|
عاشورا
(ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها)
سعيد داودى، مهدى رستم نژاد
- پىنوشتها -
- ۱ -
1- بحارا الانوار،ج
44،ص 367.
2- احتجاج طبرسى،ج 2،ص 24.
3- رجوع كنيد به:ناسخ التورايخ،ج 2،ص 18.
4- بحار الانوار،ج 44،ص 367.
5- مقتل الحسين مقرم،ص 307.
6- رجوع كنيد به:بحار الانوار،ج 45،ص 109و
165.
7- همان مدرك،ص 116.
8- رجوع كنيد به:همان مدرك، ص 133 - 135.
9- بحار الانوار،ج 49،ص 147.
10- اعيان الشيعة،ج 1،ص 581 اين بيت از يك
قصيده طولانى است كه شاعر و خطيب كربلا،مرحوم شيخ محسن ابوالحب (متوفاى 1305 ق)
سروده است تراث كربلا،سلمان هادى الطعمة ص 86.
11- رجوع شود به:بحار الانوار،ج 45، ص
201- 219 و سير اعلام النبلاء ج 4،ص 425- 428.
12- به گفته شاعر:و
يكبرون بان قتات و انما * * * قتلوا بك التكبير و التهليلا
هنگامى كه تو را كشتند تكبير گفتند،ولى در حقيقت با كشتن تو تكبير و تهليل لا اله
الا الله كشتند بحارا الانوار،ج 45،ص 244
13- تاريخ طبرى،ج 4،ص 317 و بحارا
لانوار،ج 44،ص 392.
14- احتجاج طبرسى ت ج 2،ص 99
15- ارشاد شيخ مفيد،ص 450
16- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 3،ص
249
17- ارشاد شيخ مفيد،ص 440
18- بحارا لانوار،ج 45،ص 55
19- مطابق نقل:درسى كه حسين به انسان ها
آموحت، ص 287
20- توماس كارلا يل،مقاله نويس،مورخ و
خاور شناس انگليسى و از دانشمندان قرن نوزدهم ميلادى كه عربى را در بغداد آموخت و
در كمبريچ استاد زبان مزبور گرديد فرهنگ معين.
21- درسى كه حسين به انسان ها آموخت،ص 290
22- براى آگاهى از شرح حال وى رجوع شود
به:الاعام زركلى،ج 3،ص 266
23- ابو الشهيد،عباس محمود عقاد،ترجمه
محمد كاظم معزى،ص 212 با اندكى تصرف
24- ارشاد شيخ مفيد،ص 368،و مناقب ابن شهر
آشوب،ج 4،ص 84
25- اقبال سيد بن طاووس،ج 3،ص 303 مرحوم
كلينى نيز در كافى ج 1،ص 201 بدون اشاره به ماه تولد روز ميلاد آن حضرت را سوم
شعبان دانسته است.
26- بحارالا نوار،ج 44،ص 201
27- اسد الغابة،ج 2،ص 9
28- تاريخ الخلفاء ص 209
29- اين حديث با تغييرات مختلف در منابع
سن و شيعه نقل شده است از جمله:مسند احمد،ج 3،ص 3،62،64و 82 سنن ترمذى،ج 5،ص 321
مستدرك حاكم،ج 3،ص 167،بحارا لانوار،ج 43،ص 2125،124ت 191- 192.
30- مسند احمد،ج 4،ص 17،سنن ابن ماجه،ج
1،ص 51 و مناقب ابن شهر آشوب،ج 3،ص 226.
31- كنز العمال،ج 13،ص 664،666،667 و
بحارا لانوار،ج 43،ص 285 - 286
32- بحارالانوار،ج 43،ص 284
33- سيل رسول الله اى اهل بيتك احب اليك؟
قال الحسن و الحسن و كان يشمعها و يضمعها اليه سير اعلام النبلاء ذهنى،ج 4،ص 382
34- منز العمال،ج 13،ص 654،شماره 37662
شبيه همين اعتراض از امام حسين (عليه السلام) نسبت به ابوبكر و تأثير ابوبكر از
سخنان وى نيز نقل شده است مستدرك الوسائل،ج 15،ص 165،ح 3
35- احتجاج طبرس،ج 1، ص 292و امالى طوس،ج
2،ص 313
36- يا عماه ان الله تبارك و تعالى قادر
ان يغير ماترى و هو كل يوم فى شان ان القوم منعوك دنياهم و منعتهم دينك فما اغناك
عما منعوك و ما احوجهم الى ما منعتهم فعليك بالصبر فان الخير فى الصبر و الصبر من
الكرم كافى،ج 8،ص 207 و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 8،ص 131
37- الاصابة فى تمييز الصحابة،ج 1،ص 333
38- تاريخ دمشق ابن عساكر،شرح حال امام
حسين (عليه السلام)
39- ص39فين نصر بن مزاحم،ص 114،249 و 530
40- همان مدرك ص 507
41- كامل ابن اثير،ج 3،ص 405
42- الاصابة فى تمييز الصحابة،ج 1،ص 333
43- ابن عباس سه سال از هجرت متولد شده
است اسد الغابة ج 3،ص 193 ولى امام حسين (عليه السلام) در سال سوم،يا چهارم هجرى
متولد شد.
44- مختصر تاريخ دمشق،ج 7،ص 128
45- مختصر تاريخ دمشق،ج 7،ص 128
46- بحارا لانوار،ج 43،ص 276
47- البداية و النهاية،ج 8،ص 38
48- مريم،آيه 41
49- مريم،آيه 51
50- مريم،آيه 54
51- ص،آيه 45
52- وسائل الشيعة ج 10،ص 398 ابواب
المزار،باب 66،ح 20
53- امالى صدوق،ص 142
54- ماءساة الحسين،ص 117و مجمع مصائب اهل
البيت خطيب هندوبى،ج 1،ص 24 مطابق نقل ره توشه راهيان نور،ويژه محرم 1421،ص 4
55- وسائل الشيهة،ج 2،ص 922،باب 87،ح 7
56- بحارالانوار،ج 46،ص 108
57- بحارا لانوار،ج 44،ص 284 و وسائل
الشيعة ج 10،ص 394،ح 8
58- بحارا لانوار،ج 44،ص 288 ح 27
59- بحارا نوار،ج 44،ص 287،ح 25
60- در بحارا نوار،ج 45،ص 390 بابى تحت
عنوان جورالخلفاء على قبره الشريف درباره تلاش خلفاى جور براى تخريب قبر آن حضرت
آمده است.
61- وسائل الشيعة،ج 10،ص 414،ح 2،و بحارا
لانوار،ج 98،ص 118
62- بحارالانوار،ج 98،ص 135،ح 774 براى
اطلاع بيشتر مراجعه شود به وسائل الشيعة ج 10،ص 420،باب 75،باب استجاب اتخاذ سبحة
من تربة الحسين (عليه السلام)
63- از امام صادق (عليه السلام) روايت شده
است:حنكوا اولادكم بتربة الحسين (عليه السلام) كام نوزادنتان را با تربت امام حسين
(عليه السلام) باز كنيد وسائل الشيعة ج 10،ص 410،ح 8
64- مراجعه شود به:و سائل الشيعة،ج 1،ص
414،باب 72و ص 408،باب 70
65- بحارا نوار،ج 98، ص 72،ح 17. وسائل
الشيعة، ج 10،ص 330،ح 37.
66- بحارا نورا،ج 98،ص 72،ح 19،وسائل
الشيعة ج 10،ص 33،ح 38
67- بحارا لانوار،ج 98،ص 77،ح 34،وسائل
السيعة ج 10،ص 331،ح 4.
68- و جلت و عظمت المصيبة بك علينا و على
جميع اهل الاسلام و جلت و عظمت مصيبتك فى السموات على جميع اهل السموات زيارت
عاشورا و همچنين در اولين زيارت مطلقه امام حسين (عليه السلام) در مفاتيح الجنان
چنين آمده است و اقشعرت له اظلة العرش و بكى له جميع الخلايق و بكت له السموات
السبع و الارضوان السبع
69- بحارالانوار ج 44،ص 245
70- معالى السبطن،ج 1،ص 186
71- فلما سمع بذالك زكريا (عليه السلام)
لم يفارق مسجدة ثلاثة ايام و منع فيهن الناس من الدخول عليه و اقبل على البكاء و
النحيب و كان يرثيه:الهى اتفجع خير جميع خلقك بولده.. احتجاج،ج 2،ص 529
72- بحارلانوار،ج 44،ص 253
73- بحارالانوار،ج 43،ص 239،مرحوم طبرسى
نيز اين حديث را در اعلام الوارى باء علام الهدى ج 1،ص 427 و شيخ سليمان قندوزى
حنفى در كتاب ينابيع المودة ج 2،ص 300 نقل كرده اند.
74- بحارانوار،ج 44،ص 252 با تلخيص
75- همان مدرك ص 292 با تلخيص
76- مستدرك الوسائل،ج 10،ص 318،ح 13
77- بحارا لانوار،ج 45،ص 58- 59 با تلخيص
در كامل ابن اثير،ج 4،ص 81 نيز همين تعبيرات با تفاوت هايى آمده است.
78- فخرجن حتى دخلن دار يزيد فلم تبق من
آل معاوية امراة الا استقبلهن تبكيى و تنوح على الحسين (عليه السلام) فاقاموا عليه
المناحة ثلاثا تاريخ طبرى،ج 4،ص 353 همين مطلب در بحارالانوار،ج 45،ص 142 نيز به
گونه اى مشروحتر آمده است.
79- مرحوم شيخ مفيد مى نويسد:يكى از
همسران امام حسين (عليه السلام) رباب دختر امرء القيس كلبى است كه مادر حضرت سكينه
(عليه السلام) مى باشد ارشاد،تاريخ زندگى امام حسين (عليه السلام) باب 5،ص 491
80- لما قتل الحسين اقامت امراته الكلية
عليه ماتماو... الكافى،ج 1،ص 466
81- نمونه ديگر از عزادارى در محضر امام
باقر (عليه السلام) سرودن اشعارى توسط كميت اسدى در محضر آن حضرت در رثاى شهيدان
كربلاست كه امام با شنيدن آن، اشكش جارى شد و صداى گريه كنيزكى نيز از پشت پرده
شنيده شد. امام (عليه السلام) پس از آن در حق كميت دعا كردند. بحارالانوار،ج 36،ص
390- 391
82- بحار لانوار،ج 44،ص 286 ماجراى مرثيه
سرايى ابوعماره در محضر امام صادق (عليه السلام) و گريه آن حضرت و اهل خانه نيز
نمونه ديگرى است. همان،ص 282
83- ثم انه نهض و ضرب سترا بيننا و بين
حرمه،و اجلس اهل بيته من وراء الستر ليبكوا على مصائب جدهم الحسين (عليه السلام)
بحارا نوار،ج 45،ص 257
84- بحارالانوار،ج 45،ص 257 با اختصار
85- بلغيى ان قوما ياتونه من نواحى الكوفة
و ناسا من غير هم و نساء يندبنه و ذالك فى النصف من شعبان فمن بين قارى ء يقرا و
قاص يقص و نادب يندب و قائل يقول المراثى؟ فقلت له:نعم جعلت فداك قد شهدت بغض ما
تصف. فقال:الحمدلله الذى جعل فى الناس من يقد الينا و يمدحنا و يزثى لنا،و جعل
عدونا من يطعن عليهم من قرابتنا او غير هم يهدرونهم و يقبحون ما يصنعون
بحارالانوار،ج 98،ص 74 به نقل از كامل الزيارات،ص 325ت باب 108،ح 1
86- صدو پنجاه سال جوان بمانيد،ص 134
87- صحيح بخارى،كتاب الجنائر ح 1277 و
كافى،ج 3،ص 262
88- كافى،ج 5، ص 495،بحارالانوار ج 79،ص
91 و مسند احمد،ج 6،ص 43
89- وسائل الشيعة،ج 2،ص 70 و تاريخ طبرى،ج
2 ص 210
90- بحارالانوار،ج 43،ص 155 و 175
91- همان مدرك ج 44،ص 284
92- براى اطلاع بيشتر مراجعه شود به حماسه
حسينى استاد شهيد مرتضى مطهرى ره ج 1،فصل دوم بحث عوامل تحريف.
93- وسايل الشيعة ج 10،ص 391- 392،ح 2
94- وصيت نامه الهى - سياسى امام خمينى
قدس سره - صحيفه نور،ج 21،ص 173
95- به نقل از فلسفه شهادت و عزادارى حسين
بن على (عليه السلام) علامه سيد عبدالحسين شرف الدين،ترجمه على صحت،ص 92
96- فلسفه شهادت و عزادارى حسين بن على
(عليه السلام) ص 109
97- به نقل از فلسفه شهادت و عزادارى حسين
بن على (عليه السلام) - سيد عبدالحسين شرف الدين،ص 109
98- به نقل از سياسة الحسينية،ص 44 جالب
است بدانيم كه اخيراء كتابى در آمريكا با نام نقشه اى براى جدايى مكاتب الهى منتشر
شده است كه در آن گفتگوى مفصلى با دكتر مايكل برانت يكى از معاونان سابق سازمان
اطلاعات مرگزى آمريكا سيا انجام شده است وى در اين گفتگو به طرح هايى اساره مى كند
كه عليه سيعيان و مذهب شيعه تدارك ديده شده است.
در اين گفتگو با اشاره به جلسات سرى مقامات سازمان سيا و نماينده سرويس اطلاعاتى
انگليس آمده است:ما به اين نتيجه رسيديم كه پيروزى انقلاب اسلامى ايران فقط نتيجه
سياست هاى اشتباه شاه در مقابله با اين انقلاب نبوده است. بلكه عوامل ديگرى
مانند... استفاده از فرهنگ شهادت دهيل بوده كه اين فرهنگ از هزار و چهارصد سال پيش
توسط نوه پيامبر اسلام امام حسين (عليه السلام) بوجود آمده و هر ساله با عزادارى در
ايام محرم اين فرهنگ ترويج و گسترش مى يابد. سپس براى مقابله مى گويد:ما تصميم
گرفتيم با حمايت هاى مالى از برخى سخنرانان و مداحان و برگزار كنندگان اصلى اين
گونه مراسم ،عقايد و بنيان هاى شيعه و فرهنگ شهادت را سست و متزلزل كنيم. روزنامه
جمهورى اسلامى،شماره 7203/ 3/ 83 - ص 16،با تلخيص
99- رجوع شود به تتمة المنتهى،ص 324- 237
100- به نقل فلسفه شهادت و عزادارى،ص 109
101- محجة البيضاء ج 4،ص 17
102- كافى،ج 5،ص 117 و تهذيب الاحكام،ج
6،ص 358
103- جواهر الكلام،ج 4،ص 366 و قد يستفاد
منه استحباب ذالك اذا كان المندوب ذا صفات تستحق النشر ليقتدى بها
104- الماءساة الحسين،ص 118
105- استيعاب،ج 1،ص 275
106- بحارالانوار،ج 22،ص 276
107- دخان،آيه 29
108- نهج البلاغه،كلمات قصار،كلمه 10
109- حج آيه 32
110- بقره آيه 158
111- بحارالانوار،ج 79،ص 91
112- همان مدرك
113- همان مدرك ص 104
114- لما قبض رسول الله افتجع له الصغير و
الكبير عليه البكاء... و لم يكن فى اهل الارض و الاصحاب و الاقرباء و الاحباب،اشد
حزنا و اعظم بكاء و انتحابا من مولاتيى فاطمة زهرا (سلام الله عليها) و كان حزنها
يتجدد و يزيد و بكاءها يشتد بحارالانوار،ج 43،ص 175
115- وسائل الشيعة،ج 10،ص 394
116- لما قتل الحسين بن على صلوات الله
عليه لبس نساء بنى هاشم السواد والمسوح بحارالانوار ج 45،ص 188
117- فلم تبق هاشمية و لا قرشية الا و
لبست السواد على الحسين (عليه السلام) و ندبوه على ما نقل سبعة ايام مستدرك
الوسائل،ج 3،ص 327 لازم به يادآورى است كه هر چند فقها بر اساس روايات به كراهت
لباس سياه به خصوص در نماز فتوا داده اند ولى پوشيدن آن براى عزاى امام حسين (عليه
السلام) كراهتى ندارد و شايد رجحان نيز داشته باشد،زيرا جنبه تعظيم شعائر بر آن
غلبه دارد.
118- وسائل الشيعة ج 10،ص 392 پيرامون
تشكيل عزاى حسينى از سوى برخى از امامان،بيش از اين سخن گفته شد
119- در فصل هاى گذظشته به برخى از احاديث
در اين زمينه اشاره شده است
120- رجوع كنيد به:بحارالانوار،ج 22،ص 523
و 547 و ج 79،ص 106
121- مستدرك حاكم،ج 1،ص 328 همين
ماجرا،جملات و اشعار،با اندكى تفاوت در صحيح بخارى،كتاب المغارى،باب مرض النبى و
وفاته ،حديث 30 آمده است.
122- وسائل الشيعة ج 12،ص 89،ح 2
123- همان مدرك ص 88
124- فوجدوا جابربن عبدالله الانصارى و
جماعة من بنى هاشم و رجلامن آل رسول الله. قد وردوا لز يارة قبر الحسين (عليه
السلام)،فوا فوا فى وقت واحد، وتلاقوا بالبكاء و الحزن و اللطم،و اءقاموا الماتم
المقر حة للا كباد (بحارا لانور،ج 45،ص 146).
125- بحارالانوار،ج 44،ص 284
126- به نقل از:درسى كه حسين به انسانها
آموخت،ص 289
127-
128- بر گرفته از كامل ابن اثير،ج 2،ص 17
129- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
15،ص 229- 230 ذيل نامه 28 با تلخيص
130- همان مدرك ص 198 با اختصار و رجوع
شود به كامل ابن اثير،ج 2،ص 22- 23
131- نهج البلاغه،خطبه 144
132- براى اطلاع بيشتر مراجعه شود به ربيع
الابرار زمخشرى،ج 3،باب القربات و الا نساب و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 1
،ص 336 و ج 2،ص 125.
133- نهج البلاغه،نامه 17
134- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
15،ص 119
135- بحارالانوار،ج 33،ص 107
136- نهج البلاغه،كلمه قصار 116
137- رجوع كنيد به:سيره ابن هشام،ج 1،ص
125 به بعد
138- حضرت على (عليه السلام) در ارتباط با
اسلام آوردن اين طايفه فرمود:و ما اسلموا ولكن استسلموا و اءسروا الكفر فلما وجدوا
اءعوانا عليه اءظهروه اينان اسلام را نپذيرفته بودند،بلكه در ظاهر تسليم شدند و كفر
را در سينه پنهان داشتند،اما هنگامى كه ياورانى بر ضد اسلام يافتند ،آنچه را پنهان
كرده بودند،آشكار ساختند. نهج البلاغه،نامه 16
139- رجوع كنيد به:سيره ابن هشام ج 2،ص
327، و تاريخ طبرى ج 1،ص 169
140- امير مؤمنان در نامه 28 و 64 نهج
البلاغه كه به معاويه نوشته است،اشاره اى به اين ماجرا دارد،از جمله در بخشى از
نامه 64 فرمود:و عندى السيف الذيى اعضضته بجدك و حالك و أخيك فى مقام واحد نزد من
همان شمشيرى است كه بر پيكر جد و دايى و برادرت كوبيدم در جنگ بدر سه تن از فرزندان
ابوسفيان شركت داشتند،حنظله كه كشته شد. عمرو كه اسير گشت و معاويه كه از مهلكه
گريخت. وى چنان فرار كرد كه وقتى به مكه رسيد،پاهايش ورم كرده بود و تا دو ماه خود
را معالجه مى كرد سيره ابن هشام،ج 2،ص 294
141- معجم الكبير،طبرانى،ج 11،ص 61 و شرح
نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 4،ص 107 همين معنا با تعبير ديگرى نيز آمده است كه آن
حضرت فرمود:احن فيى صدور قوم لا يبدونها لك الا من بعدى ميزان الاعتدال ذهبى،ج 3،ص
355
142- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
20،ص 298،نكته 413 در خود نهج البلاغه،خطبه 172 نيز بخشى از اين جملات آمده است
143- رجوع كنيد به:پيام امام امير
المؤمنين (عليه السلام) شرح نهج البلاغه،ج 3،ص 250- 253 و ج 4،ص 238 - 240
144- مروج الذهب،ج 3،ص 454 و شرح نهج
البلاغه ابن ابى الحديد،ج 5،ص 129
145- جيرون در دمشق واقع شده است. اين
مكان نخست مصلاى صابئين بوده است و سپس يونانى ها در آن مكان به تعظيم دين خود مى
پرداختند. بعد از آن مدتى به دست يهود افتاد و زمانى اختيار بت پرستان بود. درب اين
بنا را كه بناهاى بسيار زيبا بود ((باب جيرون)) مى گفتند. سر بريده حضرت يحيى را بر
سر در همين باب جيرون آويختند و پس از آن سر مقدس امام حسين (عليه السلام) نيز در
همين مكان آويخته شد. (مقتل الحسين مقرم،ص 348)
146- نفس المهوم،ص 435
147- بيت دوم اين ابيات از عبدالله بن
زبعرى از دشمنان سرسخت رسول خداست. وى اشعارى را پس از جنگ احد و كشته شدن ياران
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) سرود و در آن آرزو كرد كه كاش كشتگان ما در
جنگ بدر امروز بودند و مى ديدند كه قبيله خزرج از قبايل مسلمان مدينه چگونه زارى مى
كنند. يزيد از اين بيت استفاده كرد و بقيه را خود سروده است. قصه كربلا،ص 495
148- خندف لقب همسر الياس بن مضر بن نزار
است كه نامش ليلا بنت حالوان است فرزندان الياس را به نام همسرش فرزندان خنذف
ناميدند لسان العرب بنابراين،خنذف از جده هاى اعلاى قريش و از جمله يزيد محسوب مى
شود. رجوع كنيد به تاريخ طبرى ج 1،ص 24 - 25
149- احتجاج طبرسى،ج 2،ص 122 اين اشعار با
تعميرات مختلف در كتاب هاى متعدد شيعه و سنى از يزيد نقل شده است از جمله:امالى شيخ
صدوق ص 231 مناقب ابن شهر آشوب،ج 4،ص 123 بحارالانوار،ج 45،ص 133،تاريخ طبرى،ج 8،ص
188 ،البدالية و النهاية ابن كثير،ج 8،ص 208 مقاتل الطالبيين ابوالفرج اصفهانى،ص 80
اخبار الطوال دينورى،ص 267 تفسير ابن كثير،ج 1،ص 423 و شرح نهج البلاغه ابن ابى
الحديد،ج 4،ص 72
150- مناقب شهر آشوب،ج 4،ص 123
151- فقالوا:بل نقاتلك بغصا منا لا بيك و
ما فعل باءشيا خنا يوم بدر و حنين... موسوعة كلمات الاامام حسين ص 492،معالى
السبطين،ج 2،ص 11
152- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
4،ص 72
153- مطابق نقل فى ظلال نهج البلاغه،محمد
جواد مغنيه،ج 3،ص 154 - 155 با تلخيص
154- صحيح بخارى كتاب المحاربين،ج 8،ص 208
با تصرف و تلخيص و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 2،ص 24
155- قال عمر:والله لا ترضى العرب أن
تومركم و نبيها من غيركم و لا تمتنع العرب أن تولى اءمرها من كانت النبوة منهم من
يناز عنا سلطان محمد و نحن اءوليائه و عشيرته؟ شرح البلاغه ابن ابى الحديد ج 2، ص
38
156- .. و ان العرب لا تعرف هذا الامر الا
لقريش همان مدرك ص 24
157- ان اءبابكر بعث عمر بن الخطاب
ليخرجهم من بيت فاطمة (عليه السلام) و قال له ان أبوا فقاتلهم!فاءقبل بقبس من نار
على أن يضررم عليهم فلقيته فاطمة (عليه السلام) فقالت يابن الخططاب اءجنت لتخرق
دارنا؟ قال:نعم اءو تدخلوا فيما دخلت فيه الامة عقد الفريد،ج 4،ص 259 - 260 همچنين
رجوع كنيد به:الامامة السياسة،ج 1،ص 30،انساب الاشراف با تحقيق دكتر زكار و دكتر
زركلى،ج 2،ص 268
158- اتى عمر بن خطاب منزل على و فيه طلحة
و الزبير و رجال من المهاجرين. فقال:و الله لا حرقن عليكم اءو لتخرجن الى البيعة
تاريخ طبرى ج 2ت ص 443 ذهبى در ميزان الاعتدال ج 3،ص 108 و ابن حجر در لسان الميزان
ج 4،ص 189 در شرح حال علوان بن داود روايت كردند كه ابوبكر در آن بيمارى كه به مرگش
منتهى شد گفت:دوست داشتم كه خانه فاطمه را به زور باز نمى كردم ،گر چه براى جنگ بر
ضد ما بسته شده بود وددت انيى لم اءكشف بيت فاطمة و تركته و ان اغلق على الحرب طبرى
در تاريخش ج 2،ص 619 نيز آن را روايت كرده است و نيزب در الامامة و السياسة،ج 1،ص
36 و مروج الذهب،ج 2،ص 301 آمده است
159- انساب الاشراف،ج 2،ص 268 باب امر
السقيفه
160- فاخرجوا علينا و مضوا به الى بكر
فقال:ان لم اءفعل فمه؟ قالوا:اذا و الله الذى لا اله الا هو نضرب عنقك الامامة و
السياسة،ج 1،ص 30 - 31 باب كيف كانت بيعة على ابن ابى طالب (عليه السلام)
161- الامامة و السياسة،ج 1،ص 211 - 212
162- الاستيعاب،ص 690 و الاغانى، ج 6،ص
356
163- جاء أبوسفيان الى على (عليه السلام)
فقال:و ليتم على هذا الامر اءذل بيت فى قريش شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 2،ص
45
164- همان مدرك،ص 44
165- حضرت على (عليه السلام) در پيوند
منافقام با مدعيان خلافت پس از رحلت پيامبر مى فرمايد:و قد أخبرك الله عن المنافقين
بما أخبرك و وصفهم به لك،ثم بقوا بعده،فتقربوا الى ائمة الظلالة و الدعاة الى النار
بالزور البهتان فولوهم الاعمال و جعلوهم حكاما على رقاب الناس فاكلوا بهم الدنيا
خداوند شما را از وضع منافقان آنچنان كه بايد ساخته و چنان كه لازم بوده و اوصاف
آنان را براى شما بر شمرده است اين منافقان پس از پيامبر نيز به زندگى خود ادامه
دادند و خود را با دروغ و بهتان و نيرنگ به پيشوايان گمراه و دعوت كنندگان به آتش
دوزخ نزديك ساختند. آنان نيز كارها را به دست اينها سپردند و آنها را بر گرده مردم
سوار كردند و به وسيله اينان به خوردن دنيا مشغول شدند نهج البلاغه،خطبه 210
166- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
1،ص 180
167- همان مدرك،ص 175 عمر و عاص چنان از
اين برخورد بر آشفت كه گفت:لعن الله زمانا صرت فيه عاملا لعمر نفرين بر اين زمانه
كه من كارگزار عمر هستم
168- قال:ما رجعتك اميمة الا لرعية الحمر
عقد الفرد،ج 2،ص 14
169- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
1،ص 174 به بعد
170- تاريخ ابن عساكر،ج 59،ص 114 و 115،و
اسد الغابة،ج 4،ص 386
171- مراجعه شود به:به الاستيعاب،ج 1،ص
253 و الاصابة،ج 3،ص 413
172- مراجعه شود به الغدير ج 6،ص 164
173- ... و ان تحاسدتم و تقاعدتم و
تدابيرتم و تباغضتم غلبكم على هذا الامر معاوية بن ابيى سفيان و كان معاوية حينئذ
اءمير الشام شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 1،ص 187
174- ديوان اشعار مرحوم محقق اصفهانى
رضوان الله عليه
175- م175نظور از آيه حجاب آيه فاسئلوهن
من وداء الحجاب است كه در باره زنان پيامبر آمده است طلحه گفت:پيامبر مى خواهد
امروز آنها را از ما بپوشاند ،ولى فردا كه از دنيا رفت،ما با آنان ازدواج مى كنيم.
پس از اين سخن آيه 53 سوره احزاب نازل شد و ازدواج با همسر رسول خدا را پس از رحلت
آن حضرت ممنوع كرد. نكته قابل توجه آن است كه اين سخن عمر،درباره طلحه در تناقض
آشكارى است با آنچه در آغاز گفت كه پيامبر از دنيا رفت و از اين دنيا رفت و از اين
شش نفر راقى بود.
176- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
1،ص 186
177- رجوع كنيد به:شرح نهج البلاغه ابن
ابى الحديد،ج 1،ص 185 - 188 تاريخ طبرى،ج 3،ص 292 - 297 الامامة و السياسة،ج 1 ،ص
42 با تفاوت در تعبيرات و پيام امام امير المؤمنين (عليه السلام) ج 1،ص 368 - 370
178- براى آگاهى بيشتر مراجعه كنيد به:به
پيام امام امير المؤمنين (عليه السلام) ج 1،ص 366 - 358
179- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
1،ص 184
180- همان مدرك
181- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
1،ص 186
182- تاريخ طبرى،ج 3،ص 293 در تاريخ ابن
اثير آمده است:عباس نيز على (عليه السلام) را از شركت در آن شورا نهى كرده بود
كامل،ج 3،ص 68
183- كامل ابن اثير،ج 2،ص 425 و كنز
العمال،ج 5،ص 676 و 678
184- عثمان بن عفان بن ابى العاص بن امية
بن عبد شمس
185- استيعاب،ج 2،ص 416 شماره 3017 اين
سخن با تعبيرات ديگرى نيز در ديگر منابع اهل سنت آمده است رجوع كنيد به:تاريخ
طبرى،ج 8،ص 185 شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 9،ص 53 و مختصر تاريخ دمشق ج 11،ص
68
186- شرح نهج البلاغه ابن ابيى الحديد،ج
16 ص 136
187- تاريخ تمدن ويل دورانت، عصر ايمان
فصل دهم
188- مسعودى تصريح مى كند كه وليد برادر
عثمان از جانب مادر بود مروج الذهب،ج 2،ص 347
189- حجرات آيه 6
190- الغدير،ج 8،ص 276
191- مروج الذهب،ج 2،ص 334
192- ماجراى شراب نوشيدن وليد به قدرى
مشهور است كه حتى در كتاب صحيح مسلم كتاب الحدود باب حد الخمر،حديث 38 نيز آمده است
براى اطلاع بيشتر مراجعه كنيد به الغدير،ج 8،ص 120 به بعد
193- الغدير،ج 8،ص 120 به بعد و مروج
الذهب مسعودى،ج 2،ص 337
194- تاريخ طبرى،ج 3،ص 365
195- رجوع كنيد به:تاريخ طبرى ج 3،ص 319 و
حياة الامام الحسين بن على (عليه السلام) شيخ باقر شريف القرشى ج 1،ص 344 - 345
196- رجوع كنيد به:تاريخ طبرى،ج 3،ص
341،اسد الغابة فى معرفة الصحابة،ج 3،ص 173 مختصر تاريخ دمشق،ج 12،ص 224 - 226 و
حياة الامام الحسين بن على (عليه السلام)،ج 1،ص 351 - 352
197- رجوع كنيد به:الغدير ج 8،ص 241 به
بعد
198- درباره خباثت و مذمت از مروان و خلاف
كاريهاى او رجوع كنيد به:الغدير،ج 8،ص 260 به بعد
199- حياة الامام الحسين بن على (عليه
السلام)،ج 1،ص 337
200- تاريخ طبرى،ج 3،ص 397 و شرح نهج
البلاغه ابن ابى الحديد،ج 2،ص 147 در خطبه 164 نهج البلاغه نيز آمده است فلا تكونن
لمروان سيقه يسوقلك حيث شاء بعد جلال السن و تقضى العمر در اين پيرى و پايان
عمر،خود را ابراز دست مروان مساز كه تو را به هر سو بخواهد براند
201- رجوع كنيد به:تاريخ طبرى،ج 3،ص 396 و
شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 2،ص 147
202- كنز العمال ج 13،ص 527 مسند احمد ج
1،ص 62 اسد الغابة ج 3،ص 380 و الغدير ج 7،ص 291 در امالى مفيد از قول عثمان آمده
است كه گفت:و لو كنت جالسا بباب الجنة ثم استطعت أن ادخل بنييى اءمية جميعا الجنة
لفعلت اگر بتوانم كنار در بهشت بنشينم و توان آن را داشته باشم كه همه بنب اميه را
وارد بهشت ساز. حتما چنين كارى خواهم كرد امالى مفيد ص 71،و بحارالانوار،ج 31،ص 481
203- طبرى مى نويسد:ابوموسى اشعرى به مدت
شش سال والى بصره بوده است تا آن كه عثمان پس از آن،وى را عزل و عبدالله بن عامر
پسر دايى خود را والى آنجا كرد تاريخ طبرى،ج 3،ص 319
204- مرحوم علامه امينى فهرسستى از اين
بخشش هاى عثمان را با استفاده از كتابها و منابع معتبر تاريخى نقل كرده است
الغغدير،ج 8،ص 257 - 286 همچنين رجوع كنيد به شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 1،ص
198 - 199 مروج الذهب مسعودى،ج 2،ص 332 به بعد و حياة الامام حسين بن على (عليه
السلام) ج 1، ص 354 - 363
205- نهج البلاغه،خطبه سوم
206- الامام على صوت العدالة الانسانية ج
1،ص 124
207- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج
5،130 و ج 1،ص 339 ذيل خطبه 25
208- همان مدرك،ج 5،ص 198 مراجعه شود به
پيام امام،ج 1،ذيل خطبه 15
209- شرح نهج البلاغه،ج 16،ص 154 مراجعه
شود به:نقش عايشه در تاريخ اسلام،بخش سوم كتاب سيوطى در تاريخ الخلفا نقل مى كند كه
فردى از صحابه به نزد معاويه رفت،معاويه به وى گفت:آيا تو از قاتلان عثمان نيستى؟
پاسخ داد:خير اما از كسانى هستم كه در مدينه حاضر بودم ولى او را يارى نكرد. معاويه
گفت:چرا وى لازم بود همگان او را يارى كنند آن مرد پاسخ داد:اگر چنين است چرا تو با
آن سپاه شام در اختيارت بود به كمكش نشتافتى!؟ تاريخ الخلفاء ص 223
210- شرح نهج البلاغه،ج 16،ص 154 مراجعه
شود به نقش عايشه در تاريخ اسلام،بخش سوم كتاب
211- سيرى در نهج البلاغه،ص 168
212- مراجعه شود به پيام امام (عليه
السلام) ج 4،ص 208 ذيل خطبه 92 نهج البلاغه
213- صوت العدالة الانسانية ج 1،ص 79 و
مراجعه شود به شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 1،ص 232
214- تاريخ طبرى،ج 3،ص 461
215- نهج البلاغه،خطبه 15 مراجعه شود به
پيام امام ج 1،ص 525
216- ما كنت صانعا فاصنع اذ قشرك ابن ابيى
طالب من كان مال تملكه كما تقشر عن العالحاها شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 1،ص
202 ذيل خطبه 15
217- تاريخ طبرى،ج 5،ص 53
218- معاويه در آن نامه به زبير نوشته
است:((قد بايعت لك اهل الشام فاجابوا واستو ثقوا الحلف فدونك الكوفة و البصرة لا
يسبقنك لها ابن اءبى طالب... و قد با يعت لطلحة ابن عبيد الله من بعدك فاءظهرا
الطلب بدم عثدان وادع الناس. لى ذلك. من از شاميان براى تو بيعت گرفتم. آنان نيز
پذيرفتند و پيمان محكمى در وفادارى به تو بستند پس كوفه و بصره را درياب!تا فرزند
ابوطالب بر تو پيش دستى نكند براى طلحه نيز پس از تو بيعت گرفتم پس به خونخواهى
عثمان برخيزيد و مردم را نيز به اين امر دعوت كنيد.. هنگامى كه اين نامه به زبير
رسيد،خوشحال شد و طلحه را بدان آگاه ساخت آن دو در خير خواهى معاويه در حق خويش
ترديدى نداشتند از اين رو تصميم گرفتند به مخالفت با على (عليه السلام) برخيزند
بحارا الانوار،ج 32،ص 5 شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 1،ص 231
219- تاريخ يعقوبى،ج 2،ص 127 و تاريخ ابن
اعثم،ص 166 - 167
220- تاريخ طبرى،ج 3،ص 469 به بعد
221- معاويه با آويختن پيراهن عثمان در
كنار منبر و بر پا كردن مجالس عزادارى براى وى،احساسات مردم شام را تحريك نمود و
سپاه عظيمى را بر ضد على (عليه السلام) به راه انداخت مراجعه شود به تاريخ طبرى،ج
3،ص 464
222- نهج البلاغه،خطبه 27
223- اغانى،ج 15،ص 45 و نيز مراجعه شود به
اسد الغابة،ج 3،ص 340
224- رجوع كنيد به پيام امام امير
المؤمنين (عليه السلام) ج 2،ص 87 به بعد ذيل خطبه 25
225- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغه ابن
ابيالحديدج 2،ص 14 كامل ابن اثير،ج 3،ص 283 و پيام امام امير المؤمنين،ج 2،ص 89
226- ارشاد شيخ مفيد ص 353 مناقب ابن
آشوب،ج 4،ص 38 تاريخ بعقوبى،ج 2،ص 214 و مقاتل الطالبين ابوالفرج اصفهانى،ص 42
227- ارشاد شيخ مفيد،ص 352 مناقب ابن شهر
آشوب،ج 4،ص 38 شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،ج 16،ص 41
228- ارشاد شيخ مفيد ص 353
| 
