قرآن .

((در دنـيـا و آخـرت تـو را از يـتـيـمـان مـى پـرسند, بگو: اصلاح حالشان بهتر است و اگر با آنها درمـى آمـيزيد, چون برادران شما باشند خداوند مفسد را از مصلح باز مى شناسد واگر خواهد, بر شما سخت مى گيرد كه خدا عزيز و حكيم است .

((هـمـانـا ايـن داستانى است راست و درست جز اللّه هيچ خدايى نيست و همانا خدا عزيز و حكيم است )).
((اگـر قـصد خيانت به تو را داشته باشند, پيش از اين به خدا خيانت ورزيده اند و خدا تو را بر آنها نصرت داده است و خدادانا و حكيم است )).
ـ امام باقر(ع ) در پاسخ به اين پرسش كه چرا خدا از كارى كه مى كند سؤال نمى شود, فرمود:چون هر كارى كه مى كند, حكيمانه و درست است .

ـ امـام صـادق (ع ) در پـاسـخ بـه زنديق كه پرسيد: به من بگوييد كه آيا خداى عزوجل را در ملك وپـادشـاهيش انبازى هست يا در كار تدبير هستى مخالف و رقيبى دارد؟
فرمود: خير گفت : پس اين نابسامانى كه در عالم مى بينيم از قبيل حيوانات درنده و خزندگان ترسناك و موجودات زشت فراوان وكرم و پشه و مار و عقرب چيست ؟
اين همه در حالى است كه شما مى گوييد خداوند هيچ چيزى را بدون علت نمى آفريند چون كار بيهوده نمى كند؟
گفت : مگر نه اين كه مى گويى عقربها براى درد و سنگ مثانه و براى درمان كسى كه شب ادرارى دارد, سودمند هستند و بهترين پادزهر گـوشـت مـارهـايند, چراكه اگر شخص مبتلا به جذام آن را با زاج سفيد بخورد براى بيمارى او مـفـيدند و مى گوييد كه كرم خاكى براى بيمارى خوره سودمند است ؟
گفت : چرا باز پرسيد: به مـن بـگـويـيـد كـه آيا چيزى از آفرينش وتدبير خدا عيب و ايراد دارد فرمود: نه گفت : آيا اين كه خـداوند انسان را ناختنه آفريده حكمتى دارد ياكارى پوچ و بيهوده است ؟
حضرت فرمود : از روى حكمت است .

گـفـت : شـمـا آن چه را خدا آفريده است تغيير مى دهيد و كار خود را در ختنه كردن درست تر از كـارى مى دانيد كه خدا كرده است و بر ختنه ناشده خرده مى گيريد در حالى كه خدا او را به اين صورت آفريده است و ختنه كردن را كه كار شماست عملى پسنديده مى دانيد نكند مى گوييد: اين كار خدا اشتباه و غيرحكيمانه است ؟
.
حـضـرت فـرمـود: ايـن كـار خدا حكيمانه و درست است اما او خود ختنه كردن را مقرر داشته و بـرآفـريـدگـانش لازم فرموده است همچنان كه وقتى بچه به دنيا مى آيد بند نافش وصل به ناف مـادرش مى باشد خداوند حكيم اين كار را كرده است , اما در عين حال به بندگان دستور داده آن را ببرند كه اگربندناف را نبرند براى نوزاد و مادر, هردو, قطعا زيانمند و مهلك است همچنين در مـورد ناخنها نيزدستور داده است كه وقتى بلند شدند گرفته شوند در حالى كه خدا مى توانست انـسـان را طـورى بـيـافـريند كه ناخنهايش بلند نشود و باز چنين است موى سبيل و سر كه بلند مى شوند و بايد كوتاه كرد و نيز از همين قبيل است گاوهاى نر كه خداوند آنها را با بيضه آفريده اما اخته آنها كارآمدترند اينها به تقدير و تدبيرخداى عزوجل عيب و ايرادى وارد نمى آورد.
ـ امام على (ع ) درباره آفرينش شب پره , مى فرمايد: و از ساخته هاى ظريف و آفرينشهاى شگفت آور او, دسـتگاه پيچيده وحكيمانه اى است كه در وجود اين شب پره ها به ما نمايانده است ,شب پره هايى كـه روشنايى روز كه همه چيز را روشن و نمودار مى سازد, ديدگان آنها را مى بندد وتاريكى شب كه ديدگان هر زنده اى را فرو مى بندد, چشمان آنها را مى گشايد.
ـ امـام عـلـى (ع ) در وصـف خـداى سـبـحان , مى فرمايد: واز ملكوت قدرت خويش و شگفتيهايى كـه نـشـانه هاى حكمتش گوياى آنهاست چندان به ما نشان داد كه اين حجتها و براهين وجود او لاجـرم ما رابه شناخت وى رهنمون مى شوند پس , بدايعى كه آثار آفرينش او و نشانه هاى حكمتش پديد آورده اندآشكار است و آن چه آفريده حجت او و دليل و راهنما به سوى او هستند.
عـلامـه طـباطبائى در تفسير الميزان زير عنوان ((بحثى در حكمت خداى تعالى و مفهوم اين كه فـعـل خداهمراه با مصلحت است )) مى نويسد: رفتارهاى گوناگون ومختلفى كه ازما سر مى زند فـقـط زمـانـى فعل ما به شمار مى آيد كه به نحوى با اراده و خواست ما ارتباط و پيوند داشته باشد بـنابراين , براى مثال امورى چون سلامتى و بيمارى وحركتها وكنشهاى اضطرارى ناشى از حركت روزانـه يا سالانه (رشد جسمى و )فعل ما به شما نمى آيند بديهى است كه اراده انجام يك كار تابع آگـاهى داشتن از رجحان آن و پذيرفتن اين نكته است كه آن فعل براى ما كمال است , به اين معنا كـه انـجـام دادن آن بـهـتـر از انـجـام ندادنش مى باشدو سودش بر زيانش مى چربد جنبه خير و سودمندى فعل همان عامل ترجيح دهنده آن (بر تركش )مى باشد, يعنى همين عامل است كه ما را بـه طـرف فـعل بر مى انگيزد به عبارت ديگر, سبب سرزدن فعل از ما همين جنبه است اين همان چـيزى است كه آن راغايت وهدف فاعل از انجام فعلش مى ناميم تحقيقات فلسفى ثابت كرده است كه فعل , به معناى اثرى كه از فاعل سر مى زند, خواه ارادى باشدياغيرارادى , خالى از غايت و هدف نيست .

اشـتـمـال فعل بر جهت خير بودن و سودمند بودنش در عمل به نام مصلحت فعل ناميده مى شود پـس ,مصلحتى كه عقلا ـ يعنى اهل اجتماع انسانى ـ آن را مصلحت مى گويند, همان چيزى است كـه مـحـرك وانگيزه فاعل بر انجام فعل اوست و موجب مى شود كه فعل استوار و بى عيب صورت گيرد و بدان سبب فاعل در فعلى كه انجام داده , حكيم به شمار آيد اگر اين مصلحت در كار نبود فعل بيهوده و بى اثر مى بود.
بـديـهى است كه مصلحت حاصل از فعل , پيش از وجود فعل وجودى ندارد اين كه مى گوييم اين مصلحت انگيزه فاعل و دعوت كننده او به سوى انجام فعل است , اين انگيزش به سبب وجود ذهنى آن اسـت نـه به علت وجود خارجيش به اين معنا كه هر يك از ما صورتى علمى و ذهنى از دستگاه عالم بيرون و قوانين كلى جارى و سارى در آن و اصول هماهنگ حاكم بر اين عالم كه حركات را به سـوى غـايـتـهـايشان و افعال را به سوى اغراضشان سوق مى دهند, گرفته ايم و نيز بر اثر تجربه و آزمـودن روابـط اشـيـا با يكديگرآگاهى و ذهنيتى به دست آورده ايم شك نيست كه اين دستگاه علمى تابع و برآيندى است از دستگاه عالم بيرون .

حـال كار فاعل ارادى ما افراد اين است كه رفتارهاى خاص خود را كه فعل نام دارد, با آن دستگاه عـلمى خود منطبق سازد و مصالحى را كه در اين دستگاه ذهنى در نظر دارد در فعل خود رعايت كـنـد و اراده اش را بـر اساس آن بگذارد اگر از عهده منطبق ساختن فعل بر علم بدرستى بر آمد فـعـلش حكيمانه و عملش بااتقان و استوارى همراه است ولى اگر در تطبيق دادن علم و صورت ذهـنـى خـود بـر مـعلوم خارجى خطاكرد, چه اين خطا ناشى از قصور باشد يا تقصير, ديگر حكيم ناميده نمى شود, بلكه او را فردى بيهوده كارو نادان و غيره مى ناميم .

پـس , حـكـمـت صـفـت فاعلى است كه فعل او با دستگاه علمى بر گرفته از دستگاه عالم بيرون هـماهنگ ومنطبق باشد و مصلحت آميز بودن فعل او به معناى مترتب بودن آن بر صورت علميى است كه خودمترتب و بر گرفته از عالم بيرون است بنابراين , حكمت در حقيقت صفت ذاتى عالم بـيرون است و اگراين صفت را بر فاعل يا فعل او اطلاق مى كنيم به اين سبب است كه فعل او, به واسـطـه عـلمش , با نظام خارج انطباق دارد مصلحت آميز بودن فعل نيز به همين معناست , يعنى فـعـل نـشـات گـرفته از صورت علميى است كه آن صورت علمى بيانگر عالم خارج است و بر آن انطباق دارد.
ايـن مطالبى كه گفتيم فقط درباره فعلى صادق است كه هدف از آن انطباق با خارج باشد, مانند افعال ارادى كه از ما سر مى زند اما فعلى كه خود عين عالم خارج باشد ـ يعنى فعل خداى سبحان ـ عين حكمت است نه اين كه پيرو و منطبق با امر ديگرى به نام حكمت باشد و در نتيجه , ما آن فعل را حكيمانه بناميم مصلحت آميز بودن فعل خدا نيز به معناى اين است كه مصلحت تابع آن است نه اين كه فعل تابع مصلحت باشد, به نحوى كه خدا را به سمت انجام آن فعل برانگيزد.
بـه غير از خداى تعالى هر كس كارى بكند, از علت كارش سؤال مى شود: ((چرا چنين كردى ؟
)) و اومـوظـف است كه فعل خود را بر اساس نظام علمى و ذهنيتى كه از عالم خارج دارد, با اين عالم مـنـطـبـق سـازدو بـه مصلحتى كه انگيزه او به انجام اين كار شده اشاره كند اما چنين سؤالى از خـداونـد سـبـحان بى جاست ,زيرا فعل او همان نظام و دستگاه خارجى است كه در پاسخ به سؤال مـذكـور خـواسـته مى شود تا فعل بر آن انطباق يابد و در رابطه با خدا نظام خارجى ديگرى وجود ندارد, تا فعل خود را منطبق با آن انجام دهدفعل خداوند همان عالم خارج است كه صورت ذهنى و علمى آن مصلحت داعى و برانگيزنده هر فاعلى به سوى فعل مى شود و فراتر از اين نظام خارجى , نـظـام ديـگرى وجود ندارد كه صورت علمى بر گرفته ازآن مصلحت , برانگيزنده خدا به انجام و فعليت بخشيدن به اين نظام خارجى باشد دقت شود.

خدا صمد است .