مؤ لف كتاب الغارات از اسماعيل بن حكيم ، از ابومسعود جريرى نقل مى كند كه مى گفته است : سه تن از بصريان براى دشمنى با على عليه السلام با يكديگر پيوند دوستى داشتند. آنان مطرف بن عبدالله بن شخير و علاء بن زياد و عبدالله بن شقيق بودند.
مولف كتاب الغارات مى گويد: مطرف بن عبدالله بن شخير مردى عابد و زاهد بود. هشام بن حسان ، از سيرين نقل مى كند كه مى گفته است عماربن ياسر به خانه ابومسعود رفت . ابن شخير هم آنجا بود، از على (ع ) به گونه اى ياد كرد كه ناروا بود؛ عمار بانگ بر او زد كه اى فاسق ، تو هم اينجايى ! ابومسعود گفت : اى ابويقظان [ كنيه عمار ياسر ] ترا به خدا سوگند مى دهم در مورد ميهمان خودم .
گويد: بيشتر دشمنان على عليه السلام مردم بصره و طرفداران عثمان بودند و كينه هاى جنگ جمله در سينه هايشان بود. على عليه السلام چون در دين بسيار استوار بود كمتر به فكر دلجويى بود، او با علمى كه در دين داشت و با اينكه فقط از حق پيروى مى كرد ديگر به اين موضوع اعتنا نداشت كه چه كسى راضى خواهد بود و چه كسى ناراضى .
گويد: يونس بن ارقم ، از يزيد بن ارقم ، از ابى ناجيه برده آزاد كرده ام هانى نقل مى كند كه مى گفته است : حضور على عليه السلام بودم . مردى پيش او آمد كه جامه سفر بر تن داشت و گفت : اى اميرالمومنين من از شهرى به حضورت آمده ام كه در آن هيچ دوستدارى براى تو نديدم . على (ع ) پرسيد: از كجا مى آيى ؟ گفت : از بصره . فرمود: همانا آنان اگر مى توانستند مرا دوست بدارند دوست مى داشتند. من و شيعيانم در عهد و ميثاق خداييم ، نه تا روز قيامت بر ما كسى افزوده مى شود و نه كاسته .
ابوغسان بصرى نقل مى كند كه عبيدالله بن زياد در بصره چهار مسجد ساخت كه براى كينه توزى نسبت به على بن ابى طالب عليه السلام و در افتادن به جان او بنا شده بود؛ و آن چهار مسجد: مسجد بنى عدى ، مسجد بنى مجاشع ، مسجدى كه در محله علاف ها در بارانداز بصره قرار داشت و مسجدى در محله قبيله ازد بود.
از جمله كسانى كه درباه او نقل شده كه على (ع ) را دشمن مى دانسته و نكوهش مى كرده است حسن بن ابوالحسن بصرى ⁽²⁸¹⁾ است كه كنيه اش ‍ ابوسعيد بوده است . حماد بن سلمه از قول حسن بصرى نقل مى كند كه مى گفته است : اگر على در مدينه خرماى خشك مى خورد برايش بهتر از كارهايى بود كه بدان در آمد. و نيز از او روايت مى كنند كه مردم را از نصرت دادن على (ع ) باز مى داشته است .
همچنين در مورد او روايت كرده اند كه گرفتار وسواس بود و يك بار كه براى نماز وضو مى گرفت و بر دست و پاى خود آب فراوان مى ريخت . على (ع ) او را ديد و گفت : اى حسن ، آب بسيارى مى ريزى . او گفت : خونهاى مسلمانانى كه اميرالمومنين بر زمين ريخته است بيشتر است . على (ع ) پرسيد: اين كار ترا اندوهگين ساخته است ؟ گفت : آرى . فرمود: همواره اندوهگين باشى . گويند از آن پس حسن بصرى تا هنگام مرگ همواره اندوهگين و دژم بود.
ولى ياران [ معتزلى ] ما اين موضوع را درباره حسن بصرى رد و آن را انكار مى نمايند و مى گويند او از دوستداران على بن ابى طالب عليه السلام بوده و از كسانى است كه همواره او را تعظيم مى كرده است .
ابوعمربن عبدالبر محدث در كتاب معروف خود، الاستيعاب فى معرفة الاصحاب ، نقل مى كند كه كسى از حسن بصرى درباره على عليه السلام پرسيد. حسن گفت : به خدا سوگند تيرى استوار و راست از تيرهاى خداوند براى دشمن خدا بود. او از عالمان وارسته و با فضيلت و سابقه اين امت بود و به پيامبر خدا(ص ) نزديك بود، در اجراى فرمان خداوند كسل و خواب آلوده نبود و در دين خدا سرزنش شده و نسبت به مال خداوند خائن نبود. فرامين واجب قرآن را نيكو انجام داد و بدين سان به بوستانهايى بهجت انگيز دست يازيد. اى فرومايه ! على اين چنين بود.
واقدى نقل مى كند از حسن بصرى كه پنداشته مى شد از على (ع ) منحرف است و چنان نبود درباره على (ع ) پرسيدند. گفت : من چه بگويم درباره كسى كه چهار خصلت مهم در او جمع است : نخست اينكه او براى ابلاغ برائت از مشركان ، مورد اعتماد و امين بود. دوم ، گفتار رسول خدا(ص ) به او در جنگ تبوك ، و اگر به چيزى ديگر غير از نبوت كه آن را استثناء نموده است دسترس نمى داشت آنرا هم استثناء مى كرد. ⁽²⁸²⁾ سوم اين گفتار پيامبر (ص ) كه فرموده است : دو چيز گرانسنگ ، كتاب خدا و عترت من هستند. چهارم اينكه هرگز كسى را بر او امارت نداد و حال آنكه بر ديگران اميران متعدد گماشت .
ابان بن عياش ⁽²⁸³⁾ مى گويد: از حسن بصرى در مورد على (ع ) پرسيدم . گفت : درباره او چه بگويم كه سابقه و فضل و نزديكى به رسول خدا و دانش و حكمت و فقه و انديشه و فراوانى مصاحبت و دليرى و پايدارى و تحمل سختى و پارسايى و قضاوت در او جمع بود. همانا على در كار خويش ‍ سخت بلند مرتبه است ؛ خداوند على را رحمت كناد و درود خدا بر او باد! من گفتم : اى ابوسعيد، آيا براى كسى غير از پيامبر مى گويى درود خدا بر او باد! گفت : هرگاه نامى از مسلمانان برده مى شود براى آنان طلب رحمت كن و بر پيامبر و افراد خاندانش خاصه بر بهترين فرد خاندانش درود بفرست . گفتم : آيا على از حمزه و جعفر بهتر است ؟ گفت : آرى . گفتم : و از فاطمه و دو پسرش بهتر است ؟ گفت : آرى به خدا سوگند كه او از همه افراد خاندان محمد (ص ) بهتر است و چه كسى مى تواند شك كند كه او بهتر از همه ايشان است و حال آنكه پيامبر (ص ) فرموده است : پدر حسن و حسين از آن دو بهتر است . ⁽²⁸⁴⁾
هرگز بر على نام مشرك اطلاق نشده و هرگز به گناه باده گسارى متهم نبوده و همانا كه رسول خدا(ص ) به فاطمه (ع ) فرموده است : ترا به همسرى بهترين فرد امت خويش در آوردم و اگر در امت كسى بهتر از او مى بود استثناء مى نمود، و پيامبر (ص ) ميان اصحاب خود عقد برادرى بست ، و ميان خود و على عقد برادرى منعقد كرد و پيامبر (ص ) خود از همه مردم بهتر و برادرش نيز از همگان بهتر است . ابان مى گويد: به او گفتم : اى ابوسعيد! پس اين سخنان كه مى گويند تو درباره على گفته اى چيست ؟ گفت : اى برادرزاده ! خون خود را از اين ستمگران حفظ مى كنم و اگر آن سخنان نمى بود تيرها بر من مى باريد.
شيخ ما ابوجعفر اسكافى كه رحمت خداوند متعال بر او باد موضوعى را گفته است كه آن را در كتاب الغارات ابراهيم بن هلال ثقفى هم ديده ام و آن اين است كه با آنكه تشيع بر كوفه غلبه داشت برخى از فقيهان كوفه با على (ع ) ستيز مى كردند و او را دشمن مى داشتند و از جمله آنان مره همدانى ⁽²⁸⁵⁾ است .
ابونعيم فضل بن دكين ، از فطر بن خليفه ⁽²⁸⁶⁾ نقل مى كند كه مى گفته است : از مره شنيدم كه مى گفت : اگر على (ع ) شترى نر مى داشت و براى خاندان خود آب كشى مى كرد براى او بهتر از اين كارى بود كه دارد.
اسماعيل بن بهرام ، از اسماعيل بن محمد، از عمرو بن مره نقل مى كند كه مى گفته است : به مره همدانى گفته شد، چرا خود را از على كنار كشيده اى ؟ گفت : با كارهاى پسنديده اش از ما پيشى گرفت و ما گرفتار كارهاى ناپسندش ‍ شديم . اسماعيل بن بهرام مى گويد: براى ما روايت كرده اند كه او دشنامهاى بدتر مى داده كه ما از بيان آن خوددارى مى كنيم .
فضل بن دكين هم از قول حسن بن صالح نقل مى كند كه مى گفته است : ابوصادق بر جنازه مرة همدانى نماز نگزارد. فضل همچنين مى گويد: شنيده ام ابوصادق به هنگام زنده بودن مره گفته است : به خدا سوگند هرگز ممكن نيست سقف يك حجره بر سر من و مره سايه افكند. مى گويد: چون مره مرد، عمرو بن شرحبيل هم بر جنازه او حاضر نشد و گفت : به اين جهت كه در دل خود نسبت به على بن ابى طالب كينه يى داشت بر جنازه او حاضر نمى شوم .
ابراهيم بن هلال ثقفى مى گويد: مسعودى هم از قول عبدالله نمير اين موضوع را براى ما روايت كرد و سپس خود عبدالله بن نمير هم گفت : به خدا سوگند اگر مردى كه در دلش چيزى نسبت به على عليه السلام داشته باشد و بميرد من هم بر جنازه اش حاضر نمى شوم و بر او نماز نمى گزارم .
ديگر از ايشان ، اسود بن يزيد و مسروق بن اجدع هستند. سلمة بن كهيل مى گويد: آن دو نزد يكى از همسران پيامبر (ص ) مى رفتند ⁽²⁸⁷⁾ و از على عليه السلام بدگويى مى كردند و اسود بر همان حال مرد ولى مسروق تغيير عقيده داد و نمرد مگر آنكه هيچ گاه براى خداوند نماز نمى گزارد، تا آنكه پس از آن بر على بن ابى طالب عليه السلام درود بفرستد و اين به سبب حديثى بود كه از عايشه در فضيلت على شنيده بود.
ابونعيم فضل بن دكين ، از عبدالسلام بن حرب ، از ليث بن ابى سليم نقل مى كند كه مسروق مى گفته است : على همچون جمع كننده هيزم در شب است . ⁽²⁸⁸⁾ ولى پيش از آنكه بميرد از اين عقيده خود بازگشت .
سلمة بن كهيل مى گويد: من و زبيد يمامى پس از مرگ مسروق نزد همسرش ‍ رفتيم . او ضمن گفتگو براى ما گفت كه مسروق و اسود بن يزيد در دشنام دادن به على عليه السلام افراط كرده اند. اسود بر همان حال مرد ولى مسروق نمرد تا آنكه خودم از او شنيدم بر على درود مى فرستد. پرسيديم : اين تغيير حالت براى چه در او پيش آمد؟ گفت : به سبب آنچه كه از عايشه شنيده بود كه [ او ] از پيامبر (ص ) درباره فضيلت كسى كه خوارج را بكشد، روايت مى كرده است .
ابونعيم ، از عمرو بن ثابت ، از ابواسحاق نقل مى كند كه مى گفته است : سه تن هرگز على بن ابى طالب را باور نداشته اند و آن سه تن مسروق و مره و شريح بودند. و نقل شده است كه چهارمين ايشان هم شعبى است . و از هيثم ، از مجالد، از شعبى روايت شده است كه مسروق از درنگ خود در پيوستن به على عليه السلام پشيمان شد. اعمش ، از ابراهيم تيمى نقل مى كند كه على عليه السلام به شريح ، پس از قضاوتى كه در موردى كرده بود و على (ع ) آن را درست نمى دانست ، فرمود: به خدا سوگند ترا دو ماه به بانقيا ⁽²⁸⁹⁾ تبعيد مى كنم تا ميان يهوديان قضاوت كنى . و در همان هنگام على عليه السلام كشته شد. سالها گذشت و پس از اينكه مختار بن ابى عبيد قيام كرد به شريح گفت : اميرالمومنين در آن روز به تو چه فرمود؟ گفت : چنين فرمود. مختار گفت : به خدا سوگند حق ندارى بر زمين بنشينى و بايد به بانقيا بروى و ميان يهوديان قضاوت كنى . و او را به آنجا تبعيد كرد و او دو ماه ميان يهوديان قضاوت كرد.
ديگر از آنان ابووائل شقيق بن سلمه است . او از طرفداران عثمان بود كه همواره بر على (ع ) طعنه مى زد. و گفته شده است كه او عقيده خوارج را داشته است . و در اينكه او با خوارج همراه شده و بيرون رفته است اختلافى نيست ، ولى او در حالى كه توبه كرد و از آن عقيده دست برداشت به حضور على (ع ) بازگشت .
خلف بن خليفه مى گويد: ابووائل مى گفته است : چهار هزار تن بوديم كه بيرون رفتيم و على پيش ما آمد و چندان با ما گفتگو كرد كه دو هزار تن از ما برگشتند.
مؤ لف كتاب الغارات ، از عثمان بن ابى شيبة ، از فضل بن دكين ، از سفيان ثورى نقل مى كند كه مى گفته است از ابووائل شنيدم مى گفت : من در جنگ صفين شركت كردم و چه صفهاى بدى بود!
همو مى گويد: ابوبكر بن عياش ، از عاصم بن ابى الجنود نقل مى كرد كه مى گفته است : ابووائل عثمانى بود و زربن حبيش ، علوى .
و از كسانى كه سخت كينه توز و دشمن على (ع ) بوده است ابوبردة ⁽²⁹⁰⁾ پسر ابوموسى اشعرى است كه دشمنى با او را مستقيم از پدر خويش به ارث برده است . عبدالرحمان بن جندب مى گويد: ابوبرده به زياد بن ابيه گفت : گواهى مى دهم كه حجر بن عدى به خداوند كافر شده است همچون كفر آن مرد اصلع [ طاس ]. عبدالرحمان مى گفته است : ابوبرده از اين سخن خود قصد نسبت دادن كفر به على عليه السلام را داشته است كه آن حضرت اصلع بوده است .
همو مى گويد: عبدالرحمان مسعودى از ابن عياش منتوف نقل مى كند كه مى گفته است خودم حاضر بودم كه ابوبردة به ابوعاديه جهنى قاتل عمار ياسر گفت : آيا عمار را تو كشته اى ؟ گفت : آرى گفت : دست خود را به من بده ، آن را گرفت و بوسيد و گفت : هرگز آتش تو را لمس مكناد.
و ابونعيم ، از هشام بن مغيره ، از غصبان بن يزيد نقل مى كند كه مى گفته است خودم ديدم كه ابوبرده به ابوعاديه قاتل عمار بن ياسر مى گفت : خوشامد بر برادرم اينجا بيا. و او را كنار خود نشاند.
ديگر از منحرفان از اميرالمومنين عليه السلام ، ابوعبدالرحمان سلمى قارى است . مولف كتاب الغارات از عطاء بن سائب نقل مى كند كه مردى به ابوعبدالرحمان سلمى گفت : ترا به خدا سوگند مى دهم اگر چيزى را از تو بپرسم حقيقت آن را به من مى گويى ؟ گفت : آرى ، و چون ابوعبدالرحمان تاءكيد كرد كه راست خواهد گفت ، آن مرد گفت : ترا به خدا سوگند مى دهم سبب آنكه على را دشمن مى دارى اين نيست كه روزى در كوفه اموالى را تقسيم كرد و به تو و خانواده ات از آن چيزى نرسيد؟ گفت : اينك كه مرا به خدا سوگند دادى آرى ، سبب آن همين بود.
ابوعمرضرير، از ابى عوانه نقل مى كند كه مى گفته است ميان عبدالرحمان بن عطيه و ابوعبدالرحمان سلمى در مورد على (ع ) گفتگويى بود؛ سلمى رو به او كرد و گفت : مى دانى چه چيزى سالار ترا بر ريختن خونها گستاخ كرد؟ و مقصودش على (ع ) بود. عبدالرحمان بن عطيه به او گفت : چه چيزى او را گستاخ كرد؟ بى پدر كس ديگرى جز تو باشد! او براى ما حديث كرد كه رسول خدا(ص ) به اصحاب خود كه در جنگ بدر شركت كرده بودند فرمود: هر چه مى خواهيد بكنيد كه شما آمرزيده ايد يا سخنى نزديك به اين سخن .
عبدالله بن عكيم ، عثمانى و عبدالرحمان بن ابى ليلى ، علوى بود. موسى جهنى از قول دختر عبدالله بن عكيم نقل مى كند كه مى گفته است : روزى آن دو با يكديگر گفتگو مى كردند. پدرم به عبدالرحمان مى گفت : اگر سالار تو [ على (ع ) ] صبر كند مردم به او مى گروند.
سهم بن طريف ، عثمانى و على بن ربيعه ، علوى بود، وقتى اميركوفه گروهى را براى گسيل داشتن به جنگ تعيين كرد و سهم بن طريف را هم از ايشان قرار داد، سهم به على بن ربيعه گفت : نزد امير برو و با او درباره من گفتگو كن تا مرا معاف دارد. على بن ربيعه پيش امير آمد و گفت : خداوند سامانت دهاد! سهم كور است او را معاف دار. گفت : معافش كردم . سپس آن دو يكديگر را ديدند. على به سهم گفت : من به امير گفتم كه تو كورى و مقصودم اين بود كه كوردلى .
قيس بن ابى حازم هم على عليه السلام را سخت دشمن مى داشت . وكيع ، از اسماعيل بن ابى خالد، از خود قيس بن ابى حازم نقل مى كند كه مى گفته است : من نزد على عليه السلام رفتم تا در مورد حاجتى كه داشتم با عثمان مذاكره كند، نپذيرفت و از اين سبب او را دشمن مى دارم .
مى گويم : [ ابن ابى الحديد ] مشايخ متكلم ما رحمت خدا بر آنان باد اين روايتى را كه او از قول پيامبر (ص ) نقل مى كند كه فرموده است : شما پروردگار خود را خواهيد ديد همان گونه كه ماه شب چهاردهم را مى بينيد از او نمى پذيرند و مى گويند: چون او على (ع ) را دشمن مى دارد فاسق است و از او نقل مى كنند كه مى گفته است : شنيدم على (ع ) روى منبر كوفه مى گفت : به جنگ بازماندگان احزاب برويد و به اين سبب كينه او در دلم جا گرفت .
سعيد بن مسيب ⁽²⁹¹⁾هم از منحرفان از على عليه السلام است و عمربن على بن ابى طالب او را پاسخى درشت داده است . عبدالرحمان بن اسود، از ابوداود همدانى نقل مى كند كه مى گفته است : در مسجد نزد سعيد بن مسيب بودم عمر بن على بن ابى طالب عليه السلام آمد. سعيد گفت : اى برادرزاده نمى بينم كه همچون برادران و پسرعموهايت بسيار به مسجد بيايى . عمر گفت : اى پسر مسيب آيا لازم است هرگاه به مسجد مى آيم خود را به تو نشان دهم ! سعيد گفت : دوست ندارم خشمگين شوى . شنيدم پدرت مى گفت : مرا از سوى خداوند مقامى است كه براى خاندان عبدالمطلب بهتر از هر چيزى است كه بر روى زمين است . عمر گفت : من هم شنيدم پدرم مى فرمود: هيچ سخن حكمت آميزى در دل منافق باقى نمى ماند و از دنيا نمى رود تا آن را بر زبان آرد. سعيد گفت : اى برادرزاده مرا منافق قرار دادى ؟ گفت : همين است كه به تو گفتم . و برگشت .
زهرى ⁽²⁹²⁾ هم از منحرفان از على عليه السلام است . جرير بن عبدالحميد، از محمد بن شيبه نقل مى كند كه مى گفته است : در مسجد مدينه حاضر بودم و ديدم كه زهرى و عروة بن زبير نشسته اند و درباره على (ع ) سخن مى گويند و سپس به او دشنام دادند و سخن آنان به گوش على بن حسين عليهما السلام رسيد. آمد و كنار ايشان ايستاد و فرمود: اى عروه براى تو همين بس ‍ كه پدرم [ جدم ] با پدرت به پيشگاه خدا محاكمه برد و خداوند به سود پدرم و زيان پدرت حكم فرمود؛ و اما تو اى زهرى اگر در مكه مى بوديم دمه آهنگرى پدرت را نشانت مى دادم .
و با اسناد بسيار روايت شده است كه عروة بن زبير مى گفته است هيچ كس ‍ از اصحاب پيامبر(ص ) تكبر و ناز نمى كردند مگر على بن ابى طالب و اسامة بن زيد.
عاصم بن ابى عامر بجلى ، از يحيى بن عروة نقل مى كند كه مى گفته است : هرگاه پدرم نام على را مى برد دشنامش مى داد، ولى يك بار به من گفت : پسرجان به خدا سوگند مردم از على و يارى دادن او بازنايستادند مگر اينكه همگى در طلب دنيا بودند. اسامة بن زيد كسى را پيش او فرستاد كه عطاى مرا بده و به خدا سوگند تو مى دانى كه اگر به كام شير هم مى رفتى من همراهت بودم . على (ع ) براى او نوشت اين مال از كسانى است كه براى آن جهاد كرده اند ولى من در مدينه اموالى دارم از آن هر چه مى خواهى بردار. يحيى پسر عروه مى گويد: تعجب مى كردم كه پدرم على (ع ) را اين چنين توصيف مى كند و در عين حال از او منحرف است و بر او عيب مى گيرد.
زيد بن ثابت ⁽²⁹³⁾ هم هواخواه عثمان بود و در آن مورد سخت تعصب مى ورزيد. عمروبن ثابت هم از طرفداران عثمان بود و على (ع ) را دشمن مى داشت و او همان كسى است كه از ابوايوب انصارى حديث شش ‍ روز از شوال را... روايت كرده است . روايت شده است كه عمرو بن ثابت سوار مى شد و ميان دهكده هاى شام مى گشت و مردم را جمع مى كرد و مى گفت : اى مردم ! على مردى منافق بود. در شب عقبه مى خواست پيامبر (ص ) را مورد حمله قرار دهد. او را لعنت كنيد. و مردم يك دهكده او را لعن مى كردند و او به دهكده ديگر مى رفت و همين سخن خود را تكرار مى كرد و آنان را به لعن على (ع ) فرمان مى داد و عمرو بن ثابت به روزگار معاويه بوده است . مكحول ⁽²⁹⁴⁾ هم از كسانى بود كه على (ع ) را دشمن مى داشت . زهير بن معاويه ، از حسن بن حر نقل مى كند كه مى گفته است : مكحول را ديدم كه آكنده از بغض نسبت على عليه السلام بود، چندان با او سخن گفتم كه نرم شد و آرام گرفت .
محدثان از حماد بن زيد نقل مى كنند كه مى گفته است : اصحاب على را نسبت به او پرمحبت تر از اصحاب گوساله ⁽²⁹⁵⁾ نسبت به گوساله آنها مى بيننم . و اين گفتار بسيار زشتى است .
و روايت شده است كه در حضور شبابة بن سوار سخن از فرزندان على (ع ) و اينكه آنان در جستجوى خلافتند به ميان آمد. او گفت : به خدا سوگند هرگز به آن نخواهند رسيد. به خدا خلافت براى على هم مستقيم نبود و يك روز هم به آن شاد نشد و چگونه ممكن است به فرزندانش برسد؟ هيهات ! نه ، به خدا سوگند كسى كه به كشته شدن عثمان راضى باشد مزه خلافت را نخواهد چشيد.
شيخ ما ابوجعفر اسكافى مى گويد: همه مردم بصره و گروه بسيارى از مردم كوفه و مدينه او را دشمن مى داشتند و مردم مكه هم همگى و بدون استثنا او را دشمن مى داشتند و تمام افراد قريش با او ستيز مى كردند و عموم مردم همراه بنى اميه و بر ضد او بودند.
عبدالملك بن عمير، از عبدالرحمان بن ابى بكره نقل مى كند كه مى گفته است شنيدم على عليه السلام مى گفت : هيچ كس از مردم آنچه كه من از غم
و اندوه ديده ام نديده است . و سپس گريست ، درود خدا بر او باد. شعبى ، از شريح بن هانى نقل مى كند كه على عليه السلام عرضه مى داشت : پروردگارا من از تو بر ضد قريش كمك مى خواهم كه آنان پيوند خويشاوندى مرا بريدند و حق مرا ربودند و منزلت بزرگ مرا كوچك ساختند و همگان بر ستيز با من هماهنگ شدند.
جابر از ابوالطفيل نقل مى كند كه مى گفته است شنيدم على (ع ) عرضه مى داشت : پروردگارا، من از تو بر ضد قريش كمك مى خواهم زيرا آنها پيوند خويشاوندى مرا بريدند و حق مرا غصب كردند و بر ستيز با من در كارى كه من به آن سزاوارتر بودم هماهنگ شدند و سرانجام گفتند: بعضى از حق را بگير و بعضى از آن را رها كن .
مسيب بن نجبة فزارى مى گويد: على عليه السلام مى فرمود: هر كس از بنى اميه را در آب ديدند سرش را چندان در آب فرو بريد كه آب به دهانش وارد شود.
عمروبن دينار، از ابن ابى ملكيه ، از مسور بن مخرمة نقل مى كند كه عبدالرحمان بن عوف ، عمربن خطاب را ديد و گفت : مگر ما در قرآن نمى خوانديم با آنان در پايان كار جنگ كنيد همان گونه كه در آغاز آن جنگ كرديد؟ ⁽²⁹⁶⁾ عمر گفت : چرا، ولى آن براى هنگامى است كه بنى اميه اميران و بنى مخزوم وزيران باشند!
ابوعمر نهدى مى گويد: از على بن حسين عليهما السلام شنيدم مى گفت : در مكه و مدينه بيست مرد نيست كه ما را دوست داشته باشد.
سفيان ثورى از عمرو بن مره از ابوالبخترى نقل مى كند كه مى گفته است : مردى كه على بن حسين را دشمن مى داشت پيش رويش او را ستود. على به او فرمود: من پايين تر از چيزى هستم كه مى گويى و بالاتر از آنم كه در دل مى پندارى .
ابوغسان نهدى مى گويد: گروهى از شيعيان على عليه السلام در رحبه به حضورش رسيدند، در حالى كه بر حصيرى كهنه نشسته بود. فرمود: چه چيزى شما را اينجا آورد؟ گفتند: دوستى و محبت تو اى اميرالمومنين . فرمود: همانا هر كس مرا دوست بدارد مرا در جايى كه دوست مى دارد ببيند خواهد ديد. ⁽²⁹⁷⁾ آن گاه فرمود هيچ كس پيش از من ، جز پيامبر خدا كه درود بر او باد، خدا را عبادت نكرده است . روزى در حالى كه من و پيامبر در سجده بوديم ابوطالب ناگهان بر ما در آمد و گفت : اين كار را آشكارا كرديد؟ سپس به من كه نوجوانى بودم گفت : مواظب باش پسر عمويت را يارى ده ، هان ! كه او را رها نكنى . و سپس شروع به تشويق من در مورد همكارى و يارى دادن او كرد. رسول خدا(ص ) به او فرمود: عموجان آيا تو با ما نماز نمى گزارى ؟ گفت : اى برادرزاده فعلا نه ، و مرا به سجده وا مداريد و رفت .
جعفر بن احمر، از مسلم اعور، از حبه عرنى نقل مى كند كه على عليه السلام فرموده است : هر كه مرا دوست بداردبا من خواهد بود. همانا كه اگر همه روز روزه بگيرى و همه شب برپا باشى و نماز بگزارى و ميان صفا و مروه يا ركن و مقام كشته شوى و به هر مقام كه مى خواهى برسى خداوند ترا با آن كس كه در هواى او هستى برانگيزد، اگر بهشتى است در بهشت و اگر دوزخى است در دوزخ .
جابر جعفى ⁽²⁹⁸⁾ از على عليه السلام نقل مى كند كه مى فرموده است : هر كس ‍ ما اهل بيت را دوست مى دارد آماده شود، آماده شدنى براى بلا و سختى .
ابوالاحوص ، از ابوحيان ، از على عليه السلام نقل مى كند كه فرموده است : در مورد من دو مرد هلاك مى شوند: آنكه در محبت افراط و غلو كند و آن كس كه دشمنى سرسخت باشد.
حماد بن صالح ، از ايوب ، از كهمس نقل مى كند كه على عليه السلام فرموده است : سه گروه در مورد من هلاك مى شوند: آن كس مرا لعن كند و شنونده اى كه آن را اقرار كند و بر دوش كشنده بهتان و او عبارت است از پادشاه سركشى كه با لعنت بر من به او تقرب جويند و در حضورش از دين من بيزارى جويند و از حسب من بكاهند و همانا كه حسب من حسب رسول خدا(ص ) است و دين من دين اوست . و سه گروه در مورد من رستگار مى شوند. آن كس كه مرا دوست دارد و آن كس كه دوستدار مرا دوست بدارد و آن كس كه با دشمن من ستيز و دشمنى كند. هر كس كينه مرا بر قلب خود بيفشاند يا مردم را بر كينه من تحريك كند يا از قدر و منزلت من بكاهد بداند كه خداوند دشمن و ستيزه كننده با اوست و خداوند دشمن كافران است .
محمد بن صلت ، از محمد بن حنفيه روايت مى كند كه مى گفته است : هر كس ما را دوست بدارد خداوند او را به دوستى ما سود مى رساند، هر چند اسيرى ميان ديلمان باشد.
ابوصادق ⁽²⁹⁹⁾ از ربيعة بن ناجد، از على عليه السلام نقل مى كند كه مى گفته است رسول خدا(ص ) به من فرمود: همانا در تو شباهتى از عيسى بن مريم است كه مسيحيان او را چنان دوست مى دارند كه او را به منزلتى كه براى او روا نيست رسانده اند و يهوديان چنان او را دشمن مى دارند كه به مادرش تهمت زدند.
مولف كتاب الغارات ، اين سخن على عليه السلام را كه در آن سخن از بيزارى جستن است به گونه ديگرى غير از آنچه در نهج البلاغه آمده نقل كرده است . او مى گويد: يوسف بن كليب مسعودى ، از يحيى بن سليمان عبدى ، از ابومريم انصارى ، از محمد بن على باقر نقل مى كند كه فرموده است : على (ع ) بر منبر كوفه خطبه خواند و فرمود: بزودى بر شما دشنام دادن به من عرضه مى شود و بزودى در آن مورد شما را سر مى برند. اگر به شما دشنام دادن بر من پيشنهاد شد دشنامم دهيد و اگر بر شما تبرى جستن از من پيشنهاد شد همانا كه من بر دين محمد (ص ) هستم و نفرموده است : از من تبرى مجوييد.
همچنين مى گويد: احمد بن مفضل ، از حسن بن صالح ، از جعفر بن محمد (ع ) نقل مى كند كه على عليه السلام فرموده است : به خدا سوگند شما را براى اينكه مرا دشنام دهيد خواهند كشت و با دست خود به گلوى خويش ‍ اشاره كرد و سپس گفت : اگر به شما فرمان دادند كه به من دشنام دهيد، دشنام بدهيد ولى اگر به تبرى جستن از من فرمان دادند همانا كه من بر آيين محمد (ص ) هستم . و آنان را از اظهار برائت بازنداشته است .
شيخ ما ابوالقاسم بلخى كه خدايش رحمت كناد از سلمة بن كهيل ، از مسيب بن نجبة نقل مى كند كه مى گفته است : در حالى كه على (ع ) خطبه ايراد مى كرد مردى برخاست و بانگ برداشت كه واى از ستمى كه بر من شده است . على عليه السلام او را نزد خود خواند و چون نزديك آمد به او فرمود: بر تو يك ستم شده است و حال آنكه بر من به شمار ريگها. گويد در روايت عباد بن يعقوب آمده است كه على (ع ) او را فرا خواند و به او فرمود: آرام باش من هم به خدا سوگند مظلوم هستم . بيا بر آنكس كه به ما ستم كرده است نفرين كنيم .
سدير صيرفى ⁽³⁰⁰⁾، از ابوجعفر محمد بن على باقر (ع ) روايت مى كند كه مى گفته است على عليه السلام بيمار شد ابوبكر و عمر از او ديدن كردند و چون از خانه او بيرون آمدند حضور پيامبر (ص ) رفتند. فرمود: از كجا مى آييد؟ گفتند: از على عيادت كرديم . فرمود: او را چگونه ديديد؟ گفتند: چنان ديديم كه بيمارى او خطرناك است . فرمود: هرگز او نخواهد مرد تا نسبت به او غدر و ستم بسيار شود آن چنان كه در اين امت از لحاظ صبر و شكيبايى سرمشقى گردد كه مردم پس از او، از او سرمشق گيرند.
عثمان بن سعيد از عبدالله بن غنوى نقل مى كند كه على عليه السلام در رحبه براى مردم سخنرانى كرد و فرمود: اى مردم گويا شما فقط مى خواهيد من اين سخن را بگويم و مى گويم كه سوگند به خداى آسمان و زمين كه پيامبر امى (ص ) با من عهد كرده و فرموده است : امت بزودى پس از من با تو غدر و مكر مى كند. هيثم بن بشير، از اسماعيل بن سالم نظير حديث فوق را روايت كرده است و بيشتر اهل حديث اين خبر را با همين الفاظ يا كلماتى نزديك به آن نقل كرده اند.
ابوجعفر اسكافى هم نقل مى كند كه پيامبر (ص ) به خانه فاطمه (ع ) آمد. على (ع ) را در حالت خواب يافت . فاطمه خواست او را بيدار كند فرمود: آزادش بگذار كه بسيار شب زنده داريهاى طولانى پس از من خواهد داشت و چه بسيار ستم و جفاى سخت كه از كينه نسبت به او به خاندان من خواهد شد. فاطمه (ع ) گريست . پيامبر فرمودند: گريه مكن كه شما دو تن با من خواهيد بود و در موقف كرامت نزد من هستيد.
و عموم مردم روايت كرده اند كه پيامبر (ص ) در مورد على (ع ) فرموده اند: اين دوست من است و من دوست اويم . با هر كس كه با او دشمنى كند دشمنم و با هر كس كه با او در صلح و آشتى باشد، آشتى هستم . يا با الفاظى نزديك به اين عبارت نقل كرده اند.
محمد بن عبيدالله بن ابى رافع ، از زيد بن على بن حسين (ع ) نقل مى كند كه پيامبر (ص ) به على (ع ) فرموده است : دشمن تو دشمن من است و دشمن من دشمن خداى عزوجل است .
يونس بن خباب ، از انس بن مالك نقل مى كند كه مى گفته است : همراه رسول خدا(ص ) بوديم على هم با ما بود. از كنار بوستانى گذشتيم . على گفت : اى رسول خدا مى بينى كه چه بوستان خوبى است . پيامبر فرمود: اى على بوستان تو در بهشت از اين بسيار بهتر است و از كنار هفت بوستان گذشتيم و على (ع ) همان سخن را گفت و پيامبر همان پاسخ را دادند. سپس پيامبر ايستادند، ما هم ايستاديم . پيامبر سر خود را بر سر على نهاد و گريست . على پرسيد: اى رسول خدا چه چيزى شما را به گريه واداشته است ؟ فرمود: كينه هايى در دل قومى كه آنرا براى تو آشكار نمى كنند مگر پس از آنكه مرااز دست بدهند. على گفت : اى رسول خدا آيا شمشير بر دوش نگيرم و آنان را نابود نسازم ؟ فرمود: بهتر آن است كه صبر كنى . گفت : اگر صبر كنم چه خواهد بود؟ گفت : سختى و مشقت خواهى ديد. على پرسيد آيا در آن دين من سلامت خواهد بود؟ فرمود: آرى ، على گفت : در اين صورت به سختيها اعتنايى نخواهم كرد و اهميت نمى دهم .
جابر جعفى ، از امام باقر نقل مى كند كه گفته است على عليه السلام مى گفت : از هنگامى كه خداوند محمد (ص ) را به پيامبرى برانگيخت از اين مردم آسايش نديدم . قريش از همان هنگام كه كوچك بودم مرا بيم مى دادند و چون بزرگ شدم با من دشمنى كردند تا آنكه خداوند رسول خويش را قبض روح نمود و آن رويدادى سخت و بزرگ بود و بر آنچه مى گوييد و انجام مى دهيد خداوند يارى دهنده است . مؤ لف كتاب الغارات از اعمش ، از انس بن مالك نقل مى كند كه مى گفته است شنيدم پيامبر (ص ) مى فرمود: بزودى مردى از امت من بر مردم چيره مى شود كه گشاده گلو فراخ روده است . بسيار مى خورد و سير نمى شود. گناه جن و انس را بر دوش ‍ مى كشد. روزى به جستجوى امارت بر مى آيد، هرگاه بر او دست يافتيد شكمش را بدريد. گويد: در آن هنگام چوبدستى در دست رسول خدا(ص ) بود و به شكم معاويه اشاره مى كرد. ⁽³⁰¹⁾
مى گويم [ ابن ابى الحديد ]: اين خبر مرفوع كاملا مناسب است با آنچه كه على عليه السلام در نهج البلاغه فرموده است و گفتار ما را تاءكيد مى كند كه منظور اميرالمومنين از آن شخص ، معاويه بوده است نه آن چنان كه بسيارى از مردم پنداشته اند كه منظور زياد بن ابيه يا مغيره بوده است .
جعفر بن سليمان ضبعى ، از ابوهارون عبدى ، از ابوسعيد خدرى نقل مى كند كه مى گفته است : پيامبر (ص ) روزى براى على (ع ) رنج و گرفتاريهايى را كه پس از او خواهد ديد بيان كرد و در آن باره بسيار توضيح داد. على (ع ) به پيامبر (ص ) عرض كرد: اى رسول خدا، تو را به حق پيوند خويشاوندى سوگند مى دهم تا به درگاه خدا دعا كنى و بخواهى كه مرا پيش ‍ از تو قبض روح نمايد. پيامبر فرمودند: چگونه ممكن است در مورد مدت عمر تو كه مقدر و مقرر شده است چيزى مسالت كنم ؟ على گفت : اى رسول خدا در چه مورد با آنان كه به من فرمان جنگ با ايشان را داده اى جنگ كنم ؟ فرمود: در مورد بدعت پديد آوردن در دين .
اعمش ، از عمار دهنى ، از ابوصالح حنفى نقل مى كند كه مى گفته است على عليه السلام روزى به ما گفت : ديشب رسول خدا(ص ) را در خواب ديدم و از آنچه بر سرم آمده است شكايت كردم ، تا آنكه گريستم . پيامبر به من فرمودند نگاه كن . نگاه كردم ، پاره سنگهاى بزرگ آنجا بود و دو مرد به زنجير كشيده را نيز ديدم . (اعمش مى گفته است آن دو مرد معاويه و عمروعاص ‍ بودند.) من شروع به كوبيدن سرهاى آن دو با سنگ كردم ؛ آنان مى مردند و زنده مى شدند و من همچنان با سنگ سر آنها را مى كوبيدم تا از خواب بيدار شدم .
عمرو بن مره نيز نظير اين حديث را ازابوعبدالله نقل مى كند كه على (ع ) فرموده است : ديشب پيامبر (ص ) را در خواب ديدم . به آن حضرت شكايت بردم ، فرمود: اين جهننم است بنگر چه كسى را در آن مى بينى . نگريستم معاويه و عمروعاص را ديدم كه آنها را از پاى خود باژگونه در آتش ‍ آويخته اند و سرهاى آنان را با سنگ مى كوبيدند.
قيس بن ربيع ، از يحيى بن هانى مرادى ، از قول مردى از قوم خود بنام زياد بن فلان نقل مى كند كه مى گفته است : ما و گروهى از شيعيان و ويژگان على عليه السلام در خانه اش بوديم . به ما نگريست و چون هيچ بيگانه يى نديد، فرمود: اين قوم بزودى بر شما چيره مى شوند دستهايتان را قطع مى كنند و بر چشمهايتان ميل خواهند كشيد. مردى از ميان ما گفت : اى اميرالمومنين تو در آن هنگام زنده خواهى بود؟ فرمود: هرگز، خداوند مرا از آن حفظ نمايد. على (ع ) نگريست و متوجه شد كه يكى از ما گريه مى كند. فرمود: اى پسر زن كم عقل ! آيا مى خواهى لذتها در دنيا و درجات را در آخرت با هم داشته باشى ! همانا كه خداوند به صابران وعده داده است . زرارة بن اعين ⁽³⁰²⁾ از پدرش ، از امام باقر (ع ) نقل مى كند كه مى گفته است : على عليه السلام چون نماز صبح مى گزارد همچنان تا هنگامى كه آفتاب مى دميد تعقيب مى خواند و پس از طلوع خورشيد درويشان و بينوايان و ديگران گردش جمع مى شدند و به آنان فقه و قرآن مى آموخت و در ساعت معينى از آن مجلس ‍ بر مى خاست . روزى برخاست و از كنار مردى گذشت و آن مرد به على (ع ) دشنامى داد.
(زراره مى گويد: امام باقر (ع ) هم نام آن شخص را نگفت ) على (ع ) هماندم برگشت و به فراز منبر رفت و فرمان داد مردم را به مسجد فرا خوانند [ و چون آمدند نخست ] خدا را حمد و ستايش كرد و بر پيامبر درود فرستاد و سپس چنين فرمود: اى مردم ، همانا هيچ چيز، پر بهره تر و محبوبتر در پيشگاه خداوند متعال از بردبارى و دانش امام نيست . همانا آن كس را كه از نفس خويش پنددهنده يى نباشد از سوى خدا براى او نگهدارنده اى نخواهد بود. همانا هر كس از خويشتن انصاف دهد خداى بر عزت او مى افزايد. همانا كه زبونى در راه فرمانبردارى از خداوند به خدا نزديكتر است از توانگرى و عزت در معصيت خداوند. سپس فرمود: آن كس كه پيش تر آن سخن را گفت كجاست ؟ آن شخص نتوانست انكار كند، برخاست و گفت : اى اميرالمومنين من بودم ! على (ع ) گفت : همانا اگر بخواهم مى توانم بگويم . آن مرد گفت : چه خوب است عفو و گذشت نمايى كه تو شايسته آنى . فرمود: آرى عفو كردم و گذشتم . گويد: به امام باقر گفته شد: على (ع ) چه مى خواست بگويد؟ فرمود: مى خواست نسب آن مرد را بيان كند.
همچنين زراره مى گويد: به جعفر بن محمد عليها السلام گفته شد اينجا گروهى هستند كه بر على (ع ) عيب و خرده مى گيرند. فرمود: اين بى پدرها به چه چيز بر او خرده مى گيرند! آيا در او چيزى براى عيب گرفتن وجود دارد؟ به خدا سوگند هرگز دو كار كه طاعت خدا بود بر على (ع ) عرضه نشد مگر آنكه سخت ترين و دشوارترين آن را انجام داد. او چنان عمل مى كرد كه گويى ميان بهشت و دوزخ ايستاده و به ثواب و پاداش بهشتيان مى نگرد و براى رسيدن به آن عمل مى كند و به عذاب دوزخيان مى نگرد و براى نجات از آن عمل مى كند و هرگاه كه براى نماز برمى خاست چون مى خواست بگويد روى به سوى كسى مى آورم كه آسمانها و زمين را آفريده است چنان رنگش مى پريد كه در رخسارش نمايان مى شد. او از كار و زحمتى كه به دست خود انجام داده و چهره اش به عرق نشسته بود و دستهايش در آن پينه بسته بود هزار برده آزاد كرد و چون او را مژده دادند كه در مزرعه او قناتى چنان به آب رسيده كه به بلندى گردن شتران پروارى و از آن آب مى جهد، نخست فرمود: به وارثان مژده دهيد، مژده . آن گاه همان قنات را براى درويشان و بينوايان و در راه ماندگان وقف نمود تا هنگامى كه خداوند زمين و هر كس را بر آن است به ارث برد، تا خداوند آتش را از چهره على بازدارد. و خداوند آتش را از چهره اش بازداشته است .
عباد، از ابومريم انصارى نقل مى كند كه على عليه السلام مى فرموده است : كافر و زنازاده مرا دوست نمى دارند. ⁽³⁰³⁾
جعفر بن زياد، از ابوهارون عبدى ، از ابوسعيد خدرى نقل مى كند كه مى گفته است : ما به نور ايمان خود، على بن ابى طالب عليه السلام را دوست مى داشتيم و هر كس او را دوست مى داشت مى دانستيم كه از ماست .
درباره گفتار على كه فرموده : در آن صورت مرا دشنام دهيد كه مايه فزونى من است...
مساءله سوم : در معنى اين گفتار اميرالمومنين كه ضمن همين خطبه فرموده است : در آن صورت دشنام دهيد كه براى من مايه فزونى ⁽³⁰⁴⁾ و براى شما مايه نجات است . مى گوييم : اميرالمومنين (ع ) براى آنان دشنام دادن را به هنگامى كه به آن مجبور شدند روا دانسته است . خداوند متعال هم اجازه داده است كه به هنگام اجبار، كلمه كفر بر زبان آورند و فرموده است : مگر كسى كه مجبور شود و دل او مطمئن به ايمان باشد ⁽³⁰⁵⁾ و بديهى است كه به زبان آوردن كفر، بزرگتر از دشنام دادن به امام است .
اما اين سخن كه فرموده است : براى من مايه زكات و براى شما مايه نجات است . يعنى شما با اظهار داشتن دشنام من از كشته شدن نجات پيدا مى كنيد، و براى زكات هم دو معنى احتمال داده مى شود: يكى آنچه كه در اخبار نقل شده از پيامبر (ص ) آمده است كه دشنام دادن به مؤ من مايه افزونى حسنات اوست . ديگر آنكه شايد منظور نظر على (ع ) اين است كه دشنام دادن آنان به من حتى در همين دنيا هم از قدر و منزلت من نمى كاهد بلكه موجب شرف و بلندى قدر و منزلت و شهرت من مى شود. و همين گونه هم بوده است كه خداوند متعال اسبابى را كه دشمنان على (ع ) به خيال خود وسيله بدنام كردن و به فراموشى سپردن او مى پنداشته اند سبب انتشار شهرت و نيكنامى او در خاوران و باختران زمين قرار داده است .
ابونصر نباته در شعرى كه خطاب به سيدجليل ، محمد بن عمر علوى سروده است همين موضوع را در نظر داشته و چنين گفته است :
نياى بزرگوار و وصى پيامبر تو نخستين كس است كه منار هدايت را برافراشته و نمازگزارده و روزه گرفته است . قريش مى خواست ريسمان فضيلت او را بگسلد ولى تا قيام قيامت موجب استوارى بيشتر تار و پود آن شد.
من [ ابن ابى الحديد ] نيز از همين شاعر پيروى كرده ام و براى ابوالمظفر هبة الله بن موسى موسوى كه خدايش رحمت كناد قصيده يى سروده ام و در آن از پدر و نياكانش نام برده ام .
مادرت مرواريدى است كه از گوهر مجد راضى و پسنديده و گرامى است ، و نياى تو امام موسى است كه فرو برنده خشم بود تا آنجا كه آنرا به فراموشى مى سپرد...
ما در اينجا برخى از اشعار قبل و بعد را هم آورده ايم و شعر، حديثى است كه به يكديگر پيوسته است و آنچه پيش و پس از آن مى آيد مكمل معنى آن است و مقصود را توضيح مى دهد.
و اگر بگويى چه مناسبتى ميان لفظ زكات و انتشار نام نيك و شهرت است ، مى گويم : زكات به معنى رشد و افزونى است و صدقه مخصوص و واجب را هم از همين جهات زكات ناميده اند، كه مال زكات دهنده را مى افزايد ⁽³⁰⁶⁾ وانتشار نام نيك هم نوعى رشد و افزونى است .
اختلاف راءى در معنى سب و برائت  
مسئله چهارم : اگر گفته شود چگونه على عليه السلام گفته است : اما دشنام دادن ، مرا دشنام دهيد كه براى من زكات و براى شما نجات است . اما بيزارى جستن و تبرى ، از من تبرى مجوييد. چه فرقى ميان دشنام دادن و تبرى جستن است ؟ و چگونه على (ع ) اجازه سب و دشنام دادن به آنان داده ولى از تبرى جستن آنان را منع نموده است و حال آنكه ظاهرا دشنام دادن زشت تر از تبرى جستن است .
پاسخ اين است كه اصحاب [ معتزلى ] ما فرقى در مورد دشنام دادن به على (ع ) و تبرى جستن از او نمى گذارند و هر دو را حرام و فسق و گناه كبيره مى دانند و اما بر كسى كه به اين دو كار مجبور شود باكى نيست . همچنان كه هنگام ترس ، اظهار كلمه كفر هم جايز است . البته براى شخص جايز است دشنام ندهد و تبرى نجويد هر چند كشته شود، به شرط آنكه مقصود او فقط اعزاز و حفظ حرمت دين باشد همان گونه كه براى او جايز است كه تسليم كشته شدن بشود و براى حفظ حرمت و عزت دين ، كلمه كفر را بر زبان نياورد. اميرالمومنين عليه السلام تبرى جستن را از آن جهت بسيار زشت تر شمرده است كه كلمه برائت در قرآن عزيز فقط براى تبرى جستن از مشركان بكار رفته است . مگر نمى بينى كه خداوند متعال مى فرمايد: برائتى از خدا و رسولش از عهد مشركانى كه با آنان عهد بسته ايد ⁽³⁰⁷⁾ و خداوند متعال مى فرمايد: همانا خداوند و رسولش از مشركان برى هستند ⁽³⁰⁸⁾ و بر حسب عرف شرعى اين كلمه صرفا به مشركان اطلاق مى شود و به همين جهت است كه اين نهى موجب شده است كه لفظ براءت را بدتر و حرام تر از دشنام بدانند هر چند هر دو مورد، ناپسند و حرام است . مثلا انداختن قرآن در كثافت [ مستراح ] به مراتب ناپسندتر از انداختن قرآن در خم شراب است ، هر چند كه اين هر دو كار حرام و در يك حكم است . اما اماميه از على (ع ) روايت مى كنند كه فرموده است : چون شما را به برائت از ما واداشتند گردنهاى خودتان را براى آنكه زده شود دراز كنيد.
اماميه همچنين مى گويند: تبرى جستن از على (ع ) جايز نيست هر چند سوگند خورنده راستگو باشد. در آن صورت بايد كفاره سوگند دهد و مى گويند: حكم تبرى جستن از خداوند متعال و پيامبر و على و هر يك از ائمه عليهم السلام يكى است و جايز نيست . و مى گويند: اگر كسى را مجبور به دشنام دادن كنند جايز است كه دشنام دهد و جايز نيست كه در آن مورد ايستادگى كند و خود را براى كشته شدن تسليم سازد. اما در صورتى كه كسى را مجبور به تبرى جستن كنند جايز است كه در آن مورد براى كشته شدن تسليم شود و البته جايز است كه ظاهرا تبرى هم بجويد ولى بهتر اين است كه تسليم كشته شدن شود.