بخش چهارم: رويدادهاى قيام عاشورا

اشاره:

در اين بخش،به حوادث مربوط به امام حسين (عليه السلام) از عصر معاويه تا شهادت آن حضرت در كربلا مى پردازيم. در اين سير تاريخى، از يك سو،رويدادها و حوادثى مورد توجه است كه از روح مبارزه و نستوهى آن حضرت حكايت دارد و از سوى ديگر،به سلسله ماجراهايى پرداخته مى شود كه از پى يكديگر به عاشوراى سال 61 هجرى و شهادت اباعبدالله الحسين (عليه السلام) و يارانش منجر گرديده است.
در اين بخش،رويدادهايى كه مربوط به اصحاب آن حضرت است،مورد بحث قرار نگرفته است،مگر آنچه را كه در ضمن كلمات امام (عليه السلام) آمده است.
لازم به ياد آورى است كه در ذييل نقل اين رويدادها عمدتا نكاتى در تحليل و يا تجليل از آن رويداد آمده است.

1 - خواستگارى ام كلثوم

مرحوم بحرانى در كتاب عوالم چنين نقل مى كند:معاويه به مروان - كه استاندار حجاز بود- نامه اى نوشت و از وى خواست ام كلثوم دختر عبدالله بن جعفر را براى فرزندش يزيد خواستگارى كند. مروان به سراغ عبدالله بن جعفر رفت و جريان خواستگارى را با او در ميان گذاشت.
عبدالله گفت:اختيار ام كلثوم به دست من نسيت،بلكه به دست آقاى ما حسين (عليه السلام) است كه دايى دختر است
موضوع را به اطلاع امام حسين (عليه السلام) رساندند،فرمود:از خداوند طلب خير مى كنم،خدايا را به آنچه مايه خشنوديت از آل محمد است موفق بدار!روز موعود فرا رسيد و مردم در مسجد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) اجتماع كردند،مروان نيز آمد و كنار امام حسين (عليه السلام) نشست و گفت:امير مؤمنان!اشاره به معاويه است!به من فرمان داده است كه ام كلثوم را براى يزيد خواستگارى كنم و مهريه او را مطابق خواسته پدرش قرار دهم،به هر مقدار كه باشد!همراه با آشتى ميان دو قبيله بنى هاشم و بنى اميه و نييز اداى ديون پدرش.
سپس خطاب به امام حسين (عليه السلام) گفت:بدان!كسانى كه به خاطر وصلت شما با يزيد به حال شما غبطه مى خورند،بيشترند از كسانى كه به يزيد به سبب وصلتش با شما غبطه بخورند. آنگاه گفت:مايه شگفتى است كه چگونه يزيد براى كسى مهريه قرار مى دهد و حال آن كه وى در شأن و منزلت همتايى ندارد و مردم با توسل به روى او طلب باران مى كنند. اى ابا عبدالله!سخنم را با نظر مثبت پاسخ بگو!
امام حسين (عليه السلام) فرمود:
الحمدلله الذى اختار لنفسه،وارتضانا لدينا و اصطفانا على خلقه،و انزل علينا كتابه و وحيه و ايم الله لا ينقصنا احد من حقنا شيئا الا انتقصه من حقه فى عاجل ديناه و آخرته،و لا يكون علينا دولة الا كانت لنا العاقبة و لنعلمن نباه بعد حين
يامروان قد قلت فسمعنا
اما قولك:مهرها حكم اءبيها بالغا ما بلغ فلعمريى لو اردنا ذلك ما عدونا سنة رسول الله فيى بناته و نسائه و اهل بيته و هو ثنتا عشرة اءوقية،يكون اربعماة و ثمانين درهما و أما قولك:مع قضاء دين ابيها،فمتى كن نسائنا يقضين ديوننا؟ و اما صلح ما بين هذين الحيين،فانا قوم عادينا كم فى الله و لم نكن نصالحكم للدنيا،فلعمريى فلقد اعيى النسب فكيف السبب.
و أما قولك:العجب ليزيد كيف يستمهر؟ فقد استمهر من هو خير من يزيد،و من اءب يزيد و من جد يزيد.
و أما قولك:ان يزيد كفو من لا كفو له،فمن كان كفوه قبل اليوم فهو كفوه اليوم ما زادته امارته فيى الكفاءة شيئا.
و أما قولك: بوجهه يستسقى الغمام،فانما كان ذلك بوجه رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم).
و أما قولك:من يغبطنا به اكثر ممن يغبطه بنا،فانما،يغبطنا به أهل الجهل،و يغبطه بنا أهل العقل.
فاءشهدوا جمعا انى زوجت ام كلثوم بنت عبدالله بن جعفر من ابن عمها القاسم بن محمد بن جعفر،على اربعمائة و ثمانين درهما،و قد نحلتها ضيعتى بالمدينة اءو قال أرضى بالعقيق،و ان غلتها فى السنة ثمانية آلاف دينار،ففيها لهما غنى ان شاء الله.
ستايش مخصوص خداوندى است كه ما براى خويش اختيار نمود و برايى دينش انتخاب كرد و مارا بر خلقش برگزيد و كتاب و وحى خود را بر خاندان ما نازل فرمود. به خدا سوگند!هر كس حقى از ما كم بگذارد،خداوند در دنيا و آخرت حقش را كم خواهد گذاشت و هر كس بر ما - براى مدتى - سلطه يابد،بايد بداند كه عاقبت كار،از آن ما خواهد بود و اين مطلب را به زودى خواهيد دانست.
سپس فرمود:اى مروان!تو سخن گفتى و ما شنيديم و اكنون ما مى گوييم و تو بشنو:
اما اين كه گفتى مهريه اين دختر،مطابق خواسته پدرش - هر چند زياد باشد - خواهد بود،به جانم سوگند!ما هرگز از سنت رسول خدا در مهريه دختران،همسران و اهل بيتش تجاوز نخواهيم كرد. كه مهر السنة است همان دوازده اوقيه واحدى است در وزن كه برابر با 480 درهم است.
و اما اين كه گفتى:ديون پدرش را نيز ادا خواهيم نمود،اى مروان!از چه زمانى زنان ما ديون ما را ادا مى كردند كه امروز چنين شود؟!
و اما در مورد مساله صلح ميان اين دو قبيله،بايد بگويم كه ما با شما در راه خدا و براى دشمنى كرده ايم و لذا حاضر نيستم به خاطر دنيا با شما مصالحه كنيم!به جانم سوگند!براى سازش با شما از قرابت نسبى بنى هاشم با بنى اميه كارى ساخته نيست،تا چه برسد به قرابت سببى پيوند زناشويى.
و اما آن سخنت كه گفته اى:تعجب مى كنم چگونه يزيد مهريه قرار مى دهد،پاسخ آن اين است كه كسى از يزيد و پدر و جدش بهتر است،مهريه قرار مى داد چه برسد به يزيد! و اما پاسخ اين سخنت كه گفتى:يزيد كفو و همتايى ندارد اين است كه آن كس كه قبل از امروز كفو او بوده،همين امروز نيز كفو اوست بدون آن كه فرمانروايى وى چيزى بر شأن او بيفزايد.
و اما آن سخنت كه درباره يزيد گفته اى با توسل به روى وى طلب باران مى شود،اين تنها به بركت چهره رسول خدا بوده است نه يزيد.
و اما اين كه گفته اى:كسانى كه به خاطر وصلت با يزيد ت به حال ما غبطه مى خورند ت بيشتر از كسانى هستند كه به حال يزيد به جهت وصلتش با ما غبطه خواهند خورد،پاسخش آن است كه فقط نادانان به خاطر وصلت ما با يزيد به حال ما غبطه مى خورند،سرانجام امام (عليه السلام) پس از سخنانى فرمود:همگى شاهد باشيد كه من ام كلثوم دختر عبدالله بن جعفر را به ازدواج پسر عمويش قاسم بن محمد بن جعفر در آوردم!و مهر ييه اش را 480 درهم قرار دادم و زمين حاصلخيزم را در مدينه نيز به اين دختر بخشيدم. - مزرعه ام را در سرزمين عقيق به وى بخشيدم كه در آمد آن سالانه 8 هزار درهم دينار است و همين مزرعه براى زندگى اين دو كافى است،ان شاء الله!⁽⁴⁵²⁾
اين سخنان تيرى بود كه بر قلب نا پاك يزيد خصوصا،بنى اميه عموما،نشست و نقشه اى را كه براى فريب مردم،از طريق نزديكى به بنى هاشم،كشيده بودند نقش بر آب كرد.
بنى اميه افراد منفور و آلوده اى بودند كه مى خواستند از طريق انتساب به بنى هاشم در ميان مردم كسب آبرويى كنند و پايه هاى قدرت شيطانى خود را از طريق تقويت نمايد،يك نمونه آن جريان خواستگارى ام كلثوم - دختر عبدالله بن جعفر - بود.
ولى امام حسين (عليه السلام) به موقع اقدام فرمودو تير آنها به سنگ خورد،و ساحت مقدس بنى هاشم با انتساب به بنى اميه آلوده نشد.

2 - وحشت از نام على (عليه السلام)

معاويه،مروان بن حكم را والى مدينه قرار داد و به او فرمان داد كه براى جوانان قريش سهميه اى از بيت المال قرار دهد،او نيز چنين كرد.
امام سجاد،على بن الحسين (عليه السلام) مى گويد:من نزد او رفتم تا حق خود را از بيت المال بگيرم مروان به من گفت:نامت چيست؟
گفتم على بن الحسين.
پرسيد:نام برادرت چيست؟
گفتم:على!
گفت:على و على؟!پدرت چه منظورى دارد كه نام همه فرزندان را على مى گذارد؟سپس سهميه مرا مشخص كرد. وقتى كه به نزد پدرم بازگشتم و ماجرا را بازگو نمودم،پدرم فرمود:
ويليى على ابن الزرقاء دباعة الادم،لو ولد ليى مائة لا حببت أن لا اسمى اءحدا منهم الا عليا واى بر پسر زن زاغ چشمى كه پوست ها را دباغى مى كرد،من اگر يكصد فرزند داشته باشم،دوست دارم جز على نامى ديگر براى آنان انتخاب نكنم. ⁽⁴⁵³⁾
آرى دشمنان اسلام و اهل بيت (عليهم السلام) مى خواستند نام على از اذهان مردم فراموش شود،ولى فرزندان على (عليه السلام) سعى داشتند اين نام هر چه پر زنگ تر در سينه ها نقش بندد،به همين دليل امام حسين (عليه السلام) نام على را براى همه فرزندانش برگزيده بود،تا خارى در چشم دشمنان باشد.

3 - افتخار شما فقط فاطمه است!

مرحوم طبرسى در احتجاج نقل كرده است كه روزى مروان بن حكم به اما. حسين (عليه السلام) گفت ن اگر افتخارتان به فاطمه (سلام الله عليها) نبود،ديگر چه چيزى داشتيد كه با اان بر ما افتخار كنيد؟!
امام حسين (عليه السلام) كه پنجه قدرتمندى داشت،گلوى مروان را گرفت و آن را به شدت فشار داد و آنگاه عمامه اش را بر گردنش پيچيد تا آنجا كه مروان سست شد و بر زمين افتاد،آنگاه وى را رها كرد. سپس به جماعتى از قريش رو كرد و فرمود:
انشدكم بالله الا صدقتمونيى ان صدقت اءتعلمون أن فيى الارض حبين كانا أحب الى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) منيى و من أخى؟؟و على ظهر الارض ابن بنت نبى غيريى و غيير أخيى؟ قالوا:اللهم لا.
قال:و انيى لا اعلم أن فيى الارض مفعون ابن غير هذا و اءبيه طريدى رسول الله،و الله ما بين جابرس و جابلق اءحدهما بباب المشرق و الاخر بباب المغرب رجلان ممن ينتحل الا سلام اءعدى لله و لرسوله و لا هل بييته منك و من اءبيك اذ كان و علامة قوليى فيك أنك اذا غصبت سقط رداوك عن منكبك
شما را به خدا سوگند مى دهم كه اگر راست مى گويم،سخنم را تصديق كنيد. آيا در زمين كسيى را مى شناسيد كه از من و برادرم امام حسن (عليه السلام) نزد رسول خدا محبوبتر باشند؟ و آيا بر روى زمين،كسى جز من و برادرم،فرزند دختر پيامبر وجود دارد؟ همگى پاسخ دادند:نه هرگز!
سپس پاسخ دادند:نه هرگز!سپس فرمود:به يقين در روى زمين ملعون پسر ملعونى را غير از اين مرد مروان و پدرش حكم نمى شناسم كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) اين دو تن را به خاطر نفاقشان طرد كرد. آنگاه رو به مروان كرد و فرمود:به خدا سوگند!در ميان مشرق و مغرب از ميان كسانى كه ادعاى اسلام مى كنند،پر عداوت تر از تو و از پدرت نسبت به خدا و رسولش و اهل بيتش نمى شناسم و نشانه اين سخنم آن است كه نو هرگاه خشمگين مى شوى،ردايت از شانه هايت فرو مى افتد!
را وى مى گويدا:وقتى كه مروان خشمگين شد و از آن مجلس برخاست،تكانى خورد و ردايش از شانه اش فرو افتاد!
بنى اميه اصرار داشتند افتخارت اهل بيت (عليهم السلام) به فراموشى سپرده شود،و اگر نتوانند،لا اقل آن را محدود سازند كه نمونه آن را در حديث بالا مشاهده كرديم. ولى امام حسين (عليه السلام) با بيان منطقى خود،اين مرد لجوج اموى يعنى مروان را كه از دشمان سرسخت اهل بييت بود بر سر جاى خود نشاند و نشان داد گرچه وجود فاطمه زهرا (سلام الله عليها) از بزرگترين افتخارت اهل بيت (عليهم السلام) است و لى افتخارات آنها فراتر و گسترده تر از آن است

4 - مصادره اموال معاويه

در حديثيى آمده است كه امام حسين (عليه السلام) اموالى را كه از يمن براى معاويه مى بردند،مصادره كرد و در پى آن به معاويه نوشت:
من الحسين بن على الى معاوية بن أبى سفيان،اما بعد:فان عيرا مرت بنا من اليمن تحمل مالا و حللا و عنبرا و طيبا اليك،لتودعها خزائن دمشق، و تعمل بها بعد النهل ببنى اءبيك و انى احتجت اليها فاخذتها و السلام از حسين بن على (عليه السلام) به معاوية بن ابى سفيان،اما بعد!گذر كاروانى به ما افتاد كه از يمن همراه با اموال،پوشاك عنبر و عطرياتت،به سوى تو مى آمد،تا آنها را در خزانه دمشق جاى دهى و فرزندان پدرت را با اان سير كنى. من بدآنهانياز داشتم. از اين رو آنها را تصرف كردم. و السلام ⁽⁴⁵⁴⁾
معاويه با شنيدن اين خبر سخت بر آشفت،به خصوص اين كه فزونى اموال بنى هاشم را خطرى براى خود مى ديد ولى چاره اى جز سكوت نداشت.

5 - ملاقات با حسين ممنوع!

بلاذرى دانشمند معروف اهل بيت نقل مى كند:وليد بن عتبه فرماندار مدينه مانع ملاقات مردم عراق با امام حسين (عليه السلام) شده بود. امام (عليه السلام) به وليد فرمود:
يا ظالما لنفسه،عاصيا لربه،علام تحول بيتى و بين قوم عرفوا من حقيى ما جهلته أنت و عمك؟! اى كسى كه به خويشتن ستم نموده،و پروردگارت را نافرمانى كرده اى!چرا مانع ملاقات من با مردى مى شوى كه قدرت و منزلت مرا مى شناسند. در حالى كه تو و عمويت معاويه نسبت به آن جايگاه جاهليد؟
وليد در پاسخ گفت:اى كاش حلم و بردبارى ما در برابر تو،سبب نشود كسانى غير از ما نسبت به تو دست به كار جاهلانه اى نزنى،كه در آن صورت كارى مخاطره آميز انجام داده اى و اگر مى دانستى كه پس از ما چه بر تو خواهد گذشت چرا كه همه مثل من بردبار نيستند همين گونه كه امروز ما را دشمن مى دارى،دوست خواهى داشت!!⁽⁴⁵⁵⁾
آرى:بنى اميه مى دانستند كه اهل بيت (عليهم السلام) عموما و امام حسين (عليه السلام) خصوصا،در درون دلهاى مردم جاى دارند و ارتباط با مردم پايه هاى حكومت متزلزل آنها را متزلزل تر مى سازد،لذا با هر وسيله اى اين رابطه را قطع مى كردند.
آرى،آنها از ملاقات مردم با امام حسين (عليه السلام) وحشت داشتند،و انواع مزاحمت ها را براى مسلمانان پاكباز كه عاشقان اهل بيت (عليهم السلام) بودند،روا مى داشتند،ولى امام حسين (عليه السلام) با شمشير زبان بر آنها مى تاخت و رابطه را برقرار مى ساخت.

6 - برخورد شديد امام حسين (عليه السلام) با معاويه

مرحوم طبرسى در كتاب احتجاج چنين نقل مى كند:هنگامى كه معاويه حجر بن عدى و يارانش،آن مردان شجاع و پاكباز از شيعيان على (عليه السلام) را به شهادت رساند،در همان سال براى مراسم حج رهسپار حجاز شد. وقتى كه امام حسين (عليه السلام) را ملاقات كرد به آن حضرت گفت:
اى ابا عبدالله!آيا به تو خبر رسيده كه ما با حجر و ياران و پيروانش و شيعيان پدرت چه كرديم؟!
امام فرمود: و ما صنعت بهم؟ با آنها چگونه رفتار كرديد؟
گفت:آنان را كشتيم و كفن كرديم و بر آنان نماز گذارديم!!
امام (عليه السلام) تبسم تلخى كرد و فرمود:
خصمك القوم يا معاوية لكننا لو قلنا شيعتك ما كفناهم و لا صلينا عليهم و لا قبرناهم و لقد بلغنى وقيعتك فيى على و قيامك ببعضنا و اعتراضك بنى هاشم بالعيوب فاذا فعلت ذلك فارجع الى نفسك،ثم سلها الحق عليها و لها... فانك و الله لقد اءطعت فينا رجلا ما قدم اسلامه و لا حدث نفاقه و لا نظر لك فانظر لنفسك لو دع
اى معاويه آنان با تو دشمن بودند،ولى مسلمان خالص بودند اما اگر ما پيروان تو را به قتل برسانيم نه آنان را كفن مى كنيم و نه بر آنان نماز مى خوانيم و نه آنان را به خاك ميى سپارييم چرا كه آنان را مسلمان نمى دانيم!
به من خبر رسيده كه تو نسبت به پدرم على (عليه السلام) دشمنى مى ورزى و ناسزا مى گويى و به دشمنى با ما برخاسته اى و نسبت به بنى هاشم عييب جويى مى كنى. هر زمان كه چنين اعمالى انجام مى دهى،به خويشتن مراجعه كن،سپس از وجدان خود حق را بپرس و عيوب خود را بنگر خواه به ضرر تو باشد يا به نفع تو.....
به خدا سوگند!تو در دشمنى با ما،از مردى عمروعاص اطاعت كردى كه سابقه اى در اسلام ندارد،نفاق او تازگى نداشته و قصد خييرى براى تو ندارد. به هر حال،خودت براى خويش چاره اى بينديش و يا اين كارها را رها كن!⁽⁴⁵⁶⁾
معاويه مى خواست با اين سخن قدرت نمايى كند،و امام را تهديد نمايد و شيعيان على (عليه السلام) را تحقيير كند،ولى امام (عليه السلام) چنان پاسخى به او داد كه دهانش بسته شد. در ضمن به يكى از ريشه هاى مهم بدبختى او،يعنى اطاعت از عمرو عاص،اشاره فرمود.

7 - نامه شديد اللحن امام حسين (عليه السلام) به معاويه