بايد از خود شروع كرد
مناجات موسى - على نبينا و آله و عليه السلام - براى استفاده احكام الهى از خداى تعالى است . مبداء علوم به حسب معارف ، اخلاق و فقه ، انبيا هستند؛ علومى كه حتى پيامبر خدا، تقاضاى افزايش آن را مى كند: رب زدنى علما⁽¹⁸¹⁾. تمام تبليغات اسلام براى اين است كه اين بشر ساخته شود. ساخته شدن بشر، ضامن صلح جهانى است . همه معايب و مفاسد، درگيرى ها، تعارضها و نزاعها، معلول اين است كه انسان ساخته نشده است . بشر مقدار زيادى از اقتصاد را براى جنگ و توطئه و تخريب به كار مى برد. اگر اينها صرف عمران و آبادانى مى شد، بسيارى از جاها آباد مى شد. تمام تكاليف الهى براى اين است كه بشر ساخته شود. و اين كار، سالها وقت لازم دارد.
انبيا پيش از آن كه ماءمور هدايت و ارشاد مردم شوند، خودشان را ساختند. حتى دشمنان انبيا مى گفتند: انبيا مى گفتند: انبيا دروغ نمى گويند، خيانت نمى كنند. بنابراين ، انسان بايد از خود شروع كند. نمى دانيد انسان ساخته شده چقدر به درد مى خورد. انسانى كه ساخته شد، حقوق و حدود ديگران را ضايع نمى كند، شهربانى و دادگسترى نمى خواهد. انبيا با كمترين مؤ نه زندگى كردند. مى دانيد غذاى مولاى متقيان چه بوده است ، ولى انگشتر خود را در راه خدا انفاق مى كند.

خود سازى و مردم سازى
خداوند مدت كوتاهى به انسان فرصت داده است . خود او هم مى داند كه بايد برود، ولى با اين وجود، پرونده اش از پرونده هر درنده اى بدتر است . و اين مربوط به انسانى است كه از خدا منقطع است ، از خدا دور است و از تكاليف الهى محروم . تكاليف الهى ، همه رحمت است و سازنده . نماز و روزه اش سازنده است . نماز به انسان مى گويد: موحد و خداپرست باش . اگر اين چنين باشى ، دنبال محرمات نمى روى ، دنبال غارتگرى نمى روى و حرفت از صد سند معتبرتر است . اين است مسلمانى . آدمى كه صبح تا شام ، هزار دروغ مى گويد و افتخار كند كه به مقصد خود كه مقصدى كودكانه است رسيده است ، انسان نيست .
خلاصه اين كه هم احتياج به سازندگى دارند. اگر خودتان را ساختيد، مردم هم ساخته مى شوند. مردم اگر بدانند دروغ نمى گوييد، غارت نمى كنيد، همين خودش ، سازنده مردم است . خداى تعالى همه را موفق كند كه به فكر خود باشيد. يعنى همين طور كه به فكر دنيا و افتخار هستيد، به فكر و كاشانه هستيد به فكر اين هم باشيد كه خودتان نيز ساخته شويد. اگر خود را ساختيد، همه چيز به همراه آن مى آيد. اگر انسان ساخته شد، خدا را هم برايش فراهم مى كند. ان شاء الله موفق و مؤ يد باشيد.

عفو الهى
خداى تبارك و تعالى ، بندگان مجرم و گناهكار را عفو مى كند. عفو خدا به اين است كه باب رحمت الهى بر ما مسدود نشود. عذاب خداى تعالى اين است كه بگويد: تو قابل هدايت و قابل ايمان نيستى و برو! اين همه عذابها بالاتر است . شايد نتوانيد اين مطلب را از من بپذيريد. اين ، به خاطر اين است كه همه بركات ، بركات الهى است . زمانى انسان اين مطلب را مى فهمد كه از رحمت الهى منقطع شود. و اين عذابى است بدتر از همه عذابها. اين عذاب از خداى تعالى ، ظلم به بندگانش نيست . اگر چه بنده اى با عمل ثقلين محشور شود و عبادات جن و انس هم با او باشد، اين عذاب ظلم نيست . چون عذاب معنايش اين است كه من ديگر رحمت بر تو نازل نمى كنم . اگر خداى تعالى زمينى را كه باران بر آن نازل مى كرده است ، ديگر بر آن نازل نكند، ظلم به آن نكرده است ؛ فقط جلوى باران را گرفته است . مگر زمين طلبى داشته است ؟ مثل بچه اى كه بعد از نصيحت و موعظه و تربيتها، پدر و مادر از او خسته شوند، مى گويند: برو، ما ديگر اقتصاد و تربيت او را فراهم نمى كنيم !
خذلان در دستگاه حق تعالى ، هزار برابر از اين بدتر است ، جهنم عجيبى است . نمى دانم بگويم : خدا نصيبتان كند، يا نكند. اگر خذلان را درك كنيم ، هرگز هوس معصيت و هوا پرستى نخواهيم كرد؛ يعنى مى ترسيم . اگر الان نمى ترسيم ، براى اين است كه نديده ايم . عذاب خدا راست است . همه حيوانات و انسانها از رحمت الهى استفاده مى كنند. اين آرامش نفسانى كه انسان دارد، از بركات خداست . اگر اين آرامش را نديده ايد، گمان مى كنيد مال خودتان است . خودتان هيچ نداريد. خودتان آنچه را كه شرق و غرب نشان مى دهد داريد، كه حاضر است همه را آتش بزند، منتها نمى تواند اين كار را بكند.

نماز حقيقى
انسان مثل يك كوه آتش فشان است . تمام آتشها از انسان است ؛ از فرعون ، نمرود، يزيدها و معاويه ها. يكى از آنها هم ما هسيتم . منتها تكاليف الهى است كه نمى گذارد ما آتش فشانى كنيم ، ما هم گاهى آتش فشان داريم . اين مغفرت الهى است كه با معامله عدالت نمى كند. شايد همه اعمال خوب ما هم كتك بخواهد. گمان نكنيد اين حرف گزاف است . هفتاد سال از عمر ما مى گذرد و يك نماز معراجى به جا نياورده ايم اگر نماز معراجى نداشتيم ، نماز نبوده است . آيا تا به حال يك نماز ناهى از فحشا و منكر انجام داده اى ؟ نمازى كه دروغ و فحشا و محرمات جلوگيرى كند. كدام يك از ما اگر آزاد باشيم ، محرمات الهى را به جا نمى آورد؟ زبان و دست و چشم و گوش ما قيد به اين است كه فرمان خدا را ببرند. پس اگر ما منكرات را به جا مى آوريم ، نماز ما نماز نيست . چون ، ان الصلوه تنهى عن الفحشاء و المنكر⁽¹⁸³⁾؛ نماز باز دارنده فحشا و منكر است . اين كلام ، قرآن است و دروغ نيست . پس ‍ چگونه كه ما نماز خوانده ايم و همه نوع كثافت كارى هم مى كنيم ؟ ما نماز نخوانده ايم ، بازى كرده ايم .
كدام يك از ما نماز معراجى را انجام داده ايم ؟ معراج ؛ يعنى منتهاى كمال انسانيت ؛ يعنى بنده غير خدا نباشيم . تمام اربابها خداى ما هستند، پول خداى ماست ، شهوت خداى ماست . در برابر پول و مقام و شهرت ، زمين خورده ايم . اگر فرمان خدا را بر عوارض و حوادث جهان ترجيح داديم ، بنده خدا هستيم . چلو كباب را ترجيح داده ايد؛ اين درست باشد، هر چه مى خواهد باشد! اين وضع اعمال عبادى ماست . صد سال قلدرى كرديم ، هنوز متوجه نيستيم قلدرى بد است . هفتاد سال با نقشه هاى شيطانى در اجتماع زندگى كرديم . يك منافق پوست كلفت بوده ايم . چه كسى حاضر است كه بگوييد دست از نفاق بر مى داريم ؛ يعنى دور نباشيم . اين مربوط به اعمال خوب ماست ؛ محرمات به جاى خود.

منع رحمت و عذاب خدا
ما همه ، مشمول رحمت ، مغفرت و غفو الهى هستيم . اگر همه عالم غذاب شود، خدا ظلم نكرده است . عذاب خدا اين نيست كه آتش ‍ روى سر آدم ببارد. عذاب الهى اين است كه خورشيد نباشد، هوا نباشد، زمين سبز نشود، درختان ميوه ندهند، افكار مضطرب باشد. انسان روزى مى فهمد اينها بركات الهى است كه كار از كار گذشته است . بنابراين ، معامله حق با ما، معامله عفو و رحمت است .
ان شاء الله موفق باشيد، كمال استفاده را از اين معامله بكنيد؛ يعنى از بديها دورى كنيد. شما اگر بدانيد كسى بدى ندارد و از حيث امانت ، مورد امانت شماست ، اسرار خود براى او مى گوييد. منافقان درباره پيامبر اسلام حرفهاى مختلفى مى زدند. پيامبر خدا نمى گفتند: اين دروغها را نگوييد! منافقان مى گفتند: پيامبر، گوش محض است . پيامبر همه آنها را مى شناخت ، ولى حاضر نبود آبروى آنها را ببرد. ان شاء الله همه از رحمت الهى كمال استفاده را بكنيد. استفاده ، كمال علمى و عملى است . دست كم به جايى برسيد كه حرفهاى انبيا و دعاها را بفهميد، نه ترجمه آن را بلكه حقيقتش را.
امام على (عليه السلام ) مى فرمايد: الهى قلبى محجوب و نفسى معيوب و عقلى مغلوب و هوائى غالب ...⁽¹⁸⁴⁾ چه كنم كه قلبم از علوم الهى محجوب است ، نفسم دچار معايب است و مرا وادار به خرابى و آتش فشانى و تهمت زدن و به جان هم انداختن ديگران مى كند. عقلم در برابر هوى كار نمى كند. عقل موجودى الهى است كه خدا امر به ا قبال و ادبارش مى كند. از كارهاى عقل اين است كه انسان را بسازد. عقل بايد هر نفسى را براى بندگى خدا بسازد، تا بدى نداشته باشد.

توحيد
ايمان ، مراتب و درجاتى دارد. ايمان اگر مستقر باشد تحولات و حوداث جهانى در او اثر نمى كند. ايمان اگر ثابت باشد؛ يعنى ايمان نفوسى كه خود را به مكتب اسلام ساخته اند و از جرم ، طهارت پيدا كرده اند، طرحها و نقشه هاى شيطانى در آن راه ندارد و خودشان نيز نقشه ندارند. كلمه لا اله الا الله كه پيامبر اكرم ، در صدر اسلام ، به مردم وعده داده بود كه : قولوا لا اله الا الله تفلحوا⁽¹⁸⁶⁾، اكنون نيز كار ساز است . ولى در صورتى كه صادقانه باشد، نه اين كه هزار ارباب جمع كرده باشيم و لا اله الا الله هم بگوييم . اين دروغى بيش نيست . كسى مى تواند صادقانه بگويد كه غير خدا را پرستش نكند، مشرك نباشد. الان ، ظاهر اين كلمه دست ماست ؛ آن هم به اندازه ظاهر نتيجه دارد. اگر حقيقت اين كلمه دست بيايد، نتيجه آن صلح جهانى است . يعنى اگر هر بشرى خدا پرست شد و اربابهاى ديگر را كنار گذارد، حريت و آزادى تعين پيدا كند و فقط بندگى خدا باشد، همه كارها درست مى شود.
همه زحمات هم براى اين است كه بشر خوا را بسازد. شما اگر يك بشر ساخته شده پيدا كنى ، از او فاصله نمى گيرى . از كسانى كه دروغگو، كلاه گذار و اهل نيرنگ هستند و يا حركت آنها جاهلانه است فاصله مى گيرى . شما همه ، به نبى اكرم و اهل بيتش كمال محبت داريد. اين براى اين است كه اينها منابع علم و حكمت و عرفان هستند. اگر وعده اى دادند، خلاف نمى كنند. دستورهاى اسلام براى اين است كه شما از همزات شيطان منزه شويد، و اين حس ديگرى در شما به وجود مى آورد كه با حقايق آشنا شويد، به چيزهايى كه شيطان دعوت مى كند بى اعتنا مى شويد و شرط آن اين است كه در اين مكتب ، به فكر سازندگى خود باشيد.

سازندگى و بى نيازى از غير خدا
اگر خود را ساختيد، به فكر ساختن مردم هم باشيد. اگر انسان به فكر ساختن خود بود، فرصت زياد مى خواهد، ديگر به فكر اين كه فلانى چه كرد و... نيست ، و وقت اين حرفها را ندارد. شما وقتى ساخته شده ايد كه شيعه على بشويد؛ شيعه مولاى متقيان . در عين اين كه جوجه كباب هم مى خوريد، از رذائل دور باشيد، از جهالتها دور باشيد. كسى نمى تواند تقواى على را پيدا كند. زهد على مال خود اوست . لكن اگر انسان سالها از عمرش بگذرد و بگويد: من موحدم ، و دروغ باشد، خودش مى داند كه دروغ مى گويد. وقتى مى گويى : اياك نعبد و اياك نستعين اگر از ما سوى الله منقطع باشى ، راست گفته اى . دروغها آدم را نمى سازد. خدا همه را توفيق خودسازى بدهند، وگرنه اوضاع خراب است .
در روايات آمده است كه : تو خود را بساز! روابط با بندگان به عهده ما، همه را با تو خوب مى كنيم . يعنى تو رابطه ات را با خدا درست كن ؛ يعنى دست از رذائل بردار، كم كم مى فهمى كه خدايى هم هست ، به طورى كه مشهود تو مى شود. و حوادث ناراحتى و خوف ندارد، چون به حاكم بر جهان طبيعى اتكا دارد. اين حرف حقيقت دارد و تبليغات نيست . لكن اگر انسان بخواهد اين مساءله را حل كند، بايد مجاهده كند: و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا⁽¹⁸⁷⁾ انسانى كه خود ساخته است ؛ مثل انسان ولى ، خودش ‍ منهاى خدا نيز آثارى و رحمتى دارد. مثل آن رحمتى كه پيامبر داشت . الان در سرتاسر جهان اگر رحمتى هم باشد، كم يا زياد، رحمت پيامبر خداست . همين مجلس هم از بركات پيغمبر خداست . انقلاب شما هم همين طور. تمام اينها بر مى گردد به رحمت الهى . اگر صادقانه موفق به لا اله الا الله شديد من گمان مى كنم كارتان حل شده است . از خداى تعالى بخواهيم كه اين چنين نعمتى را به شما موهبت كند و در اين صورت از التماس كردن به اين و آن مستغنى مى شويد ان شاء الله موفق باشيد، خدا همه شما را به بديهاى خودتان آگاه كند، تا به فكر اصلاح باشيد. و آنچه كه مى توان به آن اميدوار شد، اين است كه رحمت خدا واسع است . گمان نكنيد خدا شما را رد مى كند. اگر هزار سال هم بدى كرده باشيد آن ساعتى كه صادقانه به در خانه خدا رفته باشيد، باز خداوند شما را قبول مى كند.

عقل ، رابطه الهى
نعمتهاى الهى كه حيات و كمال انسان به آن بستگى دارد - حتى نسبت به انبيا - همه از باب رحمت است نه استحقاق . كسى از خداى تعالى طلبكار نيست . نعمتهاى الهى متفاوت است ؛ برخى از آنها بر برخى ديگر فضيلت دارد. يكى از نعمتهاى برتر الهى ، نعمت عقل است كه خداوند در نفوس به وديعت گذارده است . عقل ، رابطه الهى است . يعنى رابطه بين نفوس بشرى و حق تعالى است . اين رابطه ، مبداء سازندگى نفوس بشرى است ، به اين معنا كه اگر نفوس به عاقله توجه كنند، به مراتب كمال روحانيت ، صلاح ، ولايت و نبوت و... دست مى يابند. از اين رابطه الهى بايد استفاده كرد. نخستين مرحله ساختن شدن نفوس به وسيله عاقله است . اين خود سازندگى كه انبيا و اوليا و صالحان داشتند به وسيله عاقله است . اول ما خلق الله العقل ⁽¹⁸⁹⁾؛ عقل در مرتبه نخست شرافت و عظمت و اهميت است لا اكملتك الا فيمن اءحب ⁽¹⁹⁰⁾. كسى كه خداى تعالى عقلش را كامل كرده است ، خيلى مورد عنايت بوده است . چون به وسيله عاقله ، انسان مراتب كمال را طى مى كند.

نعمت و رحمت
همه نعمتهاى الهى از باب رحمت است ، هر آنچه در عالم وجود دارد از نعمتهاى الهى است ؛ حتى علفهاى هرز بيابان هم نعمت است كه حيوانات از آن مى خورند و شير و گوشت آنها مورد استفاده انسان قرار مى گيرد. در آخر بعضى از دعاهاى مى گوييم : برحمتك يا اءرحم الراحمين ؛ يعنى همه نعمتها به رحمت الهى بر مى گردد. علم و قدرتى كه خداوند به بشر داده است ، از رحمت اوست . بعضى از نعمتهاى الهى جنبه اعجازى هم دارد، به اين معنا كه بشر نمى تواند يك زرد آلو بسازد. آن ، مصنوع خدا و قدرت الهى است .
توحيد يكى از نعمتهاى الهى است . گمان نكنيد توحيد و نماز و روزه مشقت دارد، بلكه همه رحمت است . اگر انسان نماز الهى را بخواند، منكرات بر او مسدود مى شود، معراج تكاملى پيدا مى كند و نفس ، مملوك عاقله باشد، انسان دنبال حرام نمى رود و كار او اصلاح خواهد شد. گمان نكنيد كه اگر دنبال حرام نرويد، رزق نداريد، اين طور نيست . انسان با بصيرت عقلى تا بدان جا پيش مى رود كه اكمل و اشرف موجودات مى شود.
انسان با همت ، انسانى است كه همان استفاده هاى مادى و معنوى كه انبيا و اوليا و اتقيا از اين جهان كردند، بكند. در برابر دستگاه الهى ، قناعت نكن . هر چه از دستگاه الهى نصيب تو شد، هنياء لك . هم مصرف كن و هم بذل و بخشش كن . اگر انسان با دقت توجه پيدا كند، آثار حق را پيدا مى كند. همه موانع از خود انسان است . رذالتهاى نفسانى ، جهالتها و گرفتارى شهوات ، مانع اين است كه انسان حقايق را ببيند و مشاهده كند و بفهمد كه هر لحظه در نعمتهاى الهى غرق است . چشم و گوش و دست انسان ، همه از نعمتهاى الهى است . اگر انسان دست يا چشم يا گوش نداشته باشد، يا سوء هاضمه پيدا كند، مى فهمد كه اوضاع چقدر خراب است . الان ما به راحتى غذا مى خوريم و گاهى فرصت سرد شدن هم نمى دهيم . وقتى كه مبتلا شديم و نتوانستيم غذا بخوريم و بايد آب را به حلق ما بريزند، مى فهميم كه از چه نعمت بزرگى برخوردار بوده ايم . زمانى قدر اين نعمتها را مى دانيم كه از اين نعمتها خبرى نيست . زمانى كه بايد دست شما را بگيرند تا بلند شويد، مى فهميد كه نعمت جوانى چقدر قيمت دارد. خداوند به همه توفيق دهد كه از نشئه دنيا كمال استفاده را بكنيد و از نعمتهاى الهى همچون عقل ، مكتب اسلام ، اعضا و جوارح ، كاملا استفاده كنيد، نه اين كه آنها را هدر بدهيد.