فصل :
صاحب كشف الغمه ⁽⁷²²⁾ مى گويد: اما شجاعت اميرالمؤمنين عليه السلام و جراءت و برخورد با همگنان و توانايى و پايدارى اش - آن جا كه قدمها مى لرزيد - و استقامت زيادش هنگامى كه مغز سرها پراكنده مى شد و هيبت و سطوتش در حالى كه قلب دليران مى تپيد و پا بر جايى او در جايى كه پاى قهرمانان مى لرزيد و دلاورى اش در وقتى كه دلها از سينه ها جدا مى شد و شجاعتش موقعى كه آسياى جنگ مى گرديد و خونها فوران مى كرد و سر نيزه ها برمى آمد و فرو مى رفت و حماسه آن حضرت در حالى كه مرگ دندانهايش را باز كرده بود، و جانبازى اش در آن هنگام كه ترسوها به عقب برگشته (از ميدان جنگ فرار مى كردند) و غبار غم زدودن او از چهره رسول خدا (صلى اللّه عليه و اله ) در حالى كه بعضى از اصحاب رسول خدا (صلى اللّه عليه و اله ) پا به فرار نهاده بودند و او جان عزيزش را به اميد اجر و پاداشى كه خدا مهيا كرده بود، نثار مى كرد، و اين امرى است مشهور و حالتى است ظاهر و هويدا، زنده و مرده آن را مى دانند و اخبار و شروح احوال متضمن آن است ، دور و نزديك در اطلاع از آن همسانند، دوست و دشمن در اقرار به آن اتفاق نظر دارند، بيگانه و خويش به هنگام نقل ، آن را باور دارند، يكه تاز و شير مرد اسلام و بنيانگذار و قوام بخش ركن ايمان ، اداره كننده امور و هموار كننده دشواريها، پراكنده كننده جمعيت كافران و درو كننده ساقه هاى اجتماعشان به وسيله ذوالفقار و آواره كننده ايشان از ديارشان به دشتها و بيابانها. آن كه پرندگان و درندگان را در روز نبرد و پيكار، ضيافت مى كرد. شمشير برّان خدا و نايب حق تعالى در عدالت گسترى ، نشانه واضح و دليل روشن و برهان كوبنده خدا و رحمت جامع ، نعمت گسترده و كيفر باز دارنده او، كسى كه سرزمين بدر شاهد مقام او و روز حنين يكى از روزهاى اوست ، عمل سر نيزه و شمشير او را از احد و جنگ خيبر - موقعى كه خداوند با دستهاى او فتح كرد - و روز خندق بپرس ، روزى كه عمرو دست بر خاك نهاد و يا چهره بر زمين افتاد. اين ها مختصرى از اوصاف آن حضرت است . كه به جاى خود تفصيل و بيانى دارد و مقاماتى كه باعث خشنودى خداى مهربان و مواضعى كه شرك را بيمناك و متزلزل كرد و آن را به ذلت و زبونى كشاند و خوار و فرومايه گردانيد، و جايگاههايى كه جبرئيل او را در آن جايگاهها كمك مى كرد و ميكائيل او را يار و ياور بود و خداوند با عنايات خود او را مدد مى كرد و رسول خدا دعاهاى خيرش را بدرقه راه او مى ساخت ، قلب اسلام به وسيله او مى تپيد و امدادهاى غيبى الهى به او مى رسيد.
از مسند ابن حنبل به نقل از هبيره آمده است كه گفت : حسن بن على عليه السلام براى ما خطبه اى ايراد كرد و فرمود: ((ديروز مردى از شما جدا شد كه در علم و دانش كسى از پيشينيان به پايه او نمى رسيد و آيندگان در عمل نظير او را نخواهند ديد، رسول خدا (صلى اللّه عليه و اله ) او را به عنوان پرچمدار به جبهه گسيل مى داشت ، در حالى كه جبرئيل از راست و ميكائيل از سمت چپ او حركت مى كرد و وى برنمى گشت تا پيروز مى شد.))⁽⁷²³⁾
در پايان حديث ديگرى از مسند ابن حنبل كه با همان مضمون نقل شده ، آمده است :
((از طلا و نقره جز هفتصد درهم بعد از خود باقى نگذاشت كه از بخشش ‍ او اضافه آمده بود و آن را جهت خريد خادمى براى خانواده اش فراهم كرده بود.))⁽⁷²⁴⁾
شيخ مفيد - خدايش رحمت كند - مى گويد:⁽⁷²⁵⁾ از جمله آيات الهى خارق العاده در وجود اميرالمؤمنين (عليه السلام) آن است كه براى هيچ كس به اندازه آن حضرت مبارزات عديده با همگنان و نيروهاى متعدد با قهرمانان كه در طول زمان روى داده و معروف گرديده ، ثبت نشده است . وانگهى در بين كسانى كه با جنگها سر و كار داشته اند كسى نيست مگر آن كه دچار شرى شده و زخم و عيبى به او رسيده است جز اميرالمؤمنين (عليه السلام) كه با وجود شركت در جنگهاى بسيار، از جانب دشمن زخمى به او نرسيد و كسى از دشمنان زيانى به او نرسانيد تا اين كه جريان آن حضرت با ابن ملجم - لعنت خود بر او باد - پيش آمد و ناگهانى او را به قتل رساند. براستى خداى تعالى اين اعجوبه را به وسيله آياتى كه در او قرار داده بود، يكتا و يگانه ساخته و او را به دانشى فروزان و سرشار از حقيقت و معنويت امتياز بخشيده است و بدان وسيله وى را در رسيدن به جايگاهى در نزد خود و به كرامتى كه بدان از تمام مردم ممتاز گشته ، راهنمايى كرده است . از جمله آيات خداوند در آن حضرت آن است كه هيچ جنگجويى را نام نبرده اند كه در ميدانهاى جنگ با دشمن برخورد كند جز اين كه گاهى پيروز مى شده و گاهى پيروز نمى شده و هيچ يك از جنگاوران زخم و جراحتى به دشمن خود وارد نكرده است مگر آن كه حريف زخم خورده گاهى هلاك شده و گاهى بهبود يافته است . و سابقه ندارد كه از دست جنگجويى هيچ هماوردى خلاص شود و از ضربت حريف نجات يابد و از معركه جان سالم بدر برد جز اميرالمؤمنين كه بدون ترديد با هر هماوردى كه مبارزه مى كرد پيروز بود و هر قهرمانى را كه با او پيكار مى كرد به هلاكت مى رساند، و اين نيز يكى از امتيازاتى است كه آن حضرت را از عموم مردم جدا مى سازد و خداوند بدان وسيله در همه وقت و هر زمان ، خرق عادت كرده است ، و او يكى از آيات روشن پروردگار است . و نيز يكى از آيات خداى تعالى در وجود اميرالمؤمنين (عليه السلام) اين است كه با وجود جنگهاى زياد و طولانى كه در آنها حضور داشت . و كشته هاى فراوان كه در آن جنگها از دليران و سران دشمن به جا گذاشت و همدستى آنان در برابر آن حضرت و مكر و حيله آنها در كشتن او و كوشش و تلاشى كه در اين باره به خرج مى دادند، هرگز به احدى از آنها پشت نكرد و از هيچ كس شكست نخورد و از جا نجنبيد و از هيچ يك از هماوردان هراسى به خود راه نداد. در حالى كه ديگر جنگاوران در نبرد با دشمن گاهى پايدارى كرده و گاهى از دشمن رو بر تافته گاهى مبارزه كرده و گاهى از ترس ، از ورود در صحنه خوددارى كرده اند و چون جريان از اين قرار است كه ما تعريف كرديم ، پس از آنچه گفتيم ثابت شد كه وى تنها آيت درخشان و معجزه آشكار و خرق عادتى بود كه به وسيله او خداوند شر را راهنمايى كرده و پرده از وجوب اطاعت خود برداشته و او را بر همه مخلوقاتش ممتاز كرده است .
فصل :
اما كرامات ⁽⁷²⁶⁾ آن حضرت و آنچه از اخبار به امور غيبى بر زبان او جارى شده است . از جمله : خبر دادنش از حال خوارج كه از دين بيرون شدند. توضيح مطلب آن كه چون ايشان اجتماع كردند و تصميم بر پيكار آن حضرت گرفتند، سوار بر مركب به جانب ايشان شتافت ، مردى سواره ، در حالى كه ركاب مى زد او را ملاقات كرد، عرض كرد: يا اميرالمؤمنين ! چون آنها از تصميم شما مطلع شده بودند، از نهروان عبور كردند و به هزيمت رفتند. فرمود: آيا تو آنها را ديدى كه عبور كردند؟ گفت : آرى فرمود: به خدايى كه محمّد (صلى اللّه عليه و اله ) را مبعوث كرده است ، آنها از نهروان عبور نمى كنند و به كاخ دختر كسرى نمى رسند تا اين كه جنگجويانشان به دست من كشته شوند و تنها كمتر از ده نفر از آنها باقى بماند و از اصحاب من كمتر از ده تن كشته شوند. آنگاه سوار بر مركب با آنان جنگيد و جريان در همه موارد همان طور كه خبر داده بود واقع شد و آنها از نهر عبور نكردند.
و از جمله كرامات و خبرهاى غيبى آن حضرت ، داستانى است كه ابن شهر آشوب در كتاب خويش ، نقل كرده است (و آن داستان از اين قرار است ):⁽⁷²⁷⁾ وقتى كه على (عليه السلام) وارد كوفه شد، جمعى به عنوان نماينده مردم خدمت آن حضرت رسيدند. در ميان ايشان ، جوانى بود كه بعدها از شيعيان آن حضرت شد و در ميدانهاى جنگ در ركاب آن حضرت مى جنگيد. زنى را از قبيله اى خواستگارى كرد، به او تزويج كردند، روزى امام (عليه السلام) نماز صبح را كه خواند به كسى كه در نزد او بود گفت : به فلان جا برو، مسجدى آن جا خواهى ديد، در كنار مسجد، خانه اى است ، از آن خانه صداى مرد و زنى بلند است كه با هم مشاجره مى كنند، آنها را نزد من بياور. آن شخص رفت و برگشت در حالى كه آن دو نفر همراهش بودند، حضرت رو به آنها كرد و فرمود: چرا امشب مشاجره شما به درازا كشيد؟ آن جوان گفت : يا اميرالمؤمنين ، اين زن را من خواستگارى و با او ازدواج كردم ولى همينكه با او خلوت كردم در خودم نسبت به وى احساس نفرتى كردم كه مانع از نزديكى من با او شد و اگر مى توانستم پيش از فرا رسيدن روز، شبانه او را بيرون كنم ، بيرون مى كردم اين بود كه بسيار ناراحت شدم و مشاجره كرديم تا اين كه امر شما رسيد و به خدمت رسيديم . آنگاه امام رو به حاضرين كرد و فرمود: چه بسيار سخنى كه اگر ديگران بشنوند در مخاطب اثر نمى كند، حاضران از جا بلند شدند و كسى جز آن دو نفر در نزد امام نماند. پس على عليه السلام رو به آن زن كرد و فرمود: آيا تو اين جوان را مى شناسى ؟ عرض كرد: خير. فرمود: هرگاه من تو را از حال آگاه سازم تو خواهى پذيرفت و انكار نخواهى كرد؟ عرض كرد: خير يا اميرالمؤمنين . فرمود: آيا تو فلان زن دختر فلانى نيستى ؟ عرض كرد: چرا، فرمود: آيا تو پسر عمويى نداشتى كه هر دو دلبسته هم بوديد؟ گفت : چرا. فرمود: آيا نبود پدر تو مانع از ازدواج شما دو نفر شد و او را به همين جهت از همسايگى اش بيرون كرد؟ گفت : چرا. گفت : آيا نبود كه شبى تو براى قضاى حاجت از خانه بيرون رفتى و او تو را ناگهانى گرفت و به اجبار با تو آميزش كرد و باردار شدى و تو جريان را از پدرت پنهان كردى ولى به مادرت گفتى ؟ و چون زمان وضع حمل فرا رسيد مادرت شبانه تو را بيرون برد و تو بچه اى به دنيا آوردى و او را در پارچه اى پيچيده و از بيرون ديوار، جاى قضاى حاجت انداختى پس سگى آمد و او را بو كرد، ترسيدى سگ او را بخورد سنگى به طرف سگ انداختى و به سر بچه خورد و سرش ‍ زخمى شد و تو با مادرت دوباره سوى او برگشتيد و مادرت سر او را با پارچه اى از گوشه رواندازش بست سپس او را ترك كرديد و رفتيد و از حال او بى خبر مانديد؟ آن زن ساكت ماند. امام (عليه السلام) به او فرمود: حقيقت را خودت بگو. گفت : آرى يا اميرالمؤمنين به خدا سوگند كه اين جريان را غير از مادرم هيچ كس نمى دانست . فرمود: خداوند مرا بر اين جريان مطلع ساخت ؛ پس آن بچه را صبح كه شد قبيله فلان برداشتند و در ميان آنها تربيت شد تا اين كه بزرگ شد و با ايشان به كوفه آمد و از تو خواستگارى كرد در حالى كه او پسر تو است . آنگاه رو به آن جوان كرد و فرمود: سرت را برهنه كن . او برهنه كرد، اثر زخم را ديدند، امام (عليه السلام) به آن زن گفت : اين جوان پسر تو است ، خداوند او را از آنچه حرام فرموده ، حفظ كرد. فرزندت را بردار و برو، بين شما نكاح روا نيست .
و از آن جمله ، داستانى است كه حسين بن ذكوان فارسى ⁽⁷²⁸⁾ روايت كرده است و مى گويد: يا اميرالمؤمنين على بن ابى طالب (عليه السلام) بودم . مردم نزد آن حضرت آمدند و از افزايش آب فرات شكايت كردند كه باعث نابودى زراعت ما شده است و مايليم كه از خدا بخواهد آب فرات را بكاهد. امام (عليه السلام) از جا برخاست و وارد خانه شد در حالى كه مردم اجتماع كرده و منتظر آن حضرت بودند. آن حضرت از خانه بيرون شد در حالى كه جامه و عمامه و برد رسول خدا (صلى اللّه عليه و اله ) را بر تن داشت و در دستش چوبى بود. اسبش را طلبيد و سوار شد و راه افتاد و اولادش به همراه آن حضرت بودند و مردم ، از جمله من پياده حركت كرديم تا در كنار فرات توقف كرد و از اسب پياده شد و دو ركعت نماز مختصر خواند. آنگاه از جا بلند شد و آن چوب را به دست گرفت و روى پل رفت در حالى كه غير از حسن و حسين عليهم السلام و من كسى همراهش نبود پس ‍ چوب را به سوى آب دراز كرد، آب فرات به قدر يك ذراع كم شد. فرمود: آيا اين مقدار شما را بس است ؟ مردم گفتند: خير، يا اميرالمؤمنين ، برخاست و با چوب دستى اشاره كرد و آن را سوى آب دراز كرد، آب فرات يك ذراع ديگر كم شد. همچنين كرد تا اين كه سه ذراع كم شد. گفتند: بس است يا اميرالمؤمنين . پس سوار شد و به منزلش برگشت .⁽⁷²⁹⁾
از جمله ، خبر دادن آن حضرت از داستان شهادت خويش است ، توضيح مطلب آن كه چون از پيكار با خوارج فارغ شد، در ماه رمضان به كوفه بازگشت ، در مسجد امام جماعت شد و دو ركعت نماز به جا آورد، سپس به منبر رفت ، خطبه بسيار جالبى ايراد كرد، آنگاه روكرد به پسرش حسين عليه السلام فرمود: اى ابومحمّد چند روز از اين ماه گذشته است ؟ عرض كرد: يا اميرالمؤمنين سيزده روز. سپس از امام حسين (عليه السلام) پرسيد: اى ابوعبداللّه چند روز از اين ماه - يعنى رمضان - مانده است ؟ عرض كرد: يا اميرالمؤمنين هفده روز. آنگاه دست به محاسنش كشيد، كه در آن هنگام سفيد شده بود، و فرمود: بايد آن را به خون سرم خضاب كنند (آنگاه كه شقى ترين آنها به پا خيزد) سپس فرمود: