 |
|
شرح دفتر دل علامه حسن زاده آملي (جلد دوم ) شارح : صمدي آملى - ۶ -
كسى كه اين جدول را درست لايروبى نمايد شيثى مشرب مى گردد؛ چه اينكه آن جناب را هبة الله گويند. انسان شيثى مشهد را عطايا و هبات ذاتى و اسمائى است . و اين هبات بر محور استعداد و سوال عبد از حق است . بين حق متجلى و عبد متجلى له مناسبت است كه به اقتضاى عين ثابت عبد از حق است . و اين مناسبت با لايروبى نمودن جدول وجودى حاصل مى گردد. شارح محقق قيصرى در شرح فص شيثى فصوص الحكم گويد: و التجلى من الذات لا يكون الا على صورة المتجلى له و هو العبد و بحسب استعداده لان الذات الالهية لا صورة لها متعينة ليظهر الذات بها و هى مرآة الاعيان فتظهر صورة المتجلى له فيها بقدر استعداده كما ان الحق يظهر فى مرايا الاعيان بحسب استعدادتها و قابلياتها بظهور احكامه غير ذلك لا يكون اذ لابد من المناسبة بين المتجلى و المتجلى له ... عبدى كه جدول وجوديش را لايروبى كرده است در مرآة حق خودش را مشاهده مى كند زيرا به مقدار سعه وجوديش و به اندازه جدول لايروبى اش حق در او تجلى مى كند لذا منح و هبات به مقدار استعداد عبد است . حيث اينكه جدول وجودى هر شخصى اسم اعظم او بشمار مى رود پس همه عطاياى روبى را با اين اسم اعظم اخذ مى كند. فتبصر. فذلكه باب 6 1- اطلاقات عقل و مراد آن در مقام 2- اطلاقات صراط مستقيم 3- نزاع بين نفس و عقل 4- اعدى عدو بودن نفس 5- صراط عقل و مفرد بودن صراط در قرآن 6- نفس ناطقه انسانى صراط الله است 7- بر صراط بودن حق تعالى و سر عظيم در صراط رب 8- موجودات از عقل اول تا هيولاى اولى و انسانها، جداول وجودى حق اند 9- همه بركات فائضه از حق بر اين جداول است 10- انسان كامل بزرگترين جدول الهى است 11- طلب كردن حق ، و خطاب با حق تعالى از اين جدول وجودى است 12- اشتقاق هر شخصى از حق تعالى به اين جدول است و بيان معناى حديث اشتقاق 13- فهم معناى اينكه اسم عين مسمى و هم غير مسمى است از راه جدول وجودى و معنى خلق و خالق و رازق و مرزوق 14- اطلاقات اسم اعظم : الف : جدول وجودى هر شخصى اسم اعظم او است و بيان آن از حضرت امام صادق (عليه السلام ). ب : هر اسمى از اسماء الله اسم اعظم است كه از خداى اكبر، اسم اصغر نشايد. ج : اسم اعظم در بين اسماء الله به قياس بعضى به بعض ديگر پيش مى آيد. د: كون جامع اسم اعظم است . ه : اسماى امهات از امهات فعل ، صفت ، ذات ، اسم اعظم اند. و: العليم ، الحى ، حى قيوم ، يقين از اسماى اعظم اند. ز: هر اسمى كه دولت آن در شخص تجلى كند اسم اعظم او است . ح : حروف اجهزط كه اوتادند اسم اعظم اند. ط: حروف ((ادذر زولا)) هر يك اسمى از اسماى اعظم اند. ى : علم نيز از اسم اعظم است و... باب هفتم : شرح باب هفتم دفتر دل اين باب در بردارنده هفتاد و شش بيت شعر است كه محور آن را دل و اطوار وجودى آن تشكيل مى دهد. و اين عرش اعظم محيط بر كل است . يكى از بزرگان اهل تميز گفته است : اگر عرش و آنچه را كه در بردارد صد هزار هزار برابر آن در گوشه اى از گوشه هاى دل عارف بالله نهاده شود بدان احساس نمى كند. ديگرى گفته است : اين بزرگ مرد از گنجايش دل خويش بدانچه يافته است سخن گفته است نه آنچنان كه گنجايش دل است . از رسول اكرم از حق تعالى حديث قدسى است كه : يسعنى ارضى و لا سمائى ولكن يسعنى قلب عبدى المومن . لذا دل محل ظهور تجليات انوار الهى است . عارف رومى گويد: در دل مومن جا براى غير نيست زيرا دلدار مومن غيور است كه با تجلى غيرتش غيرى را در جهان دل مومن نگذارد. سر اينكه در دل مومن غير حق را جايى نيست آن است كه او با غيرت الهى و ظهور عزت و سطوت و عظموت حق در همه كلمات وجودى كه محل تجلى انوار حقه اند، به يك وجود لا يتناهى وصول يافته است كه سلطان وحدت شخصى سعى و صمدى وجود واجب را نظاره گر است كه هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن اين دولت را قاهر و خلق را كه سراب اند مقهور مى بيند كه يحسبه الظماءن ماءا. در الهى نامه مولايم آمده : ((الهى از پاى تا فرقم ، در نور تو غرقم ((يا نور السموات والارض انعمت فزد!)) و اين نور همان نور وجود است و يك فروغ رخ ساقى است كه بر جام افتاده است . صاحبان دل از ضلالت ؟ كوكو به حيرت هوهو دست يازيده اند كه در دارالتوحيد محضر عالم ، سخن افسانه از تكثير و ممكن ندارند. لذا اين كمترين در روز هشتم شهر رجب الاصب سنه هزار و چهارصد و هفده با كسب اجازه از محضر مخضر حضرت حق مى خواهد اسم اين نظام هستى را ((دارالتوحيد)) نام نهاد. و اين مُقَتبس از كلام مولايم در الهى نامه تحفه الهى اش است كه فرمود: ((الهى از من برهان توحيد خواهند، و من دليل تكثير))، ((الهى از من پرسند توحيد يعنى چه ، حسن گويد تكثير يعنى چه )). اين صاحبدلان عرش اعظم اله درويش وار، روز و شب را در حضور دلدارند كه گويند: ((الهى اگر چه درويشم ، ولى داراتر از من كيست ، كه تو دارايى منى ))، ((الهى ديده از ديدار جمال لذت مى برد و دل از لقاى ذوالجمال )) اينان دائم بر بساط قرب حق آرميده اند كه بساطى جز آه ندارند لذا دلى شكسته دارند و تنى خسته كه گويند ((تن به سوى كعبه داشتن چه سودى دهد آن كه دل به سوى خداوند كعبه ندارد))؛ لذا دل به جمال مطلق داده اند هر چه باداباد، و به ديدن او عالين وار مرزوقند و حرم دل را بر نامحرمان اوهام و اراذل و اوباش حرام نموده اند لذا در جهان پر از هياهو هو هو مى كنند؛ و از خراب آباد به عشق آباد سفر كرده اند و به ديدار جمال يار، عبدالجمال شده اند. آنان كه در حرم دل جا براى غير نگذاشته اند، شعله اى تنور آسا با آه آتشين دارند تا قربانى در مناى قرب دوست گردند كه تا چون ذبيح ابراهيم چهره بر زمين نهند و بيماران اميدوارند كه تا طبيب عيسى دمش آيد و مرهمى بر آن نهاد. دل اينان مست وار در شست يار است كه بر اساس قبض و بسط اسمائى دلدار، گاهى آرميده اند و گه بى قرار، گه همچون برق رخشنده خندان اند و گه چون ابر بارنده باران و گاهى از فروغ رخ دوست روى شكفته دارند و گه از نسيم كويش در خمار و در مقام لا يقفى قلبشان فيض حق را هستند اميدوار. در ينبوع الحياة مسمى به قصيده تائيه ديوان ص 450 آمده است : كمال لايق انسان آن است كه به همه كلمات وجودى نوريه آنطورى كه هستند شهود ايقانى و كشف تام نورانى به القاء سبوحى يابد لذا در ادامه آن آمده : و مراد از كون در نزد اهل الله يعنى ماسوى الله از عقل اول تا هيولاى اولى است . و اين معنى اعم از كون در نزد فيلسوف است كه كل امر وجودى و عالم امكان را گويند. عالم كونى مطلقا مظهر اسماى حسناى حق تعالى است ؛ اما قلب انسان مظهر اتم اسماء الله است كه همه عوالم وجودى مسخر اويند... هو الذى سخر لكم ما فى الارض جميعا كه ما سوى الله ارض اند و آسمان آن ، قلب انسان است . در كلمه 211 هزار يك كلمه مولايم آمده است : ((قلبى كه جامع همه اسماى حسنى و مظهر جميع صفات عُلياست آن قلب انسان كامل است كه به اقتضاى ذاتى و تكوينى هر اسمى باذن الله تعالى اسمى و رسمى و حكمى و اثرى دارد و لغت شناسان و زبان دانان وى را به اسامى مختلف خوانند: من جمله جبرئيلش مى گويند كه از عالم حقائق و دقائق خبر مى دهد. ميكائيلش مى گويند كه از معارف و مكارم به طالبان رزق بخش است . اسرافيلش مى گويند كه معاد و بازگشت مريدان را آگاه مى فرمايد. عزرائيلش مى گويند كه قتل نفس اماره مريدان مى نمايد. آدمش مى گويند زيرا كه معلم طالبان راه هدايت است . نوحش مى گويند براى آنكه نجات دهنده از طوفان بلاست . ابراهيمش مى گويند زيرا كه از نار هستى گذشته و نمرود خواهش را كشته و خليل حضرت حق جل شاءنه گشته است . موسايش مى گويند براى اينكه فرعون هستى را به نيل نيستى غرق نموده در طور قرب اله مناجات مى كند. خضرش مى گويند به جهت آنكه از آب حيوان علم لدنى خورده و به حيات جاودانى پى برده ،... يوسف نيز مى گويند جهت آنكه در مصر ولايت عزيز است . مرات و آينه نيز گويند از جهت آنكه هر كس به وى مقابل مى شود اگر متقى است نيك مشاهده مى نمايد و اگر شقى است زشت ملاحظه مى كند كما قاله المولوى : لى مع الله وقت لا يسعنى فيه ملك مقرب و لا نبى مرسل كه ملك و نبى هر يك نكره در سياق نفى است و شامل خود آن حضرت كه نبى مرسل است هم هست كه در اين مقام همه تعينات را زير پر دارد. پس بدان كه مراد از فناء نه اين است كه ذات شخص فانى شود، بلكه مراد اين است كه خواص بشريت از او سلب مى شود و متصف به صفات الله مى گردد. از اين مقام در صحفه كريمه عرفانيه تعبير به فوق خلاف مى كنند و در آن مقام ظهور سلطان دولت ولايت مطلقه است نه نبوت ، لذا صدر قونوى گويد: فيحل مقام الانسانية الحقيقية التى فوق الخلافة الكبرى (مصباح 1 ص 33). اينكه در حديث مذكور ((وقت )) آمده نه ((مقام )) مرحوم آخوند در اسفار گويد: و انما قال وقت و لم يقل مقام للفرق بين مرتبة الرسالة و مرتبة الولاية لان دعوى الرسالة يلائم دعوى المقام هناك و انما يلائم الدعوى الوقتية . مقام ، شهود دائم است بخلاف وقت ، فرق بين وقت و مقام نظير فرق ميان حال و ملكه است . مگر آنكه را كه جذبه ناگاه رسد و دولت جاودانى وى بى خون و دل به كنار آيد كه در نفوس مكتفى و قليلى او نفوس مستكفى اينچنين باشد. منحت و محنت در وضع و وزن لفظى يكسان اند. چه اينكه وزن خارجى شان نيز يكسان است يعنى به هر اندازه كه منحت وزين و سنگين است محنت نيز سنگين است و عكس آن هم اينچنين . اگر عطاياى آنسويى براى عبد سنگين باشد بلاياى اينسويى نيز سنگين است در كلمه 227 هزار و يك كلمه جلد 2 در بيوگرافى حضرت مولى با بعضى از ابيات آمده است كه هر يك از ابيات و مصراعى از مصاريع ابيات اشاره است به وقايع و حوادثى است كه در مسير زندگى براى حضرتش پيش آمده است كه خداوند توفيق فهم آنها را عطا فرمايد. در ص 191 ديوان در كاروان عشق آمده : ز هر چه پيش آيد زان گذر كن كه گذر و حذر به يك معنى است كه عبور از هر چه كه غير حق است و حذر از خلق داشتن است . در كتب و رسائل اصول معارف و فروع احكام ، بلكه در قرآن مجيد و روايات و حتى از مشايخ و اساطين قبل از اسلام ، عنايتى خاص به كلمه مباركه حق و معانى آن شده است . در تلقين ميت آمده است : ان ما جاء به محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) حق ، و ان الموت حق ، و سوال منكر و نكير فى القبر حق ، و البعث حق ، و النشور حق ، و الصراط حق ، و الميزان حق ، و نظائر الكتب حق ، و الجنة حق ، و النار حق ... كه بيان اطوار معانى و مظاهر حق در نظام احسن عالم است كه حضرت مولى فرمود: چندين بار كه در هنگام دفن موتى اين كلمات را استماع مى كردم در نظرم جلوه گريهاى خاص مى نمود تا اينكه منجر به تاءليف رساله شريف ((انه الحق )) شده است . محور معارف علمى بيان مسئله توحيد حق و حق توحيد است و در آخر سوره فصلت نيز آمده است كه سنريهم آياتنا فى الافاق و فى انفسهم حتى يتبين لهم انه الحق در آيات آفاقى تكوينى و در آيات انفسى هر چه كه تجلى نموده است حق جلوه كرده است . و حق در منظر اعلى و حق بين حضرات عارفانه بالله همان وجود است كه وجود و حق مساوق هم اند و به عنوان موضوع عرفان بالله قرار گرفته است . جناب خواجه طوسى در آغاز آغاز و انجام گويد: سپاس آفريدگارى را كه آغاز همه از اوست و انجام همه با او است بلكه خود همه اوست . اين همان است كه از آن به وحدت وجود و وحدت حق تعبير مى كنند.
|
