بحثهائى از جلد دوم الغدير

شعر در دنياى اسلام

آنچه كه مسلم است پيامبر اكرم ( ص ) عنايتى تام به شعر داشته‌اند و همواره شاعرانى را كه در يارى اسلام شعر مى سروده‌اند مورد تشويق قرار داده‌اند ، و لذا بسيارى از صحابه پيامبر ( ص ) در قصيده سرائى ضرب المثل گشتند . صدر اسلام زنان شاعره اى چون خديجه ( همسر پيامبر ص ) را نيز به خود ديده است . در غدير خم - پس از خطبه پيامبر ( ص ) - حسان بن ثابت نخستين ابيات را در ثبت اين واقعه سرود و از تفقدات حضرت ختمى  مرتبت برخوردار گرديد . از آن روز تاكنون ، شعراء چكامه‌هاى بلندى درباره حديث غدير سروده‌اند . اين اشعار - به ترتيب سال وفات شاعران - در خلال مطالب مجلدات دوم تا هفتم و همچنين در جلد يازدهم كتاب الغدير نقل شده است . غديريه‌هاى قرن اول و دوم ده غديريه در جلد دوم الغدير ذكر گرديده است . منظور از غديريه شعرى است كه در آن به واقعه غدير اشاره شده باشد . شاعران اين ده غديريه عبارتند از : 1 - امير المؤمنين على عليه السلام 2 - حسان بن ثابت 3 - قيس بن سعد بن عباده 4 - عمروعاص 5 - محمد بن عبد الله حميرى 6 - كميت 7 - سيد حميرى 8 - عبدى كوفى 9 - ابو تمام طائى 10 - دعبل خزاعى . اجمال برخى از اين غديريه‌ها بدين قرار است :

غديريه امير المؤمنين عليه السلام

مولاى مؤمنان على عليه السلام همواره در مقابل مخالفين ومعارضين خويش به واقعه غدير اشاره مى فرمودند و از آنان مى خواستند كه اين واقعه سترگ تاريخ اسلام را با تعهداتى كه در آن روز به پيامبر سپرده‌اند به ياد آورند . غديريه حضرت نيز نمونه‌اى از همين احتجاجات مى باشد كه اكنون ابياتى از آن را مى خوانيد : محمد النبى اخى وصنوى * وحمزة سيد الشهداء عمى  . . . وبنت محمد سكنى وعرسى * منوط لحمها بدمى  ولحمى  . . . فأوجب لى ولايته عليكم * رسول الله يوم غدير خم . . . - محمد پيغامبر ، برادر مهربان و همتاى من است ، وحمزه - سرور شهيدان - عموى من ، - . . . دختر پيامبر ( ص ) ، مايه آرامش من و همسر من است . خون و گوشت او با خون و گوشت من بستگى دارد . . . . در روز غدير خم رسول خدا ، ولايت خويش را - كه به من تفويض كرده بود - بر شما واجب كرد . غديريه حسان غديريه حسان بن ثابت در همان روز غدير - پس از ايراد خطبه پيامبر - سروده شده است . در ميان اشعار حسان تلميحات بسيارى در خصوص مناقب اهل بيت وجود دارد كه ما در اينجا به ذكر برخى از آنها مى پردازيم . يناديهم يوم الغدير نبيهم * بخم واسمع بالرسول مناديا يقول : فمن مولاكم ووليكم ؟ * فقالوا ولم يبدوا هناك التعاميا : إلهك مولانا وانت ولينا * ولم ترمنا في الولاية عاصيا فقال له : قم يا على فإننى * رضيتك من بعدى إماما وهاديا پيامبر ( ص ) در غدير خم مردم را - با بانگى رسا - چنين ندا در داد : - ( اى مردم ! ) مولى و ولى شما كيست ؟ همه به صراحت پاسخ گفتند : - مولاى ما خداى تو مى باشد و ولى ما تو هستى ، و تو در فرمانبرى ما تاكنون عصيانى نديده اى . - پيامبر به على فرمود : اى على برخيز ! من از اينكه تو امام و هادى پس از من باشى خرسندم . حسان در اشاره به غزوه خيبر مى گويد : . . . فقال سأعطى الراية اليوم ضاربا * كميا محبا للرسول مواليا يحب الهى و الا له يحبه * به يفتح الله الحصون الأوابيا . . . - . . . پيامبر ( در روز خيبر ) فرمود : امروز درفش ( نبرد ) را به شمشير زنى دلاور خواهم سپرد كه دوست رسول خداست . - او ( = على ) خداى مرا دوست دارد و خدا نيز دوستدار اوست . به دست اوست كه خداوند دژهاى نفوذ ناپذير را فتح مى كند . برخوردى ميان على عليه السلام و وليد مشاجره‌اى ميان امير المؤمنين ( ع ) و وليد بن عقبه ( 1 ) در گرفت . وليد گفت : " اى على من از تو سخنورتر هستم . . . " . على ( ع ) در پاسخ فرمود : " تو فاسقى بيش نيستى " . سپس اين آيه نازل شد : " افمن كان مؤمنا كمن كان فاسقا " [ = آيا كسى كه مؤمن بوده به مانند كسى است كه فاسق بوده است ؟ - سوره سجده 18 - ] . ( 2 ) حسان نيز در اشاره به اين قضيه مى گويد : انزل الله والكتاب عزيز * في على وفى الوليد قرانا . . . ليس من كان مؤمنا عرف الل‍ * ه كمن كان فاسقا خوانا . . . سوف يجزى الوليد خزيا ونارا * وعلى لاشك يجزى جنانا - كتاب خدا عزيز ( و لازم الاجرا ) مى باشد و خداوند درباره على و وليد ( آيه‌اى از ) قرآن را نازل نموده است . - خدا مى فرمايد : مؤمنى كه خدا را شناخته است با يك فاسق خائن برابر نيست .

- به زودى وليد به جزاى خويش كه خوارى و آتش ( دوزخ ) است خواهد رسيد و ترديدى نيست كه پاداش على بهشت است . غديريه قيس بن سعد قيس بن سعد بن عباده كسى است كه در برخى از غزوات پيامبر ( ص ) پرچمدار انصار بوده است . در جلد دوم الغدير درباره زندگانى و شخصيت وى بطور مبسوط تحقيق شده است . قيس در غديريه خويش مى گويد : . . . وعلى إمامنا وإمام * لسوانا اتى به التنزيل يوم قال النبى من كنت مولا * ه فهذا مولاه خطب جليل . . . - على امام ما و امام همه مى باشد و در اين خصوص ( در روز غدير آياتى از ) قرآن نازل شده است . - همان روزى كه پيامبر ( ص ) گفت : هر كس كه من مولاى او هستم ، على نيز مولاى اوست . و اين ( واقعه ) حادثه‌اى بود بس سترگ . غديريه عمروعاص غديريه عمرو بن عاص به قصيده جلجليه معروف است . عمروعاص از طرف معاويه به حكمرانى مصر گمارده شده بود . وى از ارسال خراج مصر به شام كه مركز حكومت معاويه بود - امتناع مى جست . معاويه نامه‌اى براى او نوشت و ضمن سرزنش عمروعاص ، وى را تهديد نمود . عمروعاص در جواب معاويه نامه‌اى به نظم نوشت كه به قصيده جلجليه معروف شد . جلجل به معناى زنگوله است . منظور عمروعاص اين است كه اى معاويه ، اين من بودم كه تو را به اين جا رساندم ، و اگر چنانچه سر به سر من بگذارى ، زنگوله را بدين گونه به صدا در مى آورم و آبرويت را مى برم . ( 3 ) قصيده جلجليه 66 بيت دارد و در آن به حقايقى اشاره شده است كه هر مسلمان آزاده و با شرافتى از خواندن آن متأثر مى گردد . مضمون ترجمه برخى از ابيات قصيده جلجليه از اين قرار است : عمروعاص مى گويد : " اى معاويه ، قضايا را فراموش مكن . . . اين من بودم كه به مردم گفتم نمازشان بدون وجود تو قبول نيست . . . اين من بودم كه آنها را برانگيختم تا با سيد اوصياء على ( ع ) به بهانه خونخواهى آن مرد احمق [ = عثمان ] جنگ كنند . . . و اين من بودم كه به لشكريانت ياد دادم كه هر گاه ديديد على ( ع ) چون شير براى كشتن شما به سويتان مى آيد شلوارتان را در بياوريد و پشت به او كنيد تا او از شرم از كشتن شما منصرف شود . . . اى معاويه ، مگر گفت و گوى من و ابوموسى اشعرى را فراموش كرده اى ؟ . . . مگر يادت رفته كه در آن روز چطور جامه خلافت را از قامت على ( ع ) در آوردم ، بقدرى راحت اين كار را كردم كه انگار دمپايى از پاى در مى آورم . . . و مگر يادت رفته كه جامه خلافت را - مانند انگشترى كه به انگشت مى كنند - بر تو پوشانيدم . . . اى معاويه اين من بودم كه تو را بدون جنگ و دعوا بر فراز منبر نشاندم ، گر چه به خدا لياقت آن را نداشتى و ندارى . . . اين من بودم كه تو را در شرق و غرب پرآوازه نموده . . . اگر من نبودم ، تو مانند زنها در خانه نشسته بودى و بيرون نمى آمدى . . . . اى پسر هند ، ما - از روى نادانى - تو را عليه على يارى نموديم وعلى كسى بود كه خدا از او به عنوان نبأ عظيم ياد نموده است . . . وقتى تو را بر سر مسلمين بالا برديم به اسفل سافلين فرو افتاديم . . . اى معاويه ، يادت هست كه چقدر پيامبر مصطفى درباره على وصيت مى كرد ، يادت هست كه پيامبر در غدير خم بر منبر رفت و در حالى كه دست على در دست او بود به امر خداوند گفت : " اى مردم ، آيا من بر شما از خودتان سزاوارتر نيستم [ آيا من بر شما ولايت ندارم ؟ ] " . همه گفتند : " تو بر ما ولايت دارى " . آنگاه پيامبر گفت : " پس هر كسى كه من مولا و ولى او هستم ، على نيز ولى اوست " . يادت مى آيد پيامبر در آن روز دعا كرد كه " خدايا ، على ( ع ) برادر پيامبر و فرستاده توست ، پس دوست او را دوست بدار و دشمنش را دشمن باش " . . . در آن روز وقتى استاد تو [ ابو بكر ] ديد ديگر گردنبند خلافت على پاره شدنى نيست ، آمد و به على تبريك گفت . . . اى معاويه ما جايمان در آتش ، در درك اسفل جهنم خواهد بود . . . و در فرداى قيامت - كه روز شرمندگى ماست - خون عثمان ما را نجات نخواهد داد . . . *