حكمت 137 صدقه راه نزول روزى

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: روزى را با صدقه دادن فرود آوريد.

حكمت 138 نقش يا دانش الهى در انفاق

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كه پاداش الهى را باور دارد، در بخشش سخاوتمند است.

حكمت 139 تناسب امداد الهى با نيازها

(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: كمك الهى به اندازه نياز فرود مى‏آيد.

حكمت 140 قناعت و بى‏نيازى

(اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كه ميانه روى كند تهيدست نخواهد شد.

حكمت 141 راه آسايش

(اجتماعى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: اندك بودن تعداد زن و فرزند يكى از دو آسايش است.

حكمت 142 دوستى‏ها و خردمندى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: دوستى كردن نيمى از خردمندى است.

حكمت 143 غمها و پيرى زودرس

(اخلاقى، بهداشت روانى) و درود خدا بر او، فرمود: اندوه خوردن، نيمى از پيرى است.

حكمت 144 تناسب بردبارى با مصيبت‏ها

(اخلاقى، معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: صبر به اندازه مصيبت فرود آيد، و آن كه در مصيبت بى‏تاب بر رانش زند، اجرش نابود مى‏گردد.

حكمت 145 عبادتهاى بى‏حاصل

(اخلاقى، معنوى، عبادى) و درود خدا بر او، فرمود: بسا روزه‏دارى كه بهره‏اى جز گرسنگى و تشنگى از روزه‏دارى خود ندارد، و بسا شب زنده‏دارى كه از شب زنده‏دارى چيزى جز رنج و بى‏خوابى به دست نياورد خوشا خواب زيركان، و افطارشان

حكمت 146 ارزش دعا، صدقه و زكات دادن

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: ايمان خود را با صدقه دادن، و اموالتان را با زكات دادن نگاه‏داريد، و امواج بلا را با دعا از خود برانيد.

حكمت 147

(علمى، اخلاقى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: (كميل بن زياد مى‏گويد: امام دست مرا گرفت، و به سوى قبرستان كوفه برد، آنگاه آه پردردى كشيد و فرمود) اى كميل بن زياد اين قلب‏ها بسان ظرفهايى هستند، كه بهترين آنها، فراگيرترين آنهاست، پس آنچه را مى‏گويم نگاه‏دار:

1-  اقسام مردم (مردم شناسى

  مردم سه دسته‏اند، دانشمند الهى، و آموزنده‏اى بر راه رستگارى، و پشّه‏هاى دست خوش باد و طوفان و هميشه سرگردان، كه به دنبال هر سر و صدايى مى‏روند، و با وزش هر بادى حركت مى‏كنند، نه از روشنايى دانش نور گرفتند، و نه به پناهگاه استوارى پناه گرفتند.

2-  ارزش‏هاى والاى دانش

اى كميل: دانش بهتر از مال است، زيرا علم، نگهبان تو است، و مال را تو بايد نگهبان باشى مال با بخشش كاستى پذيرد امّا علم با بخشش فزونى گيرد، و مقام و شخصيّتى كه با مال به دست آمده با نابودى مال، نابود مى‏گردد. اى كميل بن زياد شناخت علم راستين (علم الهى) آيينى است كه با آن پاداش داده مى‏شود، و انسان در دوران زندگى با آن خدا را اطاعت مى‏كند، و پس از مرگ، نام نيكو به يادگار گذارد. دانش فرمانروا، و مال فرمانبر است.

3-  ارزش دانشمندان

اى كميل ثروت اندوزان بى تقوا مرده گرچه به ظاهر زنده‏اند، امّا دانشمندان، تا دنيا برقرار است زنده‏اند، بدن‏هايشان گرچه در زمين پنهان امّا ياد آنان در دل‏ها هميشه زنده است.

4-  اقسام دانش پژوهان

بدان كه در اينجا (اشاره به سينه مبارك كرد) دانش فراوانى انباشته است، اى كاش كسانى را مى‏يافتم كه مى‏توانستند آن را بياموزند آرى تيز هوشانى مى‏يابم امّا مورد اعتماد نمى‏باشند، دين را وسيله دنيا قرار داده، و با نعمت‏هاى خدا بر بندگان، و با برهان‏هاى الهى بر دوستان خدا فخر مى‏فروشند. يا گروهى كه تسليم حاملان حق مى‏باشند امّا ژرف انديشى لازم را در شناخت حقيقت ندارند، كه با اوّلين شبهه‏اى، شك و ترديد در دلشان ريشه مى‏زند پس نه آنها، و نه اينها، سزاوار آموختن دانش‏هاى فراوان من نمى‏باشند. يا فرد ديگرى كه سخت در پى لذّت بوده، و اختيار خود را به شهوت داده است، يا آن كه در ثروت اندوزى حرص مى‏ورزد، هيچ كدام از آنان نمى‏توانند از دين پاسدارى كنند، و بيشتر به چهارپايان چرنده شباهت دارند، و چنين است كه دانش با مرگ دارندگان دانش مى‏ميرد.

5-  ويژگى‏هاى رهبران الهى

آرى خداوند زمين هيچ گاه از حجّت الهى خالى نيست، كه براى خدا با برهان روشن قيام كند، يا آشكار و شناخته شده، يا بيمناك و پنهان، تا حجّت خدا باطل نشود، و نشانه‏هايشان از ميان نرود. تعدادشان چقدر و در كجا هستند به خدا سوگند كه تعدادشان اندك ولى نزد خدا بزرگ مقدارند، كه خدا به وسيله آنان حجّت‏ها و نشانه‏هاى خود را نگاه مى‏دارد، تا به كسانى كه همانندشان هستند بسپارد، و در دل‏هاى آنان بكارد، آنان كه دانش، نور حقيقت بينى را بر قلبشان تابيده، و روح يقين را دريافته‏اند، كه آنچه را خوشگذاران‏ها دشوار مى‏شمارند، آسان گرفتند، و با آنچه كه ناآگاهان از آن هراس داشتند أنس گرفتند. در دنيا با بدن‏هايى زندگى مى‏كنند، كه ارواحشان به جهان بالا پيوند خورده است، آنان جانشينان خدا در زمين، و دعوت كنندگان مردم به دين خدايند. آه، آه، چه سخت اشتياق ديدارشان را دارم كميل هر گاه خواستى باز گرد.

حكمت 148 نقش سخن در شناخت انسان (رفتار شناسى)

(اخلاقى، علمى) و درود خدا بر او، فرمود: انسان زير زبان خود پنهان است .

حكمت 149 ضرورت خودشناسى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: نابود شد كسى كه ارزش خود را ندانست.

حكمت 150 ضدّ ارزش‏ها و هشدارها

(اخلاقى، اجتماعى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: (مردى از امام در خواست اندرز كرد.) از كسانى مباش كه بدون عمل صالح به آخرت اميدوار است، و توبه را با آرزوهاى دراز به تأخير مى‏اندازد، در دنيا چونان زاهدان، سخن مى‏گويد، اما در رفتار همانند دنيا پرستان است، اگر  نعمت‏ها به او برسد سير نمى‏شود، و در محروميّت قناعت ندارد، از آنچه به او رسيد شكر گزار نيست، و از آنچه مانده زياده طلب است. ديگران را پرهيز مى‏دهد اما خود پروا ندارد به فرمانبردارى امر مى‏كند اما خود فرمان نمى‏برد، نيكوكاران را دوست دارد، اما رفتارشان را ندارد گناهكاران را دشمن دارد اما خود يكى از گناهكاران است، و با گناهان فراوان مرگ را دوست نمى‏دارد، اما در آنچه كه مرگ را ناخوشايند ساخت پافشارى دارد، اگر بيمار شود پشيمان مى‏شود، و اگر تندرست باشد سرگرم خوشگذرانى‏هاست در سلامت مغرور و در گرفتارى نا اميد است اگر مصيبتى به او رسد به زارى خدا را مى‏خواند. اگر به گشايش دست يافت مغرورانه از خدا روى بر مى‏گرداند، نفس به نيروى گمان ناروا، بر او چيرگى دارد، و او با قدرت يقين بر نفس چيره نمى‏گردد. براى ديگران كه گناهى كمتر از او دارند نگران، و بيش از آنچه كه عمل كرده اميدوار است. اگر بى نياز گردد مست و مغرور شود، و اگر تهيدست گردد، مأيوس و سست شود. چون كار كند در آن كوتاهى ورزد، و چون چيزى خواهد زياده روى نمايد، چون در برابر شهوت قرار گيرد گناه را بر گزيده، توبه را به تأخير انداز، و چون رنجى به او رسد از راه ملت اسلام دورى گزيند، عبرت آموزى را طرح مى‏كند امّا خود عبرت نمى‏گيرد در پند دادن مبالغه مى‏كند امّا خود پند پذير نمى‏باشد. سخن بسيار مى‏گويد، امّا كردار خوب او اندك است براى دنياى زودگذر تلاش و رقابت دارد امّا براى آخرت جاويدان آسان مى‏گذرد سود را زيان، و زيان را سود مى‏پندار از مرگ هراسناك است امّا فرصت را از دست مى‏دهد گناه ديگرى را بزرگ مى‏شمارد، امّا گناهان بزرگ خود را كوچك مى‏پندارد، طاعت ديگران را كوچك و طاعت خود را بزرگ مى‏داند مردم را سرزنش مى‏كند، امّا خود را نكوهش نكرده با خود رياكارانه بر خورد مى‏كند خوشگذرانى با سرمايه‏داران را بيشتر از ياد خدا با مستمندان دوست دارد، به نفع خود بر زيان ديگران حكم مى‏كند امّا هرگز به نفع ديگران بر زيان خود حكم نخواهد كرد، ديگران را هدايت امّا خود را گمراه مى‏كند، ديگران از او اطاعت مى‏كنند، و او مخالفت مى‏ورزد، حق خود را به تمام مى‏گيرد امّا حق ديگران را به كمال نمى‏دهد، از غير خدا مى‏ترسد، امّا از پروردگار خود نمى‏ترسد

مى‏گويم: (اگر در نهج البلاغه جز اين حكمت وجود نداشت، همين يك حكمت براى اندرز دادن كافى بود اين سخن، حكمتى رسا، و عامل بينايى انسان آگاه، و عبرت آموز صاحب انديشه است)

حكمت 151 ضرورت آينده نگرى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: هر كس را پايانى است، تلخ يا شيرين.

حكمت 152 توجه به فنا پذيرى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: آنچه روى مى‏آورد، باز مى‏گردد، و چيزى كه باز گردد گويى هرگز نبوده است

حكمت 153 صبر و پيروزى

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: انسان شكيبا، پيروزى را از دست نمى‏دهد، هر چند زمان آن طولانى شود.

حكمت 154 اهميّت نيّت‏ها

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كس كه از كار مردمى خشنود باشد، چونان كسى است كه همراه آنان بوده و هر كس كه به باطلى روى آورد، دو گناه بر عهده او باشد، گناه كردار باطل، و گناه خشنودى به كار باطل.

حكمت 155 ضرورت پايبندى به عهد و پيمان

(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: عهد و پيمان‏ها را پاس داريد به خصوص با وفاداران.  

حكمت 156 ضرورت خدا شناسى و اطاعت

(اخلاقى، عبادى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: خداى را اطاعت كنيد كه در نشناختن پروردگار عذرى نداريد.

حكمت 157 فراهم بودن راه‏هاى هدايت

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: اگر چشم بينا داشته باشيد، حقيقت را نشانتان داده‏اند، اگر هدايت مى‏طلبيد شما را هدايت كردند، اگر گوش شنوا داريد، حق را به گوشتان خواندند.

حكمت 158 روش برخورد با دوستان بد

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: برادرت را با احسانى كه در حق او مى‏كنى سرزنش كن، و شر او را با بخشش باز گردان.

حكمت 159 پرهيز از مواضع اتّهام

(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى كه خود را در جايگاه تهمت قرار داد، نبايد جز خود را نكوهش كند

حكمت 160 قدرت و زورگويى

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: هر كس قدرت به دست آورد، زورگويى دارد.

حكمت 161 ارزش مشورت و پرهيز از خودمحورى

(اخلاقى، سياسى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: هر كس خود رأى شد به هلاكت رسيد، و هر كس با ديگران مشورت كرد، در عقل‏هاى آنان شريك شد.

حكمت 162 ضرورت راز دارى

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كس كه راز خود را پنهان دارد، اختيار آن در دست اوست.

حكمت 163 فقر و نابودى

(اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: فقر مرگ بزرگ است

حكمت 164 روش بر خورد با متجاوزان

(اخلاقى، سياسى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: رعايت حق كسى كه او حقش را محترم نمى‏شمارد نوعى بردگى است.

حكمت 165 پرهيز از نا فرمانى خدا

(اخلاقى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: هيچ اطاعتى از مخلوق، در نافرمانى پروردگار

روا نيست.

حكمت 166 پرهيز از تجاوز به حقوق ديگران

(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: مرد را سرزنش نكنند كه چرا حقّش را با تأخير مى‏گيرد، بلكه سرزنش در آنجاست كه آنچه حقّش نيست بگيرد.  

حكمت 167 خود پسندى و محروميّت‏ها

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: خود پسندى مانع فزونى است.

حكمت 168 توجّه به فنا پذيرى دنيا

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: آخرت نزديك، و زمان ماندن در دنيا اندك است.

حكمت 169 آينده نگرى

(اخلاقى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: صبحگاهان براى آن كه دو چشم بينا دارد روشن است.

حكمت 170 ضرورت ترك گناه

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: ترك گناه آسان‏تر از در خواست توبه است.

حكمت 171 ره آورد شوم حرام خوارى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: بسا لقمه‏اى گلوگير كه از لقمه‏هاى فراوانى محروم مى‏كند.

حكمت 172 نادانى و دشمنى‏ها

(اخلاقى، علمى) و درود خدا بر او، فرمود: مردم دشمن چيزهايى هستند كه نمى‏دانند.

حكمت 173 ارزش مشورت‏ها

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كس كه از افكار و آراء گوناگون استقبال كند، صحيح را از خطا خوب شناسد.

حكمت 174 ارزش خشم در راه خدا

(اخلاق سياسى، عقيدتى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كس كه دندان خشم در راه خدا بر هم فشارد، بر كشتن باطل گرايان، توانمند گردد.

حكمت 175 راه درمان ترس

(اخلاقى، علمى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: هنگامى كه از چيزى مى‏ترسى، خود را در آن بيفكن، زيرا گاهى ترسيدن از چيزى، از خود آن سخت‏تر است.

حكمت 176 ابزار رياست (بردبارى فراوان)

(اخلاقى، مديريّتى) و درود خدا بر او، فرمود: بردبارى و تحمّل سختى‏ها، ابزار رياست است.

حكمت 177 روش برخورد با بدان

(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: بدكار را با پاداش دادن به نيكوكار آزار ده

حكمت 178 روش نابود كردن بدى‏ها

(اخلاقى، سياسى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: بدى را از سينه ديگران، با كندن آن از سينه خود، ريشه كن نما

حكمت 179 لجاجت و سستى اراده

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: لجاجت تدبير را سست مى‏كند.

حكمت 180 طمع ورزى و بردگى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: طمع ورزى، بردگى هميشگى است.

حكمت 181 ارزش دورانديشى و پرهيز از كوتاهى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: حاصل كوتاهى، پشيمانى، و حاصل دورانديشى، سلامت است.

حكمت 182 شناخت جايگاه سخن و سكوت

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: آنجا كه بايد سخن درست گفت، در خاموشى خيرى نيست، چنانكه در سخن نا آگاهانه نيز خيرى نخواهد بود.

حكمت 183 باطل گرايى و اختلاف

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: دو دعوت به اختلاف نرسد جز اين كه يكى باطل باشد

حكمت 184 ويژگى‏هاى اعتقادى امام عليه السّلام

(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: از روزى كه حق براى من نمايان شد، هرگز دچار ترديد نشدم

حكمت 185 ويژگى‏هاى اعتقادى امام على عليه السّلام

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: هرگز دروغ نگفتم و به من دروغ نگفتند، و هرگز گمراه نشدم، و كسى به وسيله من گمراه نشده است.

حكمت 186 آينده سخت ستمكاران

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: آغاز كننده ستم، در قيامت انگشت به دندان مى‏گزد.

حكمت 187 ضرورت ياد قيامت

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: كوچ كردن نزديك است

حكمت 188 ضرورت حق گرايى

(اخلاقى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: هر كس كه با حق در آويزد نابود مى‏گردد.

حكمت 189 ارزش صبر و خطر بى‏تابى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى را كه شكيبايى نجات ندهد، بى‏تابى او را هلاك گرداند.

حكمت 190 معيار امامت

(اعتقادى، معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: شگفتا آيا معيار خلافت، صحابى پيامبر بودن است امّا صحابى بودن و خويشاوندى ملاك نيست.

(از امام شعرى در همين مسئله نقل شد كه به ابا بكر فرمود) اگر ادّعا مى‏كنى با شوراى مسلمين به خلافت رسيدى، چه شورايى بود كه رأى دهندگان حضور نداشتند و اگر خويشاوندى را حجّت مى‏آورى، ديگران از تو به پيامبر نزديك‏تر و سزاوارترند .

حكمت 191 مشكلات دنيا

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: همانا انسان در دنيا تخته نشان تيرهاى مرگ، و ثروتى است دستخوش تاراج مصيبت‏ها: با هر جرعه نوشيدنى، گلو رفتنى، و در هر لقمه‏اى، گلوگير شدنى است، و بنده نعمتى به دست نياورد جز آن كه نعمتى از دست بدهد، و روزى به عمرش افزوده نمى‏گردد جز با كم شدن روزى ديگر پس ما ياران مرگيم، و جان‏هاى ما هدف نابودى‏ها، پس چگونه به ماندن جاودانه اميدوار باشيم. در حالى كه گذشت شب و روز بنايى را بالا نبرده جز آن كه آن را ويران كرده، و به اطراف پراكند

حكمت 192 پرهيز از زراندوزى

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: اى فرزند آدم، آنچه را كه بيش از نياز خود فراهم كنى، براى ديگران اندوخته‏اى.

حكمت 193 راه به كار گرفتن قلب

(اخلاقى، علمى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: دل‏ها را روى آوردن و پشت كردنى است، پس دل‏ها را آنگاه به كار واداريد كه خواهشى دارند و روى آوردنى، زيرا اگر دل را به اجبار به كارى وادارى كور مى‏گردد.

حكمت 194 ضرورت پرهيز از خشم و انتقام

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: چون خشم گيرم، كى آن را فرو نشانم در آن زمان كه قدرت انتقام ندارم، كه به من بگويند. «اگر صبر كنى بهتر است» يا آنگاه كه قدرت انتقام دارم كه به من بگويند: «اگر عفو كنى خوب است».

حكمت 195 پرهيز از بخل ورزى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: (در سر راه از كنار مزبله‏اى عبور مى‏كرد.) اين همان است كه بخيلان به آن بخل مى‏ورزند (و در روايت ديگرى نقل شد كه) اين چيزى است كه ديروز بر سر آن رقابت مى‏كرديد

حكمت 196 عبرت آموزى از إتلاف اموال

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: مالى كه نابودى آن تو را پند مى‏دهد، از دست نرفته است.

حكمت 197 روش درمان روح (روانشناسى بالينى)

(اخلاقى، علمى) و درود خدا بر او، فرمود: اين دل‏ها همانند تن‏ها خسته مى‏شوند، براى نشاط آن به سخنان تازه حكيمانه روى بياوريد.

حكمت 198 ضرورت حكومت

(اعتقادى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: (وقتى شنيد كه خوارج مى‏گويند، حكومت فقط از آن خداست.) سخن حقّى است كه از آن اراده باطل دارند.

حكمت 199 نكوهش اوباش (انسان‏هاى شرور)

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: (در تعريف جمع اوباش، فرمود) آنان چون گرد هم آيند پيروز شوند، و چون پراكنده شوند شناخته نگردند . (و گفته شد كه امام فرمود) آنان چون گرد هم آيند زيان رسانند، و چون پراكنده شوند سود دهند. (از امام پرسيدند: چون اوباش گرد هم آيند زيان رسانند را دانستيم، امّا چه سودى در پراكندگى آنان است، فرمود) صاحبان كسب و كار، و پيشه وران به كارهاى خود باز مى‏گردند، و مردم از تلاش آنان سود برند، بنّا به ساختن ساختمان، و بافنده به كارگاه بافندگى، و نانوا به نانوايى روى مى‏آورد.

حكمت 200 نكوهش انسان‏هاى شرور

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: (جنايتكارى را حضور امام آوردند، كه جمعى اوباش همراه او بودند.) مبارك مباد، چهره‏هايى كه جز به هنگام زشتى‏ها ديده نمى‏شوند.

حكمت 201 امدادهاى الهى و حفظ انسان

(اعتقادى، معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: با هر انسانى دو فرشته است كه او را حفظ مى‏كنند، و چون تقدير الهى فرا رسد، تنهايش مى‏گذارند، كه همانا زمان عمر انسان، سپرى نگهدارنده است.

حكمت 202 واقع نگرى در مسائل سياسى

(سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: (طلحه و زبير خدمت امام آمدند و گفتند با تو بيعت كرديم كه ما در حكومت شريك تو باشيم، فرمود) نه هرگز بلكه شما در نيرو بخشيدن، و يارى خواستن شركت داريد، و دو ياوريد به هنگام ناتوانى و درماندگى در سختى‏ها.

حكمت 203 ياد مرگ و پرهيزكارى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: اى مردم از خدايى بترسيد كه اگر سخنى گوييد مى‏شنود، و اگر پنهان داريد مى‏داند، و براى مرگى آماده باشيد، كه اگر از آن فرار كنيد شما را مى‏يابد، و اگر بر جاى خود بمانيد شما را مى‏گيرد، و اگر فراموشش كنيد شما را از ياد نبرد.

حكمت 204 بى‏توجّهى به سپاسگذارى مردم

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: ناسپاسى مردم تو را از كار نيكو باز ندارد، زيرا هستند كسانى، بى آن كه از تو سودى برند تو را مى‏ستايند، چه بسا ستايش اندك آنان براى تو، سودمندتر از ناسپاسى ناسپاسان باشد. (و خداوند نيكوكاران را دوست دارد)

حكمت 205 گنجايش نامحدود ظرف علم

(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: هر ظرفى با ريختن چيزى در آن پر مى‏شود جز ظرف دانش كه هر چه در آن جاى دهى، وسعتش بيشتر مى‏شود.

حكمت 206 ره آورد حلم و بردبارى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: نخستين پاداش بردبار از بردبارى‏اش آن كه مردم در برابر نادان، پشتيبان او خواهند بود.

حكمت 207 ارزش همانند شدن با خوبان

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: اگر بردبار نيستى، خود را به بردبارى بنماى، زيرا اندك است كسى كه خود را همانند مردمى كند و از جمله آنان به حساب نيايد.

حكمت 208 مراحل خودسازى

(اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى كه از خود حساب كشد، سود مى‏برد، و آن كه از خود غفلت كند زيان مى‏بيند، و كسى كه از خدا بترسد ايمن باشد، و كسى كه عبرت آموزد آگاهى يابد، و آن كه آگاهى يابد مى‏فهمد، و آن كه بفهمد دانش آموخته است

حكمت 209 خبر از ظهور حضرت مهدى عليه السّلام

(اعتقادى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: دنيا پس از سركشى، به ما روى مى‏كند، چونان شتر مادّه بد خو كه به بچه خود مهربان گردد. (سپس اين آيه را خواند) «و اراده كرديم كه بر مستضعفين زمين، منّت گذارده آنان را امامان و وارثان حكومت‏ها گردانيم»

حكمت 210 الگوهاى پرهيزكارى

(اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: از خدا بترسيد، ترسيدن انسان وارسته‏اى كه دامن به كمر زده و خود را آماده كرده، و در بهره بردن از فرصت‏ها كوشيده،

و هراسان در اطاعت خدا تلاش كرده، و در دنياى زودگذر، و پايان زندگى و عاقبت كار، بدرستى انديشيده است

حكمت 211 ارزش‏هاى اخلاقى

(اخلاقى، اجتماعى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: بخشندگى، نگاه‏دارنده آبروست، و شكيبايى دهان بن بى‏خردان، و عفو زكات پيروزى، و دورى كردن، كيفر خيانتكار، و مشورت چشم هدايت است. و آن كس كه با رأى خود احساس بى‏نيازى كند به كام خطرها افتد، شكيبايى با مصيبت‏هاى شب و روز پيكار كند، و بى‏تابى، زمان را در نابودى انسان يارى دهد، و برترين بى‏نيازى ترك آرزوهاست، و چه بسا عقل كه اسير فرمانروايى هوس است، حفظ و به كار گيرى تجربه رمز پيروزى است، و دوستى نوعى خويشاوندى به دست آمده است، و به آن كس كه به ستوه آمده و توان تحمّل ندارد اعتماد نكن.

حكمت 212 خودپسندى آفت عقل

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: خودپسندى يكى از حسودان عقل است.

حكمت 213 تحمّل مشكلات و خشنودى

(اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: چشم از سختى خوار و خاشاك و رنج‏ها فرو بند تا همواره خشنود باشى.

حكمت 214 نرمخويى و كاميابى

(اخلاقى، علمى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى كه درخت شخصيّت او نرم و بى‏عيب باشد، شاخ و برگش فراوان است.

حكمت 215 اختلاف آفت انديشه

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: اختلاف نابود كننده انديشه است.

حكمت 216 قدرت و تجاوزكارى

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى كه به نوايى رسيد تجاوزكار شد.

حكمت 217 دگرگونى روزگار و شناخت انسان‏ها

(اخلاقى، علمى) و درود خدا بر او، فرمود: در دگرگونى روزگار، گوهر شخصيّت مردان شناخته مى‏شود .

حكمت 218 حسادت آفت دوستى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: حسادت بر دوست، از آفات دوستى است.

حكمت 219 آرزوها آفت انديشه

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: قربانگاه انديشه‏ها، زير برق آرزوهاست.

حكمت 220 عدالت در قضاوت

(اخلاقى، قضايى) و درود خدا بر او، فرمود: داورى با گمان بر افراد مورد اطمينان، دور از عدالت است.

حكمت 221 آينده دردناك ستمكاران

(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: بدترين توشه براى قيامت، ستم بر بندگان است.

حكمت 222 بى‏توجّهى به بدى بدكاران

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: خود را به بى‏خبرى نماياندن از بهترين كارهاى بزرگواران است.

حكمت 223 حياء و عيب پوشى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كس كه لباس حياء بپوشد، كسى عيب او را نبيند.

حكمت 224 برخى از ارزش‏هاى اخلاقى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: با سكوت بسيار، وقار انسان بيشتر شود، و با انصاف بودن، دوستان را فراوان كند، و با بخشش، قدر و منزلت انسان بالا رود، و با فروتنى، نعمت كامل شود، و با پرداخت هزينه‏ها، بزرگى و سرورى ثابت گردد، و روش عادلانه، مخالفان را درهم شكند، و با شكيبايى در برابر بى‏خرد، ياران انسان زياد گردند.

حكمت 225 حسادت و بيمارى

(اخلاقى، بهداشتى) و درود خدا بر او، فرمود: شگفتا كه حسودان از سلامتى خود غافل مانده‏اند

حكمت 226 طمع‏ورزى و خوارى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: طمعكارى همواره زبون و خوار است.

حكمت 227 اركان ايمان

(اعتقادى، معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: (از ايمان پرسيدند). ايمان، بر شناخت با قلب، اقرار با زبان، و عمل با اعضاء و جوارح استوار است.

حكمت 228 ارزش‏ها و ضدّ ارزش‏ها

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى كه از دنيا اندوهناك مى‏باشد، از قضاء الهى خشمناك است، و آن كس كه از مصيبت وارد شده شكوه كند از خدا شكايت كرده، و كسى كه نزد توانگرى رفته و به خاطر سرمايه‏اش برابر او فروتنى كند، دو سوّم دين خود را از دست داده است و آن كس كه قرآن بخواند و وارد آتش جهنّم شود حتما از كسانى است كه آيات الهى را بازيچه قرار داده است، و آن كس كه قلب او با دنيا پرستى پيوند خورد، همواره جانش گرفتار سه مشكل است، اندوهى رها نشدنى، حرصى جدا نشدنى، و آرزويى نايافتنى.

حكمت 229 ارزش قناعت و خوش خلقى

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: آدمى را قناعت براى دولتمندى، و خوش خلقى براى فراوانى نعمت‏ها كافى است. (از امام سؤال شد تفسير آيه، فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً چيست فرمود) آن زندگى با قناعت است .

حكمت 230 راه به دست آوردن روزى

(اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: با آن كس كه روزى به او روى آورده شراكت كنيد، كه او توانگرى را

سزاوارتر، و روى آمدن روزگار خوش را شايسته‏تر است.

حكمت 231 تعريف عدل و إحسان

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: در تفسير آيه 90 سوره نحل «خدا به عدل و احسان فرمان مى‏دهد» فرمود) عدل، همان انصاف، و احسان، همان بخشش است.

حكمت 232 ره آورد إنفاق

(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كس كه با دست كوتاه ببخشد، از دستى بلند پاداش گيرد.

مى‏گويم: (معنى سخن اين است كه آنچه انسان از اموال خود در راه خير و نيكى انفاق مى‏كند، هر چند كم باشد، خداوند پاداش او را بسيار مى‏دهد، و منظور از «دو دست» در اينجا دو نعمت است، كه امام عليه السّلام بين نعمت پروردگار، و نعمت از ناحيه انسان، را با كوتاهى و بلندى فرق گذاشته است كه نعمت و بخشش از ناحيه بنده را كوتاه، و از ناحيه خداوند را بلند قرار داده است، بدان جهت كه نعمت خدا هميشگى و چند برابر نعمت مخلوق است، چرا كه نعمت خداوند اصل و اساس تمام نعمتها است، بنا بر اين تمام نعمتها به نعمتهاى خدا باز مى‏گردد، و از آن سرچشمه مى‏گيرد).

حكمت 233 پرهيز از آغازگرى در مبارزه

(اخلاق اجتماعى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: (به فرزندش امام مجتبى عليه السّلام فرمود) كسى را به پيكار دعوت نكن، اما اگر تو را به نبرد خواندند بپذير، زيرا آغازگر پيكار تجاوزكار، و تجاوزكار شكست خورده است.

حكمت 234 تفاوت اخلاقى مردان و زنان

(اخلاقى، علمى) و درود خدا بر او، فرمود: برخى از نيكوترين خلق و خوى زنان، زشت‏ترين اخلاق مردان است، مانند، تكبّر، ترس، بخل، هر گاه زنى متكبّر باشد، بيگانه را به حريم خود راه نمى‏دهد، و اگر بخيل باشد اموال خود و شوهرش را حفظ مى‏كند، و چون ترسان باشد از هر چيزى كه به آبروى او زيان رساند فاصله مى‏گيرد.  

حكمت 235 نشانه خردمندى

(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: (به امام گفتند، عاقل را به ما بشناسان، پاسخ داد:) خردمند آن است كه هر چيزى را در جاى خود مى‏نهد. (گفتند پس جاهل را تعريف كن فرمود) با معرّفى خردمند، جاهل را نيز شناساندم.

(يعنى جاهل كسى كه هر چيزى را در جاى خود نمى‏گذارد، بنا بر اين با ترك معرّفى مجدّد، جاهل را شناساند)

حكمت 236 زشتى دنياى حرام

(اخلاقى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: به خدا سوگند اين دنياى شما كه به انواع حرام آلوده است، در ديده من از استخوان خوكى كه در دست بيمارى جذامى باشد، پست‏تر است

حكمت 237 اقسام عبادت

(عبادى، معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: گروهى خدا را به اميد بخشش پرستش كردند، كه اين پرستش بازرگانان است، و گروهى او را از روى ترس عبادت كردند كه اين عبادت بردگان است، و گروهى خدا را از روى سپاسگزارى پرستيدند و اين پرستش آزادگان است.

حكمت 238 مشكلات تشكيل خانواده

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: زن و زندگى، همه‏اش زحمت و دردسر است و زحمت بارتر اينكه چاره‏اى جز بودن با او نيست .

حكمت 239 زشتى سستى و سخن چينى

(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: هر كس تن به سستى دهد، حقوق را پايمال كند، و هر كس سخن چين را پيروى كند دوستى را به نابودى كشاند.

حكمت 240 غصب و ويرانى

(اقتصادى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: سنگ غصبى در بناى خانه، مايه ويران شدن آن است.

(اين سخن از رسول خدا نقل شده است، و اينكه سخن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و على عليه السّلام شبيه يكديگرند جاى شگفتى نيست براى اينكه هر دو از يك جا سر چشمه گرفته و در دو ظرف ريخته شده است).

حكمت 241 آينده دردناك ستمكاران

(سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: روزى كه ستمديده از ستمكار انتقام كشد، سخت‏تر از روزى است كه ستمكار بر او ستم روا مى‏داشت.

حكمت 242 ارزش ترس از خداوند

(اخلاقى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: از خدا بترس هر چند اندك، و ميان خود و خدا پرده‏اى قرار ده هر چند نازك

حكمت 243 روش صحيح پاسخگويى

(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: هرگاه پاسخ‏ها همانند و زياد شد، پاسخ درست پنهان گردد.

حكمت 244 مسؤوليّت نعمت‏هاى الهى

(اعتقادى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: خدا را در هر نعمتى حقّى است، هر كس آن را بپردازد، فزونى يابد، و آن كس كه نپردازد و كوتاهى كند، در خطر نابودى قرار گيرد.

حكمت 245 كاستى قدرت و كنترل شهوت

(اخلاقى، علمى) و درود خدا بر او، فرمود: هنگامى كه توانايى فزونى يابد، شهوت كاستى گيرد.

حكمت 246 هشدار از پشت كردن نعمت‏ها

(معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: از فرار نعمت‏ها بپرهيزيد، زيرا هر گريخته‏اى باز نمى‏گردد.

حكمت 247 ره‏آورد سخاوت

(اقتصادى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: بخشش بيش از خويشاوندى محبّت آورد.

حكمت 248 تقويت خوشبينى‏ها

(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: چون كسى به تو گمان نيك برد، خوشبينى او را تصديق كن.

حكمت 249 بهترين عمل‏ها

(اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: بهترين كارها آن است كه با ناخشنودى در انجام آن بكوشى.

حكمت 250 خداشناسى در حوادث روزگار

(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: خدا را از سست شدن اراده‏هاى قوى، گشوده شدن گره‏هاى دشوار، و درهم شكسته شدن تصميم‏ها، شناختم .

حكمت 251 تلخى‏هاى و شيرينى‏هاى دنيا و آخرت

(اخلاقى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: تلخكامى دنيا، شيرينى آخرت، و شيرينى دنياى حرام، تلخى آخرت است.

حكمت 252 فلسفه احكام الهى