 |
|
شرح دفتر دل علامه حسن زاده آملي (جلد دوم ) شارح : صمدي آملى - ۱۱ -
اشاره است به آيه 84 سوره زخرف : و هو
الذى فى السماء اله و فى الارض اله و هو الحكيم العليم . در شرح بيت دوازدهم
گفته آمد كه رب مطلق بى مظاهر توهمى بيش نيست زيرا كه الوهيت ماءلوه و ربوبيت مربوب
طلب مى كند. و حق تعالى واحدى است كه وحدت او عين كثرت و كثرت او عين وحدت است و
هيچ حقيقتى از حيطه وحدت او بدر نيست و هيچ واحدى به پايه كثرت او نيست و همه وحدات
وجوديه روابط محضه آن وحدتند و آن وحدت حقه حقيقيه است كه از اسماء مستاءثره الهى
است . و اين وحدت حقه حقيقيه نه در مقام تنزيه توقف مى شود و نه در تشبيه بلكه جمع
هر دو است ؛ به اين معنى كه وراى آن دو و فوق تنزيه و تشبيه است . هم جمع بين تفرقه
و جمع است و هم تبرئه از تنزيه و تشبيه و اين حقيقت توحيد بر عرف تحقق است . و چون ذات احديت نور است كه ((الله نور السموات والارض )) و صادر اول فروغى از آن و موجودى پديد آمده از آن و در وجود تابع آن كه چون معلول و مخلوق است ضعف نورى پيدا كرد از آن تعبير به ظل فرموده است الم تر ربك كيف مد الظل و اين سايه آن نور يعنى صادر اول كه عقل مجرد است قلم است . وقتى ظل الله كه صادر اول است غير متناهى است ، چه گويى در حق تعالى كه چگونه غير متناهى نباشد. خداوند، بود است كه هستى مطلق و مطلق هستى است و غير آن بودى ندارند زيرا كه غيرت بود مطلق ، بودى در جهان نگذاشت بلكه ماسوا همه نمود آن يك بوداند و در نمودن نيز از بود بهره منداند و او را نشان مى دهند يعنى همه نمودها نه تنها از بود بهره ندارند كه در نماياندن بود نيز به بود نيازمندند. هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن . بيت بعدى مقول قول خدا گويى جاهل است كه در توحيد، وحدت عددى قائل است كه گويد خدا در آن سوى هفتم آسمان است : حديث 21 - حدثنا ابوالحسين محمد بن ابراهيم بن اسحاق العزائمى ... عن الحارث الاعور، عن على بن ابيطالب (عليه السلام ) اءنه دخل السوق ، فاذا هو برجل موليه ظهره يقول : لا والذى احتاجب بالسبع ، فضرب على (عليه السلام ) ظهره ، ثم قال : من الذى احتجب بالسبع ؟ قال : الله يا امير المؤ منين ، قال اءخطاءت ثكلتك اءمك ، ان الله عزوجل ليس بينه و بين خلقه حجاب لانه معهم اءينما كانوا، قال : ما كفارة ما قلت يا امير المؤ منين ؟ قال : اءن تعلم اءن الله معك حيث كنت ، قال اءطعم المساكين ؟ قال : لا انما حلفت بغير ربك . انسان استاد نديده در توحيد، وحدت عددى قائل است كه خدا را در پشت آسمان هفتم محجوب مى داند و جداى از خلق مى پندارد؛ به خصوص علماى عوام و عوام علماء كه در منابر چه چيزهايى را به عنوان دين مقدس به خورد مردم مى دهند و اين تفكر عوامى هميشه بوده و هست . زيرا مردم اين سويى را با فهم توحيد حقه صمديه مناسبتى نيست . عارف سنايى گويد: شيخ رئيس در آخر نمط نهم اشارات گويد: جل جناب الحق عن اءن يكون شريعة لكل وارد اءو يطلع عليه الا واحد بعد واحد. وصول به توحيد صمدى قرآنى ، يعنى وحدت شخصى وجود يعنى وجود صمدى است و مساوق با حق است ؛ براى صاحبدلانى ميسر است كه طعم مراقبت را چشيده اند و دائما در مقام عنديت و حضور به رزق نزد رب خود مرزوق اند و به نعمت ذوق تام متنعم اند. ماهى ها به بزرگشان عرضه داشتند كه اين اندازه به حالمان نافع نيست و اين منع تو ما را دفع نمى كند بلكه مى خواهيم به دريا توجه نماييم و به ناچار تو بايد ما را به معرفت دريا راهنمايى كنى و ما را به وجود او دلالت نمايى . وقتى بزرگشان اينچنين ديد و ملاحظه كرد كه منع آنان ، سودى نمى بخشد شروع به بيان نمود و گفت : اى برادران آن دريايى كه شما آن را طلب مى كنيد و اراده كرده ايد كه بدو روى آوريد با شماست و شما با او هستيد، و آن دريا محيط به شما و شما محاط به او هستيد، و محيط هرگز از محاط منفك نمى شود. و دريا عبارت از آنى است كه شما در او هستيد و شما به هر جهتى روى آوريد آن جهت دريا است و غير از دريا چيزى در نزد شما نيست . پس دريا با شماست و شما با دريا هستيد، و شما در درياييد و دريا در شماست و دريا از شما غائب نيست و نه شما از او غائبيد و اين دريا از خود شما به شما نزديكتر است . ماهى ها وقتى اين كلام از بزرگشان شنيده اند برخاستند و متوجه او شده اند تا وى را به قتل رسانند بزرگشان گفته است و به چه جهتى مى خواهيد مرا بكشيد و به چه گناهى مرا مستحق چنين چيز مى دانيد؟ در جواب گفته اند كه تو مى گويى دريا همان است كه ما در او هستيم و حالى كه آنى كه ما در او هستيم كه فقط آب است و آب كجا از دريا است و تو از اين سخنت جز گمراهى ما از راه راست را نخواستى . بزرگشان گفت : به خدا قسم اين چنين نيست و من جز حق سخن نگفتم و آنچه كه واقع و نفس الامر بود را بيان كردم چون كه دريا و آب در حقيقت يك چيزند و بين آب و دريا مغايرتى نيست پس آب به حسب حقيقت و وجود اسم براى دريا است و دريا براى آب به حسب كمالات و خصوصيات و انبساط و انتشار بر مظاهر اسم است . پس بعضى از ماهى ها به دريا شناخت پيدا كرده اند و ساكت شده اند، و بعضى ديگر انكار نموده و بدان كفر ورزيده اند و از بزرگشان دور شده اند. اگر بخواهى اين حكايت به زبان ماهى ها را به زبان امواج پياده كنى نيز صحيح است و بدان كه شاءن خلق در طلب حق اين چنين است كه وقتى مردم در نزد پيامبر يا امام يا عارفى اجتماع نمايند و از حق سوال كنند و آن نبى يا امام يا عارف در جواب گويد: آن حقى كه سوال مى كنيد و او را طلب مى كنيد با شماست و شما با او هستيد، و او محيط به شماست و شما محاط به او هستيد، و محيط از محاط منفك نمى شود، و او با شماست هر جا كه باشيد و او از رگ رگردن شم به شما نزديك است و او از شما غائب نيست و به هر جهت رو كنيد او را مى بينيد و با هر چيزى است و عين هر چيز است بلكه او همه چيز است و همه چيز به او قائم اند و بدون او زائل ، و براى غير او وجودى نيست نه در ذهن و نه در خارج ، و هو الاول بذاته و الاخر بكمالاته ، الظاهر بصفاته ، و الباطن بوجوده . وقتى خلق اين كلام را بشنوند قصد كشتن آن نبى يا امام يا عارف نمايند، وقتى به آنها بگويد به چه جرمى مرا مى كشيد؟ گويند تو گويى كه حق با شماست و شما با او هستيد و در وجود چيزى جز او نيست و براى غيرش وجودى نه در ذهن است و نه در خارج ، در حالى كه به حقيقت مى دانيم كه ما موجوداتى غير او از عقل و نفس و افلاك و اجرام و ملك و جن و غيره آنها داريم پس تو كافر ملحد و زنديق هستى و تو با اين كلامت خواستى ما را از طريق حق گمراه كنى . نبى يا امام يا عارف گويد: به خدا قسم غير از حق سخن نگفتم و غير از واقع چيزى نگفتم و من نخواستم كه شما را اغواء و گمراه كنم بلكه سخن حق تعالى را به شما گفته ام كه فرمود: ((و فى انفسكم افلا تبصرون )). لذا بعضى مى پذيرند و موحد شوند و بعضى انكار نمايند و امام نبى يا عارف را طرف كنند. تلك الامثال نضربها للناس و ما يعقلها الا العالمون . بارى تعالى تمام اشياء بنحو اءعلى است و اشياء همگى هالك و مضمحل و فانى در وجودند و ((و هو هو لا هو الا هو)) در عين حال خالق خالق است و مخلوق مخلوق ((هو سبحانه هو والاشياء اشياء)). كثرات همه صورتند و روح اين صور وجود است كه جميع كثرات را يك روح است و به تعبيرى حق جان جهانست و جهان جمله بدن كه واقع فوق اين تعبيرات است . حضرت صادق آل محمد صلوات الله تعالى عليه و آله فرمود: ان الجمع بلا تفرقة زندقة و التفرقة بدون الجمع تعطيل و الجمع بينهما توحيد. قال القيصرى رحمة الله عليه : انظر ايها السالك طريق الحق ماذا ترى من الوحدة و الكثرة جمعا و فرداى ؟ فان كنت ترى الوحدة فقط فانت مع الحق وحده لارتفاع الاثنينية و ان كنت ترى الكثرة فقط فاءنت مع الخلق وحده ، و ان كنت ترى الوحدة فى الكثرة محتجبة و الكثرة فى الوحدة مستهلكة فقد جمعت بين الكمالين و فزت بمقام الحسنيين . كنوز جمع كنز به معنى گنجها است . پس ما به سواد اين چشم سر نمى بينيم مگر سواد قرآن را و چون از اين وجود مجازى و از اين قريه اى كه اهل آن ستمكارند به در رفتيم و به سوى خدا و رسولش مهاجرت كرديم و از نشاءه حسى و خيالى و وهمى و عقلى و علمى بمرديم و به وجود خودمان در وجود كلام الله محو شديم از محو به اثبات مى رسيم و از مرگ به زندگى دوباره هميشگى .
|
