تاريخ بشر حوادث تلخ و شيرين بى شمارى را يه ياد دارد و تاريخ سازان فراوانى را در دل خويش پرورش داده است،ولى كمتر حادثه اى را همانند حادثه عاشوراى سال 61 هجرى با پى آمدهاى گسترده اش به خود ديده و كمتر تاريخ سازانى همچون تاريخ سازان كربلا را به ياد مى آورد.
اين حادثه همچون سكه اى داراى دو روى كاملا متفاوت و متمايز از يكديگر است،يك روى آن خيانت،بى وفايى،ناجوانمردى،ستمگرى،پليدى ،قساوت، بى وفايى،بى رحمى و مهمان كشى،و روى ديگر آن،وفادارى،جانبازى،جوانمردى،شهامت،ستم ناپذيرى،صبر،تسليم در برابر قضاى الهى و عبوديت حق در عالى ترين درجه آن است.
هر چند تاريخ،حوادثى دردناك تر از اين حادثه را به خود ديده و كشته هاى به مراتب بيش ترى را شاهد بوده و قيام هاى خونين و حق طلبانه فراوانى را در حافظه خود به ياد دارد،ولى آنچه كه سبب امتياز نهضت عاشورا شده،نكاتى چند است كه در ديگر حوادث مشابه تاريخ يا وجود نداشته،و يا به اين اندازه پر رنگ نبوده و يا همه اين امتيازات را يك جا در خود جاى نداده است.

مهم ترين نكته هاى بر جسته اين قيام از اين قرار است:

1 - اهداف و انگيزه هاى خالص الهى

عنصر نيت و انگيزه الهى در قيام امام حسين (عليه السلام) بسيار ممتاز است. آن حضرت فقط و فقط براى رضاى خدا و احياى دين حق دست به قيام زد و هرگز هيچ عنصر دنيوى و جاه طلبانه در قيام او دخالت نداشت،جاى جاى تاريخ كربلا گواه اين مدعاست. از اين رو،امام (عليه السلام) در اين نهضت همواره به وظيفه الهى خويش مى انديشيد و نتيجه را به خدا واگذار كرد. اين حقيقت بارها در كلمات،سيره و رفتار امام حسين (عليه السلام) جلوه گر شده است در اين كتاب بارها به شواهد اين مطلب اشاره شده است.

2 - كشته شدن حجت خدا توسط مردمى به ظاهر مسلمان

ويژگى ديگر اين حادثه آن است كه در اين ماجرا،نه فقط يك انسان مؤمن و حق طلب،بلكه امامى معصوم،پنجمين فرد از اصحاب كساء و فرزند فاطمه زهرا (سلام الله عليها) دختر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به دست مردمى كه خود را از امت پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) مى دانستند به گونه اى دردناك و بى سابقه به شهادت رسيد.
كشتن امام حسين (عليه السلام) با آن همه عظمت معنوى و اصل و نسب خانوادگى،در روز روشن و در آن صحنه،كار ساده اى نبود كه تاريخ بتواند آن را فراموش كند.
هر چند كشتن هر انسان مؤمن و هر نفس محترمى جرم بزرگى است،ولى به يقين كشتن مردى كه حجت خدا بر روى زمين و امام عصر خويش است و براى مبارزه با ظلم و ستم به پا خاسته،آن هم به آن شيوه بسيار ناجوانمردانه،گناه سنگينى است كه نمى توان از كنار آن به سادگى گذشت.
چه زيبا سروده است محتشم كاشانى،آنجا كه مى سرايد:

اخبار و رواياتى كه درباره آسمان و زمين و گريه آسمانيان و فرشتگان پس از شهادت جانسوز آن حضرت در منابع شيعه و سنى نقل شده است به اين حقيقت گواهى مى دهد. ⁽¹¹⁾
درد آورتر آن است كه مردمى كه ادعاى مسلمانى داشتند و به ظاهر نماز مى خواندند و قرآن تلاوت مى كردند،تكبير گويان به جنگ با جگر گوشه پيغمبرشان برخاستند⁽¹²⁾
و با بى رحمى تمام اسوه تقوا و ايمان را شهيد كرده و حريمش را مورد هتك و غارت قرار دادند.

3 - ياران همراه امام

هر چند گروهى كه همراه امام حسين (عليه السلام) در حادثه كربلا به شهادت رسيدند،جمعيت اندكى بودند،ولى نگاهى گذرا به زندگى آنان و كلمات و رفتارهايى كه از آن گروه به يادگار مانده است،نشان مى دهد كه افرادى مؤمن،وفادار،فداكار و پاكباخته بوده اند. گواه روشن اين حقيقت،سخن امام (عليه السلام) در شب عاشورا در وصف ياران خويش است كه فرمود:
فانى لا اعلم اصحابا اولى و لا خيرا من اصحابى و لا اهل بيت ابر و لا اوصل من اهل بيتى من يارانى بهتر از اصحاب خود سراغ ندارم و اهل بيتى نيكوكارتر و به وظيفه خويشاوندى پاى بندتر از اهل بيتم نمى شناسم. ⁽¹³⁾

4- ذلت ناپذيرى عاشوراييان

امام حسين (عليه السلام) و ياران همراه او،در اوصاف گوناگونى ممتاز بودند ت ولى يكى از عالى ترين خصيصه هايى كه در آنان وجود داشت،ذلت ناپذيرى و نستوهى آنان بود. دشمن هر چه تلاش كرد كه آنان را به تسليم وادار كند و يا حتى سخنى از آنان در تأييد خلافت يزيد بشنود،موفق نشد. حسرت شنيدن يك كلمه از پشيمانى يا ضعف را بردل دشمن باقى گذاشتند!
شعار هيهات منا الذلة ⁽¹⁴⁾
و همچنين كلام ماندگار و الله اعطيكم بيدى اعطاء الذليل و لا افر فرار العبيد به خدا سوگند نه به شما دست ذلت مى دهم و نه همچون بردگان فرار خواهم كرد⁽¹⁵⁾
براى هميشه بر تارك تاريخ مى درخشد!
ابن ابى الحديد معتزلى در كتاب خود - به مناسبت شرح خطبه 51 نهج البلاغه - بحثى را با عنوان اباة الضيم و اخبارهم سرگذشت ستم ناپذيران مطرح مى كند و جمعى از ستم ناپذيران را در تاريخ اسلام نام مى برد. وى در ابتداى اين بحث مى نويسد:
سيد اهل الاباء الذى علم الناس الحمية و الموت تحت ظلال السيوف اختيار له على الدنية،ابوعبدالله الحسين بن على بن ابى طالب عليهما السلام عرض عليه الامان و اصحابه فانف من الذل بزرگ و پيشواى ستم ناپذيران جهان كه درس غيرت و برگزيدن مرگ در سايه شمشيرها را بر ذلت و خوارى به مردم جهان داد،حسين بن على - عليهما السلام - بود. بر او و يارانش امان عرضه كردند،ولى آنان تن به ذلت ندادند. ⁽¹⁶⁾
نه تنها امام حسين (عليه السلام) بلكه تمام يارانى كه با عاشوراى 61 هجرى كشته شدند،در اوجى از عزت نفس و نستوهى شربت شهادت را نوشيدند. رد امان نامه شمر توسط حضرت ابوالفضل العباس (عليه السلام) ⁽¹⁷⁾نمونه اى از اين حقيقت است.
دشمن بدنهاى آنان را مثله و قطعه قطعه كرد،ولى نتوانست از عزت و سربلندى و عظمت روحى آنان چيزى بكاهد. آن شاعر عرب چه زيبا اين حقيقت را ترسيم كرده است:

ضربه هاى نيزه و شمشير تمام بدن آنان را دگرگون ساخت،ولى عظمت روحى و بزرگوارى آنان را هرگز دستخوش تغيير نكرد.

5- مظلوميت،در ابعاد مختلف

مظلوميت امام حسين (عليه السلام) ويارانش در يك بعد نبوده است،بلكه ابعاد گوناگونى از مظلوميت در حادثه كربلا ديده مى شود،دعوت كردن امام و بى وفايى نسبت به آن حضرت،كشتن مهمان، بستن آب به روى آن حضرت و ياران و زنان و كودكان اهل بيت او،جنگ نابرابر سى هزار نيروى مجهز در برابر 72 تن،كشتن كودك شير خوار،حمله به كودكان و زنان،آتش ‍ زدن خيمه ها،تاختن اسب بر پيكر شهدا سرها را بالاى نيزه بردن،جلوگيرى از دفن پيكر شهيدان،اسارت زنان و كودكان آل پيغمبر (صلى الله عليه و آله و سلم) و گرداندن آنها در شهرهاى مختلف و جهات ديگر مظلوميت،همه از ويژگى هاى اين حادثه كه در آن از حوادث مشابه ديگر جدا مى سازد.
ابعاد مظلوميت اهل بيت (عليهم السلام) در آن روز چنان بود كه گاه دشمن بى رحم نيز مى گريست،از جمله در آنجا كه زينب كبرى (عليه السلام) خطاب به عمربن سعد فرمود:
يا عمر بن سعد!اء بوعبدالله و انت تنظر اليه اى عمر سعد!ابوعبدالله را مى كشند و تو نظاره مى كنى؟!
در آن حال،اشك عمر سعد سرازير شد و بر چهره زشت و ناپاك او فرو غلتيد به گونه اى كه از شرم،صورت از زينب (عليه السلام) برگرداند. ⁽¹⁸⁾
به گفته موسيو ماربين آلمانى:مصائبى كه حسين (عليه السلام) در راه احياى دين جدش برخورد وارد ساخت،بر شهيدان پيش از برترى اش داد و بر هيچ يك از گذشتگان چنين مصائبى وارد نشده است... در تاريخ دنيا،هجوم اين گونه مصائب مخصوص حسين (عليه السلام) است. ⁽¹⁹⁾

6- قدرت تأثير گذارى

از ديگر امتيازات اين حماسه بزرگ قدرت تأثير گذارى آن در افكار عمومى مسلمانان،بلكه آزاد مردان جهان در طول تاريخ است.
به جرأت مى توان گفت كه اين بعد از قيام عاشورا در طول تاريخ بى نظير است. يعنى نمى توان قيام و نهضتى را در عالم پيدا كرد تا اين اندازه الگو و اسوه آزاد مردان و سبب حركت و جوشش مبارزان در برابر ظالمان و ستمگران،آن هم از زمان وقوع حادثه تا عصر حاضر باشد.
به تعبير ديگر:اين نهضت يك نهضت فرا زمانى و فرا مكانى است. نفوذ نهضت عاشورا در طول و عرض و عمق شگفت آور است. طول زمان،عرض و گسترده جغرافيايى زمين،عمق و نفوذ ژرف در جان آزادگان جهان.
به يقين،كمتر نهضتى را - همانند نهضت حسينى - مى توان يافت كه از همان روز شكست،فاتح و پيروز باشد و از همان روز مغلوب شدن غالب گردد و از همان ساعت كه دشمن،كار مخالف خود را تمام شده مى ديد،كار خودش به پايان رسيده باشد.
توماس كارلايل ⁽²⁰⁾مى نويسد:بهترين درسى كه از تراژدى كربلا مى گيريم،اين است كه حسين و يارانش ايمان استوار به خدا داشتند. آنها با عمل خود روشن كردند كه تفوق عدد در جايى كه حق با باطل روبه رو مى شود،اهميت ندارد و پيروزى حسين با وجود اقليتى كه داشت،باعث شگفتى من است ⁽²¹⁾
كشتن اين پاك مردان نه تنها كمكى به تثبيت حكومت فرزندان ابوسفيان نكرد،بلكه در سقوط آنان تسريع نمود و سرنگونى آنان را شتاب فزاينده اى بخشيد.
اعتراضات فردى و گروهى مردم و قيام هاى خونين پس از عاشورا،همگى از قدرت تأثير گذارى اين انقلاب خونين و و پيروزى واقعى عاشوراييان حكايت دارد در بخش پنجم اين كتاب،بيش تر در اين باره سخن خواهيم گفت.
عباس محمودعقاد⁽²²⁾نويسنده معاصر مصرى مى نويسد:
يزيد را در داستان كربلا برنده مطلق و كامياب و پيروزمند بر حريف خويش ‍ مى بينم و حسين را در آن روز - بر عكس - مغلوب و شكسته خورده مى نگريم،ولى پس از مدت كوتاهى علائم و نشانه ها با وضع شگفت آميزى جابجا مى شود و در كفه هاى سنجش،دگرگونى حيرت آورى پديدار مى گردد،تا آنجا كه كفه زيرين،بر فراز آسمان مى رود و كفه فرازمند،به زمين فرود مى آيد و شگفتا كه اين حقيقت به قدرى روشن و آشكار است كه جاى هيچ سخنى را در نشخيض كفه هاى سود و زيان،براى هيچ نظاره گرى باقى نمى گذارد. ⁽²³⁾
از جلوه هاى ديگر نفوذ و تأثير اين حادثه غم انگيز آن است كه پس از قرن ها،ميليون ها علاقمند به آن حضرت،هر سال در ايام محرم و به خصوص در تاسوعا و عاشوراى حسينى،به عزادارى براى آن حضرت و يارانش،و تجليل و تكريم از آنان مى پردازند و در اين راه هزينه هاى سنگينى مى كنند و زحمات و رنج ها را به جان مى خرند و كودك و جوان و پير،زن و مرد مشتاقانه به راه اقامه هر چه باشكوه تر عزاى حسينى بر مى خيزند.

كتاب حاضر