امر او بوده است )). اين گفتار امام صادق عليه السلام در حقيت جواز مشروعيت طواف كعبه كه خود نمازى است مى باشد و بدين ترتيب چرخيدن به دور سنگ به امر خدا شرك نخواهد بود. امام عليه السلام داستان بانويى پرهيزكار را شرح مى دهد كه خداوند متعال شرط قبول توبه و بخشايش خود را منوط به بخشايش آن بانو مى فرمايد. در عين حال در قرآن مى خوانيم ((چه كسى جز خداوند گناهان را مى آمرزد))؟ كه از اين گونه روايات فهميده مى شود بخشش كسى كه خداوند چنين اذنى به او داده باشد عين بخشايش الهى است . با همين دلالت و با تواتر معنوى ، چنين حكمى را درباره ذوات مقدسه ائمه معصومين عليهم السلام صادر و استنباط مى كنيم . درباره ابليس نيز مى گوييم : رانده شدن او از درگاه نه به خاطر سجده نكردن به آدم بود، بلكه به دليل سر تافتن از امر خدا بود.
|
