نخستين خطبه امام (عليه السلام) در روز عاشورا

امام (عليه السلام) پس از تنظيم صفوف لشكر خود، سوار بر اسب شد و مقدارى راه از خيمه‏ها فاصله گرفت، آنگاه در مقابل لشكر عمر با صداى بلند و رسا به آنان چنين فرمود:

ايها الناس! اسمعوا قولى، و لا تعجلوا حتى اعظكم بما هو حق لكم على، و حتى اعتذر اليكم من مقدمى عليكم فان قبلتم عذرى و صدقتم قولى و أعطيتمونى النصف من أنفسكم كنتم بذلك أسعد و لم يكن لكم على سبيل و ان با تقبلوا منى العذر و لم تعطلوا النصف من أنفسكم فأجمعوا امركم و شركاء كم ثم لا يكن امركم عليكم غمه ثم اقضوا الى و لا تنظرون ان وليى الله الذى نزل الكتاب و هو يتولى الصالحين.

ايها الناس! حرف مرا بشنويد، و در جنگ و خونريزى عجله مكنيد تا من وظيفه خود را كه موعظه و نصيحت شما است انجام دهم، و تا علت آمدنم را به اين سرزمين توضيح دهم، اگر به سخنم گوش داديد و عذر مرا پذيرفتند و با من از در انصاف و عدل وارد شديد معلوم مى‏شود راه سعادت و خوشبختى را دريافته‏اند و دليلى براى جنگ با من نخواهيد داشت، لكن اگر عذرم را بپذيرفتيد و از در انصاف و داد و با من وارد نشديد آنگاه مى‏توانيد همه دست به دست هم بدهيد و بدون مهلت تصميم باطلتان را اجرا كنيد ولى در اينصورت ديگر امر بر شما مشتبه نمانده است، و پشتيبان من آن خدايى است كه قرآن را نازل كرده و يار و ياور نيكوكاران است.

چون سخن امام به اينجا رسيد، صداى گريه و شيون از بعضى زنان و اطفال كه صداى امام را مى‏شنيدند بلند شد. لذا امام (عليه السلام) سخن خود را قطع كرد و به حضرت ابوالفضل و على اكبر دستور داد برويد زنها را ساكت كنيد، به خدا قسم هنوز گريه‏هاى بسيارى در پيش دارند فلعمرى ليكثر بكاؤهن.

چون زنان و كودكان آرام شدند، امام (عليه السلام) دوباره شروع به سخن كرد و پس از حمد و سپاس خداى تعالى و درود بى پايان بر محمد و آلش، و بر فرشتگان و همه پيامبران چنين فرمود:

الحمدلله الذى خلق الدنيا فجعلها دار فناء و زوال، متفرقه بأهلها حالاً بعد حال، فالمغرور من غرته، و الشقى من فتنته، فلا تغرنكم هذه الدنيا فانها تقطع رجاء من ركن اليها و تخيب طمع من طمع فيها و أراكم قد اجتمعتم على امر قد اسخطتم الله فيه عليكم، و أعرض بوجهه الكريم عنكم و أحل بكم نقمته فنعم الرب ربنا و بئس العبيد أنتم، أقررتم بالطاعه و آمنتم بالرسول محمد (صلى الله عليه و آله و سلم)، ثم انكم زحفتم الى ذريته و عترته تريدون قتلهم عليكم استحوذ عليكم الشيطان فأنساكم ذكر الله العظيم، فتباً لكم و لما تريدون، انا لله و انا اليه راجعون، هؤلاء قوم كفروا بعد ايمانهم، فعبداً للقوم الظالمين.

حمد و سپاس خداى را كه دنيا را محل فنا و زوال قرار داد، دنيا اهل خود را تغيير مى‏دهد و آنان را دگرگون مى‏سازد، مغرور كسى است كه گول دنيا را بخورد و بدبخت كسى است كه شيفته و فريفته آن بشود، مردم! دنيا گولتان نزند كه هر كس با او اعتماد كند نا اميدش مى‏سازد، و هر كس به او چشم طمع نزند بورزد مأيوس و نااميدش مى‏كند، من شما را بر امرى مى‏بينم هم پيمان شده‏ايد كه خشم خدا را بر ضد خود برانگيخته‏ايد، و بواسطه آن خداوند از شما اعراض كرده و غضبش را بر شما روا داشته و رحمتش را بر شما را حرام كرده است. چه نيكو پروردگارى است خداى ما، و چه بد بندگانى هستيد شما، شماايكه به فرمان او اقرار كرده و به پيامبرش محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) ايمان آورديد و سپس براى كشتن اهل بيت و فرزندانش يورش برديد، شيطان بر شما مسلط شده است تا خداى بزرگ را فراموش كرده‏ايد، ننگ بر شما و بر هدف شما، ما براى خدا آفريده شده‏ايم و به سوى او برمى گرديم.

پس از بيان فوق افزود: اينان مردمى هستند كه پس از ايمان به كفر گرائيدند (و چون بخود ستم كرده‏اند) از رحمت خدا دور باد اين قوم ستمگر.(297)

قسمت سوم خطبه امام (عليه السلام) در روز عاشورا:

ايها الناس انسبونى من انا؟ ثم ارجعوا الى انفسكم و عاتبوها و انظروا هل يحل لكم قتلى و انتهاك حرمتى ألست ابن بنت نبيكم و ابن وصيه و ابن عمه و أول المؤمنين بالله و المصدق لرسوله بما جاء من عند ربه؟

فان صدقتمونى بما اقول و هو الحق و الله ما تعمدت الكذب مذ علمت أن الله يمقت عليه أهله و يضر به من اختلفه و ان كذبتمونى فان فيكم من ان سألتموه عن ذلك أخيركم. سلوا جابر بن عبدالله انصارى و أبا سعيد الخدرى و سهل بن سعد الساعدى و زيد بن أرقم و أنس به مالك يخبروكم انهم سمعوا هذه المقاله من رسول الله لى و يخى، أما فى هذا حاجز لكم عن سفك دمى؟!

اى مردم! به من بگوئيد من چه كسى هستم؟ آنگاه بخود آئيد و خويشتن را نكوهش كنيد، و ببينيد آيا كشتن و هتك حرمت من براى شما جايز است؟ مگر من پسر دختر پيغمبر شما نيستم؟ مگر من فرزند وصى و پسر عموى پيغمبر شما نيستم؟ مگر من پسر كسى نيستم كه او پيش از همه مسلمانان ايمان آورد؟ و پيش از همه، رسالت پيامبر را تصديق كرد؟

آيا حمزه سيد الشهداء، عموى پدر من نيست؟

آيا جعفر طيار عموى خود من نيست؟

مگر شما سخن پيغمبر (صلى الله عليه و آله و سلم) را درباره من و برادرم نشنيده‏ايد كه فرمود: اين دو، سروران جوانان اهل بهشتند؟ اگر سخنان مرا تصديق مى‏كنيد، اينها همه حقند و كوچكترين خلاف واقعى، در آنهانيست، زيرا هنوز در طول عمر خود از آنروزى كه فهميده‏ام خداوند بر دروغگويان غضب كرده و دروغ را به خودش برمى‏گرداند، هرگز دروغ نگفته‏ام.

و اگر گفتارم را باور نداريد، اينك هنوز برخى از صحابه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در قيد حيات هستند، مى‏توانيد از آنها بپرسيد، از جابر بن عبدالله انصارى، ابو سعيد خدرى، سهل بن سعد ساعدى، زيد بن ارقم، انس بن مالك از اينان بپرسيد اينها همه سخنان پيغمبر را درباره من و برادرم از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) شنيده‏اند و بدانيد همين يك جمله مى‏تواند مانع شما گردد تا دست از كشتن و ريختن خون من برداريد.(298)

پارازيت شمر:

در اين هنگام شمر متوجه شد ممكن است سخنان امام (عليه السلام) در روحيه افراد لشكر، مؤثر واقع شود و آنان را از جنگ بازدارد، خواست كارى كند تا سخنان امام قطع شود لذا با صداى بسيار بلند فرياد زد و گفت: او خدا را روى يك كلمه عبادت مى‏كند و نمى‏داند چه مى‏گويد؟

حبيب بن مظاهر خطاب به شمر گفت: به خدا قسم من مى‏بينم كه تو خدا را بر هفتاد حرف مى‏پرستى و من شهادت مى‏دهم تو راست مى‏گويى كه چيزى نمى‏فهمى كه او چه مى‏گويد، خداوند قلب تو را مهر و موم كرده است.

حبيب مظاهر نيز از طرف ياران امام حسين (عليه السلام) به او پاسخ داد كه:

و الله انى اراك تعبد الله على سبعين حرفاً و أنا أشهد انك صادق ما تدرى ما يقول قد طبع الله على قلبك! به خدا قسم تو در گمراهى سخت و دشوارى بسر مى‏برى و تو راست ميگوئى كه سخن او را نمى‏فهمى زيرا خداوند قلب تو را مهر و موم كرده است.

پس از آنكه حبيب جواب او را داد، امام سخن خود را ادامه داد و فرمود:

فان كنتم فى شك من هذا القول، افتشكون انى ابن بنت نبيكم؟ فو الله ما بين المشرق و المغرب ابن بنت غيرى فيكم و لا فى غيركم، و يحكم ائطلبونى بقتيل منكم قتلته؟ او مال لكم استهلكته؟ او بقصاص جراحه؟

اگر در گفتار پيغمبر (صلى الله عليه و آله و سلم) درباره من و برادرم شك داريد آيا در اين واقعيت هم شك داريد كه من فرزند دختر پيغمبر شمايم؟! به خدا قسم در تمام دنيا، نه در ميان شما، و نه در غير ميان شما از من، پيغمبر فرزندى ندارد، واى بر شما، آيا كسى را از شما كشته‏ام كه در مقابل خون او مى‏خواهيد مرا بكشيد؟ آيا مال كسى را حيف و ميل كرده‏ام؟ يا براحتى بر كسى وارد ساخته‏ام كه مى‏خواهيد مجازاتم كنيد؟

در مقابل گفتار امام هم سكوت كردند و كسى جوابى نداشت، لذا امام به چند نفر از افراد ناشناس كه در لشكر عمر سعد بودند و برايش دعوتنامه نوشته بودند خطاب و فرمود:

يا شبث بن ربعى، و يا حجار بن ابجر و يا قيس بن اشعث و يا يزيد بن الحارت الم تكتبوا الى أن قد اينعت الثمار، و أخضر الجناب و انما تقدم على جند لك مجنده؟

اى شبث بن ربعى! و اى حجار بن ابجر و اى قيس بن اشعث و اى زيد بن حارث! مگر شما نبوديد براى من نامه نوشتيد كه: ميوه هايمان رسيده، و درختانمان سرسبز و خرم شده، در كوفه بر لشكريانى مجهز و آماده به خدمت وارد خواهى شد (در انتظار تو دقيقه شمارى مى‏كنيم!)؟!

اى افراد در برابر سخنان امام پاسخى جز انكار نداشتند و لذا گفتند:

ما چنين نامه‏اى به تو ننوشته‏ايم (فقالو: لم نفعل).

امام (عليه السلام) كه با انكار آنان روبرو شد با تعجب و شگفتى فرمود:

سبحان الله، بلى والله لقد فعلتم عجبا! چگونه منكر مى‏شويد به خدا قسم شما براى من نامه نوشتيد.

آنگاه فرمود: ايها الناس! اذا كرهتمونى فدعونى، انصرف عنكم الى مأمن من ارض. اگر هم اكنون از آمدنم ناخشنوديد بگذاريد به هر جايى از دنيا كه أمن و آرام باشد، بروم.

در اينجا قيس بن اشعث گفت: يا حسين! چرا با پسر عمويت بيعت نمى‏كنى؟ با تو به دلخواهت رفتار خواهد كرد و كوچكترين ناراحتى متوجه تو نخواهد شد.

امام (عليه السلام) در جواب قيس فرمود: تو هم مثل برادرت هستى، مى‏خواهى مردان بنى هاشم بيش از خون مسلم بن عقيل را از تو انتقام بگيرند؟ لا والله لا اعطيهم بيدى اعطاء الذليل و لا أفر فرار العبيد نه به خدا قسم، نه دست در دست آنان مى‏گذارم و نه مانند بردگان از صحنه جنگ با دشمن فرار خواهم كرد. پس از آن آيه قرآن را كه داستان موسى را در برابر لجاجت فرعونيان نقل ميكند قرائت فرمود: انى عذت بربى و ربكم أن ترحمون... من به پروردگار خويش و پروردگار شما پناه مى‏برم كه گفتار مرا قبول نمى‏كنيد، پناه مى‏برم به پروردگار خود و پروردگار شما از هر شخص متكبر و سركشى كه بروز ايمان نمى‏آورد.

در اين هنگام سخن امام به پايان رسيد، شتر خود را خواباند و به عقبه بن سعمان فرمود آنرا عفال كند.(299)

بزرگوارى و هدايتگرى امام (عليه السلام)

سپاه عمر سعد كه قبلاً آرايش و منظم شده بودند بر امام (عليه السلام) يورش بردند، عبدالله بن حوزه تميمى نيز جزو آنان بود هراسان پيش آمد و با صداى بلند داد مى‏زد و مى‏پرسيد: حسين در ميان شماست؟ (أفيكم حسين؟) كسى به او جواب نمى‏داد و او باز هم تكرار مى‏كرد تا در مرتبه سوم كه تكرار كرد يكى از ياران امام حسين (عليه السلام) در حالى كه به او اشاره مى‏كرد گفت: حسين اين است چه ميخواهى؟ هذا الحسين فما تريد منه؟ با كمال پرورئى و بى ادبى جسارت كرد و گفت: يا حسين! تو را به آتش دوزخ مژده باد!!، امام (عليه السلام) در پاسخ او فرمود: تو دروغ مى‏گويى، من بر خداى آمرزنده كريم و شفاعت‏پذير كه امرش مطاع است وارد مى‏شوم، تو كيستى؟ گفت من پسر حوزهام.

پس از آنكه خودش را معرفى كرد، امام (عليه السلام) دستهايش را بسوى آسمان بلند نمود به اندازه‏ايكه سفيدى زير بلغش ظاهر شد و او را به تناسب اسمش نفرين كرد: اللهم حزه الى النار خداوندا او را به جانب آتش بكش.(300)

پسر حوزه كه نفرين امام را شنيد خشمگين شد، تازيانه‏اى بر اسب خود زد تا از نهرى كه جلويش بود بپرد و به امام حمله كند، با پريدن اسب از پشت زين افتاد و يكى از پاهايش در ركاب گير كرد، اسب رم كرد و او را به اينطرف و آنطرف زد پايش از چند جا شكست و جدا شد و هنوز پاى ديگرش در ركاب آويزان بود، اسب بدن نيمه جانش را بر هر سنگ و بوته‏اى ميزد تا از دنيا رفت‏(301) (و دعاى امام مستجاب گرديد).

مسروق بن وائل حضرمى نقل مى‏كند: من از جلوداران و پيشتازان لشكرى بودم كه به جنگ با حسين آماده شده بود، مى‏خواستم اول كسى بوده باشم كه سر حسين را مى‏گيرد و براى ابن زياد جهت گرفتن جايزه هديه مى‏برد. هنگاميكه ديدم چگونه نفرين امام درباره پسر حوزه مستجاب شد فهميدم اين اهل بيت نزد خدا داراى احترام و منزلت خاصى مى‏باشند، به همين جهت لشكر ابن سعد را ترك كردم و گفتم: من نبايد با آنان بجنگم كه اهل جهنم باشم، لا اقاتلهم فأكون فى النار).(302)