(2) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: نزديك است كه حسد، بر (قضا و) قدر غلبه كند.⁽¹⁴⁴⁾

(3) امام صادق (ع ) آفت دين حسد است .⁽¹⁴⁵⁾

(4) امام صادق (ع ) فرمود: مؤ من غبطه برد و حسد نبرد، ولى منافق حسد برد و غبطه نبرد.⁽¹⁴⁶⁾

شرح :

حسد آن است كه نعمتى را كه خدا به برادر دينى تو داده ، براى او نخواهى و از آن رنج برى و آرزوى زوال آن را داشته باشى ، چه مشابه آن نعمت به تو برسد و چه نرسد؛ ولى غبطه آن است كه با نعمت او كارى نداشته باشى ، و آرزو كنى كه خودت هم نظير آن نعمت را داشته باشى ؛ حسد از نظر عقل و شرع مذموم و ناپسند است ؛ زيرا حسد بيمارى دل است و بدخواهى برادر مسلمان و ناراحتى از لطف و نعمت يزدان و اعتراض بر عدالت خداى تعالى و نظام احسن او و اين ناراحتى چه بسا كه موجب رنجورى و اختلال حواس و بيمارى روحى حسود مى شود، پس حسود دشمن جان خويشتن است ؛ ولى غبطه و رقابت ، ممدوح و مستحسن است و در آيات شريفه و اخبار و احاديث ، گاهى از آن به مسابقه و گاهى به تنافس تعبير شده است مانند آيه : ((و فى ذلك فليتنافس المتنافسون )).

حسن ظن

(1) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم سوگند به خدايى كه جز او شايسته پرستش نيست ، هرگز به هيچ مؤ منى خير دنيا و آخرت داده نشد، جز به سبب خوش بينى اش به خدا و اميدوارى اش به او، و فرمود به خدايى كه جز او شايان پرستش نيست ، گمان هيچ بنده اى نسبت به خدا نيكو نشود، جز اين كه خدا همراه گمان بنده مؤ من خود باشد (هر گونه به او گمان برد، خدا با او رفتار كند) زيرا خدا كريم است و همه خيرات به دست اوست ، او حيا مى كند از اينكه بنده مؤ منش بدو گمان نيك برد و او خلاف گمان و اميد بنده رفتار كند، پس به خدا خوش بين باشيد و به سويش رغبت كنيد.⁽¹⁴⁷⁾

(2) امام صادق (ع ) فرمود: حسن ظن به خدا اين است كه به غير خدا اميدوار نباشى و جز از گناهانت نترسى .⁽¹⁴⁸⁾

حق مؤ من بر برادرش و اداى آن

(1) امام صادق (ع ) فرمود: خدا به چيزى بهتر از اداء حق مؤ من عبادت نشود.⁽¹⁴⁹⁾

(2) امام باقر(ع ) فرمود: از حق مؤ من بر برادر مؤ منش اين است كه گرسنگى او را سير كند و عورتش را بپوشاند و از گرفتارى اش نجات بخشد و بدهى اش را بپردازد و چون بميرد در ميان خانواده و فرزندانش او را جانشينى كند.⁽¹⁵⁰⁾

(3) امام صادق (ع ) فرمود: از حق مؤ من بر مؤ من دوستى قلبى اوست و مواسات مالى و اين كه به جاى او از خانواده اش سرپرستى كند و در برابر كسى كه به او ستم كند يارى اش كند.⁽¹⁵¹⁾

حق همسايگى

رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: همسايه مانند خود انسان است كه نه زيان به او رسد و نه گناهكار شود و احترام همسايه مانند احترام مادر است .⁽¹⁵²⁾

(2) امام صادق (ع ) فرمود: خوش رفتارى با همسايه روزى را زياد مى كند⁽¹⁵³⁾

3) امام صادق (ع ) فرمود خوش رفتارى با همسايه در عمرها بيفزايد و خانه ها را آباد كند.⁽¹⁵⁴⁾

(4) امام موسى بن جعفر(ع ) فرمود: خوش رفتارى با همسايه تنها اين نيست كه از آزار همسايه خوددارى كنى ، بلكه شكيبايى بر آزار اوست .⁽¹⁵⁵⁾

(5) امام صادق (ع ) فرمود: بدانيد كسى كه با همسايه اش خوش رفتارى نكند از ما نيست .⁽¹⁵⁶⁾

(6) امام صادق (ع ) مى فرمود: مؤ من كسى است كه همسايه اش از ستم و آزار و آسوده باشد.⁽¹⁵⁷⁾

(7) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرموده : هر چهل خانه همسايه باشند، از برابر، و از پشت سر، و از راست و چپ (يعنى از چهار طرف تا چهل خانه همسايه هستند).⁽¹⁵⁸⁾

حلم و خويشتن دارى

(1) امام سجاد(ع ) فرمود: من مردى را دوست دارم كه هنگام غضب ، بردبارى اش او را دريابد.⁽¹⁵⁹⁾

(2) امام صادق (ع ) فرمود: بردبارى براى يارى (مرد بردبار) كافى است و فرمود: اگر بردبار نيستى ، خود را به بردبارى وادار.⁽¹⁶⁰⁾

(3) امام باقر(ع ) فرمود: خداوند شخص با حياى خويشتن دار و پاكدامن و پاكى جو را دوست دارد.⁽¹⁶¹⁾

حيا

(1) امام صادق (ع ) فرمود: حيا از ايمان است و جايگاه ايمان بهشت است .⁽¹⁶²⁾

(2) امام باقر يا امام صادق - عليهماالسلام - فرمود: حيا و ايمان همراه و همدوش هم هستند و چون يكى از آن دو رفت ، ديگرى هم در پى آن برود.⁽¹⁶³⁾

(3) امام صادق (ع ) فرمود: كسى كه شرم و حيا ندارد، ايمان ندارد.⁽¹⁶⁴⁾

(4) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: حيا دو گونه است : حياى عقل و حياى حماقت ، حياى عقل ، علم است ، و حياى حماقت ، نادانى .⁽¹⁶⁵⁾

(5) امام صادق (ع ) فرمود: هر كس كم رو باشد، كم دانش است (زيرا از پرسيدن شرم مى كند و مشكلات علمى اش حل نمى شود).⁽¹⁶⁶⁾

حرف : خ

خاموشى و حفظ زبان

(1) امام رضا(ع ) فرمود: همانا خاموشى يكى از درهاى حكمت است ؛ همانا خاموشى محبت مى آورد و راهنماى هر امر خيرى مى باشد (زيرا انسان با تفكر به هر خيرى مى رسد و خاموشى زمينه بسيار خوبى براى تفكر است ).⁽¹⁶⁷⁾

(2) امام باقر(ع ) فرمود: شيعيان ما بى زيانند (كم گوى و گزيده گويند).⁽¹⁶⁸⁾

(3) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: زبانت را جز از خير، خاموش دار.⁽¹⁶⁹⁾

(4) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نجات مؤ من در نگهداشتن زبانش باشد.⁽¹⁷⁰⁾

(5) امام باقر(ع ) فرمود: ابوذر - رحمة الله - مى گفت : اى دانشجو! همانا اين زبان كليد خير و كليد شر است ، پس همچنان كه بر طلا و نقره ات مهر مى زنى ، بر زبانت هم مهر بزن .⁽¹⁷¹⁾

(6) امام صادق (ع ) فرمود: روزى نيست جز آن كه هر عضوى از اعضاى تن در برابر زبان فروتنى كند و بگويد: تو را به خدا سوگند! مبادا به سبب تو عذاب ببينيم .⁽¹⁷²⁾

(7) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: كسى كه سخنش را از عملش نشمارد، خطاهايش زياد شود و عذابش فرا رسد.⁽¹⁷³⁾

(8) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: اگر در چيزى نحسى باشد، در زبان است .⁽¹⁷⁴⁾

(9) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كه سخنش را از كردارش بداند، سخن گفتنش كم شود، مگر درباره آنچه برايش سودمند باشد.⁽¹⁷⁵⁾

خودبينى و عجب

(1) حضرت صادق (ع ) فرمود: همانا خدا دانست كه ارتكاب گناه براى مؤ من از خودبينى بهتر است و اگر چنين نبود هرگز مؤ منى به گناه دچار نمى شود.⁽¹⁷⁶⁾

(2) حضرت صادق (ع ) فرمود: هر كه را خودبينى فرا گيرد، هلاك شود.⁽¹⁷⁷⁾

خوش خلقى

(1) امام باقر(ع ) فرمود: كامل ترين مردم از لحاظ ايمان خوش ‍ خلق ترين آنهاست .⁽¹⁷⁸⁾

(2) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: روز قيامت در ترازوى كسى چيزى بهتر از حسن خلق گذاشته نمى شود.⁽¹⁷⁹⁾

(3) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: آن كه خلق نيكو دارد پاداش روزه گير شب زنده دار دارد.⁽¹⁸⁰⁾

(4) امام صادق (ع ) فرمود: خداى تبارك و تعالى به يكى از پيغمبرانش وحى فرمود: كه خوش خلقى گناه را آب مى كند، چنان كه خورشيد يخ را آب مى كند.⁽¹⁸¹⁾

(5) امام صادق (ع ) فرمود: اخلاق بخششى است كه خداى عزّو جل به مخلوقش عطا مى كند و بخشى از آن غريزى و فطرى و برخى از آن (وابسته به ) نيت (آدمى ) است (يعنى با تصميم و اكتساب و تمرين حاصل مى شود و غريزه و فطرت ثانوى مى گردد.)⁽¹⁸²⁾

(6) يكى از اصحاب به امام صادق (ع ) عرض كرد: تعريف حسن خلق چيست ؟ فرمود: اين كه فروتنى كنى و خوش سخن باشى و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى .⁽¹⁸³⁾

خوش رفتارى با پدر و مادر

(1) ابو ولاد حناط (گندم فروش ) گويد: از امام صادق (ع ) از قول خداى عزّو جل : ((و به والدين احسان كنيد) (اسراء (17) آيه 23) پرسيدم كه اين احسان چيست ؟

فرمود: احسان اين است كه به خوشى با آنها يار باشى ، و آنها را وا ندارى كه آنچه را نياز دارند از تو بخواهند و اگر چه توانگر باشند (يعنى حوائج آنها را نگفته فراهم كنى ) مگر نيست كه خدا - عزّو جل - مى فرمايد: ((به احسان كردن نرسيد تا آنكه از آنچه دوست داريد انفاق كنيد)) (آل عمران (3) آيه 92) گويد: سپس امام صادق (ع ) فرمود: و اما قول خدا - عزّو جل -: ((اگر چنانچه يكى از آنها يا هر دو نزد تو به دوران پيرى رسيدند به آنها اف مگو و با آنها درشتى مكن )) (اسراء (17) آيه 23) فرمود: يعنى اگر تو را به تنگ آوردند به آنها مگو اف و اگر تو را زدند با آنها درشتى مكن ، فرمود: ((و به آنها با احترام سخن بگو)) فرمود: يعنى اگر تو را زدند به آنها بگو: خدا شما را بيامرزد، اين است گفتار كريمانه و محترامانه ، فرمود: ((از روى مهربانى در برابر آنها زبونى و فروتنى كن ))فرمود: يعنى چشم به آنها خيره مكن و جز با مهر و دلسوزى به آنها نگاه مينداز و او از خود را بر آواز آنها ميفراز، و دست بالاى دست آنها مدار و بر آنها پيشى مگير.⁽¹⁸⁴⁾

(2) رسول (الله - صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود: پدر و مادرت را فرمان برو به آنها نيكى كن ، زنده باشند يا مرده ، و اگر دستور دادند كه از همسر و دارايى ات دورى گزين ، اين كار را بكن كه از ايمان است .⁽¹⁸⁵⁾

(3) مردى از رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - پرسيد: حق پدر بر فرزندش چيست ؟ فرمود: او را به نامش نخواند و جلوش راه نرود و پيش از او ننشيند و باعث دشنام او نشود (كارى نكند كه مردم پدرش را دشنام دهند).⁽¹⁸⁶⁾

(4) امام صادق (ع ) فرمود: چه چيز مانع مى شود كه مردى از شما به پدر و مادرش در حيات و مرگشان نيكى كند: از جانب آنها نماز بخواند و صدقه و حج گذارد و روزه بگيرد، تا آنچه كرده (ثوابش ) به ايشان برسد و خود نيز همان را دريافت دارد. تا خداوند به سبب نيكى و صله او خير فراوانى روزى اش كند.⁽¹⁸⁷⁾

(5) مردى به امام صادق (ع ) عرض كرد: پدر و مادر من مخالف (شيعه ) مى باشند، حضرت فرمود: با آنها خوش رفتارى كن ، چنان كه با مسلمانهاى دوست خوش رفتارى مى كنى .⁽¹⁸⁸⁾

(6) امام باقر (ع ) فرمود: همان بنده اى نسبت به پدر و مادر خويش در زمان حياتشان نيكوكار است ، سپس آنها مى ميرند و او بدهى آنها را نمى پردازد و براى آنها آمرزش نمى خواهد، لذا خدا او را (نسبت به والدين ) عاق و نافرمان محسوب مى كند و بنده ديگر در زمان حيات پدر و مادر خود عاق آنها است و نسبت به آنها نيكى نمى كند، ولى چون درگذشتند، بدهى آنها را مى پردازد و براى آنها آمرزش مى خواهد و خداوند او را نيكوكار محسوب مى نمايد.⁽¹⁸⁹⁾

خير خواهى براى مؤ منان

(1) حضرت صادق (ع ) فرمود: بر مؤ من واجب است كه در حضور و غياب خير خواه مؤ من باشد.⁽¹⁹⁰⁾

(2) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: هر مردى از شما بايد خيرخواه برادرش باشد، همان گونه كه خيرخواه خويشتن است .⁽¹⁹¹⁾

(3) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: بزرگترين مردم از لحاظ مرتبه نزد خدا در روز قيامت كسى است كه براى خيرخواهى مردم در زمين ، بيشتر دوندگى كند.⁽¹⁹²⁾

(4) رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كه در پى انجام حاجت برادر دينى خود برود، ولى براى او خيرانديشى نكند، به خدا و رسولش خيانت كرده است .⁽¹⁹³⁾

(5) امام صادق (ع ) فرمود: هر كه با برادر (دينى ) خود مشورت كند؛ و او نظر خالص و بى غرضانه اى به او ارائه ندهد، خداوند عقل و تدبيرش را از او بگيرد.⁽¹⁹⁴⁾