مركز تعليمات اسلامي واشنگتن - كتابخانه معارف اسلامی - مشكاه الأنوار في غررالاخبار

مشكاه الأنوار في غررالاخبار
باب پنجم : در مكارم اخلاق

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
إ ن الله تبارك وتعالى غيور يحب كل غيور ولغيرته حرم الفواحش ما ظهر منها وما بطن

ترجمه

امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند تبارك وتعالى غيرتمند است وهر غيرتمندى را دوست مى دارد، وبراى همين غيرت است كه فواحش را حرام كرده ، چه ظاهر باشد وچه پنهان .

حديث

- عنه قال كان إ براهيم غيورا وإ ذا خرج من منزله أ غلق بابه وأ خذ مفاتيحه

ترجمه

امام صادق عليه السلام فرمود: ابراهيم عليه السلام غيرتمند بود، هر گاه از منزلش خارج مى شد، در را مى بست وكليدش را برمى داشت .

حديث

- عنه ع قال :
قال رسول الله إ ن سعدا غيور وأ نا أ غير منه وجدع الله أ نف من لايغار من المؤ منين ومن المسلمين

ترجمه :

امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كند كه فرمود: سعد غيرتمند است ، ومن از اوغيرتمندترم ، خداوند بينى مؤ منين يا مسلمينى را كه غيور نيستند قطع كند.

حديث

- عنه قال إ ذا لم يغر الرجل فهومنكوس القلب

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمد هر گاه مرد غيرت نداشته باشد، قلبش وارونه است .

حديث

- عنه قال قال أ مير المؤ منين إ ن الله يغار للمؤ منين والمؤ منات فليغر المؤ من إ نه من لايغار فإ نه منكوس القلب

ترجمه :

امام صادق عليه السلام از اميرمؤ منان عليه السلام نقل كند كه فرمود: خداوند براى مؤ منين ومؤ منان غيرت به خرج مى دهد، ومؤ من هم بايد غيرت داشته باشد، زيرا هر كس غيرت ندارد قلبش وارونه گشته .

حديث

- عن الباقر ع قال :
لاتقتل المغيرة بالا سلام إ لابكفر بعد إ يمان أ وزنى بعد إ حصان أ وقتل النفس الحرام أ ومن ذب رجل عن حريمه فإ ن رسول الله قال من دخل دار قوم ليلافقتلوه فدمه هدر أ واطلع ففقئوا عينه قال كان النبى يغار

ترجمه :

امام باقر عليه السلام فرمود: غيرت اسلامى از بين نرود مگر بعد از چند چيز: كفر بعد از ايمان ، زنا بعد از پاكدامنى ، كشتن نفس محترمه ، يا مردى كه از حريمش دفاع نكند، زيرا رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: هر كس شب هنگام وارد خانه قومى شود، وآنها اورا بكشد؛ خونش هدر است ، يا از ديوار سركشى كند وآنها چشمش را كور كردند، فرمود: پيامبر غيرت مى كرد.

حديث

- عن إ سحاق بن عمار قال قلت لاد بى الحسن الا ول للرجل تكون الجارية أ والجوارى أ والمرأ ة قال يقفل عليهن الا بواب ويشدد عليهن غيره منه قال قال رسول الله ص :
كان إ براهيم ص غيورا وأ نا أ غير منه وجدع الله أ نف من لايغار من المؤ منين

ترجمه :

اسحاق بن عمار گويد: به امام كاظم عليه السلام عرض كردم : مردى در خانه كنيز يا كنيزه ها وزنى دارد (تكليفش چيست )؟ فرمود: درها را به روى آنها قفل كند، وبر انان سخت بگيرد به خاطر غيرتى كه دارد.
امام عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: ابراهيم (صلوات الله عليه ) غيرتمند بود، ومن از اوغيرتمند ترم ، خداوند بينى مؤ منى را كه غيور نباشد خرد كند.

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
أ يما رجل اطلع فى دار قوم لينظر إ لى عوراتهم فرموه ففقئوا عينه أ و جرحوه فلادية له

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: هر مردى كه سرش را از ديوار منزلى بلند كند تا زنان آنها را ببيند، اگر چيزى به سوى اوانداختند و چشمش كور شد يا مجروح شد، ديه ندارد.

حديث

- عن أ بى مريم الا نصارى عن الباقر ع قال :
قال رسول الله ص من نظر ففقئت عينه فلادية له

ترجمه :

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله روايت كند كه : هر كس نگاه (غير مجاز) كند، ودر اين هنگام چشمش كور شود، ديه ندارد.

حديث

- وقال بينما رسول الله جالس وبيده مشقص فإ ذا نظر إ ليه فقال يا صاحب العين أ ما إ نك إ ن ثبت لى حتى أ قوم إ ليك لا فقأ ن عينك بمشقصى هذا قال قلت لا بى جعفر من أ ين ينظر إ لى النبى وهوجالس فقال يا أ با مريم من خلل الجريد

ترجمه :

امام باقر عليه السلام فرمود: روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله در حالى كه چوبدستى به دستش بود (در منزل ) نشسته بود، در اين هنگام متوجه شدند كسى به ايشان نگاه مى كند، فرمود: اى بيننده ، اگر سر جايت بايستى تا من به سويت بيايم با اين چوبدستيم چشمت را به در خواهم آورد، راوى گويد به اما باقر عليه السلام عرض كردم : پيامبر در حالى كه نشسته بود از كجا فهميد كه به اونگاه كرده مى شود؟ فرمود: اى ابا مريم ، از لابلاى شبكه هاى ديوارى كه از چوپ خرما ساخته شده بود.

حديث

- عن أ بى عبد الله عن آبائه ع قال :
قال على ص يا أ هل العراق نبئت أ ن نساءكم يدافعن الرجال فى الطريق أ ما تستحون

ترجمه :

امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش از على (صلوات الله عليه ) نقل مى كند كه فرمود: اى اهل عراق ، خبردار شده ام كه زنان شما در بين راه (كوچه وبازار) با مردان برخورد مى كنند، آيا حيا نمى كنيد؟

حديث

- وفى حديث آخر أ ن أ مير المؤ منين قال أ ما تستحون ولاتغارون نساؤ كم يخرجن إ لى الا سواق يزاحمن العلوج

ترجمه :

در حديث ديگر آمد است كه اميرمؤ منان عليه السلام فرمود: آيا حيا نمى كنيد وغيرت نداريد كه زنان شما (از منزل بيرون مى آيند) ودر بازار با اجنبى ها برخورد مى كنند؟

حديث

- عنه لاغيرة فى الحلال بعد قول رسول الله ص لاتحدثا شيئا حتى أ رجع إ ليكما

ترجمه :

اميرمؤ منان عليه السلام فرمود: در حلال غيرت نيست ، بعد از قول رسول خدا صلى الله عليه وآله (به على عليه السلام وفاطمه عليها السلام هنگاز زفافشان )، كارى نكنيد تا نزد شما برگردم .

حديث

- عن حمزة بن عمران قال قدمت المدينة بجوار لى وكنت أ دخلهن البيت وأ غلق عليهن الباب إ ذا خرجت فى حوائجى فدخلت على أ بى عبد الله فأ خبرته الخبر فقال ويشار الرجل على ما لايرى أ ما إ نهن إ ن يظلمنك فى أ نفسهن خير لك من أ ن تظلمهن

ترجمه :

حمزة بن عمران گويد به همراه كنيزانى وارد مدينه شدم ، آنان را رد خانه اى مى گذاشتم ودر را به رويشان قفل مى كردم وبه دنبال كار خود مى رفتم ، روزى خدمت حضرت صادق عليه السلام رفتم وجريان را عرض ‍ كردم ، فرمود: مرد درباره چيزى كه نديده غيرت مى كند! بدان اگر آنان در مورد خودشان به توظلم كنند بهتر از اين است كه توبه آنان ستم كنى .

حديث

- قال أ بوجعفر ع أ تى النبى ص بأ سارى فأ مر بقتلهم وخلارجلا من بينهم فقال الرجل يا نبى الله كيف أ طلقت عنى من بينهم فقال أ خبرنى جبرئيل عن الله جل جلاله أ ن فيك خمس يحبها الله ورسوله الغيرة الشديدة على حرمك والسخاء وحسن الخلق وصدق اللسان و الشجاعة فلما سمعها الرجل أ سلم وأ حسن إ سلامه وقاتل مع رسول الله قتالاشديدا حتى استشهد

ترجمه :

امام باقر عليه السلام فرمود: چند اسير نزد پيامبر صلى الله عليه وآله آوردند، ايشان دستور داد همه آنها را به جز يك نفر كشتند، آن مرد گفت : اى رسول خدا، چرا مرا از بين آنان آزاد گذاشتى ؟ فرمود: جبرئيل از طرف خدا به من خبر داد كه در توپنج خصلت است كه خدا ورسولش آن را دوست دارند: تعصب شديد در مورد خانواده ات ، سخاوت ، خوش ‍ اخلاقى ، راستگويى ، شجاعت ، آن مرد چون اين صفات را شنيد مسلمان شد، ومسلمانى نيكوشد، وبه همراه رسول خدا صلى الله عليه وآله به جهاد رفت وخوب مبارزه كرد تا شهيد شد.

فصل هفتم : در مكارم اخلاق
الفصل السابع فى مكارم الا خلاق

حديث

- من كتاب المحاسن :
عن أ بى جعفر ع قال :
قال رسول الله ص أ لاأ خبركم بأ شبهكم بى خلقا قالوا بلى يا رسول الله قال أ حسنكم خلقا وأ عظمكم حلما وأ بركم بقرابته وأ شدكم بحبنا ولا خوانه فى دينه وأ صبركم عن الحق وأ كظمكم للغيظ وأ حسنكم عفوا وأ شدكم من نفسه إ نصافا فى الغضب والرضا

ترجمه :

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كند كه فرمود: آيا شما را از كسى كه خلقش به من شبيه تر است خبر ندهم ؟ گفتند: چرا اى رسول خدا، فرمود: خوش اخلاقترين شما، وبردبارترين شما، ونيكى كننده ترينتان نسبت به خويشاوندان ، وكسى كه ما وبراردان دينى اش را بسيار دوست بدار، وشكيباترينتان در برابر حق ، وفرو خورنده ترين شما در خشم ، وبا گذشت ترين شما، وبا انصاف ترين شما در هنگام خشم وخشنودى .

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
إ نا لنحب من شيعتنا من كان عاقلافهما فقيها حليما مداريا صبورا وفيا إ ن الله عز وجل خص الا نبياء بمكارم الا خلاق فمن كانت فيه فليحمد الله على ذلك ومن لم تكن فيه فليتضرع إ لى الله جل وعز وليسأ له إ ياها قال قلت جعلت فداك وما هن قال هن الورع والقناعة والصبر والشكر و الحلم والحياء والسخاء والشجاعة والغيرة والبر وصدق الحديث وأ داء الا مانة

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: ما از شيعيانمان كسانى را كه عاقل ، خوش فهم ، بردبار، مدارا كننده ، صبور وبا وفا باشد، دوست داريم ، خداوند متعال اخلاق عالى انسانى را به انبياء اختصاص داده ، هر كس اين مكارم را دارا بود بايد خدا را بر آن شاكر باشد، وهر كس آنها را نداشته باشد، بايد با تضرع وخواهش آن را از خدا در خواست كند، راوى گويد: عرض كردم : قربانت گردم آنها چه صفاتى است ؟ فرمود: پرهيزگارى ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، حيا، سخاوت ، غيرت ، خوش رفتارى ، راستگويى وامانت دارى .

حديث

- وعنه أ يضا قال إ ن الله تبارك وتعالى خص الا نبياء ص بمكارم الا خلاق فمن كانت فيه فليعلم أ نه من خير أ راده الله به ومن لم تكن فيه فليتضرع إ لى الله عز وجل وليسأ له إ ياها ثم عدها وقال اليقين والقناعة و الصبر والشكر والحلم وحسن الخلق والسخاء والغيرة والشجاعة و المروءة والبر وأ داء الا مانة

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند متعال انبياء (صلوات الله عليهم ) را به ارزشهاى اخلاقى مخصوص گرداند، كسى كه داراى اين ارزشهاى اخلاقى است ، بداند كه خداوند برايش خير خواسته ، وهر كس ‍ آن را ندارد، بايد به درگاه خداوند التماس كند واز اوبخواهد، سپس امام عليه السلام نام آن مكارم را بر شمرد وفرمود: يقين وقناعت وصبر وشكر و خويشتن دارى وخوش اخلاقى وسخاوت وغيرت وشجاعت ومردانگى وخوش رفتارى وامانت دارى .

حديث

- وعنه قال إ ن المكارم عشر فإ ن استطعت أ ن تكون فيك فلتكن فإ نها قد تكون فى العبد ولاتكون فى سيده وتكون فى الرجل ولاتكون فى ولده قيل وما هن قال صدق البأ س وصدق اللسان وأ داء الا مانة وصلة الرحم وقرى الضيف وإ طعام السائل والمكافأ ة عن الصنائع والتذمم للجار والتذمم للصاحب ورأ سهن الحياء

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: مكارم اخلاق ده عدد است ، اگر مى توانى آنها را به دست آور، زيرا گاهى (اين مكارم ) در بنده هست ودر آقايش نيست ، ودر مرد هست ولى در فرزندش نيست ، سؤ ال شد: آنها چيست ؟ فرمود: راستى در خشوع (يا جهاد)، راستگويى ، امانت دارى ، صله رحم ، مهمان دارى ، غذا دادن به نيازمندان ، جبران نيكيها، مراعات حق همسايه ، مراعات رفيق ، وبالاتر از همه آنها حياست .

حديث

- عنه قال إ ن الله تبارك وتعالى وضع الا سلام على سبعة أ سهم على البر والصدق واليقين والرضاء والوفاء والعلم والحلم ثم قسم ذلك بين الناس فمن جعل فيه هذه السبعة الا سهم فهوكامل الا يمان محتمل و قسم لبعض الناس السهم الواحد ولبعض السهمين ولبعض الثلاثة الا سهم حتى انتهى إ لى سبعة ثم قال فلاتحملوا على صاحب السهم سهمين ولا على صاحب السهمين ثلاثة أ سهم فتبهظوهم ثم قال كذلك حتى انتهى إ لى سبعة

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند تبارك وتعالى اسلام را بر هفت قسمت قرار داد: بر نيكى وراستى ويقين ورضا (به مقدرات ) و وفاى به عهد ودانش وبردبارى ، سپس اين صفات را بين مردم قسمت كرد، هر كس كه اين هفت عدد را دارا باشد ايمانش كامل است ، به بعض مردم يك قسمت داد وبه بعضى دوقسمت وبه بعضى سه قسمت تا هفت قسمت .
سپس فرمود: بر كسى كه يك سهم يا دوسهم دارد بيش از آن تحميل نكنيد، زيرا توانايى بيش از سهمش را ندارد، بعد فرمود: همچنين تا آخر.

حديث

- عنه قال أ ربع من كن فيه كمل إ سلامه وإ ن كان ما بين قرنه إ لى قدمه ذنوب لم ينتقصه ذلك الصدق وأ داء الا مانة والحياء وحسن الخلق

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: چهار خصلت اگر در كسى باشد اسلامش كامل است ، اگر چه همه مدت عمرش آلوده به گناه باشد: راستى و امانتدارى وحيا وخوش اخلاقى .

حديث

- عن أ بى جعفر ع قال :
قال رسول الله ص أ كرمكم فى الجاهلية أ كرمكم فى الا سلام ثم قال أ بو جعفر إ نما يعنى من كان فى الجاهلية أ حسنهم خلقا وأ سخاهم كفا و أ حسنهم جوارا وأ كفهم أ ذى وأ قربهم من الناس فلن يزيده الا سلام إ لا عزا

ترجمه :

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كند كه فرمود: گرامى ترين شما در جاهليت گرامى ترينتان در اسلام است ، سپس ‍ امام باقر عليه السلام فرمود: يعنى كسانى كه در جاهليت خوش اخلاق ترين وبخشنده ترين وخوشرفتارترين نسبت به همسايه واذيتشان به هيچكس ‍ نمى رسيد ونزديكترين اشخاص به مردم بوده اند، هرگز اسلام به اين به جز عزت نيفزود.

حديث

- عن محمد بن عجلان قال كنت عند أ بى عبد الله ع فدخل رجل فسلم فسأ له كيف من خلفت من إ خوانك قال فأ حسن الثناء وزكى وأ طرى فقال كيف عبادة أ غنيائهم لفقرائهم قال قليلة قال فكيف مواصلة أ غنيائهم لفقرائهم فى ذات أ يديهم فقال إ نك لتذكر أ خلاقا قل ما هى فيمن عندنا قال كيف يزعم هؤ لاء أ نهم لنا شيعة

ترجمه :

محمد بن عجلان گويد: خدمت حضرت صادق عليه السلام بودم ، مردى وارد شد وسلام كرد، حضرت از اوپرسيد: برادرانت كه از نزدشان آمدى چگونه بودند؟ آن مرد از آنها تعريف وتمجيد كرد و كارهايشان را ستود.
امام صلى الله عليه وآله پرسيد: دلجوئى ثروتمندانشان از فقيرانشان چگونه است ؟ گفت : كم است ، فرمود: ديدار واحوال پرسى ثروتمندانشان از فقرا چگونه است ؟ گفت : كم است ، فرمود: دستگيرى وكمك ثروتمندانشان از فقيران چگونه است ؟ گفت : شما ار اخلاقى صحبت مى كنيد كه در بين ما كمياب است ، فرمود: پس چتگونه اينها گمان مى كنند شيعه ما هستند؟

حديث

- من كلام أ مير المؤ منين على خطب به الحسن بن على ع فقال أ يها الناس إ نما أ خبركم عن أ خ لى كان من أ عظم الناس فى عينى وكان رأ س ما عظم به فى عينى صغر الدنيا فى عينه كان خارجا من سلطان بطنه فلا يشتهى ما لايجد ولايكثر إ ذا وجد كان خارجا من سلطان فرجه فلا يستخف له عقله ولارأ يه كان خارجا من سلطان الجهالة فلايمد يده إ لا على ثقة لمنفعته كان لايتشهى ولايتسخط ولايتبرم كان أ كثر دهره صماتا فإ ذا قال القائلون كان لايدخل فى مراء ولايشارك فى دعوى ولا يدلى بحجة حتى يرى قاضيا كان لايغفل عن إ خوانه ولايخص نفسه بشى ء دونهم كان ضعيفا مستضعفا فإ ذا جاء الجد كان ليثا عاديا كان لايلوم أ حدا فيما يقع العذر فى مثله حتى يرى اعتذارا كان يفعل ما يقول ولايقول ما لايفعل كان إ ذا يبدوأ مران لايدرى أ يهما أ فضل نظر إ لى أ قربهما إ لى الهوى فخالفه كان لايشكووجعا إ لاعند من يرجوعنده البرء ولايستشير إ لامن يرجوعنده النصيحة كان لايتبرم ولايتسخط ولايتشكى ولا يتشهى ولاينتقم ولايغفل عن العدوفعليكم بمثل هذه الا خلاق الكريمة إ ن أ طقتموها وإ ن لم تطيقوها كلها فأ خذ القليل خير من ترك الكثير ولا حول ولاقوة إ لابالله

ترجمه :

امام حسن مجتبى عليه السلام در خطبه اى از سخنان اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: اى مردم ، به شما خبر دهم از حال يكى از برادرانم ، كه در نظرم از همه مردم بزرگتر بود، وبالاترين چيزى كه اورا در نظرم بزرگ كرده بود، پستى وحقارت دنيا در نظر اوبود، از تسلط شكم بيرون بود، چيزى را كه نداشت به دنبالش نمى رفت ، وچون پيدا مى كرد زياده روى نمى نمود، از تسلط شهوت خارج شده بود، از اين روسبك عقل وسبك راءى نبود، از سلطه نادانى رهيده بود، از اين رودستش را جز به جانب شخص مورد اطمينان وبراى سود دراز نمى كرد، پراشتها وناراضى و ملول نبود، بيشتر عمرش را خاموش بود، هر گاه ديگران وارد گفتگو مى شدند، با انان جدل نمى كرد، در دعوايى شركت نمى كرد، دليلى اقامه نمى كرد، تا قاضى را بيابد، از برادران دينى اش غافل نبود، خود را بر ديگران فضيلت نمى داد، لاغر بود، خود را ضعيف وناتوان مى دانست ، به هنگام مبارزه وپايمردى چون شير ژيان بود، كسى را به كردارى كه عذرخواهى از آن ممكن بود سرزنش نمى كرد تا بتواند عذر بخواهد، آنچه را انجام مى داد به زبان مى آورد، وكارى را كه نمى كرد نمى گفت ، چون دوكار برايش پيش ‍ مى آمد ونمى دانست كداميك بهتر است ، هر كدام كه به هواى نفس نزديكتر بود مخالفت مى نمود، درد خود را جز به كسى كه اميد بهبودى از اوداشت اظهار نمى كرد، جز با كسى كه اميد خيرخواهى داشت مشورت نمى كرد، دلتنگ نمى شد وناراضى نبود وشكايت نمى كرد وپرخواهش نبود، وانتقم جويى نمى كرد، واز مكر دشمن غافل نبود، اينك شما هم اگر مى توانيد اينگونه اخلاق شريفه را كسب ك نيد، واگر تمام آن را نمى توانيد به دست آوريد، به سدت آوردن اندك بهتر از ترك بسيار است ، نيرووتوانى جز به وسيله خدا نيست .

حديث

- عن الباقر أ والصادق ع قال :
إ ن مما يزين الا سلام الا خلاق الحسنة فيما بين الناس فتواظبوا على محاسن الا خلاق وحسن الهدى والسمت فإ ن ذلك مما يزينكم عند الناس إ ذا نظروا إ لى محاسن ما تنطقون به وأ لفوكم على ما يستطيعون بنقصكم فيه وقد قال الله عز وجل لمحمد ص إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ وهو الخلق الذى فى أ يديكم

ترجمه :

امام باقر يا امام صادق عليهاالسلام فرمود: از چيزهائى كه به اسلام زينت مى بخشد خوش اخلاقى با مردم است ، اينك پاس داريد خوش اخلاقى وحسن سلوك واخلاق پسنديده را، زيرا اخلاق نيك و سلوك پسنديده شما را در نزد مردم زينت مى بخشد؛ هر گاه ديدند شما داراى سخن سنجيده هستيد ونتوانستند سخنانتان را نقض كنند، وخداى عز وجل به حق فرموده : (تواخلاقى بزرگوارانه دارى )، واين اخلاقى است كه مايه آبروى شماست .

حديث

- محاسن الا خلاق عن محمد بن خالد البرقى فى حديث مرفوع إ لى النبى ص قال جاء جبرئيل إ لى النبى فقال يا رسول الله إ ن الله أ رسلنى إ ليك بهدية لم يعطها أ حدا قبلك قال رسول الله فقلت وما هى قال الصبر و أ حسن منه قلت وما هوقال القناعة أ حسن منها قلت وما هوقال الرضا و أ حسن منه قلت وما هوقال الزهد وأ حسن منه قلت وما هوقال الا خلاص ‍ وأ حسن منه قلت وما هوقال اليقين وأ حسن منه قلت وما هوقال يا رسول الله إ ن مدرجة ذلك كله التوكل على الله قلت يا جبرئيل وما تفسير التوكل على الله فقال العلم بأ ن المخلوق لايضر ولاينفع ولايعطى ولايمنع و استعمال اليأ س من الخلق فإ ذا كان العبد كذلك لم يعمل لا حد سوى الله و لم يرج ولم يخف سوى الله ولم يطمع فى أ حد سوى الله فهذا هوالتوكل قال قلت يا جبرئيل ما تفسير الصبر قال يصبر على الضراء كما يصبر على السراء وفى الفاقة كما يصبر فى الغنى وفى البلاء كما يصبر فى العافية ولا يشكوخالقه عند المخلوق بما يصيبه من البلاء قلت فما تفسير القناعة قال يقنع بما يصيب من الدنيا يقنع بالقليل ويشكر الكثير قلت فما تفسير الرضا قال الراضى لايسخط على سيده أ صاب من الدنيا أ ولم يصب ولا يرضى من نفسه باليسير من العمل قلت يا جبرئيل ما تفسير الزهد فقال الزاهد يحب من يحب خالقه ويبغض من يبغض خالقه ويتحرج من حلال الدنيا ولايلتفت إ لى حرامها فإ ن حلالها حساب وحرامها عقاب ويرحم جميع المسلمين كما يرحم نفسه ويتحرج من كثرة الا كل كما يتحرج من الميتة التى اشتد نتنها ويتحرج من حطام الدنيا وزينتها كما يجتنب النار أ ن يغشاها وأ ن يقصر أ مله وكان بين عينيه أ جله قلت يا جبرئيل فما تفسير الا خلاص قال المخلص الذى لايسأ ل الناس شيئا حتى يجد وإ ذا وجد رضى وإ ذا بقى عنده شى ء أ عطاه فى الله فإ ن من لم يسأ ل المخلوق فقد أ قر الله بالعبودية وإ ذا وجد فرضى فهوعن الله راض والله تبارك وتعالى عنه راض وإ ذا أ عطى لله فهوفى حد الثقة بربه قلت فما تفسير اليقين قال الموقن يعمل لله كأ نه يراه وإ ن لم يكن يرى الله فالله يراه وأ ن يعلم يقينا إ ن أ صابه لم يكن ليخطيه وما أ خطأ ه لم يكن ليصيبه وهذا كله أ غصان التوكل و مدرجة الزهد

ترجمه :

جبرئيل عليه السلام نزد رسول خدا صلى الله عليه وآله آمد و عرض كرد اى رسول خدا! خداوند مرا فرستاده تا هديه اى به توبدهم كه تاكنون به احدى قبل از توداده نشده ، رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: سؤ ال كردم ، آن هديه چيست ؟ گفت : صبر وبهتر از آن ، گفتم بهتر از صبر چيست ؟ گفت : قناعت وبهتر از آن ، گفتم بهتر از قناعت چيست ؟ گفت : رضا وبهتر از آن ، پرسيدم : بهتر از رضا چيست ؟ گفت : زهد وبهتر از آن ، گفتم : بهتر از آن چيست ؟ گفت : اخلاص ونيكوتر از آن ، پرسيدم : بهتر از اخلاص چيست ؟ گفت : يقين وپسنديده تر از آن ، گفتم پسنديده تر از آن چيست ؟ گفت : اى رسول خدا، نردبان رسيدن به تمامى آنها توكل بر خدا مى باشد، گفتم : اى جبرئيل ، معناى توكل بر خدا چيست ؟ گفت : (اول ) آنكه : بدانى مخلوق نه ضررى دارد، ونه سودى ونه بخششى دارد ونه منعى ، (دوم ) آنكه : نااميدى از خقل را شيوه خودسازى ، هر گاه بنده چنين باشد، به كسى جز خدا تكيه نكند، واميد وترس از غير خدا ندارد، وبر هيچكس غير از خدا طمع نمى بندد، اين است معناى توكل .
گفتم اى جبرئيل ، معناى صبر چيست ؟ گفت : شكيبايى نمودن در برابر مشكلات وسختيها وتنگدستى ، همانند شكيبايى نمودن در مواقع بى نيازى ، وشكيبايى در برابر بلاهمانند شكيبايى در هنگام سلامت ، و هنگام نزول بلاشكايت خالق به مخلوق نبودن .
گفتم : معناى قناعت چيست ؟ گفت : خرسند بودن به آنچه از دنيا به دست مى آورد، راضى بودن به اندك ، وشكر نمودن نسبت به زيادى ها.
گفتم : پس معناى رضا چيست ؟ گفت : انسان خرسند از مولايش خشمگين نمى شود چه دسترسى به دنيا پيدا كند يا دسترسى پيدا ننمايد، وبه كردار كم از خويش خوشنود نمى گردد.
گفتم اى جبرئيل ! معناى زهد چيست ؟ گفت : زاهد آنچه را آفريدگارش ‍ دوست دارد مى پسندد، وآنچه در نزد خالق مبغوض است پيش اوهم مبغوض است ، از حلال دنيا دورى مى كند وتوجهى به حرام آن ندارد، زيرا حلالش حساب دارد وحرامش عقاب ، به تمام مسلمانان مهربانى مى كند همانگونه كه با خود مهربان است ، از پرخورى اجتناب مى ورزد همانگونه كه از ميته گنديده دورى مى جويد، از زيور وزينت دنيا فاصله مى گيرد همانطور كه از آتش فراگير دور مى شود، آرزوهايش كوتاه است ، گويا مرگ در پيش روى اوست .
گفتم : اى جبرئيل ، معناى اخلاص چيست ؟ گفت : مخلص آن است كه از مردم چيزى نخواهد تا آن را بيابد، وهنگامى كه يافت راضى شود، وهر گاه چيزى نزد اوماند باشد در راه خدا ببخشد، زيرا هر كه از مخلوق چيزى نخواهد به عبوديت خدا اقرار كرده ، وهر گاه يافت وراضى شد از خدا هم راضى است ، وخداى تبارك وتعالى هم از اوراضى است ، وچون براى رضاى خدا بخشش كرد به حد اعتماد به پروردگار خود رسيده است .
گفتم : معناى يقين چيست ؟ گفت : كسى كه به يقين رسيده ، عملش را براى خدا انجام دهد به گونه اى كه گويا اورا مى بيند، واگر اوخدا را نمى بيند ولى خدا شاهد بر اوست ، وبه يقين بداند كه هر چه از غم وشادى مقدرش ‍ باشد به اوخواهد رسيد، وآنچه مقدرش نباشد به اونمى رسد، همه اينها از شاخه هاى توكل بر خدا ونردبان زهد بود.

حديث

عن أ بى عبد الله ع قال :
أ نفع الا شياء للمرء سبقه الناس إ لى عيب نفسه وأ شد شى ء مئونة إ خفاء الفاقة وأ قل الا شياء غناء النصيحة لمن لايقبلها ومجاورة الحريص وأ روح الروح اليأ س عن الناس

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: سودمندترين چيزها براى انسان اين است كه عيب خود را قبل از عيب مردم بفهمد، وسخت ترين كارها پنهان كردن فقر است ، وكمترين بى نيازى خير انديشى كسى است كه قبول آن ننمايد، وهمسايه بودن با طماع است ، راحت ترين استراحت نااميدى از مردم است .

حديث

- وقال لاتكن ضجرا ولاغلفا وذلل نفسك باحتمال من خالفك ممن هوفوقك وممن له الفضل عليك فإ نما أ قررت له بفضله لئلاتخالفه و من لايعرف لا حد الفضل فهوالمعجب برأ يه وقال لرجل أ حكم دينك كما أ حكم أ هل الدنيا أ مر دنياهم فإ نما جعلت الدنيا شاهدا تعرف بها ما غاب عنها من الا خرة فاعرف الا خرة بها ولاتنظر إ لى الدنيا إ لاباعتبار وقال لرجل اعلم أ نه لاعز إ لالمن تذلل لله ولارفعة إ لالمن تواضع لله

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: دلگير ومضطرب مباش ، ونفس ‍ خود را در برابر مخالفينت كه بالادست توهستند وبر توبرترى دارند مهار كن ، زيرا اقرار توبه برترى اوبراى مخالفت نكردن با اوست ، وهر كه براى احدى برترى قائل نباشد اوخودپسند است .
وبه مردى فرمود: دينت را محكم واستوار كن همانطور كه اهل دنيا دنيايشان را محكم مى كنند، زيرا دنيا شاهدى است كه به وسيله آن نهان آخرت شناخته مى شود، هميشه به (وسيله نعم ) دنيا آخرت را بشناس وبا نظر عبرت به آن توجه كن .
وبه مردى فرمود: عزتى نيست مگر براى كسى كه خود را براى خدا ذليل كند، وعلومرتبه اى نيست مگر براى كسى كه در برابر خدا تواضع نمايد.

حديث

- من كتاب روضة الواعظين :
قال رسول الله ص :
أ عبد الناس من أ قام الفرائض وأ زهد الناس من اجتنب الحرام وأ تقى الناس من قال الحق فيما له وعليه وأ ورع الناس من ترك المراء وإ ن كان محقا وأ شد الناس اجتهادا من ترك الذنوب وأ كرم الناس أ تقاهم وأ عظم الناس قدرا من ترك ما لايعنيه وأ سعد الناس من خالط الكرام من غيره

ترجمه :

رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: عابدترين مردم كسى است كه واجبات را انجام دهد، وزاهدترين مردم كسى است كه حرام دست بكشد، وباتقواتين مردم كسى است كه حق را بگويد چه به نفعش ‍ باشد چه به ضررش ، وپرهيزگارترين مردم كسى است كه از جدال بپرهيزد گر چه محق باشد، وقوى ترين مردم كسى است كه گناهان را ترك كند، و شريف ترين مردم باتقواترين آنهاست ، بزرگ ترين مردم (از جهت قدر و منزلت ) آن است كه سخن بى معنى نگويد، وخوشبخت ترين مردم كسى است كه با بزرگان محشور باشد.

حديث

- عن زين العابدين ع قال :
قال رسول الله ص بعثت بمكارم الا خلاق و محاسنها

ترجمه :

امام سجاد عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كند كه فرمود: من براى (نشر) فضائل ومحاسن اخلاق برانگيخته شدم .

حديث

- وقال استتمام المعروف أ فضل من ابتدائه

ترجمه :

رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: پايان دادن كارهاى خوب بهتر از شروع در آن مى باشد.