نفس حيوانى
آيا نفس را مى شناسيم ؟ نفس حيوانى يك موجود نارى است . اين موجود نارى ، مبداء همه شرور و فسادهاى جهان است . مبداء تمام قتل و غارتگريها، ستمگريها، بى نامسيها و هتاكيها، غير از نفس حيوانى نيست . آيا اين نفس را مى توان عبادت كرد؟ آيا مى توان گفت : كارها بايد به دلخواه ما باشد؟ دل شما همين شرق و غرب است . نفسى كه آدم دنبال آن است و اين قدر مى خواهد به دلخواه او كار شود، مبداء همه نارها و ظلمتهاست . خاطرات نفس حيوانى ، جهنم است .
اگر لطف خدا و خاطرات الهى در نفوس بشرى نباشد، همان خاطرات نفسانى و تخيلات و اوهام به كار انسان خاتمه مى دهد. همان جا مى سوزد. نيازى نيست كه از خارج ، آتش آورده شود. آتش خود آدم ، آدم را مى سوزاند، ولى خود آدم متوجه اين آتش نيست . آتش آدم ، همين آتش شرق و غرب است . اگر فضل خدا نباشد، واهمه و تخيل ، كشنده انسان است . بنابراين ، نفوس بشرى بايد متوجه باشند كه اگر فضل و بركاتى نصيبشان شده است ، همه از خداست . از خود آدم نيست . خود آدم ، آتش است ؛ همين آتشى كه مى بينيد دنيا را فرا گرفته است .

همه بركات از خداست
اگر ديديد خدوم هستيد، خدمتگزاريد، آداب معاشرت را خوب ياد داريد، اخلاق حسنه ، عفت و عصمت داريد، اين مال خود شما نيست ، بلكه به لطف الهى نصيب شما شده است . اگر لطف الهى نباشد، ما هم از هتاكان و سفاكان و افراد ناجور مى شويم . پس اگر خداى تعالى اخلاق فاضله انسانى نصيب شما كرد، غرور پيدا نكنيد كه ما هستيم كه اين كاره ايم . تو نيستى . اگر حفظ و نگهدارى الهى نباشد، آدم هر گونه كثافت كارى مى كند. نفس بشرى اين چنين نفسى است ، خطرناك است . توجهات و فضل الهى است كه نگهدار انسان است . آن آرامش نفسانى كه در انسان موجود است و با آن در برابر حوادث استقامت مى كند، مال خداست . خداى ناكرده اگر اين آرامش از انسان گرفته شود، از ديوانه بدتر است . اين يك حقيقت است ، ولى انسان آن را تجربه نكرده است . خدا نكند يك وقت آرامش از شماها گرفته شود. اين سكون و اطمينانى كه در نفوس وجود دارد، از جانب خداست . تمام بركات از خداى تعالى است . انسان خيال نكند، اين بركات مال خود اوست . انسان نبايد مغرور شود كه ما با ديگران خيلى فرق داريم .
اگر از ابتداى كودكى عفيف بوده ايد، از لطف خدا بوده است كه از ابتدا با عفت و عصمت حركت كرده ايد. اگر لطف خدا نباشد، در صد سالگى خرابكارى مى كنيد. بنابراين ، مرجع تمام بركات ، بركات حق است . منتها فهم اين مطلب خيلى مشكل است . خدا نصيبتان كند كه با اين مطالب آشنا شويد و بدانيد بركات مال خداى تعالى است . فلولا فضل الله عليكم و رحمه لكنتم من الخاسرين ⁽¹¹⁹⁾؛ اگر فضل و بركات خدا نبود از خاسرين بوديد. اگر انسان داراى تزكيه و تهذيب است ، داراى مقام اعلى و متوجه معرفه النفس است ؛ يعنى خود را مى شناسيد، مى داند كه آتش مستورى است و اين قدر حسن نظر به خود ندارد كه ما آدم خوبى هستيم . اگر خوبى داريد مال خداى تعالى است . اگر خداى تعالى خوبى را از شما بگيرد همان آتش هستيد. الله ولى الذين ءامنوا يخرجهم من الظلمات الى النور⁽¹²⁰⁾.

استفاده از نعمتها
نعمتهاى الهى به فرد بستگى ندارد، بلكه تابع لياقت نفوس و همت آنان است . بعضى مى گويند: ما به همان ماديات قانع هستيم ، خورد و خوراك ما رو به راه باشد، كار ديگرى نداريم . متوجه نيست كه با خورد و خوراك تنها، يك موجود مادى ، ظلمانى و تاريكى است ؛ آدم نيست . خبر ندارد كه تمام عباداتش ، عبادت نفوس شيطانى است ؛ عبادت الله نيست . با نمازى هم كه خوانده است گمان كرده است بنده خدا بوده است . خداى ناكرده يك وقت بنده شيطان بوده است و نمازها را به حساب خدا گذارده است .
بعضى از نفوس بشرى ، لياقت و استعداد دارند از تمام نعمتهاى الهى استفاده كنند؛ از علم ، قدرت ، اخلاق ، معرفه النفس و ماديات استفاده كنند. اين تابع همت و لياقت خود انسان است . گاهى همتش ضعيف است و مثل حيوانات فقط دنبال آب و علف است . مى گويد: ما عدالت و قدرت و علم نمى خواهيم ، هر جا سبزه باشد همان جا مى رويم . اين انسان ، بيچاره سبزه است ، نگاه كنيد، ببيند انبيا علوم و قدرتهايى داشتند؛ احيا مى كردند، آتش را برد و سلام مى كردند. چرا انسان بايد خود را در اقتصاد محصور كند؟ اقتصاد يكى از نعمتهاى الهى است . آن هم مال خداست . مبداء همه اقتصادها، شمس و قمر و كره زمين است . اگر كره زمين و شمس و قمر از كار بيفتد، هيچ نباتى از زمين نمى رويد. معادن و فلزات هم تعطيل مى شوند. پس برگشت همه نعمتهاى مادى به خداى تعالى است . و سخر لكم الشمس و القمر⁽¹²¹⁾. نعمتهاى مادى هم برگشتش به خداى تعالى است .
على (عليه السلام ) در مورد پيامبر اسلام مى فرمايد: آن روزى كه پيغمبر خدا را از شير گرفتند، از او نگهدارى كردند كه روزى رهبر اجتماع شود و اجتماع را هدايت كند⁽¹²²⁾. خيال نكنيد ارزان تمام شده است . اءشهد انكم كنتم نورا فى الاءصلاب الشامحه و الاءرحام المطهره . آن مسيرى كه اينها حركت كردند، همه از اصلاب طاهره و ارحام مطهره بوده اند. در اين جهان ، ملائكه هميشه مواظبشان بودند، تا يك پيغمبرى شما را به حق دعوت كند. خيال نكنيد براى شما مفت و مجانى درست شده است . انسان از اين نعمت بزرگ قدردانى نمى كند. خيال مى كند همه كمالات در ماديات است . همه بركات از خداى تعالى است . هيچ چيز از قدرت او خارج نيست . بيدك الخير انك على كل شى قدير⁽¹²³⁾ خدا به همه ما لياقت بدهد تا از نعمتهاى الهى استفاده كنيم .

نار يا نور!
اگر نعمتهاى الهى نباشد، ما يك آتش هستيم . هر جا برويم ، آتش همراه ماست . در عالم برزخ هم همين آتش همراه ماست . اگر به رحمت الهى موفق شدى يك موجود نورانى مى شوى ، در اين عالم از نورانيت استفاده مى كنى و در برزخ هم مثل يك مصباح نورانى مى شوى . خدا توفيق بدهد كه انسان از معارف اسلام استفاده كند، از عبادات اسلام استفاده كند. انسان مجانى نورانى نمى شود. بايد روزه را بگيرد، نماز را بخواند، اخلاص هم داشته باشد. جماعت تشريفاتى ، نماز تشريفاتى از آدم ، يك شيطان نارى تربيت مى كند.
انسان بايد بداند كه اگر كار براى خدا نباشد و براى تظاهر باشد، نه تنها از عبادات استفاده اى نكرده است ، بلكه ضرر هم كرده است . اين مربوط به خود انسان است ، تا ببيند كارهايش براى خداست يا براى تظاهر است ؛ براى خداست يا براى سياستها و جلب توجه ديگران است . اگر براى جلب توجه ديگران باشد، ضرر كرده است . نتيجه آن اين است كه موجود ظلمانى مى شود. خدا به همه توفيق دهد و همه را تاييد كند، همه را با استفاده از اين جهان الهى ، كه پر از نعمتهاى مادى و معنوى و روحانى است ، آشنا كند كه بتواند از همه نعمتها استفاده كند. خدا نعمتها را به كسى اختصاص نداده است . من و شما اختصاص مى دهيم . انسان علاوه بر اقتصاد، روحانيت هم مى خواهد. خدا همه را موفق كند.

مراتب استفاده از نعمتها
زمين در جهان ماده از آب و آفتاب استفاده مى كند. نباتات از زمين استفاده مى كنند. حيوان از نبات استفاده مى كند. و انسان از همه اينها استفاده مى كند؛ از زمين و نبات و حيوان . استفاده هاى انسان به حسب ماديت و روحانيت ، مراتب زيادى دارد. بعضى در اين عالم از ماديت و روحانيت و تمام موجودات اين جهان استفاده مى كنند، با ملائكه مشاهده دارند، مشاهده اسما و نداهاى غيبى مى كنند، از علم و قدرت الهى كمال استفاده را مى كنند؛ نه علوم ما، بلكه علمى كه پيغمبر خدا فرموده است : اءللهم اءرنى الاءشياء كماهى ؛ خدايا، اشيا را همان گونه كه هست بر ما ظاهر و بين كن ، تا با حقيقت هر چيز آشنا شويم و اشتباه نكنيم . انبيا از اين چنين علومى استفاده كرده اند.
شايد ما باور نكنيم كه خودمان منشاء شرور و شقاوتها و ضلالتها هستيم . اگر ما خير و رحمت داشته باشيم ، همه از خداى تعالى است . اگر ما را رها كنند، اگر خداى تعالى انسان را رها كند و انسان خذلان پيدا كند و به خودش واگذار شود، نمى دانيد براى انسان پيدا مى شود. تمام بركاتى كه براى انسان هست ، آرامشى كه انسان دارد، تمام بركات مادى و معنوى مال خداى تعالى است . اگر شمس و قمر نباشد، نه گندمى هست ، نه جوى ، نه نباتى ، نه ميوه اى . اگر هوا نباشد، تنفسى نيست . تمام اينها بركات خداى تعالى است . اگر ما به خودمان واگذار شويم ، شايد شبيه ديوانه ها شويم .

تمايز بين انسان و حيوان
استفاده از عالم براى نفوس بشرى به حسب لياقت و همت است . حيوانات استفاده مى كنند، حشرات استفاده مى كنند، همه استفاده مى كنند، ولى استفاده آنها به حسب لياقت خودشان است . اگر استفاده هاى ما در اين جهان منحصر به ماديات باشد، با حيوانات هيچ فرقى نداريم . و ما من دابه فى الاءرض الا على الله رزقها و يعلم مستقرها و مستودعها كل فى كتاب مبين ⁽¹²⁵⁾. هر موجود مادى در اين جهان ، غذا مى خواهد و غذاى انسان بهترين غذاهاست . اگر اطاعت خدا نباشد، انسان بدترين موجود است . انسانى كه از خدا قطع شده باشد، آثار سوئى دارد كه هيچ درنده اى ندارد. استفاده از جهان ماده ، ما به الاشتراك انسان و حيوان است . اگر انسان استفاده هاى روحانى داشته باشد - استفاده هايى كه انبيا و اوليا و اوصيا داشتند، استفاده هاى علمى ، اخلاقى ، استفاده هايى از قدرت الهى ، از اخلاق كريمه انسانيت - تا حدودى با حيوانات فرق دارد. و اين تابع همت و لياقت موجودات است .

بركت همت
خداى تعالى همه نعمتهاى بى حد و حصرش را در اختيار بشر گذاشته است . منتها بشر به اندازه همت خودش استفاده مى كند، انبيا و اوليا به اندازه همت خودشان استفاده مى كنند و به اندازه لياقتشان . هر اندازه ، لياقت تام و همت عالى باشد، استفاده از اين عالم به حسب روحانيت و ماديت عاليتر است . ما هنوز نمى دانيم ملائكه چيستند. نمى فهميم اجنه چيستند، ولى پيغمبر خدا با تمام موجودات جهان آشنا بود، با ملائكه و با مقربين درگاه خدامصاحبت داشت . مشاهده ايشان ، مثل مشاهده ما نبود. مشاهده ايشان با عالم ارواح بود؛ با اهل قبور آشنا بود. با عالم برزخ و قيامت آشنا بود، وضع شما را در هزار و چهارصد سال قبل اطلاع داده است . آنها اين چنين علومى داشتند. خدا نصيب همه كند كه از بركات اسلام و از علوم اسلام استفاده كنند. و اين تابع همت و لياقت انسان است . همت عالى و لياقت كامل هم از بركات خداست .

طهارت خانوادگى ، زمينه رشد
خود انسان ، خود به خود، همت و لياقت ندارد. همت عالى از بيوت صالح پيدا مى شود. هر بيتى كه در آن عبادت خدا شده باشد؛ آن خانواده اى كه بنده حق باشد، اولادشان همت عالى و لياقت كامل پيدا مى كنند. برگشت همت عالى و لياقت كامل به لطف خداست ؛ وگرنه اگر بركات خدا خدا از انسان گرفته شود، وضع انسان خيلى خراب است . پيغمبر خدا هم اين بركات از خداى تعالى نصيبش ‍ شده است : اءلم نشرح لك صدرك و وضعنا عنك وزرك الذى اءنقض ظهرك و رفعنا لك ذكرك ⁽¹²⁶⁾. من نمى گويم : همت پيغمبر خدا را پيدا كنيد، كه نمى توانيد پيدا كنيد. اگر لياقت اولياى خدا را پيدا نمى كنيد، لياقت و همتى را كه داريد خراب نكنيد. بالاخره همتى داريد. براى اين كه تا حدودى بنده صالح خدا باشيد، اين همت را از بين نبريد! جوانيتان را بى خود صرف نكنيد! خيال نكنيد قوا و اعضا و جوارحتان هميشه همين طور است ! يك وقت هست كه دستتان را بايد بگيرند و شما را بلند كنند.
از اين جوانى ، خوب و كامل استفاده كنيد! اين جوانى را در راه حق صرف كنيد! اعضا و جوارح را در راه خدا صرف كنيد! بيدارى شبها را صرف حيات ابدى خود كنيد! به اندازه خودتان كه مى توانيد حركت كنيد. كسى نمى تواند بگويد: ما كه پيغمبر نيستيم ، ما كه على (عليه السلام ) نيستيم ؛ نباشيد، ولى يك موجودى هستى كه تا اندازه اى مى توانى از حيوانات جدا شوى و تكانى بخورى ؛ به اندازه لياقت و همت خود. به خصوص نفوسى كه از بيوت صالح هستند، خيلى مقدمات برايشان كامل است ، خيلى نزديك به تقرب الهى هستند. منشاء عقب ماندن آنها اهمال آنهاست و بى اطلاعى آنها. آنها خيلى نزديكند. با وجود بيوت صالح ، حركت آنهابه سمت خدا بايد از ديگران سريعتر و قويتر باشد.
كسى هم كه از بيوت صالح نيست ، زحمتش بيشتر است ، مجاهده اش بيشتر است ؛ نه اين كه نتواند تكان بخورد. ماءيوس نباشيد. همه به رحمت خدا اميدوار باشيد. خداوند كسانى را كه از بيوت صالح هستند به دعا در حق آبا و اجدادشان موفق كند كه آنها خيلى در وضع اين انسان مؤ ثر بوده اند. اين انسان يك همت و لياقتى نصيبش شده است كه اگر خداى ناكرده از آن بيوت فاسد بود، اوضاع خراب بود؛ در عين حال ، رحمت خدا شامل حال آنها بود، ولى زحمت و مجاهده لازم داشت . فرزندان در خانه اى كه در آن ، پدر و مادر اهل تهجد بوده اند، اهل نماز بوده اند و اهل محرمات نبوده اند، تقربشان به خدا به مراتب نزديكتر است . ولى بچه اى كه خداى ناكرده پدرش مشروب مى خورده است ، مادرش وضع خراب داشته است ، كارش مشكل است . كسانى كه از بيوت صالح هستند، بايد شكرانه اين نعمت را بكنند كه اين به سعادت آنها خيلى كمك كرده است .
خداوند توفيقتان بدهد كه از ماه رمضان استفاده كامل كنيد و ان شاء الله اگر بعد از ماه رمضان ، وضعتان طورى شد كه فهميديد نمازتان مورد قبول خدا واقع شده است ، روزه تان مورد قبول واقع شده است ، محرمات را تعطيل كرده ايد، بدانيد از ماه رمضان درست استفاده كرده ايد، وگرنه اگر كسى گرسنه و تشنگى خورده باشيد، دروغ همان دروغهاست و محرمات همان محرمات است ، بدانيد استفاده نكرده ايد. ان شاء الله از عبادتها به نفع خودتان نتيجه گرفته باشيد، موفق باشيد از ماه رمضان استفاده الهى كنيد، استفاده انسانى كنيد كه به نفع خود شماست .