«لو عطّل الناس الحجَّ، لوَجَبَ على الإمام اَن
يُجْبِرهم على الحجّ اِن شائوا و اِن اَبوْا فانَّ هذا البيتُ وضع للحجّ.»
«اگر مردم حج را تعطيل كنند بر امام واجب است آنان را به
حج مجبور كند; چه بخواهند و چه نخواهند، زيرا اين خانه براى حج نهاده شده است.»
همچنانكه براى حج كنندگان پاداش عظيم اخروى و اجر دنيوى مقرر گرديده، كه روايات
آن بسيار است; از جمله اين كه: امام صادق ـ ع ـ مى فرمايد:
«الحاجُّ والمعتمر وفْدُ اللهِ، اِنْ سألوه أعطاهم و اِنْ
دَعَوْهُ أجابهُمْ و اِنْ شفعوا شفَّعهم و ان سكتوا ابتدأهم و يُعَوَّضون
بدرهمِ الفَ دراهمَ.»
«كسانيكه حج يا عمره بجا مى آورند واردين بر خدا هستند، اگر درخواستى كنند عطا
كند، اگر دعا نمايند اجابت فرمايد و اگر شفاعت خواهند شفاعتشان را بپذيرد، و
اگر سكوت كنند او آغاز كند و به جاى هر درهم (كه خرج كنند) هزار درهم عوض
بخشد.»
يادگيرى احكام شرعى و مناسك حج مهمترين وظيفه زائر است; زيرا او براى انجام
عبادتى ره مى سپرد كه اگر صحيح انجام نشود سعى و تلاشش بيهوده و موجب پشيمانى
وى خواهد بود. حال كه زائر پس از انتظار طولانى، توفيق تشرف به حج و عمره را به
دست آورده، بيش از هر چيز، بايد به اصل مطلب كه همانا صحت و قبولى اعمال اوست
بينديشد.
در اين ميان فراگيرى نماز و اصلاح قرائت و اذكار و صحيح انجام دادن غسل و
وضو و ساير مقدمات و مقارنات نماز، از وظايف مهم است. زيرا نماز جزئى است از
اعمال عمره و حج، بعلاوه آن كه نماز يك فريضه يوميه همگانى است از اول تكليف تا
پايان عمر، براى همه كس در همه حال، در سفر و حضر، سلامت و بيمارى، امن و خوف و
... و تقصير در انجام آن و كوتاهى در يادگيرى احكامش گناهى است نابخشودنى و اگر
نماز بدرستى و در قالب احكام مقرره انجام نگيرد و پذيرفته نشود، ساير اعمال نيز
قبول نخواهد شد چنانكه در روايات آمده است: «ان قُبِلَت
قُبِلَ ما سواها.»
بنابر اين، قبولى حج و صحت آن منوط به صحت نماز و قبولى آن است و اگر غفلت و بى
توجهى به اين وظيفه مهم بشود نه تنها حج و عمره پذيرفته نيست كه در امور
خانوادگى و زناشويى نيز عواقب نامطلوبى ببار خواهد آورد.
بنابر اين، زائر خانه خدا، بايد قبل از عزيمت، نزد علماى محل يا كسانى ديگر كه
نمازشان صحيح است، نماز و احكام مربوط به آن را كنترل كند و اگر اشكالى داشت
بطور جدى در رفع و اصلاح آن بكوشد و قبل از عزيمت در جلسات آموزش احكام، نزد
روحانى گروه تمرين كند و در طى سفر نيز براى رفع اشكالات بكوشد و به جاى صحبت
هاى غير مفيد، با همسفران از احكام و مسائل سخن بگويد و زائران يكديگر را در
اصلاح قرائت و حمد و سوره يارى دهند.
آشنايى با مناسك حج و عمره از ديگر وظايف شرعى و مقدماتى زائر است.
چه از طريق خواندن كتاب مناسك، طبق فتواى مرجع تقليد خود كه بايد از قبل مشخص
كرده باشد، و چه از طريق شركت در جلسات آموزشى كه پيش از حركت طى چند هفته
تشكيل مى شود. در اين مرحله تصوير كلّى حج و عمره، آداب احرام; يعنى
«پوشيدن لباس مخصوص، نيّت و تلبيه» و احكام آن و نيز
محرّمات بيست و چهارگانه احرام و دعاهاى مربوطه شايان توجه است و نيز يادگيرى
«عمره تمتع» و اركان آن:
«احرام، طواف، نماز طواف، سعى و تقصير» و «عمره مفرده» كه
علاوه بر اينها «طواف نساء و نماز طواف نساء» دارد و جزئيات احكام و دعاهاى
مربوطه ديگر، و نيز اعمال «حج تمتع» شامل: «احرام در مكه، وقوف به عرفات، وقوف
به مشعر، رمى جمره عقبه در منا، قربانى، حلق، مبيت به منا در شبهاى يازدهم و
دوازدهم و رمى جمرات در روزهاى آن»، و سپس «اعمال مكه» شامل: «طواف، نماز طواف،
سعى صفا و مروه، طواف نساء و نماز آن»، و احكامى كه هر يك دارد. (بعلاوه
وظايف اخلاقى كه خواهد آمد.)
اينها اصول اوليه مناسك است كه بايد زائر جزئيات و فروع آن را بداند و بخواند و
با حضور روحانى گروه تكرار كند و در عمل نيز با پيروى روحانى و راهنمايان خود،
در حسن انجامش بكوشد. تجربه نشان داده است كه كوتاهى در فراگيرى مناسك و يا
تكروى در انجام آنها، مشكلاتى براى زائر بوجود آورده كه پس از مراجعت به وطن،
متوجه آن شده و قابل جبران نبوده است.
حج و عمره و هيچ عبادت ديگر، با مال حرام پذيرفته نيست و اصولا يك مسلمان
بويژه زائر خانه خدا و قبر پيامبر ـ ص ـ را نمى سزد مال و دارائيش به حرام
آلوده باشد. بنابر اين اگر زائر تا كنون پايبند وجوهات شرعيه نبوده، حتماً به
عالم و فقيهى رجوع كند و واجبات مالى خود را از آغاز اشتغال و درآمد، حساب كند
و خمس يا زكات يا نذورات و صدقات واجب ديگر را كه بر ذمّه اوست بپردازد و اگر
تعهّدى در پرداخت نمود، بعداً خود را به پرداخت آن ملزم بداند كه در توقيع شريف
حضرت مهدى ـ عجل الله تعالى فرجه ـ آمده است:
«لعنة الله و الملائكة و الناس أجمعين على من أكل من مالنا
درهماً حرام»;
(13) «لعنت خدا و ملائكه
و تمام مردم بر كسى باد كه يك درهم از مال ما را به حرام بخورد.»
همچنين حقوق واجب خلق و حق الناس و مطالبات و ديون را بپردازد و از صاحبان حقوق
حلّيت بخواهد و مال خود را اگر به حرام، ربا، غصب يا رشوه و حق الناس آلوده
بود، در اصلاح آن بكوشد و از خداوند معذرت خواهى كرده و توبه نمايد و تكليف
مطالبات و بدهى هاى خود را روشن كند و صاحبان حق را نيز به هر گونه كه ممكن است
راضى نمايد و بهتر آن كه وصيت نامه اى بنويسد.
مسائل اخلاقى و حقوق ديگر
اگر زائر با كسى كدورتى داشته و يا كسانى از او ناراضى بوده اند و به دلائل
اخلاقى و غير آن، مديون ديگران است بايد قبل از عزيمت، در اصلاح آنها همت
گمارد. حقوق اخلاقى پدر و مادر، همسر، خويشاوندان، همسايگان، شريك و ساير
مسلمانان از اين موارد است. اگر از كسى غيبتى كرده يا به او تهمتى زده و يا
كينه و عداوتى در دلش بوده، خود را از آلودگى آن پاكيزه كند و از ذمّه آن بدر
آورد; زيرا حقوق منحصر به مسائل مالى نيست و مسائل اخلاقى اگر مهمتر نباشد دست
كمى ندارد.
امام صادق ـ ع ـ در حديث «مصباح الشريعه» كه بعداً
خواهد آمد، با اشاره به اداى حقوق خلق مى فرمايد:
«وَاخْرُجْ مِن حقوق يلزمك من جهة المخلوقين»; «حال كه عزم
حج دارى، حقوقى را كه از ناحيه خلق بر ذمه توست ادا كن و از ذمه آنها بدر آى.»
3 ـ تهذيب نفس و توبه
زائر گرامى! بدان كه سفر مهمى را در پيش دارى، مى خواهى به مهمانى خداوند بروى.
حج هجرت الى الله است و وارد شدن در محضر دوست. براى اين مهمانى بزرگ بايد خود
را مهيا و روح خود را مصفا كنى و هفته ها پيش از عزيمت، با مراقبتهاى اخلاقى
لازم و مجاهده و خودسازى، در تهذيب نفس بكوشى تا شايسته چنين ضيافت روحانى شوى،
چشم و گوش و دست و زبان خود را از گناه مصون دارى و از گناهان گذشته توبه و
استغفار كنى و با عبادت و رياضت و نماز بيشتر و تلاوت قرآن و دعاهاى مأثوره و
تفكر و تأمل خود را پيرايش نموده و آرايش معنوى بدهى و در حفظ ظاهر و چهره
ايمانى اهتمام ورزى تا شايستگى تشرف به حضور حق را پيدا كنى و لايق زيارت رسول
الله و ائمه طاهرين شوى و از عبادات خود لذت ببرى و با عمل مقبول و سعى مشكور
برگردى. على ـ ع ـ مى فرمايد:
«كَيفَ يَجِدُ لَذَّةَ العِبادَةِ مَنْ لا يصوم عَنِ الْهَوى»;
(14)
«كسى كه از هواى نفس روزه نگيرد چگونه لذت عبادت را دريابد؟»
شاعر گويد
به طواف كعبه رفتم به حرم رهم ندادند كه تو در برون چه كردى كه درون خانه آيى
در اين خصوص شايسته است، روحانيون محترم كاروانها گفتار امام سجاد ـ ع ـ با
شبلى را براى زائران بيان كنند كه بسيار مفيد و آموزنده است و همچنين سخنان
امير مؤمنان ـ ع ـ را در نهج البلاغه و بيانات امام صادق ـ ع ـ و امام رضا ـ ع
ـ را در علل الشرائع و وسائل الشيعه و ساير كتب حديث كه گنجينه هاى پربهايى است.
4 ـ لوازم سفر
در سفر حج و عمره نمى توان همه امكانات را همراه داشت و لذا بايد به لوازم
ضرورى بسنده كرد; بخشى از لوازم و امكانات اين سفر بوسيله سازمان حج و زيارت،
كاروان ها و هيأت پزشكى تهيه و تأمين مى شود و بخشى ديگر را شخص زائر بايد براى
خود تدارك كند كه موارد آن بوسيله مدير كاروان و از طريق جزوات آموزشى به اطلاع
زائران مى رسد.
آداب و اخلاق در سفر حج
اين بخش شامل مواردى است كه در طول سفر، از آغاز تا پايان، بايد مورد توجه
زائر قرار گيرد. اين موارد را ذيل چند عنوان مى نگريم:
1 ـ نماز، دعا، صدقه
الف ـ نماز
محافظت بر نماز و انجام آن در اوقات فضيلت و بدون تأخير، مهمترين وظيفه اى
است كه در آداب سفر مورد تأكيد قرار گرفته است. بويژه در سفر حج كه اساس آن
عبوديت و هدف آن تقرب به خداوند است. در نماز اول وقت، كه بهترين نيايش و
زيباترين تصوير بندگى است، نبايد اندك تسامحى روا داشت.
در روايات بدين نكته مهم توجه داده شده است. امام صادق ـ ع ـ مى فرمايد:
«اِخْتَبِروا اِخوانكم بخصلتينِ فَاِن كانتا فيهم وَاِلاَّ
فاغربْ ثُمَّ اغربْ ثم اغرَب المحافظة على الصلوات فى مواقيتها و البرّ
بالاخوان فى العسر و اليسر.»
«برادرانتان را با دو خصلت بيازماييد اگر داراى اين دو
خصلت نبودند از آنان فاصله بگيريد وفاصله بگيريد، و باز هم فاصله بگيريد! يكى
از اين دو، محافظت بر اوقات نماز است و ديگرى نيكى با برادران در رنج و راحت.»
به همين دليل از مسافرتى كه به نماز لطمه زند منع و نهى شده است. على ـ ع ـ
فرمود:
«لا يخرج فى سفر يخاف منه على دينهِ و صَلاتِهِ»;(16)
«نبايد كسى به سفرى برود كه خوف آن باشد كه به دين يا نماز
او لطمه اى وارد شود.»
بديهى است كه سفر حج ويژگى خاصى دارد و زائر گرامى بايد نماز را در صدر وظائف
خود قرار دهد و از اول وقت تأخير نيندازد و حتى الامكان با جماعت و در مسجد
بخواند. به مجرد ورود به فرودگاه جده، اگر وقت نماز است زائران نماز را به
جماعت بخوانند و چون به مكه يا مدينه رسيدند نماز خود را در مسجدالحرام و
مسجدالنبى به جماعت بخوانند و اگر از اين دو مسجد دور بودند در يكى از مساجد
نزديك، به نماز حاضر شوند كه دور از انصاف است شخص در مكه يا مدينه باشد اما
نماز را در مسجدالحرام و مسجدالنبى بجا نياورد ويا فرادى نماز بخواند و در نماز
جماعت كه با آن شكوه و عظمت با حضور نمازگزاران بيشمار از كشورهاى مختلف جهان
برگزار مى شود، شركت نداشته باشد. با اين كه در روايات ما به حضور در اينگونه
جماعات توصيه شده است و اجر و پاداش معنوى دارد، البته رعايت وظائف نمازگزار در
شرايط تقيه نيز نبايد از نظر دور بماند. در مسجدالحرام و مسجدالنبى، و ساير
مساجد و اماكنى كه غير شيعه حضور دارند از همراه داشتن مهر، سنگ، حصير، و يا
قطعات كاغذ براى سجده جداً خوددارى كند و به همان نحو كه ديگران نماز مى خوانند
و سجده مى كنند عمل شود كه در آن زمان و موقعيت تكليف جز اين نيست.
در روايات آمده است كه ثواب نماز در مسجدالنبى معادل هزار نماز است از اين رو
زائر مدينه بايد سعى كند نماز خود را در مسجد رسول خدا بخواند و از خواندن نماز
در كنار بقيع يا حاشيه خيابانها خوددارى كند و نماز زيارت ائمه بقيع ـ عليهم
السلام ـ را كه هر يك دو ركعت است و نيز نماز زيارت پيامبر اكرم ـ ص ـ و حضرت
زهرا ـ سلام الله عليها ـ را در مسجدالنبى ـ ص ـ بخواند; زيرا علاوه بر آن كه
از ثواب نماز در مسجد پيامبر اكرم ـ ص ـ بهره مند مى شود، رعايت شؤونات شيعه را
نموده است. چه، آنها نماز در قبرستان را حرام مى دانند، هرچند اين نظر در فقه
ما نيست اما در هر حال افضل اماكن براى نماز مسجد رسول الله ـ ص ـ است.
ب ـ دعا
دعا ايجاد ارتباط قلبى با خدا و استمداد از امدادهاى غيبى اوست. بخش عظيمى
از فرهنگ پربار شيعه را دعا تشكيل مى دهد، ادعيه و زيارات وارده از پيامبر اكرم
ـ ص ـ و امامان معصوم ـ عليهم صلوة الله و سلامه ـ گنجينه معارف الهى است كه بر
زبان اولياى خدا جارى شده و به تعبير حضرت امام خمينى ـ قدس سره ـ :
«دعا قرآنِ صاعد است» مداومت بر ادعيه و توجه به
مفاهيم آنها غناى روحى مى بخشد و باعث اطمينان قلب و عميق تر شدن ايمان و حفظ و
حراست در سفر مى گردد.
براى سفر بويژه سفر حج و عمره نيز از آغاز تا پايان و طى مسير ادعيه اى است كه
بلحاظ اختصار، مواردى ذكر مى شود و بيشتر از آن را به كتب ادعيه موكول مى
نمايد.
غسل و دعاى آن قبل از سفر
مستحب است پيش از سفر غسل كرده، اين دعا را بخواند:
«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ
اِلاَّ بِاللهِ وَعَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ وَالصَّادِقِينَ عَنِ اللهِ
صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمْ اَجْمَعِينَ، اَللّهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِى
وَاشْرَحْ بِهِ صَدْرى وَنَوِّرْ بِهِ قَبْرى، اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ لى نُوراً
وَطَهُوراً وَحِرْزاً وَشِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاء وَآفَة وَعاهَة وَسُوء مِمّا
اَخافُ وَاَحْذَرُ، وَطَهِّرْ قَلْبى وَجَوارِحى وَعِظامى وَدَمى وَشَعْرى
وَبَشَرى وَمُخِّى وَعَصَبى وَما اَقَلَّتِ الاَْرْضُ مِنِّى، اَللّهُمَّ
اجْعَلْهُ لى شاهِداً يَوْمَ حاجَتى وَفَقْرى وَفاقَتى اِلَيْكَ يا رَبَّ
الْعالَمِينَ، اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ.»
دعا هنگام خروج از خانه
پيامبر اكرم ـ ص ـ مى فرمايد: «بهترين چيزى كه مسافر براى خانواده اش مى
گذارد، اين است كه هنگام خارج شدن از خانه دو ركعت نماز بخواند و سپس اين دعا
را تلاوت كند:
«اَللّـهُمَّ اِنِّى اَسْتَوْدِعُكَ نَفْسى وَاَهْلى
وَمَالى وَذُرِّيَّتى وَدُنْياىَ وَ آخِرَتى وَاَمانَتى وَخاتِمَةَ عَمَلى.»
«بار خدايا! خود و خاندانم، مال و فرزندانم، دنيا و آخرتم
و امانت و پايان كارم را به تو مى سپارم.»
پس هرگاه چنين كند و نماز و دعا را بخواند خداوند خواسته اش را اجابت فرمايد.
نقل شده است كه پيامبر ـ ص ـ هنگام سفر اين دعا را مى خواندند:
«اَللّهُمَّ بِكَ أَسْتَعِينُ وَعَلَيْكَ أَتَوَكَّلُ،
اَللّهُمَّ ذَلِّلْ لى صُعُوبَةَ أَمْرى وَسَهِّلْ عَلَيَّ مَشَقَّةَ سَفَرى،
وَارْزُقْنى الْخَيْرَ أَكْثَرَ مِمّا أَطْلُبُ، وَاصْرِفْ عَنّى كُلَّ شَرٍّ،
رَبِّ اشْرَحْ لى صَدْرى، وَنَوِّرْ قَلْبى، وَيَسِّرْ لى أَمْرى، اَللّهُمَّ
إِنّى أسْتَحْفِظُكَ وَاسْتَوْدِعُكَ نَفْسى وَدينى وَأَهْلى وَأقارِبى وَكُلَّ
مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ وَعَلَيْهِمْ مِن آخِرَة وَدُنْيَا، فَاحْفَظْنا
اَجْمَعينَ مِنْ كُلِّ سُوء يا كَريم.»
در روايات ديگر آمده كه هنگام ترك خانه، بر در خانه توقف كند و سوره
«حمد، اخلاص، معوذتين، قدر و آية الكرسى» را تلاوت
كند و اين دعا را بخواند:
«اَللّـهُمَّ احْفَظْنى وَاحْفَظْ ما مَعى وَسَلِّمْنى
وَسَلِّمْ ما مَعى وَبَلِّغْنى وَبَلِّغْ ما مَعى بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ
الْجَمِيلِ.»
«بار خدايا! مرا و همراهان مرا حفظ كن و بسلامت بدار و به
نيكوترين وجه به مقصد برسان.»
اين دعا نيز از امام صادق ـ ع ـ است كه هنگام ترك وطن و خارج شدن از خانه
خوانده مى شود:
«اَللّـهُمَّ اِنِّى اَسْئَلُكَ خَيْرَ ما خَرَجْتُ لَهُ
وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما خَرَجْتُ لَهُ، اَللّـهُمَّ اَوْسِعْ عَلَىَّ
مِنْ فَضْلِكَ وَاَتْمِمْ عَلَىَّ نِعْمَتَكَ وَ اسْتَعْمِلْنى فى طاعَتِكَ
وَاجْعَلْ رَغْبَتى فيما عِنْدَكَ وَتَوَفَّنى عَلى مِلَّتِكَ وَمِلَّةِ
رَسُولِكَ.»
«بار خدايا! بهترين چيزى كه براى آن خارج شدم، از تو مى
خواهم و از شرّ آنچه بدان جهت بيرون شدم به تو پناه مى برم. خدايا! فضل خويش بر
من بگستران و نعمتت را بر من تمام كن و مرا در اطاعت خود بكار گمار و ميل و
گرايش مرا متوجه چيزى كه نزد تو يافت مى شود بگردان و بر آيين خود و آيين
پيامبرت بميران.»
و نيز امام صادق ـ ع ـ فرمود: هنگامى كه به قصد حج يا عمره از منزل بيرون مى
روى، دعاى فرج را بخوان و آن دعا اين است:
«لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْحَليمُ الْكَرِيمُ، لا اِلهَ
اِلاَّ اللهُ الْعَلىُّ الْعَظِيمُ، سُبْحانَ اللهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ
وَرَبِّ الاَْرَضِينَ السَّبْعِ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، وَالْحَمْدُ
للهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.»
و در توصيه حضرت رضا ـ ع ـ است كه هرگاه قصد حج كنى خانواده ات را جمع كن و دو
ركعت نماز بجاى آور و خداوند را حمد و ثنا بگو و بر پيامبرش درود فرست و
دستهايت را به دعا بردار و بگو:
«اَللّـهُمَّ اِنِّى اَسْتَوْدِعُكَ الْيَوْمَ دينى
وَنَفْسى وَمالى وَاَهْلى وَ وُلْدى وَجَميعَ جيرانى وَاِخْوانِنا
الْمُؤْمِنينَ الشّاهِدَ مِنْهُمْ وَالْغائِبَ عَنّا.»
«بار خدايا! امروز دينم را و خود را و مال و خاندان و
فرزندان و همه همسايگان و برادران مؤمن، چه حاضر و چه غايب، را به تو مى
سپارم.»
«اَللّـهُمَّ اِنِّى اَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثاءِ السَّفَرِ
وَكَآبَةِ الْحُزْنِ.»
(22) «بار خدايا! از رنج سفر و ناراحتى اندوه به
تو پناه مى برم.»
و نيز فرمود: بخواند: «بِسْمِ اللهِ ما شاءَ اللهُ لا
حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللهِ.»
دعا هنگام سوار شدن
على ـ ع ـ فرمود: هنگام سوار شدن بر وسيله نقليه، اين دعا را بخواند:
«بِسْمِ اللهِ، اَلْحَمْدُ للهِ الَّذى اَكْرَمَنا
وَحَمَلَنا فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقَنا مِنَ الطَّيِّباتِ وَفَضَّلَنا
عَلى كَثير مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضيلاً، سُبْحانَ الَّذى سَخَّرَ لَنا هذا وَما
كُنّا لَهُ مُقْرِنينَ، رَبِّ اغْفِرْ لى ذُنُوبى اِنَّهُ لا يَغْفِرُ
الذُّنُوبَ اِلاّ اَنْتَ.»
«بنام خدا، سپاس خداى را كه ما را گرامى داشت و در خشكى و دريا حمل فرمود و از
غذاهاى پاكيزه روزى داد و بر بسيارى از مخلوقاتش برترى بخشيد. منزه است آنكس كه
اين مركب را مسخر ما ساخت و ما هماورد آن نبوديم (و تسخير آن در توان ما نبود)
خدايا! گناهانم را بيامرز كه جز تو آمرزنده گناهان نيست.»
اين دعا نيز از امام صادق ـ ع ـ نقل شده است:
«اَلْحَمْدُ للهِ الَّذى هَدانا لِلاِْسْلامِ وَمَنَّ
عَلَيْنا بِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، سُبْحانَ الَّذى سَخَّرَ
لَنا هذا وَما كُنّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنّا اِلى رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ،
وَالْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمينَ، اَللّهُمَّ اَنْتَ الْحامِلُ عَلَى
الظَّهْرِ وَالْمُسْتَعانُ عَلَى الاَْمْرِ، اَللّهُمَّ بَلِّغْنا بَلاغاً
يَبْلُغُ اِلى خَيْرِ بَلاغ، يَبْلُغُ اِلى مَغْفِرَتِكَ وَرِضْوَانِكَ،
اَللّهُمَّ لا طَيْرَ اِلاّ طَيْرُكَ وَلا خَيْرَ اِلاّ خَيْرُكَ وَلا حافِظَ
غَيْرُكَ.»
امام سجاد ـ ع ـ فرمود: هرگاه كسى پياده حج كند و سوره
«قدر» را بخواند رنج پياده رفتن را احساس نخواهد كرد و نيز فرمود: كسى هنگام
سوار شدن «انّا انزلن» را نمى خواند مگر آن كه سالم و آمرزيده شده
پياده شود.
و نيز حضرت رضا ـ ع ـ توصيه مى فرمايد:
«عليك بكثرة الاستغفار و التسبيح و التهليل و الصلواة على
محمد و آله»;(27) «مسافر در حال سفر و
طى مسير، بسيار استغفار كند و بسيار تسبيح، تهليل و تكبير بگويد و بر محمد و
خاندانش صلوات فرستد.»
بنابر اين راهيان خانه خدا بايد از هر لحظه اين سفر روحانى بهره گيرند و در طول
سفر با اذكار و اوراد و ادعيه و صلوات و سلام، روح خود را جلا و صفا دهند كه
دلها بياد خدا آرام گيرد، (اَلا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.)
اينها بخشى از ادعيه سفر است. اما ادعيه خاص حج و عمره، چون دعاى احرام، دعاى
ورود به مسجدالحرام، ادعيه طواف، اذكار و ادعيه سعى و .. . تا دعاهاى روز عرفه
وساير مشاهد مكرمه در مناسك و كتب ادعيه آمده كه از خواندن آنها غفلت نخواهند
كرد. همچنين تلاوت قرآن بويژه در حرمين شريفين و محل نزول قرآن و حتى الامكان
ختم قرآن در ايام حج، از اهم عبادات و اذكار و آداب شمرده شده است.
