بيت النّور يا محراب عبادت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها

يكى از مدارس علميّه شهرستان قم، مدرسه مباركه ستيه است كه در محلّه ميدان مير و جنب آن ميدان واقع شده و مشهور است كه حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها در دوران اقامتشان در قم - يعنى در فاصله ورود تا وفات - در اين مكان به سر مى‏برده و دوران هفده روز نقاهت و بيمارى خود را در آنجا گذرانيده‏اند و براى آن مجلّله معظّمه در آن مكان محرابى‏بوده‏است كه در آن عبادت‏مى‏كرده‏اند و به گفته بعضى‏از اهل‏تحقيق آن بقعه‏مباركه را بيت‏النّور خوانده‏اند و آن بقعه جزء خانه موسى بن خزرج بوده و او از آن حضرت در آن‏جا پذيرائى مى‏كرده است.

در ذيل روايتى كه مرحوم مجلسى اعلى‏اللَّه‏مقامه در شرح حال حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها نقل كرده آمده است كه: محراب نماز فاطمه سلام‏اللَّه‏عليها تا هم‏اكنون در خانه موسى بن خزرج موجود است. ⁽⁴⁶⁾

مرحوم محدث قمى رضوان‏اللَّه‏عليه بعد از نقل اين مطلب مى‏گويند: فقير گويد: در زمان ما نيز آن محراب موجود است و آن واقع است در محله ميدان مير و معروفست به ستّيه و ستّى، به معنى خانم و بى‏بى است. ⁽⁴⁷⁾

و ما نيز مكرّر به زيارت آن مكان مقدّس رفته‏ايم. حجره مزبور كه محراب مبارك حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها در آن قرار دارد، در قسمت جنوبى مدرسه واقع شده است.

اين مدرسه شريف به امر و همّت مرحوم آيت اللَّه العظمى آقاى گلپايگانى قدس سرّه بازسازى شده است.

در پيشانى درگاه شمالى بقعه عبارت: يا فاطِمَةُ اِشْفَعى لى فِى الْجَنَّةِ و در ذيل آن اين بيت ثبت شده است:

اين جايگاه كيست كه آنقدر منوّر است                اين سجده‏گاه دختر موسى‏بن‏جعفر است. ⁽⁴⁸⁾

البته مصراع اول اين شعر موزون نيست و احتياج به تصحيح و تغيير دارد و مى‏توان گفت :

اين جايگاه كيست كه اين‏سان منوّر است اين سجده‏گاه دختر موسى‏بن‏جعفر است

در پايان اين بحث دو نكته را يادآورى مى‏كنيم كه هركدام به نوبه خود، مهم، سازنده و قابل توجّه است:

1- دخت بلندمقام حضرت موسى‏بن‏جعفر عليه‏السّلام در مدت هفده روز كه در قم و در خانه موسى‏بن‏خزرج اقامت داشته، محراب مخصوصى براى عبادت و نيايش، ترتيب داده بودند و اين درسى بزرگ، براى عموم پيروان مكتب آنل محمّد عليهم‏السّلام به ويژه زنان و دختران مسلمان است كه به نماز و نيايش و بندگى خداى تعالى اهتمام بورزند و آن را امرى سهل و آسان قلمداد ننمايند.

2- الطاف الهى را درباره شيعه بنگريد كه اين بانوى عظمى از دو نقطه شهرستان قم، فيض بخشى مى‏كند: يكى اقامتگاه چند روزه او و ديگرى خوابگاه هميشگى و مدفن پيكر پاكش. و هر دو مكان از قداست خاصّى برخوردار است و متوسّلان به ذيل عنايت خاندان عصمت و طهارت، گاهى از آن بقعه مباركه و ديگر گاه از اين قبه ساميه و مطهّره، توسل پيدا كرده، دست حاجت و نياز به دربار الهى بلند مى‏نمايند و مشمول افاضات غيبى پروردگار بزرگ واقع مى‏شوند.

از رهگذر خاك سر كوى شما بود هر نافه كه در دست نسيم سحر افتاد

موقعيّت ومحبوبيت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها

معظّمه اهلبيت، حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها از محبوبيت ويژه‏اى در ميان طبقات مختلف مردم مسلمان بهره‏مند و برخوردار بوده و هست. نوع محبوبيّت آن مكرّمه، نوع محبوبيّت امامان معصوم صلوات‏اللَّه‏عليهم‏اجمعين است.

علاقه و دلدادگى دينداران به آن بزرگوار، علاقه‏اى است كه هم ريشه اعتقادى و مذهبى دارد و هم جنبه عاطفى كه آن بزرگ بانوى باجلالت، جزء طبقه زنانى است كه غالباً مورد احترام‏اند و هم او بانويى جوان بود كه در فصل جوانى از اين جهان درگذشت. علاوه كه در راه سفر و دور از وطن مؤلوف و اقربا و نزديكان خود از دنيا رفت.

حرم مطهّر حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها ملجأ خاصّ و عام و پناهگاه حاجتمندان است و مردم براى گرفتن حوايج خود از خدا و نيل به خواسته‏هايشان رو به آستانه آن مكرّمه دوران مى‏آورند.

هنگام تحويل سال، شور فوق العاده‏اى براى تشرّف به آستانه مباركه است و آنقدر جمعيّت از محلات مختلف قم، اطراف و شهرهاى مجاور و احياناً بلاد دور دست به اين مكان مقدّس روى مى‏آورند كه علاوه بر حرم مطهّر، رواق‏ها و صحن‏هاى متعدّد نيز مملوّ از جمعيت است و همچون دريايى بى‏كران موج مى‏زند.

آرى، آنان همه مى‏خواهند لحظه آغازين سال نو خود را در پناه حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها باشند و آن لحظه كه به نظرشان سرنوشت‏ساز و مؤثر در تمام ايام يك‏سال جديدشان است در زير سايه كرامت وى بگذرانند و خود و بستگانشان را در پرتو آن بزرگ بانوى اسلام، بيمه كنند.

البته آن اجتماع و مراسم هم مثل ساير اجتماعات و بقيّه مراسم دينى و مذهبى، خالى از نقايص و كژيها نبوده و آنچنان كه بايد و شايد مطلوب و ايده‏آل نيست. اما روى هم رفته منظره‏اى باشكوه و تماشايى است كه از عمق عقيده، ايمان پاك و اخلاص مردم مسلمان نسبت به دختر بلنداختر حضرت موسى بن جعفر عليه‏السّلام حكايت مى‏كند.

و از مظاهر عمق نفوذ حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها در جان علاقمندان به بيت وحى اين است كه جوانان آنان زندگى نوين عايلى و همسردارى خود را از كنار روضه مطهر و مرقد منوّر آن حضرت قرار مى‏دهند، عقد و ازدواج عروس و داماد را گاهى با حضور خود آنان و گاهى بدون حضور آنان در داخل حرم شريف يا در رواق‏هاى مجاور و يا در مسجد بالاسر آن حضرت، اجرا مى‏كنند كه خود اين جانب مكرّر در جريان مراسم عقد ازدواج اشخاص بوده و عقد همسرى آنان را انشاء نموده‏ام. و اگر اين مراسم در آنجا انجام نشود، بعد از انجام عقد، عروس و داماد براى تبرّك و ميمنت آغاز زندگى جديد خود به عنوان زيارت به حرم شريف مشرّف مى‏گردند.

آرى، آغاز زندگى عايلى از كنار حرم دختر جوان حضرت موسى بن جعفر عليه‏السّلام و از كنار قبر مطهّر كريمه اهلبيت، موجب يمن و بركت و بقا و استمرار رشته صميميت و كاميابى هر يك از زن و شوهر از ديگرى خواهد بود و خود ضامن سعادتمندى آنان است. زوجين به بركت آن اختر فروزان آسمان ولايت، به خيرات بى‏شمار دنيا و آخرت دست خواهند يافت و بالاخره ازدواج آنان ان‏شاءاللَّه‏تعالى موفقيّت‏آميز خواهد بود.

و از امورى كه در ميان مردم قم و كلاً علاقمندان به خاندان رسالت، مرسوم و رايج است ،بردن جنايز و اموات به سوى حرم مطهّر براى تجديد عهد آنان با حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها است.

آنان سخت به اين موضوع پاى‏بندند كه جنازه مردگان خود را پس از انجام غسل و مراسم تكفين، به سوى حرم مطهّر ببرند و دور قبر مطهّر آن معظّمه طوف داده و بگردانند و خلاصه آخرين زيارت و ديدار او را از حرم شريف، بدين صورت انجام دهند.

آرى، وداع و خداحافظى با حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها از يكسو و انجام آخرين زيارت از سوى ديگر نيز استشفاع از آن بانوى بزرگ و رفتن به پناه آن مكرّمه و زاد و توشه معنوى برداشتن از كنار قبر شريف آن بانوى يگانه همه عواملى است كه مردم را به پاى‏بندى به آن برنامه مقدّس وادار مى‏كند.

البته جنازه‏اى كه از كنار قبر حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها، مطاف دايمى فرشتگان، راهى سفر آخرت شود، مورد لطف و رحمت الهى و تجليل و تكريم فرشتگان مقرّب آسمانى است و بُعدى ندارد كه ملائكه رحمت الهى به استقبال او بيايند و روح وى را به سوى بهشت، كه وعده‏گاه زائران فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها و علاقمندان اوست، ببرند.

مرحوم آيت اللَّه سيخ غلامرضا خراسانى يزدى، در سال 1322 با فرزند خود و عدّه‏اى به مكّه مشرّف شدند. در بازگشت از كويت به آبادان و از آنجا به كربلا مشرّف گرديدند و در بازگشت از كربلا به قم مشرّف شدند. مدّتى را در قم توقّف داشتند. در همين ايّام فرزند او حاج شيخ محمّد دچار سرماخوردگى و تب شديد شد، او را به بيمارستان منتقل كردند ولى مفيد واقع نشد و از دنيا رفت. در موقع خاكسپارى او، مرحوم حاج شيخ غلامرضا به نزديكان گفته بود: حاج شيخ محمّد سعادت داشت كه در جوار دختر موسى بن جعفر عليه‏السّلام فوت نمود.

و بعد به دستور پدر بزرگوار متوفّى، اين عبارت را روى سنگ قبر او حكّ كردند:

پسر غلامرضا يزدى خراسانى، پس از مراجعت از بيت‏اللَّه‏الحرام و عتبات‏عاليات، ميهمان حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها شد. ⁽⁴⁹⁾

بالاخره چشم علاقمندان يكسره متوجّه به عنايات حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها است و در حيات، ممات و همه اطوار زندگى اميدشان به اوست كه عنداللَّه‏تعالى مقامى بس بلند و والا دارد.

على‏رضا خان كاشانى، معروف به دكترشفاءالدولة مطبّى را در خيابان ارم روبروى در صحن مطهّر، در طبقه دوم عمارت شخصى خود بازكرده و بر نماز ديوار بيرونى اشعارى را با كاشيكارى عالى نوشته است. (طبقه دوم كه مطب او بوده، درست روبروى حرم مطهّر است و كسى كه آنجا باشد، مشرّف بر رواق آيينه و قسمتى از سحن شريف مى‏باشد.) و آن‏اشعار كه حاكى از عمق‏دلدادگى به بانوى‏اسلام مى‏باشد و بعد از گذشت‏ده‏هاسال هنوز باقى‏مانده‏است،اين است: رواق حكمت اينجا، كاخ سبط مصطفى آنجا بشارت دردمندان را، دوا اينجا، شفا آنجا

در اينجا طبّ يونانى و تشريح اروپايى فرامين و الهيّات و آيات خدا آنجا

سبب اينجاست يعنى حكمت و تدبير و دانايى توانايى است يعنى حكم و تقدير قضا آنجا

تواضع بزرگان در آستانه حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها

به موجب اينكه جلالت قدر و عظمت مقام بانوى اسلام، سيّده جليله طاهره حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها از مسلّمات است و مورد هيچ گونه ابهام و اجمال و يا سخن و اشكالى نيست، رؤساى مذهب و زعماى دين در همه اعصار براى آن بانوى آسمانى احترام فوق‏العاده قائل بوده و هستند و همگى در برابر آستان باعظمت و جلالش سرتسليم فرود مى‏آورند. تشرّف به حرم مطهّر و وليّةاللَّه را افتخار دانسته و به بوسيدن اعتاب آن حضرت سرافرازند و زيارت وى را مايه سعادت و خوشبختى دو جهان و نجات و رهايى خويشتن از عذاب اليم الهى مى‏دانند.

از جمله اين اعاظم و بزرگان، سيدالطائفه‏مرحوم‏آيت‏اللَّه‏العظمى‏بروجردى اعلى‏اللَّه‏مقامه است كه شخصيّت بزرگ جهانى بود و زعيمى بلامنازع و تقريباً متّفق‏عليه به شمار مى‏رفت.

او نسبت به مقام والاى بانوى عصمت و امامت حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها تعظيم و تفخيم خاصّى مى‏كرد . يكى از اعلام از حواريّين آن زعيم بزرگ نقل مى‏كردند كه: صحبت اين بود كه ابن‏سعود در سفر به تهران براى ملاقات با ايشان به قم بيايد. آقا نپذيرفتند و موافقت نكرده، فرمودند: چون اگر به قم بيايد به زيارت حرم حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها نمى‏رود و اين توهين به آن حضرت است كه با من ملاقات كند ولى به زيارت حرم مطهّر حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها نرود!

شدّت تعظيم و احترام فوق‏العاده آن پيشواى بزرگ اسلامى، نسبت به مقام رفيع حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليهارا بنگريد كه از چنين موقعيّت عظيم ظاهرى و اجتماعى چشم‏پوشى مى‏كند و از اينكه پادشاه كشور سعودى به زيارتش بيايد،مى‏گذردكه‏نكند اندك‏غبارى بر شخصيّت‏والاى‏كريمه‏آل‏محمّد سلام‏اللَّه‏عليهاوعليهم‏اجمعين بنشيند، در حالى كه در آن روز و آن شرايط آمدن پادشاه سعودى به قم براى ديدارشان بستر بسيار مساعدى براى ارايه شخصيّت جهانى آن مردخدا بود.

و اين درس بزرگى براى همگان است كه درست متوجّه باشند كه نقطه‏مركزى و محور همه عظمتها در قم، حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها و حرم مطهّر اوست و هرشخصى در پرتو آن بزرگوار مورد تعظيم و اجلال است و هرگونه احترام و تكريم از يك شخصيّت دينى و روحانى بدون مراعات مقام والاى آن حضرت بى‏ارزش است و قابل قبول و تحمّل براى انسان‏هاى بزرگ و وارسته نيست.

اهتمام شيعه به زيارت حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها

زيارت حضرت‏فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها در نزد شيعيان بسيار با اهميّت است و آنان از ديرزمان به آن اهميت داده، حتّى اگر ساكن قم نباشند، رنج سفر را بر خود هموار كرده و براى عرض ادب به پيشگاه مبارك آن حبيبه دربار خدا به قم مشرّف مى‏شوند.

بسيارى از شيعيان كشورهاى خارج كه براى زيارت حضرت رضا عليه‏السّلام به ايران مى‏آيند، تقيّد و اهتمام كامل دارند كه از مشهد به قم بيايند و قبر منوّر حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها را هم زيارت كنند و همانگونه كه ايرانيانى كه به مكّه مشرّف مى‏شوند، اگر قبل از اعمال حجّ به زيارت رسول خدا صلّى‏اللَّه‏عليه‏وآله در مدينه مى‏شتابند و يا اگر به عراق براى زيارت حضرت اميرالمؤمنين و حضرت سيدالشّهدا بروند، مقيّدند علاوه بر زيارت آن دو بزرگوار و زيارت كاظمين عليهماالسّلام اگرچه يك روز هم كه شده به سامرّا بروند و قبر مبارك حضرت هادى و حضرت عسكرى عليهماالسّلام را زيارت كنند، زائران خارجى حضرت رضا عليه‏السّلام نيز سفر زيارتى خود رإ؛99ك‏ك با زيارت مرقد منوّر حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها تكميل مى‏كنند و بالاخره هرسال جماعت بسيارى از شيعيان و مواليان اهلبيت عليهم‏السّلام از اطراف و اكناف ايران از اقصى نقاط جهان و از بلاد بعيده و دوردست، براى درك فيوضات بى‏شمار در پرتو زيارت آن معظمه آل عصمت به قم آمده، در كنار قبر شريف و مرقد دلرباى وى عرض ادب و اخلاص مى‏كنند.

عشق و علاقه قلبى و عميق دلدادگان اهلبيت عصمت و طهارت به زيارت كريمه‏خاندان وحى حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها چنان است كه گاهى خيل عاشقان و علاقمندان آن حضرت وارد شهر قم مى‏شوند و چون در اين شهر آشنايى نداشته و وضع مالى و مادّى آنان ايجاب نمى‏كند كه در هتلها و حتى مسافرخانه‏هاى معمولى سكونت كنند، در كنار رواق‏ها و صحن‏هاى شريف و گاهى در ميادين و خيابان‏هاى مجاور حرم شريف بار مى‏اندازند و گاهى كنار خيابان و پياده‏روها، مختصر چيزى را انداخته، فرش مى‏كنند و با كمبود وسايل و نبود امكانات لازم همانجا مختصر غذايى طبخ و يا تهيّه مى‏نمايند و مصرف مى‏كنند و همانجا در گرما و سرما استراحت مى‏نمايند.

آرى، همه اين شدايد و سختيها را تحمّل كرده و بر خود هموار مى‏سازند و رلخوشى آنان به اين است كه توانسته‏اند قبر مطهّر دختر موسى‏بن‏جعفر عليه‏السّلام را زيارت كنند. اينها مظاهر عشق و علاقمندى مردم مسلمان و ديندار به زيارت بانوى اسلام و كريمه‏اهلبيت است.

خانم محترمه و باديانتى ⁽⁵⁰⁾ با گروهى به زيارت قبر حضرت رضا عليه‏السّلام مشرّف شده بودند. در بازگشت هنگام شب وارد قم مى‏شوند و درب حرم و صحن منوّر حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها بسته بوده است. زائران مى‏خواسته‏اند كه راننده اتوبوس تا اذان صبح توقّف كند تا بتوانند حرم مطهّر حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها را زيارت كنند، ولى او نمى‏پذيرد و به درخواست آنان اعتنا نكرده، به سوى شيراز ادامه حركت مى‏دهد.

آن خانم محترمه براى هميشه دلسوخته و افسرده‏خاطر بود كه موفّق به زيارت حضرت فاطمه معصومه سلام‏اللَّه‏عليها نشده است.

علماى بزرگ و طراز اوّل شيعه همواره اهتمامى شديد به زيارت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها داشتند، از جمله آنان استاد بزرگ ما مرحوم‏آيت‏اللَّه‏العظمى‏آقاى‏گلپايگانى اعلى‏اللَّه‏مقامه مقيّد به اين موضوع بودند. ايشان ساليان سال نماز صبح را در مسجد بالاسر مى‏خواندند و در همين فرصت مدّتى را در نزديكى قبر مطهر حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها مى‏نشستند و به زيارت و رازدل‏گويى با آن حضرت مى‏پرداختند. در سالهاى اواخر اشتغالشان به تدريس، روز چهارشنبه بعد از فراغت از درس مشرّف مى‏شدند و مدّتى بالاى سر حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها درست متصل به قبر مبارك به زيارت و عبادت مى‏پرداختند. خدّام محترم حرم در ساعت زيارت ايشان قسمت بالاى سر مبارك را خلوت مى‏كردند و تا پايان برنامه، مراقبشان بودند تا هجوم جمعيّت به سوى ايشان مانع زيارت و ديگر برنامه‏هايشان نشود، البته به طور متفرق و به مناسبات هم به حرم مشرف مى‏شدند و اين برنامه همواره انجام مى‏شد.

يكى از سالها كه براى تغيير آب و هوا به جاسب - محلّى در اطراف قم - مى‏رفتند و شايد آخرين مسافرت تابستانى ايشان به آنجا بود، كسالت و ضعف و خستگى‏شان شدّت داشت، با اين حال فرمودند: اول به حرم مشرّف مى‏شوم و از آنجا به جاسب مى‏رويم. بعضى از نزديكان ايشان عرض كردند: حالتان مساعد نيست، بنابراين همچنان كه اتومبيل از كنار حرم عبور مى‏كند شما از داخل سلام كنيد و زيارت نماييد، ولى ايشان نپذيرفتند و بالاخره با همان حالت به حرم رفتند، در حالى كه بعد از پايان زيارت نتوانستند مسافت كوتاه ما بين داخل حرم تا درب كنار خيابان موزه را راه بيايند. لذا براى ايشان در نزديكى درب خروجى مسجد طباطبائى - مسجدموزه - صندلى گذاشتند و بعد از مختصر استراحتى ايشان را به نزديك ماشين آورده و سوار كردند.

مرحوم آقاى حاج آقا حسين فاطمى رحمةاللَّه‏عليه راجع به استادش مرحوم آقاى حاج ميرزا جواد آقاملكى‏تبريزى مى‏نويسد: براى رفتن به زيارت حضرت فاطمه‏معصومه سلام‏اللَّه‏عليها بسيار جديّت داشتند و با داشتن مرض قلب همه روزه به حرم مشرّف مى‏شدند. ⁽⁵¹⁾

بلكه از بعضى از آثار گذشتگان مانند نوشته شيخ عبدالجليل قزوينى رازى استفاده مى‏شود كه زيارت حضرت معصومه سلام‏اللَّه‏عليها اختصاصى به شيعه نداشته، بلكه اهل سنت و علما و دانشمندان آنان نيز به زيارت بانوى بهشتيان مى‏رفته‏اند و عبارت او در اين مورد چنين است: و اهل قم به زيارت حضرت فاطمه سلام‏اللَّه‏عليها، بنت مطهّره موسى بن جعفر عليه‏السّلام روند كه ملوك و امرا و علماى حنفى و شافعى به زيارت آن تربت، تقرّب نمايند. ⁽⁵²⁾