وَ كَانَ مِنْ دُعَآئَهُ فِى تَمْجِيدٌ اللَّه‏

بوده است از دعاى آن بزرگوار در اظهار بزرگى و مجد خداى عز و جل.
و اين تمجيد مدح حضرت احديت است جل و علا از جهتى و حمد او است از جهتى و شكر او است از جهتى ديگر، بنابر هر تقدير بر او مترتب است قواب و اجر و اين اظهار بزرگى او نمودن به زبان نوعى است از بندگى و اطاعت او تعالى شأنه.
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى تَجَلَّى لِلْقُلُوبِ بِالْعَظَمَةِ وَاحْتَجَبَ عَنِ الابْصَارِ بِالْعِزَّةِ وَاقْتَدَرَ عَلَى الاشْيَآءِ بِالْقُدْرَةِ
ثناء مر خدايى است كه آشكارا شده است مر دلها را به بزرگى، و پنهان شده است از او ديده‏ها به عزت، و توانا است بر همه چيزها به قدرت.
اقتدار: باب افتعال به معنى مطاوعه فعل است بلكه به معنى لازم است يعنى قدر على الاشياء يا به معنى قوت است چنان كه ذكر نموده‏ام.
يعنى : توانايى او به قدرت او است نه قادر به قدرت تا موجب اثبات معانى شود.
و اما حجت او از ديده‏ها به عزت او نه معنى او آن است كه عزت او موجب است كه محجوب استاز ديده‏ها و خود به حسب ذات ديده شود بلكه معنى او آن است كه عزت او است كه ديده نمى‏شود و مرئى واقع نمى‏شود، اگر ديده مى‏شدى جسم بودى و قابل نبود كه خداى بوده باشد، پس تقريع آن آورد امام عالى مقام عليه الصلوة والسلام به قول خود عليه السلام.
فَلا الابْصَارُ تَثْبُتُ لِرُؤْيَتِهِ وَ لا الاوْهَامُ تَبْلُغُ كُنْهَ عَظَمَتِهِ تَجَبَّرَ بِالْعَظَمَةِ وَالْكِبْرِيَآءِ وَ تَعَطَّفَ بِالْعِزِّ وَالْبِرِّ وَالْجَلالِ
تثبت ظاهر آن است كه فعل معلوم باشد نه مجهول اين باب تفعل و استفعال در گذشته و افعال بعد از اين همه از باب تعبير و تنگى عبارت است زيرا كه آن ذات مقدس به حسب ذات خود چنان است نه بر خود قرار داده باشد.
يعنى : پس نه ديده‏ها مى‏مانند مر ديدن او را و نه وهم‏ها مى‏رسند به كنه بزرگوارى او.
شعر:

آن چه در وهم تو گنجد كه من آنم نه من آنم

به كنه ذات او خرد اگر برد اگر فتد خس به قعر دريا

با شوكت است به بزرگى و بلند مرتبه مهربان است به عزت و نيكويى و بزرگى.
وَ تَقَدَّسَ بِالْحُسْنِ وَالْجَمَالِ وَ تَمَجَّدَ بِالْفَخْرِ وَالْبَهَآءِ وَ تَجَلَّلَ بِالْمَجْدِ وَالآلاءِ وَ اسْتَخْلَصَ بِالنُّورِ وَالضِّيَآءِ
مخصوص خود كرد حسن و جمال را، و اظهار شرف نمود به فخر و زيبايى و درخشان شد به بزرگى و نعمت، و خالص ساخت خود را به نور و روشنى.
خَالِقٌ لا نَظِيرَ لَهُ وَ أَحَدٌ لا نِدَّ لَهُ وَ وَاحِدٌ لا ضِدَّ لَهُ وَ صَمَدٌ لا كُفْوَ لَهُ وَ إِلَهٌ لا ثَانِىَ مَعَهُ وَ فَاطِرٌ لا شَرِيكَ لَهُ وَ رَازِقٌ لا مُعِينَ لَهُ وَ الاوَّلُ بِلا زَوالٍ وَ الدَّآئِمُ بِلا فَنَآءٍ وَ الْقَآئِمُ بِلا عَنَآءٍ وَ المؤمن بِلا نِهَايَةٍ وَ الْمُبْدِئُ بِلا أَمَدٍ وَ الصَّانِعُ بِلا أَحَدٍ وَالرَّبُّ بِلا شَرِيكٍ وَ الْفَاطِرُ بِلا كُلْفَةٍ وَ الْفَعَّالُ بِلا عَجْزٍ
يعنى : آفريننده است كه نظير ندارد، و يگانه است كه نيست مانندى از براى او، و يكتا است كه همتا نيست از براى او، و بى‏نياز است كه نيست همتا از براى او، و خدايى است كه دومين از براى او نيست، خالق است كه نيست شريكى از جهت او، روزى دهنده است كه يارى كننده‏اى نيست از براى او، و بى زوال هميشه است بدون فناء، ايستاده است بى تعب، امان دهنده است بى نهايت، آفريننده است نيست زمان از جهت او، صنعت كننده است بى‏كس، پروردگار است بدون شريك، آفريننده بى مشقت، بسيار كار كننده است بى عجز.
بعد از اين كه آن ذات مقدس مجرد بحث را واجب الوجود دانستيم و او را صفات جلال و جمال است پس صفات مذكوره در عبارت صحيفه حاجت به برهان ندارد.
لَيْسَ لَهُ حَدٌّ فِى مَكَانٍ وَ لا غَايَةٌ فِى زَمَانٍ
نيست او را حدى در مكان و نه نهايتى در زمان، او است خالق مكان و زمان پس چگونه خواهد بود او را حاجت به زمان و مكان.
لَمْ يَزَلْ وَ لا يَزُولُ وَ لَنْ يَزَالَ
بوده است هميشه و خواهد بود و هرگز زوال نيابد.
كَذَلِكَ أَبَداً
هميشه همچنين است.
هُوَ الالَهُ الْحَيُّ الْقَيُّومُ الدَّآئِمُ الْقَدِيمُ الْقَادِرُ الْحَكِيمُ
او است خداى زنده كه به خود برپا است هميشه قديم و توانا و حكيم.
إِلَهِى عُبَيْدُكَ بِفِنَآئِكَ سَآئِلُكَ بِفِنَآئِكَ فَقيرُكَ بِفِنَآئِكَ (ثَلاثاً)
فناء خانه: كنار خانه و آستانه خانه است.
عبيد: تصغير عبد به معنى غلام كوچك و حقير.
يعنى : اى خداى من بنده كوچك تو به آستانه خانه تو است گداى تو به آستانه خانه تو است، محتاج تو به آستانه خانه تو است.
إِلَهِى لَكَ يَرْهَبُ الْمُتَرَهِّبُونَ وَإِلَيْكَ أَخَلَصَ الْمُسْتَهِلُّونَ رَهْبَةً لَكَ وَ رَجَآءً لِعَفْوِكَ
اى خداى من مر تو را مى‏ترسند ترسندگان و به سوى تو خالص نموده است فرياد كنندگان از روى ترس مر تو را و اميد عفو تو را.
هر كه خدا را شناخت پس خوف و رجاء او به او است هر مقدار كه معرفت انسان به خدا است به همان مقدار خوف و رجاء است به حسب مراتب معرفت.
يَآ إِلَهَ الْحقِّ ارْحَمْ دُعَآءَ الْمُسْتَصْرِخِينَ وَ اعْفُ عَنْ جَرَآئِمِ الْغَافِلِينَ وَ زِدْ فِى إِحْسَانِ الْمُنِيبِينَ يَوْمَ الْوُفُودِ عَلَيْكَ يَا كَرِيمُ
اللغة:
انابه: بازگشت نمودن.
صرخ: فرياد نمودن.
يعنى : اى خداوند حق رحم كن بر آنان كه طلب فريادرسى كنند، در گذر از گناهان بى خبران، زياد كن در نيكويى بازگشت كنندگان روز وارد شدن بر تو اى كريم.

وَ كَانَ مِنْ دُعَآئِهِ عليْهِ السَّلام فِى الْكَرْبِ وَالاقَالَةِ

بوده است از دعاهاى آن بزرگوار عالى مقدار عليه سلام الله الملك القهار در اندوه و در گذشتن.
غرض آن بزرگوار در اندوه و در گذشتن اندوه بعد از مردن و قيامت و حشر و نشر است و در گذشتن از معاصى و گناهان.
إِلَهِى لا تُشْمِتْ بِى عَدُوِّى وَ لا تَفْجَعْ بِى حَمِيمِى وَ صَدِيقِى
اللغة:
شمت از شماتت يعنى : خوشحال شدن.
فجع: اى فجع، يعنى به درد آورد.
حميم: خويش و قوم انسان را گويند.
يعنى : اى خداى من شاد مكن به واسطه من دشمن مرا، و دردناك مكن به واسطه من خويش مرا.
از اين كه كسى تأمل در فقرات اين دعاى مبارك نمايد دور نيست كه مراد به كرب و اقاله اندوه و درگذشتن از صدمات و ابتلائات دنيويه باشد و شايد هر دو نيز پس عدو و حميم مى‏شود شيطان و امام عليه الصلوة والسلام باشد و مى‏شود خويشان دنيا و دشمنان دنيا باشد.
إِلَهِى هَبْ لِى لَحْظَةً مِنْ لَحَظَاتِكَ تَكْشِفُ بِهَا عَنِّى مَا ابْتَلَيْتَنِى بِهِ وَتُعيدُنِى إِلَى أَحْسَنِ عَادَاتِكَ عِنْدِى
اللغة:
لحظه: به زير چشم نظر نمودن لكن لحظه‏اى كه نسبت به خداى تعالى داده شود كنايه از رعايت و اعانت او است.
ابتلاء خدا عبارت است از امتحان و اختبار، عادة الله نسبت به عبيد سجيه و كرم و احسان او است.
يعنى : اى خداى من ببخش از براى من رعايت از رعايات تو را كه بر داشته شود به سبب آن از من چيزى كه امتحان نمودى تو مرا به او و باز گرداندى مرا به نيكويى‏ترين عادات خود كه نزد من است.
وَاسْتَجِبْ دُعَآئِى وَ دُعَآءَ مَنْ أَخْلَصَ لَكَ دُعَآءَهُ فَقَدْ ضَعُفَتْ قُوَّتِى وَ قَلَّتْ حِيلَتِى وَ اشْتَدَّتْ حَالِى وَ يَئِسْتُ مِمَّا عِنْدَ خَلْقِكَ فَلَمْ يَبْقَ لِى إِلا رَجَآؤُكَ
اجابت كن دعاى مرا و دعاى كسى را كه خالص ساخته است براى تو دعاى خود را پس به تحقيق كه سست شده است توانايى من و اندك شده است چاره من و سخت شده است حال من و نوميد شده‏ام از آن چه نزد خلق تو است پس باقى نمانده است مگر اميد تو.
عَلَيَّ إِلَهِى إِنَّ قُدْرَتَكَ عَلَى كَشْفِ مَآ أَنَا فِيهِ كَقُدْرَتِكَ عَلَى مَا ابْتَلَيْتَنِى بِهِ وَ أنْ ذِكْرَ عَوَآئِدِكَ يُؤْنِسُنِى وَالرَّجَآءَ فِى إِنْعَامِكَ وَ فَضْلِكَ يُقَوِّينِى لاَِنِّى لَمْ أَخْلُ مِنْ نِعْمَتِكَ مُنْذُ خَلَقْتَنِى
اى خداى من به درستى كه قدرت بر رفع آن چه من در او هستم مثل قدرت تو است بر چيزى كه ابتلاء نمودى تو مرا بر او، به درستى كه ياد آوردن مهربانى‏هاى تو انس مى‏دهد مرا، و اميد داشتن در نعمت‏هاى تو قوت مى‏دهد مرا به جهت اين كه خالى نمى‏شوم از نعمت تو از آن زمان كه آفريده نمودى تو مرا.
وَ أَنْتَ إِلَهِى مَفْزَعِى وَملْجَئِى وَالْحافِظُ لِى وَالذَّابُّ عَنِّى الْمُتَحَنِّنُ عَلَىَّ الرَّحِيمُ بِى الْمُتَكَفِّلُ بِرِزْقِى فِى قَضَآئِكَ كَانَ مَا حَلَّ بِى وَ بِعِلْمِكَ مَا صِرْتُ إِلَيْهِ
تويى خداى من و پناه من و دادرس من و نگه‏دارنده من و دفع كننده از من، مهربانى كننده بر من مهربان به من، ضامن شونده روزى من، در قضاء تو بود آن چه كه نازل شده است به من، و به علم تو است آن چه گرديده‏ام من به سوى آن.
غرض آن است كه در هيچجهتى از جهات بنده را قدرت و سلطنت نيست نه در دفع مضرت و نه در جلب منفعت و او آلت صرف است همه امورى كه او حاجت دارد از دفع بدى و جذب خوبى علت او خداوند است و او است علة العلل.
فَاجْعَلْ يَا وَلِيِّى وَ سَيِّدِى فِيمَا قَدَّرْتَ وَ قَضَيْتَ عَلَيَّ وَحَتَمْتَ عَافِيَتِى وَمَا فِيهِ صَلاحِى وَخَلاصِى مِمَّآ أَنَا فيهِ
پس بگردان اى دوست و آقاى من از آن چه كه مقدر نمودى و حكم فرمودى تو بر من و لازم ساختى تو عافيت مرا و آن چه در آن است صلاح من، و خلاص مرا در آن چه در آنم.
عافيتى مفعول اجعل و خلاصى عطف بر او است.
فَإِنِّى لا أَرْجُو لِدَفْعِ ذَلِكَ غَيْرَكَ وَ لا أَعْتَمِدُ فيهِ إِلا عَلَيْكَ فَكُنْ يَا ذَا الْجَلالِ وَالاكْرَامِ عِنْدَ أَحْسَنِ ظَنِّى بِكَ
پس به درستى كه اميد ندارم از براى دفع آن غير از تو را، و اعتماد ندارم در آن مگر بر تو، پس باش اى خداى بزرگ كريم نزد بهترين گمان من به تو، يعنى من گمان خوب دارم به تو و نيز تو گمان مرا محقق و ثابت كن.
در بعضى از روايات وارد است كه روز قيامت چون شود بعضى از بندگان را نزد خداى عز و جل حاضر سازند بعد از اين كه حساب او وارسى شود و عصيان او معلوم شود خداى عز و جل امر نمايد كه او را به جهنم برند ملائكه او را مى‏كشند كه او را به جهنم برند آن بنده، به عقب خود نگاه نمايد و خطاب رسد به ملائكه كه نگه داريد او را، پس نگه دارند او را، پس خداى عز و جل از او سئوال كند كه به چه جهت به عقب نظر نمودى؟
عرض نمايد: كه چنين گمان بر تو نداشتم كه امر نمايى مرا داخل آتش نمايند.
خداى مهربان مى‏فرمايد: اگر چه دروغ مى‏گويى و هرگز در دنيا گمان خوبى به من نداشتى لكن حال كه چنين گفتى تو را نجات دادم.
وَارْحَمْ ضَعْفِى وَ قِلَّةَ حِيلَتِى وَاكْشِفْ كُرْبَتِى
رحم كن سستى مرا و كمى چاره مرا و رفع كن اندوه مرا، به درستى كه تو بر همه چيز توانايى.
وَاسْتَجِبْ دَعْوَتِى وَأَقِلْنِى عَثْرَتِى وَامْنُنْ عَليَّ بِذَلِكَ وَعَلَى كُلِّ دَاعٍ لَكَ أَمَرْتَنِى يَا سَيِّدِى بِالدُّعَآءِ وَتَكَفَّلْتَ بِالاجَابَةِ وَوَعْدُكَ الْحَقُّ الّذِى لا خُلْفَ فيهِ وَ لا تَبْدِيلَ
اجابت كن دعاى مرا و در گذر تو مرا لغزش مرا، منت بگذار تو بر من به آن و هر كه خواننده است تو را، امر نمودى تو مرا اى آقاى من به دعاء و ضامن گشته‏اى تو به اجابت آن، و وعده تو حق است كه نيست خلاف در آن و نه بدل نمودن.
بدان كه اجابت دعا منحصر است به ذات بارى تعالى و غير او را مدخليت نيست در دعاء و وعده اجابت نيز نمود و كفالت قبول و اجابت نمود و مع ذلك تخلف دعا و وقوع او بدل زياده و اين تخلف و وقوع خلاف او بالوجدان است و در جواب او و جوهى ذكر شده است در محل او مذكور است و حق جواب نزد حقير دو چيز است:
يكى از آن دو چيز دفع شبهه مى‏نمايد اول آن است كه دعايى كه دعاكننده مى‏كند چيزى را كه خير و خوب است نزد او و خداى عز و جل نيز لازم است بر او كه خير و خوبى او را اجابت نمايد مى‏شود آن چيزى كه او طلب نمود شر را رأفت و مهربانى او اقتضاء نكند كه اجابت نمايد مانند طفل كه از مادر طلب ترشى نمايد به اعتقاد نفع و مادر امتناع نمايد به اعتقاد ضرر، و گاه باشد از جهت اصرار به دعاء و مداومت بعضى از ختوم و به بعضى از اسماء خدا اجابت دعاى اوشود و بعد مترتب شود بر او ضرر مثل دادن مادر از زيادتى گريه طفل و به اين وجه نيز اشاره نموده است حضرت حجة الله فى العالمين امام المسلمين فى العصر عجل الله تعالى فرجه الشريف در دعاى مبارك موسوم به افتتاح كه عرض مى‏كند آن جناب به حضرت عز و جل كه: شايد آن چيزى كه اجابت نفرمودى و تأخير كردى آن خير من بوده است زيرا كه تو عالم هستى به عواقب كارها.
دوم آن است كه دعاكننده بايست در طلب خود و حاجت خود به مطلوب خود رسد مثل اين كه طفل شير باشد امر اين كه باشد البته خداى عز و جل كه حاجت او را اجابت نمايد مى‏خواهد خواننده كافر باشد يا مومن عادل.
اى خواجه درد نيست لكن طبيب هست.
فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ وَ عَبْدِكَ وَ عَلَى الطَّاهِرِينَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ أَغِثْنِى فَإِنَّكَ غِيَاثُ مَنْ لا غِيَاثَ لَهُ وَ حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ
پس رحمت بفرست بر محمد كه پيغمبر و بنده تو است، و بر پاكان از اهل او و فريادرس مرا پس به درستى كه تو فريادرس هستى كسى را كه او را فريادرسى نيست و پناه كسى هستى كه او را پناه نيست.
وَ أَنَا الْمُضْطَرُّ الَّذِى أَوْجَبْتَ إِجَابَتَهُ وَ كَشْفَ مَا بِهِ مِنَ السُّوءِ فَأَجِبْنِى وَ اكْشِفْ هَمِّى وَ فَرِّجْ غَمِّى وَ أَعِدْ حَالِى إِلَى أَحْسَنِ مَا كَانَتْ عَلَيْهِ
و منم آن بى چاره كه واجب ساخته‏اى تو اجابت او را، و رفع آن چه در او است از بدى پس اجابت كن مرا و رفع كن و بگردان آن حال مرا به بهترين حال‏ها از آن چه بود بر او.
وَ لا تُجَازِنِى بِالِاسْتِحْقَاقِ وَ لَكِنْ بِرَحْمَتكَ الَّتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ
مكافات مده مرا به استحقاق و لكن مكافات بده به رحمت و مهربانيت، كه گنجايش دارد هر چيز را.
در بعضى ادعيه گذشته بيان نمودم كه بنده اگر چه در مقام اطاعت و فرمان‏بردارى بيرون آيد او را استحقاق ثواب و اجر نيست چه جاى اين كه در مقام شقاق بيرون آيد پس تمام احسان حضرت بارى از باب فضل و جود است و رحمت واسعه او است چنان كه رحمت و مهربانى كه هر كسى تواند واقع شود در او مرحوم.
يَا ذَا الْجَلالِ وَ الاكْرَامِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ وَ أَجِبْ يَا عَزِيزُ
اى خداوند بزرگ صاحب اكرام رحمت بفرست بر محمد صلى الله عليه و آله و سلم و آل او و اجابت كن اى عزيز با عزت.
تضرع و زارى خدمت حضرت بارى مطلوب است و از عبادت و بندگى نمودن او است اگر بتواند اين صفت را بنده تحصيل نمايد خواهد فايز شد در دنيا و آخرت.

وَ كَانَ مِنْ دُعَآئِهِ عَليْهِ السَّلامُ مِمَّا يَخَافُ وَ يَحْذَر