« أَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » . (3)

از پروردگارم طلب آمرزش مى كنم و به سوى او باز مى گردم .

امام رضا (عليه السلام) استغفار نماز وتر خويش را بدين صورت مى گفتند:

« أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةِ » . (4)

از خدا طلب آمرزش مى نمايم و از او درخواست توبه دارم .

و براى تشويق شيعيانشان ، در فضيلت استغفار سحرگاهان ، بخصوص در قنوت نماز وتر ، مى فرمودند:

بر شما باد به خواندن نماز شب ، هيچ بنده اى نيست كه آخر شب ( در برابر خدا ) بايستد ، هشت ركعت نماز شب بخواند ، سپس دو ركعت نماز شفع و يك ركعت نماز وتر به جا آورد و در قنوت وترش ، هفتاد بار از خدا آمرزش طلبد و استغفار كند ; مگر اين كه از عذاب قبر و عذاب آتش پناه داده مى شود ، عمرش طولانى مى گردد و روزيش گشايش مى يابد .

سپس امام رضا (عليه السلام) فرمودند:

إِنَّ الْبُيوتَ الَّتى يُصَلّى فيهَا اللَّيْلُ يَزْهَرُ نُورُها لاَِهْلِ السَّماءِ كَما يَزْهَرُ الكَواكِبُ لاَِهْلِ الاَْرْضِ .

خانه هايى كه در آن نماز شب خوانده مى شود ( و در سحرگاهش استغفار مى گردد ) نورش براى اهل آسمان مى درخشد ، همان گونه كه نور ستارگان براى اهل زمين مى درخشند . (5)

امام صادق (عليه السلام) در حديث زيبايى مقام استغفار كنندگان در سحرگاهان را چنين مى ستايند :

هر كس در قنوت نماز وترش در حالى كه ايستاده است ، هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » و تا يك سال هر شب بر آن مداومت نمايد ، نامش جزو « استغفار كنندگان در سحرها » نوشته مى شود و بهشت بر او واجب مى گردد. (6)

بعد از نافله فجر

دوّمين ساعتى كه در شبانه روز، براى استغفار و درخواست آمرزش از
خداوند تعيين گشته است و از فضايل بالايى برخوردار است، بعد از نافله فجر و قبل از نماز صبح است .

امام سجاد (عليه السلام) مواظبت تامّى بر تلاوت استغفار بعد از دو ركعت نافله فجر داشتند. (7)

پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) ، استغفارى را براى اين ساعت ذكر كرده و بركات فراوانى را براى آن بيان مى نمايند :

كسى كه در اين ساعت استغفار كند ، خداوند تمام گناهانش را مى آمرزد ، اگر چه گناهانش آسمان ها و زمين هاى هفتگانه را پر كرده باشد و به سنگينى كوه ها و تعداد قطرات باران و به عدد آنچه در دشت و دريا است ، باشد . و به همين اندازه برايش حسنات نوشته مى شود.

و هر بنده اى كه در شب يا روزى كه اين استغفار را تلاوت مى كند بميرد ، داخل بهشت مى گردد ، و هيچ گاه فقير نمى شود. (8)

سپس پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) ، استغفار خاصّى را براى اين ساعت ذكر مى كنند . (9)

اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اين ساعت هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش مى كردند ، و در هر بار استغفار خاصّى را با مضامينى عالى تلاوت مى فرمودند . (10)

توجّه به متن عالى اين استغفار ابواب معرفت حق را به روى انسان مى گشايد و روشنگر اهميّت استغفار در اين ساعت است . (11)

بعد از نماز صبح

سوّمين ساعتى كه در طول شبانه روز به استغفار در آن سفارش اكيد شده است ، هر روز بعد از نماز صبح است . براى استغفار در اين ساعت ، آثار پر بارى ذكر شده است .

امام باقر (عليه السلام) در سخنى زيبا مى فرمايند :

هر كس بعد از نماز صبح هفتاد مرتبه از خدا آمرزش طلبيده و استغفار كند ، خداوند او را مى بخشد ; اگر چه در آن روز بيش از هفتاد هزار گناه كند! . (12)

بعد از نماز عصر

چهارمين زمانى كه در طول شبانه روز ، براى استغفار و عذرخواهى از خداوند ، تعيين شده است و ثواب زيادى براى آن ذكر گرديده است ، بعد از نماز عصر است كه داراى بركات فراوانى است .

امام صادق (عليه السلام) در فضيلت استغفار در اين ساعت مى فرمايند:

هر كس بعد از نماز عصر ، هفتاد مرتبه استغفار كند و از خدا آمرزش طلبد ، خدا در آن روز هفت صد گناه او را مى آمرزد ، و اگر خودش گناهى نداشته باشد ، گناه پدرش را مى آمرزد ، و اگر پدرش هم گناهى نكرده باشد ، گناه مادرش را مى آمرزد و چنانچه مادرش هم بى گناه باشد ، گناه برادرش را مى بخشد ; و اگر برادرش هم گناهى نداشته باشد ، خدا گناه خواهرش را مى بخشد ; و اگر براى خواهرش هم گناهى نباشد ، گناه ساير اقوام و بستگانش را ، هر كدام كه نزديكتر به او باشند و گناهى داشته باشند مى آمرزد . (13)

هنگام خواب

پنجمين وقتى كه نسبت به استغفار در آن سفارش شده و از عوامل ريزش گناهان ، همچون افتادن برگ درختان ، شمرده شده است ; هنگام خواب است .

امام صادق (عليه السلام) در اهميّت توجّه به خدا و طلب آمرزش از آن ذات مهربان در اين ساعت مى فرمايند:

اگر كسى هنگامى كه براى استراحت و خوابيدن ، به بستر مى رود صد مرتبه بگويد: « لاْ إِلـهَ إِلاَّ اللهَ » خدا خانه اى در بهشت برايش بنا مى كند . و اگر صد مرتبه از خدا آمرزش طلبيده و استغفار كند ، گناهانش مى ريزد همان گونه كه برگ هاى درخت مى ريزد . (14)

بعد از گفتن تسبيح حضرت زهرا (عليها السلام)

ششمين ساعتى كه در شبانه روز ، براى استغفار مطلوب دانسته شده و بدان تأكيد شده است ، بعد از گفتن تسبيح حضرت زهرا (عليها السلام)است كه مايه ريزش گناه و دست يافتن به بركات استغفار است .

محمّد بن مسلم گويد: امام باقر (عليه السلام) فرمودند:

هر كس تسبيح حضرت فاطمه (عليها السلام) را گويد و سپس استغفار كند ، تمام گناهانش آمرزيده مى شود . اين تسبيح در زبان صد تسبيح ، و در ميزان هزار تسبيح به حساب مى آيد ، شيطان را دور مى سازد و خداى رحمان را خشنود مى كند . (15)

بعد از نماز واجب

هفتمين موردى كه به استغفار در آن سفارش شده است و عامل ريزش همه گناهان به حساب آمده ، بعد از هر نماز واجب است.

امام باقر (عليه السلام) مى فرمايند:

هر كس بعد از نماز واجب ، قبل از آن كه از حال نماز خارج شده و پايش را تكان دهد ; سه مرتبه بگويد:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ». (16)

خداوند همه گناهانش را مى بخشد ، اگر چه به اندازه كف دريا باشد.

سحر شب جمعه

علاوه بر ساعات شبانه روز ، در طول هفته نيز به استغفار در شب و روز خاصّى سفارش و تأكيد شده است كه شايسته دقّت و بهره جستن هستند.

مهمترين شبى كه در طول هفته به استغفار در آن سفارش شده است ، شب جمعه و مخصوصاً سحر آن است .

صرف نظر از آيات و رواياتى كه براى بيدارى در ثلث آخر شب و استغفار در سحر آثار پر بارى نقل مى كند و بيانگر مواظبت تامِّ انبيا ، اوصيا و اولياى خدا ، نسبت به استغفار در سحرگاهان است ; در روايات براى شب جمعه و بيدارى در سحر آن ، ارزش و بهاى مضاعفى ذكر شده است و تأكيد بيش از حدّى ، نسبت به بيدارى و مناجات با حقّو طلب آمرزش از خداوند ، در اين شب ديده مى شود. (17)

انبياى عظام الهى (عليهم السلام) با اين كه داراى مقام استجابت دعا بودند ولى اگر از آن ها تقاضاى دعايى مى شد به شب جمعه و سحر آن موكول مى كردند .

برادران يوسف ، وقتى براى عذرخواهى از ظلمى كه به يوسف روا داشتند ، خدمت پدرشان حضرت يعقوب (عليه السلام) رسيدند و از او خواستند كه براى آنان استغفار كند ; يعقوب در جواب گفت:

سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّى .

بزودى برايتان به سوى پروردگارم استغفار مى كنم .

امام صادق (عليه السلام) در تفسير اين آيه مى فرمايند:

يعقوب (عليه السلام)، استغفار براى فرزندانش را به خاطر درك سحر جمعه به تأخير انداخت . (18)