زيارت حضرت معصومه عليهاالسّلام

از جمله زيارات مسلّم و مأثور از خاندان وحى، زيارت حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها است. روايات متعدّدى از امامان معصوم در ترغيب و تشويق مردم به زيارت آن حضرت و راجع به اجر و ثواب عظيمى كه بر زيارت وى مترتّب است وارد شده است.

علّامه مجلسى اعلى‏اللَّه‏مقامه از كتاب تاريخ قم نقل كرده است كه حضرت صادق عليه‏السّلام فرمودند:

اِنَّ لِللَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ وَ اِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ مَدينَةُ وَ اِنَّ لأميرَالْمُؤمِنينَ حَرَماً وَ هُوَ الْكُوفَةُ وَ اِنَّ لَنا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةِ قُمْ وَ سَتُدْفَنُ فيها اِمْرَأةٌ مِنْ اَوْلادى تُسَمَّى فاطِمَةُ فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةَ. قالَ عليه‏السّلام ذلِكَ وَ لَمْ تَحْمِلْ بِمُوسى اُمُّه؛ ⁽³⁸⁾ راستى كه براى خدا حرمى است و آن مكّه است و براى رسول خدا حرمى است و آن مدينه است و براى اميرالمؤمنين حرمى است و آن كوفه است و براى ما حرمى است و آن شهر قم است و به زودى زنى از اولاد من به نام فاطمه در آن سرزمين دفن مى‏شود، پس هركس او را زيارت كند، بهشت بر او واجب خواهد شد.

امام‏صادق عليه‏السّلام اين را فرمود در حالى كه هنوز مادر موسى‏بن‏جعفر عليه‏السّلام به آن حضرت حمل بر نداشته بود.

اهميّت‏مقام اين بانوى‏مكرّمه و عنايت‏خاصّى كه روى‏زيارت‏آن‏حضرت‏است از اين‏روايت به‏خوبى ظاهرمى‏شود،زيرا:

اوّلاً زمانى امام صادق عليه‏السّلام از اين مكرّمه و زيارت او سخن مى‏گويد كه هنوز انعقاد نطفه پدر بزرگوار او نشده، چه رسد به خود او.

و ثانياً از دفن فاطمه معصومه عليهاالسّلام در قم اطّلاع مى‏دهند و ظاهراً به همين لحاظ قم را حرم امامان قلمداد مى‏كند در حالى كه شهرهاى متعدد داريم كه مدفن امامزادگان والامقام و بلكه مدفن امامان است، ولى اين وجهه و عنوان را پيدانكرده‏اند كه حرم امامان باشند.

و ثالثاً وعده صريح و قطعى بهشت به زائران قبر حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها داده است.

و اين روايت به سند ديگرى نيز آمده و در آنجا عبارت چنين است كه: حضرت صادق عليه‏السّلام مى‏فرمايند:

اِنِّ زيارَتَها تَعْدِلُ الْجَنَّةَ؛ ⁽³⁹⁾ زيارت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها معادل و هم‏طراز بهشت است.

ابن قولويه متوفّاى سال 367 ه'ق كه خود استاد شيخ مفيد اعلى‏اللَّه‏مقامه بوده نقل كرده است كه سعدبن‏سعد گفته: من از حضرت اباالحسن، امام رضا عليه‏السّلام راجع به زيارت فاطمه سلام‏اللَّه‏عليها، دختر حضرت موسى بن جعفر عليه‏السّلام پرسش كردم. حضرت فرمودند: مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّة؛ ⁽⁴⁰⁾ هركس او را زيارت كند، بهشت از براى اوست.

و نيز از ابن الرّضا، حضرت جواد عليه‏السّلام نقل كرده كه فرمودند: مَنْ زارَ عَمَّتى بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّة؛ ⁽⁴¹⁾ كسى كه قبر عمّه‏ام را در قم زيارت كند، بهشت از براى اوست.

از تعبير عَمَّتى كه در روايت حضرت جوادالائمه عليه‏السّلام آمده به ذهن تداعى مى‏شود كه امام جواد عليه‏السّلام به داشتن چنين عمّه محترمه‏اى افتخار مى‏كند و از اين‏رو به جاى ذكر نام آن مكرّمه، عنوان عاطفى و زيباى عمّه‏من را به‏كار مى‏برد.

علّامه مجلسى رضوان‏اللَّه‏عليه مى‏گويند: در بعضى از كتب و روايات ديدم كه على‏بن‏ابراهيم از پدرش از سعد نقل كرده كه حضرت على بن موسى الرضا عليه‏السّلام فرمودند: يا سَعْدُ عِنْدَكُمْ لَنا قَبْرٌ؛ براى ما در نزد شما قبرى است. عرض‏كردم: جانم‏فدايت، منظورتان قبر فاطمه‏بنت‏موسى‏عليهماالسّلام‏است؟ فرموند:نَعَمْ،مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ‏الْجَنَّةُ. ⁽⁴²⁾

آرى، منظورم همان است، كسى كه او را با شناخت حق و مقامش زيارت كند، بهشت از براى اوست.

در عبارت اين روايت لطايفى است:

1- طبق اين روايت، حضرت امام رضا عليه‏السّلام ابتداءً به سعد كه قمى بوده فرموده‏اند: براى ما در نزد شما قبرى است. عبارت چنانست كه گويى اين قبر مال همه امامان و براى خاندان عصمت و طهارت است و همگى بدان توجّه و عنايت دارند.

2- در اين روايت نيز وعده بهشت در مقابل زيارت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها داده شده است.

3- در خصوص اين روايت براى فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها قيد شده است كه: عارِفاً بِحَقِّها؛ اگر با معرفت مقام والا و شناخت عالى نسبت به آن بانوى مكرّمه وى را زيارت كند، بهشت از براى اوست.

و طبق اين تعبير، هنگامى بهشت جزاوپاداش زيارت حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها است كه زائر، عارف به مقام شامخ و مرتبه رفيع و منيع آن بزرگوار باشد.

بنابراين بايد كوشش كرد كه قبل از زيارت آن حضرت، شناختى نسبت به او پيدانمود و بايد زائر، آشناى به جلالت‏قدر و منزلت رفيع وى در نزد خداى متعال شود تا به چنين فوز عظيم و مرتبه والايى نايل گردد.

مطلب بسيار مهم و چشمگيرى كه در اين روايات آمده است و قدر مشترك و جامع بين همه آنهاست، وعده بهشت به زائران قبر شريف حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها است. وعده صريح و آشكار به بهشت در مقابل زيارت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها در لسان مبارك سه امام معصوم و مفترض‏الطاعة عليهم‏السّلام آمده است:

حضرت امام صادق عليه‏السّلام اين وعده را دادند، حضرت امام رضا عليه‏السّلام نيز تصريح به اين وعده فرمودند و بالاخره حضرت جواد عليه‏السّلام نيز زائران قبر عمه‏شان را نويد به بهشت دادند.

بر اساس اين روايات شريفه و اخبار عديده، استحباب زيارت مرقد منوّر حضرت فاطمه معصومه عليهاالسّلام جاى اندك ترديدى ندارد و خود مطلبى روشن و واضح است.

زعيم شيعه مرحوم آيت‏اللَّه‏العظمى گلپايگانى اعلى‏اللَّه‏مقامه نيز در جواب يكى از استفتائاتى كه از ايشان شده، بدين موضوع تصريح كرده‏اند و متن سؤال و جواب اين است:

سؤال: آيا مى‏توان گفت زيارت حضرت معصومه عليهاالسّلام در قم با ادلّه اجتهادى ثابت است، بدين ترتيب آيه

وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ...

حديث: مَنْ زارَ فاطِمَةُ بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّةُ.

اجماع: اتفاق همگى علماى شيعه از گذشته تا كنون.

سيره‏تمامى مردم شيعه از قديم تا حال؟

جواب: بسم اللَّه الرحمن الرحيم. استحباب زيارت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها، از نظر روايات مسلّم است و حاجتى به استدلال به ادلّه مذكور نيست. واللَّه‏العالم. 24/ج2 /1408 . ⁽⁴³⁾

مطلبى را در اينجا براى اكمال بحث اضافه مى‏كنيم و آن اين است كه مرحوم شيخ صدوق عليه‏الرّحمة در كتاب ثواب‏الاعمال و نيز ابن قولويه در كتاب كامل الزّيارات و علّامه مجلسى در بحارالانوار اوّلاً زيارت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها را ذكر كرده‏اند و سپس به نقل روايت زيارت حضرت عبدالعظيم حسنى عليه‏السّلام پرداخته‏اند.

و اين مراعات تقديم و تأخير آن هم در كتاب‏هاى علماى كم‏نظير در عالم تشيّع اسرارى را كشف مى‏كند و خلاصه اين ترتيب در ذكر حاكى از آنست كه حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها بر حضرت عبدالعظيم - با تمام جلالت قدرش - تقدّم و ترجيح دارد، با آنكه حضرت عبدالعظيم علاوه بر شرافت امامزاده بودن، محدث نيز بوده است و از جمله راويان معروف اخبار امامان معصوم صلوات‏اللَّه‏عليهم‏اجمعين به شمار مى‏رود.

آرى، حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها علاوه بر مقامات معنوى، فرزند بلاواسطه حضرت موسى بن جعفر، امام كاظم عليه‏السّلام است وليكن حضرت عبدالعظيم عليه‏السّلام با چهار واسطه به امام مجتبى عليه‏السّلام مى‏پيوندد. ⁽⁴⁴⁾ ضمناً حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليهانيز از محدّثين و راويان اخبار به شمار مى‏رود، چنانكه در فصل مربوط به اين موضوع خواهيد ديد كه رواياتى از روايات مهمّه را اين بانوى با عظمت نقل كرده‏اند.

حضرت ولىّ‏عصر و زيارت حضرت معصومه عليهماالسّلام

به مقتضاى روايات عديده‏اى كه از امامان بزرگوار راجع به فضايل و مناقب حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها و ثواب زيارت آن مخدّره معظّمه رسيده است، طبعاً ولىّ‏عصر، امام زمان ارواحنافداه نيز براى آن بانوى بهشتى احترام و تعظيم فراوان قائلند و از روى همين قراين و شواهد مى‏توان گفت كه آن ولى‏اعظم خدا نيز به زيارت عمّه بزرگوار خود، حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها اهتمام دارند و مرقد مطهّر وى مورد توجّه، عنايت و الطاف امام زمان عليه‏السّلام مى‏باشد.

و به همين مناسبت زائران بقعه منوّره از زن و مرد نيز مورد لطف خاصّ امام زمان عليه‏السّلام مى‏باشند، زيرا آن حضرت مى‏بينند كه دلدادگان آل محمّد و شيعيان اهلبيت عليهم‏السّلام سر بر آستان عمّه گرانقدرشان ساييده و عتبه مباركه و ضريح مقدّس او را مى‏بوسند.

اينها مطالبى بود كه با ملاحظه اخبار و روايات مربوط به زيارت بى‏بى دو عالم ذكر كرديم. علاوه كه بعضى از مكاشفات و رؤياهاى صادقه نيز كه براى اهل‏دل و صاحبان‏نفوس‏زكيّه واقع شده، حكايت از همين معنا مى‏كند.

مرحوم آيت‏اللَّه حاج آقا مرتضى حايرى رضوان‏اللَّه‏عليه، فرزند برومند مؤسّس حوزه‏علميه‏قم مرحوم آيت‏اللَّه‏العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى قدس‏سرّه‏الشريف در يادداشتهاى خود نوشته‏اند: من اين جريان را كه اهل علم و تحقيق و دقّت در امور، زيارت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها را در قسمت بالاسر حرم حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها انجام مى‏دادند، نمى‏پسنديدم براى اينكه:

اولاً سلام به حسب اعتبار عرفى بايد به طرف آن موجود محترم باشد نه بالاى سر او و رو به قبله، كه جسم مطهّر در طرف چپ واقع مى‏شود. و تا آنجا كه مى‏دانم در هيچ‏يك از سلام‏ها به اين شكل نرسيده است.

و ثانياً در خصوص ضريح آن حضرت كه قبر مطهّر انحراف دارد، صورت مطهّر نوعاً در پشت سر واقع مى‏شود.

شبى خواب ديدم كه سه‏نفر مردمان بيابانى و بيابان‏گشته كه يكى از آن سه بزرگوار - در عالم خواب معلوم بود كه امام‏عصر عجّل‏اللَّه‏تعالى‏فرجه‏الشّريف بود، در پشت سر حضرت، رو به قبله در طرف سر مبارك ايستاده‏اند و به حسب ظاهر زيارت مى‏كنند، يعنى معلوم بود كه براى زيارت ايستاده‏اند، ولى من كلمات آنها را نمى‏شنيدم.