 |
|
شرح دفتر دل علامه حسن زاده آملي (جلد دوم ) شارح : صمدي آملى - ۲۲ -
زهره ستاره رقصان و مطربان است كه رقص او زَهره انسان را مى
برد. در درس هفتاد دروس هيئت بود كه در خدمت حضرتش در مسجد حضرت معصومه سلام الله عليها تشرف داشتيم كه سخن از كهكشان و راه شيرى به ميان آمده بود و حضرتش به نقل خاطره اى شيرين و شنيدنى پرداخته بودند كه در درس 70 دروس هيئت ج 2 ص 524 و ص 525 آمده است . اينك بشنو: ((اكنون بحث را بدين داستان كه برايم پيش آمد پايان مى دهيم و آن اينكه : در زمان جوانى كه بهار زندگانى است از پريشان روزگارى و بى سر و سامانى ، چند روز تابستانى در ديهى كوهستانى يگانه و بيگانه بسر مى بردم ، پير مردى كهنسال و دراز اندام كه گويى از پشت و نژاد ((عوج عناق )) بود بزرگ و داناى آن ديه بود. پيرى از پيرايه دانش تهى ، ولى به زيور پارسايى پيراسته و آراسته و بسيار ساده و پاك نهاد بود. از سر ميهمان نوازى بديدارم آمد و تازگيها نمود و گشاده رويى و خوش خويى از خويشتن نشان داد. برنامه ام اين بود كه چون پاسى از شب مى گذشت و همه به خواب مى شدند پوشيده از مردم از سرابدر مى آمدم و به تماشاى چهره دلگشاى آسمان سرگرم مى بودم ، و با پريرويان آسمانى چشمك به چشمك روبارو، همدم و همسخن مى شدم . من ناآگاه كه آن پير از كار اين جوان آگاه شد و هر شب در كمين من است و بدين پندار نپخته كه در آن ديه گنجى نهفته است و اين تهيدست پابست آن شده است و در انديشه بدست آوردن آن است . تا شبى در پيرامون كارم كه من در گوشه اى نشسته بودم و او در كنارى ايستاده بود، ناگاه نگاهم به پيكرى هنگفت و شگفت افتاد، گفتم : جن است ، بسم الله الرحمن الرحيم به زبان آوردم و ديدم پنهان نشد. از جاى برخاستم و با دودلى آهسته و آرام گام به گام گاهى گامى فراپيش و گاهى گامى فراپس ، بسويش روانه شدم چنانى كه او را راه چاره و گزير و گريز از من نبود، تا نزديك شدم و ديدم آن پير بى پير است ؛ ناچار از اين روى داد، نخست اندكى سخن به چون و چرا آغاز شد و سپس به سازش و پرسش و پاسخ انجاميد، تا اين كه از من پريد اين خط سپيد آسمان چيست ؟ گفتم از بسيارى ستاره هاى نزديك هم و پرتو آنان خطى چنين شيرين و دلكش در سيماى زيبا و جانفزاى آسمان پديد آمده است كه آن را ((راه شيرى )) و ((كهكشان )) مى خوانيم . پس از شنيدن اين پاسخ چند بار سرش را از پيش به پس جنبانيد و گفت اين كه تو گويى سخنى سخت سست است و از بيخ نااستوار و نادرست . گفتم اى پير جوان بخت جهان ديده و سخن شنيده تو كه از درستش آگاهى و بدان دانايى چه خوش است كه آن را در اين دل شب از تو بياموزم و بر دل نشانم و در روزگار به يادگار داشته باشم و سپاسگزار شما باشم ، اميدوارم كه از خداى يكتاى بى همتا پاداش بسزا بستانى . پس از اندكى درنگ گفت : هنگامى كه حضرت ابراهيم خليل بفرمان رب خليل خواست فرزندش ذبيح را قربانى كند، همين كه او را به زمين نهاد تا كارد را بر گردنش نهد، پروردگار مهربان به جبرئيل دستور داد كه هر چه زودتر قوچى را از بهشت مشك سرشت براى ابراهيم ببر، و از او بخواه كه بجاى فرزندش اين قوچ را ذبح كند؛ چون جبرئيل خواست قوچ را از آسمان به زمين آورد آن زبان بسته بسى سركشى و بى تابى كرد كه بر اثر آن ناآرامى شاخش سخت به آسمان كشيده شده كه اين خراش بر رخسار آسمان پديد آمده است )). عوج بن عنق : در داستانهاى قديم نام مردى بوده كه قامتى بسيار بلند داشته ، گويند حضرت موسى با عصا بر ساق پاى او زد و او را هلاك كرد، اكنون كسى را كه بسيار بلند قد باشد به او تشبيه مى كنند. در مورد ((هلال ماه )) حضرتش مى فرمود: در هنگام استخراج تقاويم نجومى در طى نه سال و موارد ديگر از بس كه با هلال ماه سر و كار پيدا كردم كه چشم من هلال شناس است و هر لحظه ماه را ببينم مى دانم كه چه شبى است و حكايت از چه شب دارد. و نيز با ستاره ها خيلى حشر داشتم كه همه را شناسايى مى كردم . تابستان گاهى به ده ((گَرنا)) مى رفتم و گاهى هم در همين ايراى لاريجان بالاى قله ها شبها به صبح مى آوردم و با آنها كار مى كردم . در قله هاى مجاور روستاى ((ايرا)) خيلى از شبها كه هنوز در ((رينه )) و ((ايرا)) برق وجود نداشت ((دم گرگ )) كه علامت صبح كاذب است و نيز صبح صادق كه آن دم گرگ پهن مى شد را مشاهده مى كردم و با خود نقشه هاى مختلف آسمانى داشتم و صورتهاى ستارگان را شناسايى مى كردم و از اسرار آنها آگاه مى شدم . و لذا خودم اينك همه آن نقشه ها هستم .
((آه )) اسمى از اسماء الله است و حضرت مولى با تحصيل همه رشته هاى علمى و تدريس و تاءليف در آنها به اين اسم الهى راه يافته اند كه طوبى له و حسن مآب ، و اين بحث در شرح بيت دوازدهم از باب هفتم گذشت كه : در رساله رموز كنوز فرمودند: ((و در الهى نامه گفته ام : ((الهى ولى تو صادق آل محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: ((ان آه اسم من اسماء الله )) و نبى تو خاتم الانبياء فرمود: ((كل اسم من اسماء الله اعظم )) حسن را از همه اسم اعظم بى شمارت فقط يك اسم اعظم آه است كه جز آه در بساط ندارد.)) به ترجيع بند ديوان از اول تا آخر مراجعه كن كه چگونه اين علوم رسمى حضرتش را به طرف حق و حقيقت برده است كه جان توحيد در روح حضرت مولى پياده شده است . مراد از اين جنونى كه از اين فنون تحقق يافت همان است كه در الهى نامه اش فرمود: ((الهى مست تو را حد نيست ، ولى ديوانه ات سنگ بسيار خورد. حسن مست و ديوانه توست )). ((الهى گويند كه بُعد، سوز و گداز آورد؛ حسن را به قرب سوز و گداز ده )). ((الهى شكرت كه پريشانى به مقام يقين رسيده است )). در سير تحصيلى و انسانى هم به آه رسيده اند كه اسم اعظم الهى است و هم به يقين و علم راه يافته اند كه هر دو از اسماى اعظم اند كه در شرح باب ششم گذشت . ((الهى دل خوش بودم كه گاهى گريه سوزناك داشتم و دانه هاى اشك آتشين مى ريختم ، ولى اين فيض هم امن بريده شد كه بيم زوال بصر است و امر و مهمى كه در آنها امتثال فرمان تو است در نظر. ولى بارالها، عاشق نگريد چه كند و بنده فرمان نبرد چه كند.)) در يك تشرف يابى به محضر ملكوتى اش فرمود: من بعد از پيروزى انقلاب هيچ مسئوليت كارهاى كشورى را نپذيرفتم زيرا براى آن امور آقايان تشرف دارند و نيازى به وجود من نيست . لذا من بايد به حسب وظيفه الهى ام كه خداوند توفيق فهم اين علوم و معارف را به من عطا فرمود، به كار تدريس و تاءليف مشغول باشم كه از دست ديگران اين امور ساخته نيست لذا براى من شب نشينى و مهمانى رفتن ها حرام است . و اگر كسى شب به خانه من آيد بر من عذاب است و اگر خودم هم به خانه ديگران بروم جهنم است زيرا كار مهمترى دارم كه اين تكليف فقط بر روى دوش من نهاده شده است . فتدبر. و فرمايشاتى كه در ابيات مذكور آمده است حاكى از سوز و گداز حضرت مولى است كه از حال مباركشان ، اندكى را به مقال و قلم آورده و سروده اند. لذا در ابيات بعدى به نحو عذرخواهى گويند: آنچه كه تا حال از بيت 26 همين باب تا بيت 107 اين باب ذكر فرمود، بر اساس آن است كه مولايم ((محمدى مشرب )) شده است . در قصيده شقشقيه ديوان خويش را صاحب نشانى از امير المؤ منين دانسته است كه ((حسن از بوالحسن دارد نشانى )). و در الهى نامه اش خود را بر مشرف سليمان ، لقمان ، يعقوب و عيسى عليهم السلام دانسته است . و در اين ابيات همانند مشرب رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) از دوران يتيمى خويش كه والدين گرامى را از دست داد و دچار حوادث تلخ و ناگوارى شد كه همه آن حوادث وى را شيرينى بود و حضرتش را در مسير تحصيل موفق داشته است و ياد كرده است و همين يتيم آملى را كه يتيم روزگار و عصر حاضر است كه روزگار پدر و مادرى ندارد تا فعلا مثل او را متولد سازد كه در ابيات 37 الى 47 باب اول سخن آن گذشت . خداوند مورد تفضل و عنايات خاصه خويش قرار داد كه در مطلق علوم عقلى و نقلى مجتهد گردد. و صاحب تاءليفاتى بشود كه هر يك از آنها در نوع و رشته خاص خود منحصر به فردند و بسيارى از اين مولفات تفاسير انفسى قرآن كريم است . لذا به حسب وظيفه تحديث و اظهار نعمت هاى الهى كه ((و اما بنعمة ربك فحدث )) عزم خويش را جزم نموده و در اين باب و باب اول از خود خبر داده اند كه خداوند اگر بنده اى را مشاهده كند كه يكسر تارك نفس و هوى شود و به حقيقت بسوى حق برود، او را چنان مى گرداند كه جناب رسول خاتم (صلى الله عليه و آله و سلم ) را بدانجا راه داده است . و اين نكته جاى تاءمل است كه سرگذشت حضرت خاتم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فقط يك قصه تاريخى نيست بلكه بايد هر كسى بكوشد تا بر مشرب خاتم (صلى الله عليه و آله و سلم ) باشد و خود را در مسير تكامل انسانى همانند او بسازد اگر چه در زندگى اش دچار حوادث بسيار نيز بشود و لذا نبايد ظهور حوادث را بهانه قرار داد و از تكامل انسانى باز ايستاد. اين گونه سخن گفتن در حقيقت نفوس مشتاقان را به سوى كمال تحريص كردن است و ساز اميد را به دلهاى سالكان نوازش دادن است كه از سختى راه نهراسند و از دورى راه واپس نروند. نبايد در اين گونه سخنها، زبان به ژاژخواهى باز نمود و العياذ بالله آن را به خودنمايى و ريا تفسير كرد كه حكايت از چشم رنگ گرفته و زبان نفهميده گويند آن مى كند، وگرنه حريم اولياى الهى از اين ژاژ خوائيدن دور است . لذا در ابيات بعدى فرمود: در روايتى از امام صادق (عليه السلام ) آمده است كه يكى از صحابه به محضر حضرتش بار يافت و عرض كرد كه فلانى نسبت به حضرت عالى خيلى بدگويى مى كند حضرت فرمود درست است . و نيز در يك وقت ديگرى عرض كرد فلانى خيلى به شما احترام مى گذارد حضرت فرمود درست مى گويد. وقتى از سر مطلب سوال شد حضرت فرمود آن دو را در آئينه صاف ما آنطورى كه بودند ديدند لذا هر كسى از نهاد خويش خبر داده است . آنان كه در وادى مقدس عرفان علمى و عملى قدم ننهاده اند و در چند كلمه دروغ حرام است ، غيبت حرام است ، ريا حرام است توقف كرده اند، حرف اين اولياء الله را به حساب ريا مى گذارند و حال آن كه از عروج ملكوتى اين بزرگان خبر ندارند كه از آنچه كه از هزار هزار بيش است چيزكى را اظهار مى دارند تا به مشتاقان كمال و نفوس شايق ، اميد بخشند و به سالكان كوى طريقت كه در طريق پرمخاطره عشق به كتلها و حوادث ناگوارى برمى خورند، نويد دهند كه همين حوادث براى اين اولياء الله هم به مراتب قوى تر از آن بوده ولى در عين حال اين مسير را رفته اند و به مقصد رسيده اند و جاى نگرانى نيست كه اگر راه سخت است قهرا رفتنى است . اين بزرگان بر مشرب خاتم اند كه اين راه را به نحو اكمل و اتم طى كرده اند و در فقه اعلاى انسانى به سالكان راه و ره پويان حق ، نداى ((تعالوا)) مى دهد كه بالا بياييد. ابيات مذكور اگر چه بظاهر طورى است ، ولى در حقيقت مقام ((تعالوا)) گفتن مولايم هست كه به همه دلها اميد مى بخشد كه مبادا بخاطر يتيمى و حوادث روزگار از رفتن بسوى حق خويش را باز بداريد. لذا اساس تحديث نعمت هاى الهى كه به پيامبرش امر فرموده است براى دستگيرى امت است كه مردم هم اين راه را بروند و از سختى راه نهراسند. فتدبر. جناب صدر المتاءلهين در شرح كتاب العلم اصول كافى در شرح حديث اول از باب اول گويد: فالعلم الذى به يكمل النفس الانسانية لا يحصل الا بعد رياضة شاقة و تذلل و تخضع لله و لرسوله (صلى الله عليه و آله و سلم ) و الائمة من بعده عليهم السلام و لسائر المعلمين و المشايخ ، الذين هم ايضا من الوسائط بين المبدا الفياض للعلوم و بين النفس القابلة المستعدة لها، فاذا كان الامر كما بينا فمن للعبد سيما العالم ، التجبر و التكبر... در ابواب جوامع روايى همانند كافى و بحار، بابى تحت عنوان ((المستاءكل بعلمه و المباهى به )) عنوان شده است . از حضرت خاتم (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايتى نقل شده است كه اگر كسى به تحصيل علم ، دنيا را اراده نمايد، حظ و نصيب وى همان دنيا است . در حديث پنجم از باب ((المستاءكل لعلمه )) اصول كافى از امام باقر (عليه السلام ) نقل شده است كه فرمود: من طلب العلم ليباهى به العلماء، اءو يمارى به السفهاء اءو يصرف به وجوه الناس اليه فليتبوء مقعده من النار، ان الرئاسة لا تصلح الا لاءهلها. مباهات تفاخر نمودن است و مراء جدال كردن است . كسى كه علم را براى اغراض نفسانى و منافع دنيوى ، كسب نمايد، از اهل آتش است . و عالمى كه كسب علم او براى خداى تعالى نباشد، قهرا براى يكى از اغراض سه گانه است كه در متن روايت آمده است : 1- يا براى تفاخر و مباهات با علماء و امثال آنها است . 2- يا به جهت مجادله با سفيهان است تا از خود اظهار قدرت و غلبه بر آنها نمايد كه براى وى اين گونه جدال بين عوام ، لذت نفسانى مى آورد. 3- و يا براى طلب رياست و جلب وجوه مردم از لذتهاى دنيوى همانند: جاه و عزت و مال و ثروت است . و لذا حضرت بر خطر رياست تنبّه فرمود كه براى رياست ، آنهايى لياقت دارند كه اهل باشند، و آنان كسانى اند كه در علم و عمل ، كامل باشند، و در بين مردم حق و خلق جمع مى نمايند و داراى نفوس قدسيه اند كه شاءنى آنها را از شاءن ديگر باز نمى دارد. چه اينكه در قرآن آمده است : رجال لا تلهيهم تجارة و لا بيع عن ذكر الله (النور - 36). (شرح اصول كافى صدر المتاءلهين .)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
