723 - هنگام مرگ كاسه آبى نزد پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) بود كه دست در آن مى برد و آب به روى (مبارك ) مى ماليد و مى گفت اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى سَكَرَاتِ الْمَوْتِ بار خدايا مرا به سختى هاى مرگ يارى ده .
724 - و اين دعا از ايشان (عليه السلام ) است :
اللَّهُمَّ بَارِكْ لِي فِي الْمَوْتِ اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى الْمَوْتِ اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى سَكَرَاتِ الْمَوْتِ اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى غَمِّ الْقَبْرِ اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى ضِيقِ الْقَبْرِ اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى ظُلْمَةِ الْقَبْرِ اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى وَحْشَةِ الْقَبْرِ اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى أَهْوَالِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ اللَّهُمَّ بَارِكْ لِي فِي طُولِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ اللَّهُمَّ زَوِّجْنِي مِنَ الْحُورِ الْعِينِ
725 - روايت است ، وقتى روز قيامت شود و مردمان (به حكم ) پروردگار به پا ايستند، هر يك آواز دهند و گويند: بار خدايا رحمم كن ، بار خدايا رحمم كن . و جواب آيد كه ، اگر در دنيا رحم كرديد، امروز به شما رحم مى شود.
726 - سليمان جعفرى گفت :
امام ابوالحسن كاظم (عليه السلام ) را ديدم كه به پسرش قاسم مى فرمود: پسرم ، برخيز و بر بالين برادرت وَ الصَّافَّاتِ صَفّاً را تا به آخر بخوان . و او خواند تا به أَ هُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمْ مَنْ خَلَقْنا ⁽¹⁰²⁾ رسيد، آن جوان جان داد. چون پيكرش را پوشاندند و (مردمان ) بيرون رفتند، يعقوب بن جعفر رو كرد و گفت : رسم ما بر اين بوده است كه وقتى مرگ كسى فرا رسد نزد او يس وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيم را بخوانيم ، و شما را به وَ الصَّافَّاتِ صَفّاً امر مى فرمائى ؟!
فرمود: فرزندم ، اين سوره را نزد هيچ در گرداب مرگ افتاده اى نخوانند مگر اين كه خداوند زود راحتش كند.
727 - روايت است كه ، نزد بيمار و ميت آية الكرسى ميخوانى و مى گويى : اللَّهُمَّ أَخْرِجْهُ إِلَى رِضًى مِنْكَ وَ رِضْوَانٍ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ ذَنْبَهُ جَلَّ ثَنَاءُ وَجْهِك . پس از آن آيه سخره إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَالاَرْضَ... تا إِنَّ رَحْمَةَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ ⁽¹⁰³⁾ را مى خوانى ، آن گاه سه آيه را از آخر سوره بقره لِلّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ... تاأَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِين ⁽¹⁰⁴⁾ را مى خوانى ، و پس ‍ از آن سوره احزاب را مى خوانى .
728 - و پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
وقتى جان كندن بيمار سخت شد، او را روى جانمازى كه در آن نماز مى كرد بگذار و چون مرد رو به قبله اش كن .
729 - على بن ابى حمزه گفت :
به امام ابوالحسن كاظم (عليه السلام ) گفتم ، نشستن بر بالين كسى كه در آستانه مرگ است بر زن حائض رواست ؟
فرمود: مانعى نيست ، از او پرستارى كند، ليكن چون بر بيمار خائف شدند و مرگ او را نزديك ديدند، از او دور شود؛ چرا كه فرشتگان از اين حال آزار مى بينند.
730 - يونس بن يعقوب گفت :
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: هنگام تلقين دادن ميت ، زن حائض و جنبان در كنار او حاضر نشوند، ليكن مانعى نيست كه اينان غسلش ‍ دهند.
731 - و فرمود:
براى (شستن ) ميت آب را گرم نكنند و (گرماى ) آتش را پيشاپيش برايش ‍ نياورند.
732 - روايت است كه :
درود بر پيامبر و آل او (صلى الله عليه و آله و سلم ) قبر را نورانى مى كند.
733 - سفيان روايت كرد كه ،
چون مرده را دفن كردند و روى او خاك ريختند و مردم بازگشتند، دو فرشته براى پرسش از او مى آيند. و ابليس بالاى سرش مى ايستد و وقتى فرشتگان گفتند، پروردگارت كيست ؟ او به خود اشاره مى كند و مى گويد: بگو منم . از اين رو پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى فرمود أَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَة القبر خدايا از فتنه قبر به تو پناه مى برم .
734 - و امام باقر (عليه السلام ) فرمود:
هر مومن كه مومن ديگر را غسل دهد. و وقتى او را مى گرداند بگويد: اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا بَدَنُ عَبْدِكَ الْمُؤْمِنِ قَدْ أَخْرَجْتَ رُوحَهُ مِنْهُ وَ فَرَّقْتَ بَيْنَهُمَا فَعَفْوَكَ عَفْوَك بار خدايا اين بدن بنده مومن توست و تو روحش را از كالبد آن درآوردى و بين آن دو جدائى افكندى ، پس او را ببخش ، او را ببخش . چون چنين كند، خداوند گناهان يك سال آن مومن غسل دهنده را ببخشايد، جز گناهان كبيره .
735 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
هر كس مرده مومنى را غسل دهد و امانت را درباره او ادا كند، آمرزيده شود.
پرسيدند: چگونه امانت او را ادا كند؟
فرمود: هر چه را بيند (پنهان دارد) و خبر ندهد.
736 - و فرمود:
كفنهاى مردگان را نيكو بگيريد كه زينت ايشان است .
737 - و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
به مردگان لا اله الا الله تقلين دهند كه گناهان را فرو مى پاشد.
گفتند: اى رسول خدا، در سلامتى اگر بگويند چگونه است ؟
فرمود: آن (بزه را) ويران تر و ويران تر كند، لا اله الا الله در زندگى و مرگ و رستاخيز مومن ، مونس اوست .
738 - و فرمود:
آن كس كه در دنيا قنوتش طولانى تر است ، روز قيامت در موقف (حساب ) راحتيش طولانى تر است .
739 - مفضل بن عمر گفت :
به امام صادق (عليه السلام ) گفتم : فاطمه (عليه السلام ) را كه غسل داد؟
فرمود: اميرالمؤ منين (عليه السلام ).
اين امر مرا گران آمد. (كه مگر عظمت فاطمه (عليه السلام ) بدين پايه است ؟ ولى خدا و وصى رسول خدا غسلش دهد؟) فرمود: گويا اين گفته در سينه ات نمى گنجد؟!
گفتم : آرى ، فدايت شوم .
فرمود: سينه تنگى مكن . او صديقه بود و كسى جز صديق غسلش نمى داد؛ نمى دانى كه مريم (عليه السلام ) را كسى جز عيسى (عليه السلام ) غسل نداد.
741 - و پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
جامه سپيد نيكوترين جامه است ، آن را بپوشيد و مردگانتان را در آن كفن كنيد.
742 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
كتان (پوشش ) بنى اسرائيل بود و مردگانشان را در آن كفن مى كردند، و پنبه از آن امت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) است .
743 - و از او (عليه السلام ) درباره زنى كه در زايمان بميرد پرسيدند كه غسلش چگونه است ؟
فرمود: همانند غسل پاكان است ، و چنين است (غسل ) زن حائض و شخص جنب .
744 - و امام ابوالحسن كاظم (عليه السلام ) درباره غرق شدگان و صاعقه زدگان فرمود سه روز درنگ كنند، مگر اين كه پيش از اين دگرگون شود (و بو بگيرد.)
745 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
اميرالمؤ منين على (عليه السلام )، عمار بن ياسر و هاشم بن عتبه مرقال را در جنگ صفين غسل نداد و آن دو را در جامه هايشان دفن كرد و بر آنان نماز گزارد.
746 - و از او (عليه السلام ) درباره نصرانى اى پرسيدند كه همسفر مسلمانان باشد و بميرد، فرمود: مسلمانان غسلش ندهند و آداب و احترامى براى او نگه ندارند و دفنش نكند و بر قبرش نايستد، اگر چه پدرش ‍ باشد.
747 - امام باقر (عليه السلام ) فرمود:
وقتى عبدالله بن ابى بن سلول مرد، پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) بر جنازه او حاضر شد، عمر گفت : اى رسول خدا، مگر خداوند نمى فرمايد وَ لا تُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلى قَبْرِه ⁽¹⁰⁵⁾ و بر هيچ يك از آن منافقان كه بميردند نماز مگزار و بر گور او نايست .
پيامبر خاموش ماند و عمر آن سخن را دوباره تكرار كرد.
و او (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: واى بر تو، تو چه مى دانى من چه گفتم ؟ پروردگار تو از آنچه من گفتم نهى نكرد. من گفتم ، بار خدايا اندرونش ‍ را پر از آتش كن و گورش را پر از آتش كن و روز قيامت به آتشش رسان .
عمر با اين خرده گيرى نا به جا آنچه را رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) خوش نداشت به زبان آورد، فاش و آشكار كرد.
748 - ابوصباح كنانى از امام صادق (عليه السلام ) نقل كرد كه او فرمود:
غلامى از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) وفات يافت و پيامبر امر فرمود: تا قبرى برايش بكنند. بازگشتند و گفتند: اى رسول خدا، نمى توانيم براى او گودالى بكنيم . پيامبر بار ديگر فرمود، تا برايش قبرى بكنند. آنان ديگر بار بازگشتند و گفتند: نمى توانيم برايش قبرى بكنيم ، هر جا كه مى رويم آنجا را سفت و سخت مى يابيم . پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: چرا؟ به خدا سوگند او خلق خوشى داشت . برويد و در فلان جا برايش قبرى بكنيد. و آنان رفتند و كندند، گويا در ميان توده اى از ريگ مى كنند.
749 - امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
چهار (خلق ) است كه اگر در كسى باشد و از سر تا به پايش را گناه فرا گرفته باشد، خداوند آن گناهان را به ثواب بدل كند؛ راستى و حيا و خلق نيك و شكر.
750 - و فرمود:
خداى تعالى به رسولان خود مكارم اخلاق داد و ايشان را بدان ممتاز كرده پس خويشتن را بيازمائيد، اگر در شما آن (خلقها) هست ، خدا را بر آن بستائيد و بدانيد كه آن از بهره خير است ، و اگر در شما نيست ، از خدا بخواهيد و بدان نزد او رغبت جوئيد.
گفته شد: آن خلقها كدامند؟
فرمود: ده (خصلتند): يقين ، قناعت ، صبر، شكر، حلم ، و خلق نيكو و غيرت و سخاوت و شجاعت و مروت .
751 - و فرمود:
خشم گرفتن كليد هر شر است .
752 - مستحب است كه هنگام شنيدن وفات مومن گفته شود:
إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُون ⁽¹⁰⁶⁾
وَ إِنّا إِلى رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون ⁽¹⁰⁷⁾
اللَّهُمَّ اكْتُبْهُ فِي الْمُحْسِنِينَ وَ اخْلُفْهُ فِي عَقِبِهِ الْغَابِرِينَ وَ اجْعَلْ كِتَابَهُ فِي عِلِّيِّينَ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَه
753 - رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
چون مرده را در قبر گذارند، قبر به او مى گويد: واى بر تو اى فرزند آدم ، تو را چه به من مغرور كرد؟! ندانستى كه من خانه تنهائى و خانه كرمها و خوره هايم ، آن هنگام كه با گامهاى سنگين روى من قدم مى نهادى ، تو را چه به من مغرور كرده بود؟!
754 - اميرالمؤ منين (عليه السلام ) بر جنازه اى نماز گزارد و پس از آن فرمود:
اگر تو آمرزيده اى پس زهى سعادت ما را كه بر آمرزيده اى نماز گزارديم ، و اگر ما آمرزيده ايم ، پس زهى سعادت تو را كه آمرزيدگان بر تو نماز گزارند.
755 - هر گاه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) در پى جنازه اى مى رفت ، حزن و اندوه بر او غالب مى شد و در خود مى رفت و با خويشتن نجوا مى كرد و با ديگران سخن اندك مى گفت .
756 - و فرمود:
قبرهاى مردگانتان را زيارت كنيد و به ايشان سلام دهيد، كه آنان براى شما مايه عبرتند، آن گاه فرمود: قبر، نخستين منزل از منزلهاى آخرت است اگر از آن برهيد، پس از آن ، آسانتر از آن است ، و اگر نرهيد، پس از آن ، دشوارتر ازز آن است .
757 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
شايسته است كه اولياى ميت ، خبر مرگ او را به برادران دينى اش بدهند تا بر جنازه او حاضر شوند و بر او نماز گزارند و برايش آمرزش طلبند تا براى ايشان اجرى حاصل آييد و براى مرده آمرزشى به دست آيد و ولى ميت نيز در اين ميان اجر و آمرزشى براى خود فراهم آورد.
758 - و او (عليه السلام ) فرمود:
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: هر كس با جنازه اى رو به رو شود يا آن را ببيند و بگويد اللَّهُ أَكْبَرُ هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ زِدْنَا إِيمَاناً وَ تَسْلِيماً الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي تَعَزَّزَ بِالْقُدْرَةِ وَ قَهَرَ الْعِبَادَ بِالْمَوْت خدا بزرگتر از آن است كه به وصف آيد. اين همان وعده اى است كه خدا و رسولش به ما داده اند و خدا و رسول او راست گفتند. بار خدايا ايمان و تسليم ما را افزون كن . ستايش آن خداى را كه به قدرتش عزيز و غالب است و با مرگ بر بندگانش چيره گشته است فرشته اى در آسمان باقى نماند مگر اين كه بر آوايش رقت آورد و بر او بگريد.
759 - هر گاه امام زين العابدين (عليه السلام ) مى ديد كه جنازه اى را مى آورند، مى فرمود: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَجْعَلْنِي مِنَ السَّوَادِ الْمُخْتَرَمِ ستايش آن خداى را كه مرا در شمار مردگان قرار نداد.
760 - عمار ساباطى گفت :
از امام صادق (عليه السلام ) پرسيدم : كسى كه جنازه را مى برد، در آن حال چه بگويد؟
فرمود: بگويد: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آل محمد اللهمِ اغْفِرْ لِي وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَات .
761 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
هر كس جنازه مومنى را همراهى كند بيست و پنج گناه كبيره از او فرو ريزد، و اگر از چهار سو همراهى كند، از گناهان بيرون شود.
762 - و امام رضا (عليه السلام ) از پدرانش (عليه السلام ) نقل كرد كه ،
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: شرابخوار اگر بيمار شود، عيادتش نكنيد، و اگر شهادت داد، نپذيريد، و اگر نامش به ميان آمد او را به پاكى نستائيد، و اگر خواستگارى كرد، به او زن ندهيد؛ و اگر سخن گفت راست ندانيد. و اگر مرد بر جنازه اش حاضر نشويد. و شرابخوار خداى عزوجل را چون بت پرست ديدار مى كند. شرابخوارى سرآمد هر گناه است ، چنان كه درخت آن از هر درختى بالا ميرود. ( و سرآمد درختها باشد.)
763 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
خوب است كسى كه جنازه اى را همراهى مى كند ننشيند تا او را در گورش ‍ نهند و چون در گور نهادند مانعى نيست كه بنشيند.
764 - و امام باقر (عليه السلام ) فرمود:
هر كس جنازه اى را از چهار سوى آن حمل كند خداوند چهل گناه كبيره او را ببخشايد.
765 - روايت است كه مومن را چنين آزار مى دهند:
نخستين ارمغان تو بهشت است و نخستين ارمغان كسى كه تو را (تا كنار قبر) همراهى كند، آمرزش است .
766 - و از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) درباره مردى پرسيدند كه (همزمان ) به ميمهانى و تشييع جنازه اى دعوت مى شود، كدام فضليت بيشتر دارد و كدامين را بپذيرد؟
فرمود: به تشييع جنازه رود كه يادآور آن حضرت است و ميهمانى را واگذارد كه يادآور دنياى فانى است .
767 - پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) پياده در پى جنازه اى به راه افتاد. گفته شد: اى رسول خدا چرا سواره نمى روى ؟
فرمود: خوش ندارم كه من سواره روم در حالى كه فرشتگان پياده مى روند.
768 - امام صادق (عليه السلام ) فرمود: نخستين هديه اى كه به مومن دهند اين است كه كسانى كه به دنبال جنازه اش بودند (و آن را همراهى كرده اند) آمرزيده شوند.
769 - و اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود:
هر كس به دنبال جنازه اى رود، برايش چهار قيراط نوشته شود: قيراطى براى همراهى كردن او، و قيراطى براى نماز بر او، و قيراطى براى درنگى كه مى كند تا از دفن او فارغ شود، و قيراطى براى تسلى و دلدارى دادن به بازماندگان او.
امام باقر (عليه السلام ) فرمود: هر قيراط برابر با كوه احد است .
770 - و او (عليه السلام ) فرمود:
هر كس به دنبال جنازه مسلمانى رود، روز قيامت به او چهار شفاعت داده شود، و هر چه گويد (و هر چه دعا كند) فرشته بگويد: به تو نيز مانند آن داده شود.
771 - زراره ، خداوند از او خوشنود باد گفت :
با امام باقر (عليه السلام ) بر جنازه مردى از قريش حاضر بوديم ، ((عطاء)) نيز در آن ميان بود، كه زنى شيون سر داد. عطا گفت : آرام شوى يا برگرديم ؟ زن آرام نگرفت و عطاء بازگشت . به امام (عليه السلام ) گفتم : عطا برگشت .
فرمود: چرا؟
گفتم : چنان و چنين شد.
فرمود: با ما بيا. اگر ما با ديدن باطلى ، حقى را واگذاريم ، حق هيچ مسلمانى ادا نشود.
و چون بر جنازه نماز گزارد، ولى ميت به او گفت : رحمت خدا بر شما باد، راه رفتن بر شما دشوار است ، شما ماجوريد، بازگرديد. و امام (عليه السلام ) بازنگشت .
گفتم : او اجازه بازگشت به شما داد. و من حاجتى دارم ، و مى خواهم آن را از شما درخواست كنم .
فرمود: راه خود رو، ما به اجازت او نيامده ايم و به اجازت او باز نمى گرديم ، اين فضل و كمالى است كه ما آن را مى جوييم ؛ مرد آن اندازه اجر مى برد كه در پى جنازه رود.
بخش سوم - دفن و تلقين و زيارت ميت
772 - محمد بن عجلان ، خداوند از او و پدر، هر دو خوشنود باد، از امام صادق (عليه السلام ) نقل كرد كه او فرمود: وقتى ميت را نزديك قبرش بردى يك باره او را به دورن قبر نينداز، بلكه او را دو، سه ذراع پايين تر از قبر بنه و بگذار تا براى قبر آماده شود و با شتاب او را نيفكن . و چون او را درون قبرى بردى ، سزاوارترين كس به او، بالاى سرش باشد و كفن را از رخسارش باز كند و گونه اش را روى زمين گذارد و نام خداى تعالى را بياورد و از شيطان به او پناه جويد و فاتحة الكتاب و قل هو الله احد و قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس و آية الكرسى را بخواند، آن گاه آنچه را باور دارد و مى داندد بگويد و تلقينش را به او بشنواند؛ شهادت لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلِيٌّ وَلِيُّ اللَّه و يك يك آنچه را باور دارد و مى داند نام ببرد.
773 - پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
هر چيزى درى دارد، و در قبر پيش پاى ميت است ، مستحب است كه پابرهنه و سربرهنه در قبر روند.
774 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
چون به قبر نگريستى بگو اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا رَوْضَةً مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ وَ لَا تَجْعَلْهَا حُفْرَةً مِنْ حُفَرِ النار . بار خدايا، اين قبر را باغى از باغهاى بهشت كن و گودالى از گودالهاى آتش مكن .
775 - و فرمود:
وقتى ميت را در دست گرفتى بگو بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص اللَّهُمَّ إِلَى رَحْمَتِكَ لَا إِلَى عَذَابِك به نام خدا و يارى او و بر كيش و آيين رسول او (اين بنده را به خاك مى سپارم .) خدايا به سوى رحمت تو مى آيد نه عذاب تو. و رخسارش را روى خاك بگذار.
776 - و فرمود:
چون ميت را در قبر گذاردى ، او را به پهلوى راست رو به قبله كن و گره از كفنش بگشا و رخسارش را روى خاك بگذار.
777 - و فرمود:
وقتى از قبر بيرون آمدى در حالى كه دستهايت را از خاك مى تكانى بگو: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُون ⁽¹⁰⁸⁾ آن گاه با پشت دستهايت سه بار خاك روى او بپاش و بگو اللَّهُمَّ إِيمَاناً بِكَ وَ تَصْدِيقاً بِكِتَابِكَ هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُه كه هر كس چنين كند و اين كلمات را بگويد، خداوند به هر ذره (خاكى كه مى ريزد) حسنه اى براى او نويسد.
778 - اسماعيل بن عمار، خداوند ازاو و پدر، هر دو خوشنود باد، گفت : شنيدم امام صادق (عليه السلام ) مى فرمود: چون در قبر رفتى بگو: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص اللَّهُمَّ إِلَى رَحْمَتِكَ لَا إِلَى عَذَابِك آن گاه مرده را بيرون مى كشى و به پهلوى راست رو به قبله مى نهى و گره از كفنش مى گشايى و رخسارش را روى خاك مى گذارى و مى گوئى أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم و حمد و قل هئ الله احد و قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس و آية الكرسى را مى خوانى و مى گويى اللَّهُمَّ يَا رَبِّ عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ نَزَلَ بِكَ وَ أَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِي إِحْسَانِهِ وَ إِنْ كَانَ مُسِيئاً فَتَجَاوَزْ عَنْهُ وَ أَلْحِقْهُ بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ ص وَ صَالِحِ شِيعَتِهِ وَ اهْدِنَا وَ إِيَّاهُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ اللَّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَك آن گاه دست چپ را روى بازوى چپ او مى گذارى و به تندى حركتش مى دهى و پس از آن دهانت را به گوش او نزديك مى كنى و مى گوئى (يَا فُلَان ) إِذَا سُئِلْتَ فَقُلِ اللَّهُ رَبِّي وَ مُحَمَّدٌ نَبِيِّي وَ الْإِسْلَامُ دِينِي وَ الْقُرْآنُ كِتَابِي وَ عَلِيٌّ إِمَامِي فلانى اگر از تو پرسيدند بگو، خدا پروردگار من است و محمد پيامبر من و اسلام دين من و قرآن كتاب من و على امام من است و امامان را يك به يك تا به آخر برمى شمرى . و اين را سه بار براى او بازمى گوئى و پس از آن مى گوئى : أَ فَهِمْتَ يَا فُلَان ؟ فلانى فهميدى ؟ امام (عليه السلام ) فرمود: او پاسخ مى دهد و مى گويد: آرى فهميدم . آن گاه مى گوئى ثَبَّتَكَ اللَّهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ هَدَاكَ اللَّهُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ عَرَّفَ اللَّهُ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ أَوْلِيَائِكَ فِي مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِه خداوند تو را به اين سخن استوار، پابرجا بدارد و به راه مستقيم هدايت كند و بين تو و پيشوايان تو در جايگاه رحمتش آشنائى و شناسائى دهد. سپس مى گوئى اللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ اصْعَدْ بِرُوحِهِ إِلَيْكَ وَ لَقِّنْهُ مِنْكَ بُرْهَاناً اللَّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَك خدايا زمين را از پهلوى او باز و گسترده ساز و روحش را به سوى خودت بالا بر و تو، خود برهانى به او آموز (و در دهانش بگذار)، بار خدايا ببخشايش ، ببخشاى .
پس از آن ، گل و خشت مى گذارى و تا بدين كارى مى گوئى اللَّهُمَّ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْكِنْ إِلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ رَحْمَةً تُغْنِيهِ بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ فَإِنَّمَا رَحْمَتُكَ لِلظَّالِمِينَ بار خدايا به تنهاى او برس ، و مونس وحشت و بى كسى او باش و هول و هراسش را آرام بخش و از رحمتت رحمتى با او همراه كن تا از رحمت جز خود بى نيازش كنى . كه رحمت تو براى ستكاران (به خويشتن ) است . سپس از قبر بيرون مى آيى و مى گوئى إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ اللَّهُمَّ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ فِي أَعْلَى عِلِّيِّينَ وَ اخْلُفْ عَلَى عَقِبِهِ فِي الْغَابِرِينَ وَ عِنْدَكَ نَحْتَسِبُهُ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ ما از آن خدائيم و به سوى او باز مى گرديم ، بار خدايا مرتبت او را در بالاترين جاى بهشت قرار ده و خود جانشين او در ميان بازماندگانش باش ، او را در جوار رحمت تو مى دانيم (و اجر فقدان او را به حساب تو مى گذاريم ) اى پروردگار عاليمان .
779 - جابر بن يزيد گفت :
امام باقر (عليه السلام ) فرمود: سزاوار است كه چون كسى از شما مرده خود را به زير خاك كرد و قبر او را با زمين برابر كرد، آنجا بماند و بگويد فُلَانَ ابْنَ فُلَانٍ أَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِي عَهِدْنَاكَ مِنْ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِمَامُكَ ... إِلَى آخِرِ الْأَئِمَّةِ ع اى فلان فرزند فلان تو بر همان عهد پايبندى كه به تو سپرديم ؛ شهادت به اين كه معبودى جز الله نيست و محمد رسول خداست و على اميرالمؤ منين امام توست ... و امامان را تا به آخر يك يك مى شمارى . كه چون چنين كند، يكى از دو فرشته گويد: ما را از رفتن به قبر و پرسش از او بسنده كرد و به او تلقين داد. و فرشتگان باز مى گردند و به قبر نمى روند.
780 - روايت است كه ،
اميرالمؤ منين (عليه السلام ) در قبر ابن مكفف رفت و چون او را در قبرش ‍ نهاد فرمود اللَّهُم عَبدُك وَ وَلَدُ عَبْدِك ا للَّهُمَّ وَسِّعْ عَلَيْهِ مَدَاخِلَهُ وَ اغْفِرْ لَهُ ذَنْبَهُ بار خدايا، بنده تو و فرزند بنده توست ، خدايا او از هر سو، بر او گسترده ساز و گناهانش را ببخشاى .
781 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
هر گاه خواستى مرده را به خاك سپرى ، خردمندترين كس كه در قبر مى رود بالاى سر او رود و گونه راست او را باز كند و به زمين سايد و دهانش را به گوش نزديك كند و سه بار بگويد: اسْمَعْ و افْهَمْ اللَّهُ رَبُّكَ وَ مُحَمَّدٌ نَبِيُّكَ وَ الْإِسْلَامُ دِينُكَ وَعلى إِمَامُكَ اسْمَعْ وَ افْهَم و سه بار اين (تلقين ) را بازگو كند. و چون مرده را در قبر گذاردى بگو بسم الله و الله اكبر آن گاه او را به پهلوى راست كن و بالشى از خاك برايش ساز و پس پشت او را كلوخ پاك گذار تا به قفا نيفتد و گره هاى كفنش را جمله بگشا و صورتش را باز كن و چنين دعا كن اللَّهُمَّ عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ وَ ابْنُ أَمَتِكَ نَزَلَ بِكَ وَ أَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ اللَّهُمَّ افْسَحْ لَهُ فِي قَبْرِهِ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ أَلْحِقْهُ بِنَبِيِّهِ وَ قِهِ شَرَّ مُنْكَرٍ وَ نَكِير و خشت روى ميت گذار و بگو اللَّهُمَّ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْكِنْ إِلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ رَحْمَةً تُغْنِيهِ بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ فَإِنَّمَا رَحْمَتُكَ لِلظَّالِمِين
782 - و ابوبصير از امام صادق (عليه السلام ) نقل كرد كه او فرمود:
هنگامى كه مرده را (از تابوت ) بيرون آوردى بگو بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص اللَّهُمَّ إِلَى رَحْمَتِكَ لَا إِلَى عَذَابِك و چون او را در قبر گذاردى دستهايت را روى دو گوش او بگذار و بگو اللَّهُ رَبُّكَ وَ الْإِسْلَامُ دِينُكَ وَ مُحَمَّدٌ نَبِيُّكَ وَ الْقُرْآنُ كِتَابُكَ وَ عَلِيٌّ إِمَامُكَ
783 - زراره گفت :
امام باقر (عليه السلام ) فرمود: چون مرده را در قبر گذاردى بگو بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِِ وَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص و آية الكرسى را بخوان و با دست روى شانه اش بزن و بگو يَا فُلَانُ قُلْ رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِيناً وَ بِمُحَمَّدٍ ص نَبِيّاً وَ بِعَلِيٍّ ع إِمَاما و امام زمانش را نام ببر. و دستت را در سمت سر، روى قبر او بگذار و انگشتهايت را از هم بگشا و روى قبر فشار ده .
784 - محمد بن مسلم گفت :
با امام باقر (عليه السلام ) در دفن جنازه اى از ياران بوديم ، چون او را به خاك سپردند امام (عليه السلام ) كنار قبر ايستاد و گفت : اللَّهُم جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ أَصْعِدْ إِلَيْكَ رُوحَهُ وَ لَقِّهِ مِنْكَ رِضْوَاناً وَ أَسْكِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِكَ مَا تُغْنِيهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ و پس از آن رفت .
785 - عبيد بن زراره گفت :
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: شما را از ريختن خاك روى خويشان نزديك باز مى دارم ، چرا كه اين كار قساوت قلب مى آورد، و هر كس قسى القلب شد از پروردگارش دور است .
786 - و فرمود:
سنت در پاشيدن آب (روى قبر) اين گونه است كه رو به قبله باشد و از بالاى سر شروع و به سمت پا بيايد و از طرف ديگر، قبر را دور بزند و پس از آن در ميان قبر آب بپاشد. سنت اين چنين است .
787 - يحيى بن عبدالله گفت :
شنيدم امام صادق (عليه السلام ) مى فرمود: چرا اهل ميت ديدار منكر و نكير را از مردگان خود باز نمى دارند؟
گفتم : چه كنند؟
فرمود: وقتى ميت تنها شد، نزديك ترين كس به او، در كنار او بماند و دهانش را به سر او نزديك كند، و با صداى بلند بگويد يا فلان بن فلان (و اگر مرده از گروه زنان است بگويد) يَا فُلَانَةَ بِنْتَ فُلَانٍ هَلْ أَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِي فَارَقْتَنَا عَلَيْهِ مِنْ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ سَيِّدُ النَّبِيِّينَ وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ أَنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ ص حَقٌّ وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ منكر و نكير مى گويند: از نزد او برويم كه حجت و برهانش را به او تلقين دادند.
788 - و پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
چون كسى سه بار پس از دفن ميت اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ لَا تُعَذِّبَ هَذَا الْمَيِّت خدايا به حق محمد و آل محمد، از تو مى خواهم كه اين مرده را عذاب نكنى بگويد، خداوند آن مرده را عذاب نكند.
789 - در روايت است كه ، نيكو باشد كه دستت را روى قبر، نزديك سر مرده بگذارى و انگشتهايت را از هم بگشائى و بگوئى خَتَمْتُ عَلَيْكَ مِنَ الشَّيْطَانِ أَنْ يَدْخُلَكَ وَ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ يَمَسَّكَ . بر تو مهرى در برابر شيطان زدم تا به تو راه نيايد و در برابر عذاب زدم تا به تو نرسد. آن گاه باز مى گردى و براى او آمرزش مى طلبى .
790 - و امام رضا (عليه السلام ) فرمود:
هر كس به (زيارت ) قبر برادرش برود و دستش را روى قبر بگذارد و هفت بار (سوره ) انا انزلناه را بخواند، از هراس روز رستاخيز در امان مى ماند.
791 - عمرو بن ابى مقدام گفت :
با امام باقر (عليه السلام ) به بقيع رفتيم و به قبر مردى شيعى گذر كرديم . امام (عليه السلام ) آنجا نشست و چنين گفت : اللَّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ أَسْكِنْ إِلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ مَا يَسْتَغْنِي بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ كَانَ يَتَوَلَّاهُ .
792 - ابان از عبدالرحمن نقل كرد كه او گفت :
از امام صادق (عليه السلام ) پرسيدم : دستم را چگونه روى قبر مسلمانان بگذارم ؟
او در حالى كه رو به قبله داشت با دست به زمين اشاره كرد و دست بر روى زمين گذارد.
793 - اسحاق بن عمار گفت :
به امام كاظم (عليه السلام ) گفتم : مومن مى داند چه كسى به زيارت قبرش ‍ مى آيد؟ فرمود: آرى ، و تا نزد قبر اوست با او انس دارد و چون برخيزد و بازگردد از رفتنش وحشتى به او دست مى دهد.
794 - و امام صادق (عليه السلام ) گفت :
حق مومن بر مومن آن است كه مهر او را در سينه دارد، و با مالش او را يارى دهد (و او را در آن سهيم داند) و در برابر كسى كه به او ستم مى كند ياريش ‍ كند، و اگر غنيمتى در بين مسلمانان قسمت مى شود و او غائب است سهم او را بگيرد و چون مرد به زيارت قبرش رود، و به او ستم نكند و نيرنگ نزند و خيانت نكند، و تنها و بى ياورش نگذارد، و غيبتش نكند و دروغ زنش ‍ نداند، و به او اف نگويد ( از او اظهار تنفر نكند.)
795 - و فرمود:
خداوند به چيزى برتر از اداى حق مومن پرستيده نشد.
796 - و امام رضا (عليه السلام ) فرمود:
نماز شب بگزاريد، هر بنده كه در آخر شب برخيزد و هشت ركعت نماز كند و دو ركعت نماز شفع و يك ركعت وتر بگذارد، آن گاه به قنوت ايستد و در قنوتش هفتاد بار استغفار كند، از عذاب قبر و عذاب آتش دوزخ پناه داده شود و عمرش دراز شود و روزيش فراخ گردد.
797 - و پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
هر كس پايان عمرش به نماز شب ختم شود، بهشتى باشد.
798 - رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) بر جنازه اى نماز گزارد و چون از نماز فارغ گرديد مردم گرد او آمدند و گفتند: اى رسول خدا، ما به نماز او نرسيديم .
فرمود: بر يك جنازه دو بار نماز خوانده نشود، اكنون برايش دعا كنيد.
799 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
روى قبر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) سنگريزه هاى سرخ گسترانيده شده بود.
800 - و فرمود:
فاطمه زهرا (عليه السلام ) هر بامداد شنبه به زيارت قبر شهيدان مى رفت و كنار قبر حمزه (عليه السلام ) مى آمد و براى او طلب غفران و آمرزش ‍ مى كرد.
801 - و امام باقر (عليه السلام ) فرمود:
چون يكى از بنى هاشم مى مرد، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) كارى مى كرد كه با هيچ يكى از مسلمانان نمى كرد. هرگاه بر هاشمى نماز مى گزارد و آب روى قبر او مى پاشيدند، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) دستش را روى قبر او مى گذارد، آن گونه كه اثر انگشتانش در گل به جاى مى ماند. و اگر غريبى يا مسافرى به مدينه مى آمد و آن قبر تازه و اثر دست رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) را مى ديد مى گفت اين مرده از آل محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) است .
802 - حمران گفت :
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: هر كس برادر مسلمانش نزد او بيايد و از آنچه او افزون دارد، درخواست كند، او بازش دارد، خداوند در قبر مارى برانگيزد كه تا روز قيامت گوشتش را (به دندان ) بگزد.
803 - هر كس از مومنى اندوهى گشايد، خداوند اندوههاى آخرتش را از او بگشايد و از قبرش خنك دل بيرون آيد.
804 - و امام باقر (عليه السلام ) فرمود:
هر كس براى مرده اى قبرى بكند مانند كسى است كه او را تا روز رستاخيز در خانه اى مناسب جاى داده است .
805 - روايت است كه ،
چون وفات امام على بن الحسين (عليه السلام ) فرا رسيد، از هوش شد، (و پس از به هوش آمدن ) فرمود: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَوْرَثَنَا الْجَنَّةَ نَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِين ⁽¹⁰⁹⁾
806 - و (عليه السلام ) فرمود:
هر كسى در غيبت قائم ما، بر دوستى ما بميرد، خداى عزوجل پاداش هزار شهيد، چون شهداى بدر و احد به او بدهد.
807 - على بن عبدالعزيز خراز گفت :
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: من بوى شما و روح شما و ديدار شما را دوست دارم ، شما بر دين خدا و دين فرشتگان او هستيد، پس اين ديندارى را با پرهيزكارى يارى كنيد. من در مدينه چون تار موئى در جنبشم تا اين كه مردى از شما را ببينم ، نزد او آرامش يابم . نه ، به خدا سوگند، بنده اى كه خدا و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) را دوست بدارد و امامان (عليه السلام ) را به دوستى بگيرد، آتش ، او را هرگز نگيرد.
808 - و فرمود:
ما به ضمانت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) و ضمانت پروردگار سبحانش ، بهشت را براى شما ضامنيم .
809 - و او فرمود:
به خدا سوگند شما چون كسانى هستيد كه خداوند (درباره آنان ) در كتابش ‍ فرمود: ما لَنا لا نَرى رِجالًا كُنّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِيًّا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصار ⁽¹¹⁰⁾ سركشان گفتند، چرا ما مردمانى را كه آنان را از بدكاران مى شمرديم ، در اينجا دوزخ نمى بينيم ؟! (در دنيا) آنان را به سخره مى گرفتيم و زير دست خود مى داشتيم ، يا آنان با ما در آتشند و چشمهاى ما از ديدنشان ناتوان است . به خدا سوگند اگر هر چه در آتش ‍ بگردند، يكى از شما را در آن نمى يابند. و فرمود: به خدا سوگند، جز شما كسى آمرزيده نمى شود.
810 - و پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
مومن چون بميرد و برگى از خود به جاى گذارد كه در آن دانشى نوشته باشد، آن برگ روز رستاخيز سترى ميان او و آتش باشد، و خداى عزوجل به هر حرفى كه روى آن نوشته است شهرى هفت برابر اين دنيا به او عطا كند.
811 - و امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
هر كس شهادت لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ را بگويد و شهادت مُحَمد رَسولُ اللهِ را نگويد، ده حسنه براى او نوشته شود، و اگر شهادت مُحَمد رَسولُ اللهِ را نيز بگويد، هزار حسنه برايش نوشته شود.
812 - رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
خوب عطا و خوب ارمغانى است سخن حكمتى كه آن را بشنوى و فراگيرى و سپس آن را براى برادر مسلمانت نقل كنى و به او بياموزى ، كه اين كار با يك سال عبادت است .
813 - خداوند به موسى (عليه السلام ) وحى كرد: