تكريم و تعظيم فوق العاده مردم

امام حسن (عليه السلام) به سبب آنچه كه از اصالت خانوادگى،عظمت روحى و محبوبيتش نزد رسول خدا،برخورد بود،مورد محبت و احترام خاص همه اقشار مسلمين قرار داشت،به عنوان نمونه:
1- ابن عباس صحابى جليل القدر زمام مركب حسن و حسين (عليه السلام) را گرفته و با آنان همراه شده بود. شخصى معترضانه به وى گفت:آيا تو - با آن كه سنت از اين دو جوان بيشتر است ⁽⁴³⁾
- زمام مركب آنان را مى گيرى؟
ابن عباس در پاسخ گفت:اين دو تن،فرزندان رسول خدا هستند،و اين كار مايه افتخار و سعادت من است! ان هذين ابنا رسول الله اءو ليس من سعادتى ان اخذ بركابيها ⁽⁴⁴⁾
2- ماجراى دوم از ابوهريره است كه روزى مشاهده كرد،حسين (عليه السلام) به سبب خستگى در راهى نشسته،نزديك آمد و با گوشه لباسش ‍ خاك از قدم هاى مبارك آن حضرت پاك كرد. وقتى كه امام (عليه السلام) پرسيد:چرا چنين مى كنى؟ پاسخ داد:
دعنى!فوالله لو يعلم الناس منك ما اعلم لحملوك على رقابهم با من كارى نداشته باش!به خدا سوگند!اگر آنچه كه من از عظمت و منزلت تو مى دانم مردم آگاه بودند،تو را بر شانه هاى خويش سوار مى كردند!⁽⁴⁵⁾
3- هنگامى كه مسلمانان امام حسن و امام حسين (عليه السلام) را در مسير حج پياده مى ديدند،همگى به احترام،از مركب هاى خود پياده مى شدند و پياده راه مى پيمودند،تا آنجا كه آن بزرگواران براى اين كه مسلمانان به زحمت نيفتند،مسير خويش را از جمعيت جدا مى كردند،تا مسلمين بتوانند سوار بر مركب هاى خويش شوند. ⁽⁴⁶⁾
هنگامى كه به طواف خانه خدا مى رفتند،به سبب ازدحام مردم جهت زيارت و تبرك جستن به آن دو وجود مقدس، تحت فشار شديد قرار مى گرفتند. ⁽⁴⁷⁾

جمع بندى

امام حسين (عليه السلام) چه در عصر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و چه پس از آن حضرت،تا زمان خلافت معاويه همواره مورد احترام مسلمانان و خلفا قرار داشت،چرا كه وى علاوه بر امتيازات انسانى و عظمت روحى و معنوى و كرامت و بزرگوارى،فرزند رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و مورد محبت فوق العاده او بود،ولى در زمان معاويه و سپس يزيد وضع دگرگون شد. هر چند ما معتقديم ريشه هاى جريان خونين كربلا را بايد از سقيفه پى جويى كرد كه در جاى خود بازگو خواهد شد،اما ترديدى نيست كه عصر معاويه و پس از آن،زمان حكومت يزيد،با دوران پيش از آنان تفاوت بسيار داشت و اگر تا قبل از زمامدارى معاويه،ماجراى شهادت مظلومانه امام حسين (عليه السلام) و اسارت خاندانش براى مردم بازگو مى شد،كسى آن را باور نمى كرد.
آرى،كسى باور نمى كرد كه محبوب قلب رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و جگر گوشه صديقه كبرا(عليه السلام) توسط گروهى كه خود را مسلمان و از امت محمد(صلى الله عليه و آله و سلم) مى خواندند،مورد تعرض و بى حرمتى قرار گيرد،چه رسد به اين كه غريبانه،مظلومانه و لب تشنه در سرزمين نينوا به شهادت برسد و فرزندان و بانوان حرمش به اسارت روند.
با شروع حكومت اموى،بى حرمتى ها از سوى معاويه و عمالش نسبت به ساحت مقدس امير مؤمنان (عليه السلام) و فرزندانش حسن و حسين (عليه السلام) و ترويج سب و لعن آنان به صورت علنى آغاز شد و زمينه هاى فاجعه خونين كربلا به گونه اى شتابان فراهم گرديد و آن حسين عزيزى كه اين همه مورد محبت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و مسلمين بود،حتى مأوايى در تمام سرزمين پهناور اسلامى نداشت. در بخش هاى آينده به طور مشروح بحث آن خواهد آمد.

سوم:نقش ائمه اطهار (عليهم السلام) در احياى ياد و نام امام حسين (عليه السلام)

در آيات متعددى از قرآن مجيد بر لزوم زنده نگه داشتن ياد پيامبران الهى و شخصيت هاى برجسته تاريخ و بازگويى سرگذشت عبرت انگيز و درس آموز آنان تاءكيد شده است. مطالعه اين دسته از آيات كه معمولا با جملاتى نظيرن و اتل عليهم و اذكر فى الكتاب آغاز مى شود به خوبى مى رساند كه عرض از ياد آورى و احياى ياد و خاطره برگزيدگان الهى،بيان بيوگرافى و شرح نام و مسائل شخصى آنان نيست بلكه همواره در اين گونه آيات اشاره شده است كه دليل زنده نگه داشتن ياد آنان دوجود صفات نيكو و خصلت هاى پسنديده و روش هاى الهى و انسانى در آنان است. در آيات ذيل مى خوانيم:
و اذكر فى الكتاب ابراهيم انه كان صديقا نبيا در اين كتاب ابراهيم را ياد كن،كه او بسيار راستگو و پيامبر خدا بود. ⁽⁴⁸⁾
و اذكر فى الكتاب موسى انه كان مخلصا و كان رسولا نبيا و در اين كتاب از موسى ياد كن،كه او مخلص و رسول و پيامبرى و الا مقام بود. ⁽⁴⁹⁾
و اذكر فى الكتاب اسماعيل انه كان صادق الوعد و در اين كتاب از اسماعيل ياد كن،كه او در وعده هايش بود. ⁽⁵⁰⁾
و اذكر عبادنا ابراهيم و اسحق و يعقوب اولى الايدى و الابصار و به خاطر بياور بندگان ما ابراهيم و اسحق و يعقوب را،كه داراى دستهاى نيرومند و چشم هاى بينا بودند. ⁽⁵¹⁾
همان گونه كه ملاحضه مى شود در اين آيات به جنبه هاى شخصى و خانوادگى و امور معمول زندگى آنان اشاره اى نشده است،بلكه از صلاحيت ها و فضايل اخلاقى و برنامه هاى سازنده آنان سخن به ميان آمده است،و اين به خوبى نشان مى دهد لزوم زنده نگهداشتن ياد و خاطره اينان،به جهت وجود اين صفات و ملكات پسنديده است و ذكر نام و نشان آنان هيچ موضوعيت و خصوصيتى ندارد،بلكه هركس داراى چنين برجستگى هاى انسانى و الهى باشد،زنده نگهداشتن ياد و خاطره او از وظايف انسانى و دينى است.
از اين رو مى بينيم امامان معصوم (عليه السلام) در زنده نگهداشتن ياد و نام شهيدان كربلا،به عنوان كامل ترين الگوهاى فداكارى و ايثار در راه نجات امت،به خصوص سالار شهيدان اباعبدالله الحسين (عليه السلام) در مناسبت هاى مختلف سعى و تلاش فراوانى نمودند و هيچ فرصتى را در زنده نگهداشتن يادشان فرو گذار نكردند.
بى ترديد،احياى نام و ياد اين مردان بزرگ،الهام بخش بود. و به زندگى انسان ها جهت مى رهد و روح فداكارى و ايثار را زنده كرده و آدمى را در برابر مشكلات و حوادث سخت،مقاوم و استوار مى سازد. ذكر اين صالحان و طرح فضايل اخلاقى و روح حماسى شان باعث مى شود كه هر قوم و ملتى - به خصوص مسلمين - از آنها الگو گرفته و به آنان تأسّى و اقتدار كنند.

روش هاى ائمه (عليه السلام) در زنده نگهداشتن عاشوراييان

امامان اهل بيت (عليهم السلام) در تلاش براى زنده نگهداشتن ياد امام حسين (عليه السلام) از شيوه هاى گوناگونى استفاده مى كردند،از جمله:

1 - برپايى مجالس سوگوارى

علقمه حضرمى نقل مى كند كه امام باقر(عليه السلام) در روز عاشورا براى امام حسين (عليه السلام) در خانه اش اقامه عزا مى كرد.
ثم ليندب الحسين (عليه السلام) و يبكيه و يامر من فى داره ممن لا يتقيه بالبكاء عليه... وليعز بعضهم بعضا بمصابهم بالحسين (عليه السلام) امام باقر (عليه السلام) بر امام حسين مى گريست و به افرادى كه در خانه بودند و از آنان تقيه نمى كرد،مى فرمود:بر آن حضرت سوگوارى كنند... و به آنان مى فرمود در مصيبت حسين (عليه السلام) به يكديگر تسليت بگويند. ⁽⁵²⁾
بركاتى كه امروز از مجالس سوگوارى آن حضرت نصيب امت اسلام شده و مى شود بر كسى پوشيده نيست. آثار فرهنگى و تربيتى و آموزشى اين سنت ماندگار ائمه اطهار (عليهم السلام) آنقدر زياد است كه قسمت اعظم فرهنگ شيعى به طور مستقيم يا غير مستقيم از آن متأثر است.

2- ياد آورى مصايب آن حضرت (عليه السلام) در مناسبت هاى مختلف

در حديثى مى خوانيم امام صادق (عليه السلام) به داود رقى فرمود:
انى ما شربت ماء بارداء و ذكرت الحسين (عليه السلام) من هرگز آب سرد ننوشيدم مگر اين كه به ياد امام حسين (عليه السلام) افتادم ⁽⁵³⁾
در روايتى ديگر مى خوانيم وقتى كه منصور دوانيقى در خانه اما صادق (عليه السلام) را آتش زد،آن حضرت در منزل حضور داشت و آتش را خاموش ‍ كرده و دختران و بانوان وحشت زده اش را آرام نمود. فرداى آن روز تعدادى از شيعيان براى احوالپرسى خدمت امام (عليه السلام) شرفياب شدند. امام (عليه السلام) را گريان و اندوهگين يافتند،پرسيدند:اين همه اندوه و گريه از چيست؟ آيا به دليل گستاخى و بى حرمتى آنان نسبت به شما است؟ امام (عليه السلام) پاسخ داد:
لا ولكن لما اخذت النار ما فى الدهليز نظرت الى نسائى و بناتى يتراكضن فى صحن الدار من حجرة الى حجرة و من مكان الى مكان هذا و انا معهن فى الدار فتذكرت فرار عيال جدى الحسين (عليه السلام) يوم عاشورا من خيمة الى خيمة و من خباء الى خباء امام فرمود:هرگز براى اين گريه نمى كنم،بلكه گريه من براى اين است كه وقتى آتش زبانه كشيد،ديدم بانوان و دختران من از اين اطاق به آن اطاق و از اين جا به آن جا پناه مى برند با اين كه تنها نبودند و من نزدشان حضور داشتم،با ديدن اين صحنه به ياد بانوان جدم حسين (عليه السلام) در روز عاشورا افتادم كه از خيمه اى به خيمه ديگر و از پناهگاهى به پناهگاه ديگر فرار مى كردند و مردان آنها همه شهيد شده بودند. ⁽⁵⁴⁾

3- گريستن و گرياندن

از مؤ ثرترين تدابير ائمه اطهار (عليهم السلام) براى احياى نهضت عاشورا گريه بر امام حسين (عليه السلام) است. اما سجاد (عليه السلام) در طول دوران امامتش پيوسته سوگوار قصه عاشورا بود و در اين مصيبت آن قدر گريست كه از بكائين عالم بسيار گريه كنندگان لقب داده شد. ^{(55 )}
آن حضرت مى فرمود: انى لم اذكر مصرع بنى فاطمة الا خنقتنى العبرة هر زمان كه به ياد قتلگاه فرزندان فاطمه كربلا مى افتم اشك گلو گيرم مى شود. ⁽⁵⁶⁾
گريه هاى امام (عليه السلام) كه در هر مناسبتى به آن اقدام مى كردند باعث بيدارى عمومى و مانع از فراموش شدن نام و ياد شهيدان عاشورا شد. امامان بزرگوار شيعه نه تنها خود در عزاى سالار شهيدان مى گريستند،بلكه همواره مردم را به گريستن بر امام حسين (عليه السلام) تشويق و ترغيب مى كردند.
در روايتى از امام رضا (عليه السلام) آمده است:
فعلى مثل الحسين فليبك الباكون،فان البكاء عليه يحط الذنوب العظام پس بر همانند حسين (عليه السلام) بايد گريه كنندگان گريه كنند ،چرا كه گريه بر آن حضرت گناهان بزرگ را مى ريزد. ⁽⁵⁷⁾
به موازات ثوابهاى عظيمى كه براى گريستن در روايات آمده است،براى گرياندن و حتى تباكى حالت گريه به خود گرفتن ثوابهاى زيادى ذكر شده است
در روايتى در ارتباط با گريه بر مظلوميت اهل بيت (عليهم السلام) مى خوانيم:
من بكى و اءبكى واحداء فله الجنة و من تباكى فله الجنة هر كش ‍ بگريد و حتى يك تن را بگرياند،پاداشش بهشت است و هركس حالت اندوه و گريه به خود بگيرد پاداش او بهشت است. ⁽⁵⁸⁾

4- تشويق شاعران به مرثيه سرايى

شاعرانى كه مصائب امام حسين (عليه السلام) را به شعر در آورده و در مجالس و محافل مى خواندند،همواره مورد لطف خاص و عنايت ويژه ائمه معصومين (عليه السلام) قرار داشتند. شعراى بنامى چون كميت اسدى، دعيل خزاعى، سيد حميرى و... به عنوان شاعران اهل بيت با تشويق ائمه اطهار (عليهم السلام) از موقعيت اجتماعى بلندى در بين مردم برخوردار بودند.
هارون مكفوف يكى از ياران امام صادق (عليه السلام) مى گويد:به محضر آن حضرت شرفياب شدم،فرمود:برايم مرثيه بخوان برايش خواندم فرمود: لا كما تنشدون و كما ترثيه عند قبره اين گونه نمى خواهم،آن گونه كه در كنار قبر آن حضرت (عليه السلام) مرثيه مى خوانيد بخوان و من خواندم:

از كنار قبر حسين (عليه السلام) گذر كن و به آن استخوان هاى پاك او بگو... ديدم آن حضرت به گريه افتاد،سكوت كردم،ولى فرمود:ادامه بده ،ادامه دادم. فرمود:باز هم بخوان خواندم تا به اين بيت رسيدم:

اى مريم!برخيز و بر مولاى خود ندبه كن و با گريه ات بر حسين (عليه السلام) رستگارى طلب كن.
ديدم امام صادق (عليه السلام) گريه كرد و بانوان شيون سر دادند. وقتى آرام شدند،حضرت فرمود: يا ابا هارون من أنشد فى الحسين فاءبكى عشرة فله الجنة اى ابو هارون!هركس بر امام حسين (عليه السلام) مرثيه بخواند و ده نفر را بگرياند،پاداش او بهشت است. ⁽⁵⁹⁾

5- اهميت به تربت امام حسين (عليه السلام)

دشمنان اسلام از بنى اميه و بنى عباس با تمام توان،تلاش مى كردند تا قيام امام (عليه السلام) و ياران پاكباخته اش به دست فراموشى سپرده شود و مردم از آن سخنى نگويند و حتى اثرى از قبر امام همام به جاى نماند.
از اين رو،برخى از خلفاى عباسى بارها به ويران كردن قبر آن حضرت اقدام كردند. ⁽⁶⁰⁾
ولى از آن سو ائمه اطهار (عليهم السلام) در هر فرصتى براى مقابله با اين جريان بپا خواستند و تربت آن حضرت را قطعه اى از خاك بهشت،مايه شفاى دردها و موجب بركت زندگى دانسته اند.
در روايتى از امام موسى بن جعفر (عليه السلام) مى خوانيم: لا تاخذوا من تربيتى شيئا لتبركوا به فان كل تربة لنا محرمه الا تربة اوليائنا از تربت من چيزى براى تبرك بر نداريد،زيرا همه تربت ها جز تربت جدم امام حسين (عليه السلام) خوردنش حرام است. خداوند - عزوجل - آن را براى شيعيان و دوستان ما شفا قرار داده است. ⁽⁶¹⁾
در حالات امام سجاد (عليه السلام) آمدده است كه در پارچه اى تربت امام حسين (عليه السلام) را نگه مى داشت.
فكان اذا حضرته الصلاة صبه على سجادته و سجد عليه هرگاه وقت نماز مى رسيد آن تربت را روى سجاده اش مى ريخت و بر آن سجده مى كرد. ⁽⁶²⁾
مجوع رواياتى كه در مورد تربت امام حسين (عليه السلام) وارد شده است،مى رساند كه استفاده از بركت آن تربت پاك،از نخستين روز ولادت،با باز كردن كام نوزاد با آن شده و تا واپسين لحظات حيات و قرار دادن تربت در قبر،به پايان مى رسد. ⁽⁶³⁾
همچنين ساختن مهر و تسيبح با تربت كربلا و همراه داشتن آن و خوردن مقدار بسيار كمى مثلا به اندازه يك عدس در آب حل كند و بخورد از آن به مقصد شفا و باز كردن افطار در روز عيد فطر با اان مورد ترغيب و توصيه ائمه اطهار (عليهم السلام) بوده است. ⁽⁶⁴⁾

6- اهتمام ويژه به زيارت مرقد امام حسين (عليه السلام)

ائمه اطهار (عليهم السلام) گذشته از آن خودشان به زيارت قبر امام حسين (عليه السلام) مى رفتند،با بيان پاداش هاى عظيم براى زيارت آن حضرت ،شيعيان را براى رفتن به كربلا تشويق و بسيج مى كردند و خاطره آن شهيدان پر افتخار را زنده نگه داشته،ضربات سنگينى را بر پيكر كفر و عناد و دشمنان اهل بيت (عليهم السلام) وارد مى كردند.
از امام صادق (عليه السلام) چنين نقل شده است:
ما من احد يوم القيامة و هو يتمنى انه زار الحسين بن على (عليه السلام) لما يرى لما يصنع بزوار الحسين بن على (عليه السلام) من كرامتهم على الله هر كسى در روز قيامت،آرزو مى كند كه از زائران قبر امام حسين (عليه السلام) باشد،از فزونى آنچه از كرامت آنان زائران قبر آن حضرت نزد خداوند مشاهده مى كند. ⁽⁶⁵⁾
و نيز از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است:
من سره أن يكون على موائد نور يوم القيامة،فليكن من زوار الحسين بن على (عليه السلام) هر كس دوست دارد روز قيامت در كنار سفره هاى نور الهى بنشيند،بايد از زائران امام حسين (عليه السلام) باشد. ⁽⁶⁶⁾
حتى در برخى از روايات زيارت مكرر آن حضرت توصيه شده است. امام ششم (عليه السلام) مى فرمايد:
من سره أن ينظر الى الله القيمة،و تهون عليه سكرة الموت،و هول المطلع فليكثر زيارة قبر الحسين (عليه السلام) هر كس دوست دارد در قيامت نظر به رحمت الهى كند و سختى جان كندن بر او آسان شود و هول و هراس قيامت از او بر طرف گردد،مرقد امام حسين (عليه السلام) را بسيار زيارت كند. ⁽⁶⁷⁾

چهارم:تاريخه سوگوارى برمظلوميت امام حسين (عليه السلام)

عظمت مصيبت و مظلوميت خامس آل عبا به گونه اى بود كه گريه و سوگوارى همواره قرين نام آن حضرت بوده و هست،همانگونه كه آزادگى و شجاعت و دفاع از دين و ارزش هاى اسلامى با نام حسين (عليه السلام) عجين شده است.
سنگينى اين حادثه همه اهل اسلام را متأثر ساخت،و حتى بر عرشيان و ساكنان آسمان و زمين نيز سنگين آمد. ⁽⁶⁸⁾
تاريخچه سوگوارى و اشك ريختن بر مظلوميت سيد الشهدا (عليه السلام) را در سه قسمت - به طور گذرا - پى گيرى مى كنيم.

1- گريه بر امام حسين (عليه السلام) پيش از تولد آن حضرت