بـالجـمـله بـنـاى مـسـلح شـدن ذخـيـره و عـسـاگـر احـتـيـاطـى گـرديـد كـه بـراى مـثـل چـنـيـن روزى به نظام وظيفه رفته بودند كه آن روز، روز طرح ريزى و ايجاد صور ذهـنـيـه و تـعليمات بود و امروز تحقق و خارجيت پيدا كردند بود و عربها كه از خود نظام وظـيـفـه در هـول و هـرب و گـريـزان بـودند كه شبيه و نمايش جنگ بود از خود وقوع جنگ خـارجـى بـه طـريـق اولى گـريزان بودند و عمده همان خونسردى دو صنفى بود كه نظر عـداوتـى بين ترك و عرب ايجاد شده بود يعنى علاقه ضديت و عناد بيت عربها و تركها بـود نـه آشـنـايـى و مـحـبـت و عـشـايـر بـرى ابـدا بـه لوازم رعـيـتـى عـمـل نـمـى كـردند فقط همان اهل المدر⁽²⁰⁴⁾ و كلوخ نشين ها فى الجمله آشنايى مجبورى داشـتـنـد و روابط وطنى محكمترين روابط است بعد از رابطه خويشاوندى حتى غالبا بر رابـطـه مـذهـبـى بـچـربـد و الا عربها از جنگ ترسى و گريزى از قديم الايام نداشتند، بـلكـه هـمـه سـاله دو طـايـفـه از كـرد و شـمـرد در خـود نـجـف بـيـن شـان نـائره جـنـگ مـشـتـعـل بـود و يـك هـفـتـه و دو هـفـتـه بـازارهـا بـسـتـه مـى شـد و از يـكـديـگـر قـتـل و غـارت مـى كردند و در صدر اول نيز چنان اتحاد و شجاعتى بروز دادند كه عالم را متزلزل ساختند و متحير نمودند.
و يـك ترك از اسلانبول تازه حكومت نجف داشت و بر عربها در اين موضوع سخت گرفت و جدا مطالبه مى كرد عساگر احتياطى را حتى به خانه ها تهاجم مى نمود و زن ها را تفتيش مى نمود، چون عربها به لباس زن پنهان مى شدند.
كـم كـم عـربـهـا اسـتمداد از عشاير بيرون نموده ساعت هفت از شب غفلتا فضاى نجف پر از صـداى تفنگ و هياوى عربها و بر ضد حكوت قيام نمودند، ما از خواب بيدار شديم ديديم خـواب بـر مـا حـرام شده ، چايى گذارديم و در استماع صداهاى هزارها تفنگ و حوصه هاى نـاهـنـجـار عـربـهـا شديم . مهمانى از طلاب كه تازه از ايران آمده بود در آن شب داشتيم و بـسـيـار در تـرس بـود صـبـح بـردم او را بـه حـصـار و حـصـن حـصـيـن مـدرسـه داخـل نـموده برگشتم تا طرف عصر عربها ادارات دولتى را گرفتند دفاتر و اسناد را تـمـامـا آتش زدند و اثاثيه را چاپيدند، حكومت و عساگر كه از بغداد آمده بودند تماما در كـاروانـسـرايـى مـحـصـور گشتند و پشت بام را سنگر نموده بودند و نائره حرب بر پا بود.
آقـاى كـليـددار مهلت خواسته داخل كارونسرا گرديد و از حكومت خواستار اصلاح و تسليم گـرديـد. حـكـومـت در بـيـن ايـن كـه در پـشت بام الدرم بلدرم مى كرد ناگهان ديد از وسط كـاروانـسـرا زمـيـن شـكـافـتـه شد سر و كله عربى با تفنگ نمودار گرديد كه از بيرون كاروانسرا نقب زدند و از وسط كاروانسرا سوراخ نمودند از بالا دو پله يكى نموده خود را بـه كـليـددار رسـانـيـدنـد و اسـلحـه خـود را داد و بـه سـيـد دخـيـل گـرديد حكومت را كليددار برد و به منزلش و عربها عساگر را خلع سلاح نمودند، قـاطـرهـاى سـوارى اشـان هـم خـواسـتند بگيرند به شفاعت كليددار نگرفتند بدون سلاح رفتند رو به بغداد نجف ماند براى عربها، چهار نفر شيخ كه هميشه با هم دشمن و در جنگ بـودنـد بـا يـكـديـگـر مـتـحـد شـده حكومت نجف و حومه نجف را به راه بردند و تمام ادارات دولتـى را بـه كـار انـداخـتـنـد و يـك سـلطـنـت مـستقله اى برپا نمودند و خوب در تنظيم و تـاءمـيـنـات كوشيدند با آن كه معروف است دو سلطان در يك مملكت نگنجد و اينها چهار نفر دشمن در يك بلد گنجيدند از اينجاست كه مى گويند عرب در علم ادارى ممتاز است .
مـرضعه اى كه ماهى دو تومان به خون جگر به او مى داديم آمد كه بياييد بچه اتان مى خـواهـد بـمـيـرد. مـن و والده اش رفـتـيـم در آخـر مـحـله مـنـزل مـرضعه و من به يك طرف بچه نشستم مادرش به يك طرف و بچه هم در جان كندن بـود، پـس از نـيـم سـاعـتـى تسليم شد با يك ـ دو نفر از رفقا از طرف ثلمه برديم به وادى دفـن نـمـوديـم اول و آخـر وادى را بـه سـه بـچه كه از ما رفته بود حيازت نموديم انـشـاء الله بـه مـفاد الظاهر عنوان الباطن اميد داريم كه باطن وادى السلام را نيز حيازت نماييم .
قـريـب بـيست و پنج تومان مخارج شهريه آن بچه نموديم با آن گرفتارى و ضيق معيشت كه داشتيم آخر هم رفت اين هم يكى از مراحم حضرت حق بود، فله الملك و له الحمد يحيى و يميت و يميت و يحيى و هو كل شيئى قدير.
كربلا نيز تاءسى به نجف نمودند و با حكومت در افتادند، لكن نتوانستند فائق شوند و از نـجـف اسـتمداد نمودند سيصد نفر عرب خونخوار رفتند به طرف كربلا. وقت طغيان آب فرات بود كه براى محفوظى شهر نو كربلا در سر ربع فرسخى سده بسته بودند و دارالحـكـومـت در آخـر شـهـر نـو كـربـلا بـود، نـجـفـى هـا قـبـل از ورود بـه كـربـلا اول سـده را خراب نمودند، آب از يك طرف حمله نمود، نجفى هاى شيطان هم از يك طرف . حكومت بيچاره با عساگر خود سوار شده ، فرار نمودند به طرف بغداد نجفى ها مقدارى پول از پولدارها چاپيدند و با يك فخر و مباهاتى برگشتند.
عـربـهـا در ايـن كـارهاشان عاقبت انديشى نداشتند فقط دفع الوقت بود و فردا خدا كريم است و يا آنكه تزريقات شيطان الدول ، انگليس بود كه زمينه كار او صاف شود.
و عـلى الجـمـله كـشـتـى هـاى روس و فـرانـسـه و انـگـليـس داخـل بـحـر الاحـمـر شـد و بـنـدر جـبـل طـارق را از بـيـگـانـه مـسـدود نـمـودنـد و بـه سـواحـل چـناق قلعه و داردانل حمله ور شدند اگر چه تحت البحرى هاى آلمان به يك درجه آنـهـا را بـه سـواحـل يونان و غيره مستاءصل نمود، لكن بالاخره فرانسه كار خود را نمود بـه سـواحـل بـيروت و شامات عساگر خود را پايين نمود و انگليس ‍ حجاز را به يك كلمه حـرف كـه شـريـف حـسـيـن ⁽²⁰⁵⁾ سـلطـان عـرب اسـت ، از چـنـگ عـثـمانى در آورد و خودش داخل بصره گرديد. هشتاد هزار ترك در قبال داخـل عـراق شـد و هيچ عسگرى مثل ترك جنگى و متهور نيست و چون عثمانى همتش بر استرداد قـفـقـاز از روس بود به عسگر عراق امداد نكرد، نهايت علما را برانگيخت كه حكم به لزوم دفـاع نـمـايند و عشاير را تهييج بر دفاع نمايند، لكن چه فايده عشاير كوفى بودند، رفـتـنـد و در حـيـن فـرار انگليس از بصره و هلهله نمودن زنان بصره از خوشحالى شجاعت مـسـلمين بدون جهت اعراب نيز رو به عقب فرار نمودند و عسگر ترك را نيز فرارى كردند كه قمندان ⁽²⁰⁶⁾ عثمانى خود را انتحار نمود و سيدى از مجتهدين عرب از غصه خون قى كـرد و مـرد. چـون عـربـهـا در حـيـن فـرار خـيـمـه سـيـد را هـم غـارت نـمـودنـد. خـزعـل ⁽²⁰⁷⁾ بـى غـيـرت انـگليس پرست بر عثمانى ها كه در ميان طراده ها مى خواستند شـط ار عبره كنند⁽²⁰⁸⁾ به طرف ايران ، شليك كرد و طراده ها را پر از جنازه نمود كه مـن مـاءذون نـيستم شما را به مملكت راه دهم ، عثمانى خائبا خاسرا عقب نشست انگليس ‍ دست از پـا درازتر ثانيا از كشتيها بيرون شد داخل بصره و از آنجا به اردوگاه عثمانى گندمى كه براى آذوقه عسگر عثمانى تهيه كرده بودند كه هزارها خروار بود آتش زده و از آنجا در كوت اماره اردو زد.
عـربـهـاى بـى غـيـرت و جـلف ، نـنـگـيـن و رنـگـيـن داخـل خـانـه هـاشـان شـدنـد، خيال كردند كه عثمانى كه چندان يد تسلط و تصرفى بر آنها نداشت و مالياتى از آنها و نـظـام وظـيـفـه نـمـى گـرفـت حـتـى آذوقـه سـاخـلوى عـراق و بـغـداد را از اسـلانـبول مى فرستاد خيال كردند، معذلك بدتر از انگليس است و انگليس ‍ آنها را راحت و آسوده خواهد گذاشت و اين خيالى بود فاسد.
انـگـليس دو جنگ به نامردى نمود به اين معنى كه تركها وقتى كه با هندوهاى بى دست و پا دست و ياخن مى شدند و جنگ فقط به سلاح ابيض و سرنيزه منجر مى شد قواى ناريه طـبـقـا للقانون و مقتضى الانصاف از كار مى افتاد، انگليس به نامردى دو مرتبه مخالفا للقـانـون هـنـد و ترك را به خاك هلاكت انداخت و چون در اين صورت البته ديد كه بايد اميد از زندگى هندوها برداشت ، چون از دست تركان خلاصى نداشتند و علاوه غلبه هم با ترك خواهد بود لذا هندو را خود به دست خود كشت كه از تركان هم كشته باشد و غلبه هم نـداشـتـه باشند، بلكه شكست هم بخورند و به همين انصاف كشى در اين دو جنگ بغداد را بـعـد از چـنـد مـاهـى مـتـصـرف گرديد و از آنچه عثمانى ها در روزنامه هاشان داد زدند كه انگليس بر خلاف قانون بين دول با ما مى جنگد انگليس هم به قوانين موضوعه مى خنديد، مى گفت امروز قانون ثابت از دهن توپ ديده و شنيده مى شود و راى اين قانونى نداريم .
عثمانى ها بعد از آنكه بغداد را تخليه نمودند و در سامره اردو زدند يهوديهاى بغداد كه بالغ بر هشتاد هزار جميعت بود پيش بينى نموده كه خود را در پيشگاه دولت جديد شيرين نمايند. لذا به خيال آنكه به زودى اردوى انگليس وارد بغداد مى شوم ، مراسم مهمان تازه وارد را بـه جـجـا آوردنـد يـعـنـى تـهـيـه غذاى پانصد هزار نفر را ديدند از گاو و شتر و گـوسـفـنـد خـيـلى كشتار نمودند براى خورش و برنج به اندازه اى كه وافى باشد اين جميعت را طبخ نمودند و البته صد تغار برنج كه هفتصد خروار برنج مى شود طبخ شد و من دو تومان اگر خرج بردارد با لوازم ديگر قريب صد و پنجاه هزار تومان مى شود.
وقتى كه طبخ مهيا شد تمام شاه كوچه و بازارها را حصير فرش نموده ، برنج مطبوخ را بـه روى آنـها ريخته و گوشتها را روى برنج ريخته و نهار را در پهلوى آن پهن نموده بـه طـول درازى كـوچـه بـازارهـا از ايـن غذا مهيا بود. و اردو مهمان تازه تا سه روز وارد نـشـد، پـس از يـك شـب مـاندن و سگهاى بغداد شكمى از عزا در آوردند مانده غذاها متعفن شده حمال گرفتند تمام غذاى متعفن شده را به دجله ريختند كه اگر دجله نبود ناخوشى وبا را احداث نموده بودند.
الحـمـد لله كه به آرزوى خود نايل نشدند و خرهاى منافق اگر در مذهب با مسلمانان شركت نداشتند، ولكن رابطه وطنى كه حب الوطن جبلى آدميزاد، بلكه حيوانات است و در بين موجود بـود چـه شـد كـه مثل زن هاى فاحشه هر روزى يكى را به آغوش كشند تا مگر عزتى به دست كنند. ولكن ابشرهم بانه ضربت عليهم الذلة و المسكنة كه قيام قيامت كمر راست نـكـنـنـد مود سركرده اردوى عراق در انگليس ملقب به فاتح عراق گرديد بعد از سه روز وارد بـغداد گرديد با تبختر تامى از سر نيم فرسخى تفنگ گرفته يك تير به جانب سـرايـه و دارالحـكـومـه خالى نمود، پس از آن داخل شدند با يك شوق و شعفى مالا كلام و زبان حالشان گويا بود.

سياحت شرق در احوالات آقا نجفي قوچاني