مركز تعليمات اسلامي واشنگتن - كتابخانه معارف اسلامی - مشكاه الأنوار في غررالاخبار

مشكاه الأنوار في غررالاخبار
باب پنجم : در مكارم اخلاق

فصل اول : در خوش اخلاقى
الفصل الا ول فى حسن الخلق

حديث

- من كتاب المحاسن :
عن أ بى عبد الله ع قال :
أ لاإ ن الله عز وجل ارتضى لكم الا سلام دينا فأ حسنوا صحبته بالسخاء و حسن الخلق
امام صادق عليه السلام فرمود: هان ، خداوند عز وجل اسلام را براى شما انتخاب كرد، اينك با سخاوت وخوش خلقى به نيكوئى ياريش ‍ نمائيد.

حديث

- عنه ع قال :
كان على بن الحسين ع يقول إ ن المعرفة بكمال دين المسلم تركه الكلام فيما لايعنيه وقلة مرائه وصبره وحسن خلقه
امام صادق عليه السلام فرمود: امام سجاد عليه السلام مى فرمود: راه شناخت مسلمان ديندار به چند چيز است : به سخن بيهوده نگفتنش ، به دال نكردنش ، به صبر وشكيبائيش ، وبه خودش ‍ خلقيش .

حديث

- عنه قال إ ن حسن الخلق من الدين
امام صادق عليه السلام فرمود: خوش خلقى از لوازم دين است .

حديث

- عنه قال قال رسول الله ص :
إ ن الله اختار الا سلام دينا فأ حسنوا صحبته بالسخاء وحسن الخلق فإ نه لا يصلح إ لابهما
امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله روايت كند كه فرمود: خداوند اسلام را براى شما برگزيد، اينك با سخاوتمندى وخوش خلقى با آن به خوبى معاشرت كنيد، زيرا شايسته نيست رفاقتى با دين مگر با سخاوت وحسن خلق .

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
لاحسب كحسن الخلق
امام صادق عليه السلام فرمود: حسب ونسبى (براى انسان ) همانند اخلاق نيكونيست .

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
قال رسول الله ص أ كثر ما تلج به أ متى الجنة تقوى الله وحسن الخلق
امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله روايت كند كه فرمود: بيشترين چيزى كه امتم را به بهشت مى برد، تقوالى الهى وخوش خلقى است .

حديث

- عن أ بى عبد الله ع عن النبى ص قال قال إ ن الخلق الحسن يذيب الذنوب كما تذيب الشمس الجمد وإ ن الخلق السيئ ليفسد العمل كما يفسد الخل العسل
امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كند كه فرمود: اخلاق خوب گناهان را آب مى كند، همانطور كه آفتاب اشياء منجمد را، واخلاق بد عمل را فاسد مى كند، همانطور كه سركه عسل را از بين مى برد.

حديث

- عنه قال حسن الخلق يزيد فى الرزق
امام صادق عليه السلام فرمود: خوش اخلاقى روزى را زياد مى كند.

حديث

- عن أ بى الحسن ع قال :
قال رسول الله ص ما حسن الله خلق عبد وخلقه إ لااستحيا أ ن يطعم النار من لحمه
امام كاظم عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كند كه فرمود: خداوند خوى وبدن بنده اى را نيكووسالم نيافريد، مگر اينكه از سوختن گوشتش به آتش دوزخ شرم خواهد داشت .

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
أ تى رسول الله ص بسبعة من الا سارى فقال يا على قم فاضرب أ عناق هؤ لاء قال فهبط جبرئيل ص كطرف العين فقال يا محمد اضرب أ عناق هؤ لاء الستة ولاتضرب عنق هذا قال قلت يا جبرئيل ما بال هذا من بينهم فقال لا نه كان حسن الخلق سخيا على الطعام سمح الكف قال قلت يا جبرئيل عنك أ وعن ربى قال لابل عن ربك أ مرنى بذلك
امام صادق عليه السلام فرمود: هفت اسير را نزد رسول خدا صلى الله عليه وآله آوردند، فرمود: اى على ، برخيز وگردن اينها را بزن ، جبرئيل (صلوات الله عليه ) به سرعت نازل گشت وگفت : اى محمد! گردن اين شش نفر را بزن وگردن اين يكى را نزدن ، فرمود: اى جبرئيل ، امتياز اين بر ديگران چيست ؟ عرض كرد: اوخوش خلق وسخاوتمند در غذاست ، و دستش باز است ، فرمود: اى جبرئيل ، اين را از خود مى گويى يا از قول پروردگارم ؟ گفت : از پروردگارت ، كه مرا امر كرد اين را بگويم .

حديث

- عن بحر السقاء قال قال أ بوعبد الله ع يا بحر حسن الخلق يسر ثم قال أ لاأ خبرك بحديث ما هوفى يد أ حد من أ هل المدينة قلت بلى قال بينا رسول الله ذات يوم جالس فى المسجد إ ذ جاءت جارية لبعض ‍ الا نصار وهوقائم فأ خذت بطرف ثوبه فقال لها النبى ص فلم تقل شيئا ولم يقل لها شيئا حتى فعلت ذلك ثلاث مرات فقام النبى فى الرابعة وهى خلفه فأ خذت هدبة من ثوبه ثم رجعت فقال الناس فعل الله بك وفعل حبست رسول الله ثلاث مرات لاتقولين له شيئا ولاهويقول لك شيئا ما كانت حاجتك إ ليه قالت إ ن لنا مريضا فأ رسلنى أ هلى لا خذ هدبة من ثوبه يشتفى بها فلما أ ردت أ خذها رآنى فقام فاستحييت أ ن آخذها وهويرانى وأ كره أ ن أ ستأ مره فى أ خذها حتى أ خذتها
امام صادق عليه السلام به بحر سقا فرمود: اى بحر، خوش خلقى (مايه ) آسانى امور است . سپس فرمود: ايا داستانى را كه همه اهل مدينه مى دانند برايت نقل نكنم ؟ عرض كردم : چرا، فرمود: يكى از روزها رسول خدا صلى الله عليه وآله در مسجد نشسته بود كه ناگهان كنيز يكى از انصار كنار رسول خدا صلى الله عليه وآله ايستاد وگوشه جامه آن حضرت را گرفت ، پيامبر صلى الله عليه وآله به احترامش برخاست ولى به اوچيزى نفرمود، آن زن هم به پيامبر چيزى نگفت ، واين كار را سه مرتبه تكرار كرد، پيامبر صلى الله عليه وآله در مرتبه چهارم حركت كرد، آن زن كه پشت سر ان حضرت بود رشته اى از جامه ايشان را گرفت ، وسپس بازگشت ، مردن به اوگفتند خدا تورا چنين وچنان كند كه سه مرتبه رسول خدا صلى الله عليه وآله را نگاه داشتى ، نه توچيزى به اوگفتى ونه اوچيزى به توفرمود، از او چه مى خواستى ؟ گفت : در خانه ما مريضى است ، مرا فرستاده اند تا رشته اى از لباس پيامبر را براى استشفا ببرم ، چون خواستم آن را بكنم مرا ديد واز جا برخاست ، من شرم كردم آن رشته نخ را بردارم واومرا ببيند، و دوست هم نداشتم كه از خودش بخواهم آن را بكند، تا اينكه (در مرتبه چهارم ) آن را كندم .

حديث

- وقال ص يا بنى عبد المطلب إ نكم لن تسعوا الناس بأ موالكم فالقوهم بطلاقة الوجه وحسن البشر
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: اى فرزندان عبدالمطلب ، شما با اموال خود نمى توانيد مردم را متوجه خود كنيد، اينك با چهره باز وخوشرويى آنها را به خود نزديك سازيد.

حديث

- عن الباقر ع قال :
قال رسول الله ص مروة الرجل خلقه
امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كند كه فرمود: مردانگى مرد به اخلاق اوست .

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
من سعادة الرجل حسن الخلق
امام صادق عليه السلام فرمود: خوشبختى مرد در خوش خلقى اوست .

حديث

- من كتاب روضة الواعظين :
قال النبى ص حسن الخلق نصف الدين
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله فرمود: خوش اخلاقى نصف دين است .

حديث

- وقال أ مير المؤ منين ع :
إ ن أ حسن الحسن الخلق الحسن
امير مؤ منان عليه السلام فرمود: بهترين نيكى ها، خوش خلق بودن است .

حديث

- قالت أ م سلمة لرسول الله ص بأ بى أ نت وأ مى المرأ ة يكون لها زوجان فيموتون فيدخلون الجنة لا يهما تكون قال يا أ م سلمة تخير أ حسنهما خلقا وخيرهما لا هله يا أ م سلمة إ ن حسن الخلق ذهب بخير الدنيا والا خرة
ام سلمه به رسول خدا صلى الله عليه وآله عرض كرد: پدر و مادرت فدايت ، زنى دوشوهر داد، كه بعد از مرگ وارد بهشت مى گردند، اين زن به كدام يك از آن دوتعلق دارد؟ فرمود: اى ام سلمه ، آن را كه خوش ‍ اخلاقتر بوده وبراى خانواده اش بهترين بوده انتخاب مى كند، اى ام سلمه ، خوش اخلاقى به همه نيكى هاى دنيا وآخرت برترى دارد.

حديث

- عن أ مير المؤ منين ع قال :
البشاشة حبالة المودة والاحتمال قبر العيوب والمسالمة خب ء العيوب و لاقربى كحسن الخلق
اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود: خوشرويى صياد محبت است ، وتحمل عيبها را مدفون مى كند، وسازش عيبها را مخفى مى كند، و هيچ چيز همچون خوش خلقى موجب نزديكى انسانها به يكديگر نمى شود.

حديث

- قال رسول الله ص :
ما شى ء أ ثقل فى الميزان من حسن الخلق
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: هيچ چيز روز قيامت در ميزان اعمال سنگين تر از خوش خلقى نيست .

حديث

- وقال عليكم بحسن الخلق فإ ن حسن الخلق فى الجنة لامحالة و إ ياكم وسوء الخلق فإ ن سوء الخلق فى النار لامحالة
وكان ص يقول اللهم أ حسنت خلقى فأ حسن خلقى
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: بر شما باد به خوش ‍ خلقى ، زيرا خوش خلق حتما در بهشت است ، واز اخلاق بد يبپرهيزيد، زيرا بد اخلاق حتما در دوزخ است ، ورسول خدا صلى الله عليه وآله هميشه مى فرمود: خدايا، همانگونه كه خلقت مرا نيكوگرداندى اخلاق مرا هم نيكوگردان .

حديث

- من كتاب صفات الشيعة عن زيد الشحام عن أ بى عبد الله ع قال :
اصبر يا زيد على أ عدائك فإ نك لن تكافى من عصى الله فيك بأ كثر من أ ن تطيع الله فيه إ ن الله يذود عبده المؤ من عما يكره كما يذود أ حدكم الجمل الغريب الذى ليس له عن إ بله يا زيد إ ن الله اصطفى الا سلام واختاره فأ حسنوا صحبته بالسخاء وحسن الخلق
امام صادق عليه السلام به زيد شحام فرمود: اى زيد! در مقابل دشمنانت صبر كن زيرا كسى را كه نسبت به توخدا را نافرمانى كرده ، هرگز نتوانى بهتر از اطاعت خدا نسبت به اوتلافى كنى ، خداوند بنده مؤ منش را از آنچه دوست ندارد دور مى كند، همانطور كه شما شتر غريبى را كه جزء شتران شما نيست دور مى كنيد، اى زيد! خداوند اسلام را برگزيد وآن غريبى را كه جزء شتران شما نيست دور مى كنيد، اى زيد! خداوند اسلام را برگزيد وآن را اختيار نمود، شما با وجود وبخشش واخلاق نيكو، اسلام را يارى كنيد.

حديث

- من كتاب الروضة أ يضا قال رسول الله ص :
أ فضل الناس إ يمانا أ حسنهم خلقا

ترجمه :

رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: بهترين مؤ منان خوش ‍ اخلاق ترين آنها هستند.

حديث

- وقال الصادق ع من أ ساء خلقه عذب نفسه

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: شخص بد اخلاق نفس خويش را شكنجه مى دهد.

حديث

- عن الصادق ع ما عند الله شى ء أ فضل من أ داء حق المؤ من

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ چيز نزد خداوند بهتر از اداء حق مؤ من نيست .

حديث

- من كتاب زهد النبى ص سئل رسول الله ما أ فضل ما أ عطى الا نسان فقال حسن الخلق

ترجمه :

از رسول خدا صلى الله عليه وآله سؤ ال شد: بهترين چيزى كه به انسان داده شد چيست ؟ فرمود: اخلاق نيكو.

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
جاء رجل إ لى النبى ص فقال يا رسول الله أ ى الناس أ كمل إ يمانا قال أ حسنهم خلقا ثم جاءه من بين يديه ثم جاءه من خلفه فقال قد قلت لك

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: مردى خدمت رسول خدا صلى الله عليه وآله آمد وعرض كرد: اى رسول خدا! كداميك از مردمان ايمانش ‍ كاملتر است ؟ فرمود: خوش اخلاقترين آنان ، سپس روبروى حضرت آمد، بعد پشت سر ايشان رفت (وسؤ ال را تكرار كرد)، فرمود: همان كه به تو گفتم .

حديث

- عن أ بى جعفر ع قال :
قال رسول الله ص لوكان الرفق خلقا يرى ما خلق الله شيئا أ حسن منه ولو كان الخرق خلقا يرى ما كان مما خلق الله شى ء أ قبح منه وإ لى الله ليبلغ العبد بحسن الخلق درجة الصائم القائم

ترجمه :

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه وآله روايت كند كه فرمود: اگر مدارا كردن مخلوقى مى بود كه ديده مى شد، خداوند چيزى را بهتر از آن خلق نمى كرد، واگر ناسازگارى مخلوقى بود كه ديده مى شد، خداوند چيزى زشت تر از آن نمى آفريد، بنده نزد خداوند به وسيله اخلاق نيكوبه درجه روزه دار شب زنده دار برسد.

فصل دوم : در تواضع وفروتنى
الفصل الثانى فى التواضع

حديث

- من كتاب المحاسن :
عن أ بى جعفر ع قال :
لقد أ تى رسول الله ص بمفاتيح خزائن الا رض ثلاث مرات من غير أ ن ينقصه الله عما أ عد له يوم القيامة شيئا فاختار التواضع لربه

ترجمه :

امام باقر عليه السلام فرمود: سه مرتبه كليدهاى گنجهاى زمين را نزد رسول خدا صلى الله عليه وآله آوردند، بدون اينكه (در عوض ) خداوند در روز قيامت چيزى از مقام آن حضرت بكاهد، ايشان (از بين آنها) توااضع در برابر پروردگارش را انتخاب كرد.

حديث

- قال رسول الله ص :
ثلاثة لايزيد الله بهن إ لاخيرا التواضع لايزيد الله به إ لاارتفاعا وذل النفس لايزيد الله به إ لاعزا والتعفف لايزيد الله به إ لا غنا

ترجمه :

رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: سه چيز است كه خداوند به وسيله آنها فقط خير را زياد مى كند: به تواضع مقام آدمى را بالا مى برد، با خوار نمودن نفس به اوعزت مى دهد، وبه وسيله عفت و پاكدامنى اورا ثروتمند مى كند.

حديث

- عن أ بى عبد الله عن آبائه قال إ ن من التواضع أ ن ترضى بالمجلس ‍ دون المجلس وأ ن تسلم على من تلقى وأ ن تترك المراء وإ ن كنت محقا و لاتحب أ ن تحمد على التقوى

ترجمه :

امام صادق عليه السلام از قول پدران بزرگوارش فرمود: از تواضع است كه در نشستن پايين مجلس راضى باشى ، وبه هر كه برخوردى سلام كنى ، وجدال را ترك نمايى اگر چه حق با توباشد، ودوست نداشته باشى كه تورا به تقوى بستايند.

حديث

- عن أ بى الحسن موسى ع سأ له على بن سويد المدنى عن التواضع الذى إ ذا فعله العبد كان متواضعا فقال التواضع درجات منها أ ن يعرف المرء قدر نفسه فينزلها منزلتها بقلب سليم ولايحب أ ن يأ تى إ لى أ حد إ لامثل ما يأ توا إ ليه وإ ن كان سيئة درأ ها بالحسنة ويكون كاظم الغيظ عافيا عن الناس والله يحب المحسنين

ترجمه :

على بن سويد مدنى از امام كاظم عليه السلام در مورد تواضع پرسيد: چه تواضعى است كه اگر بنده آن را انجام دهد متواضع شناخته مى شود؟ فرمود: تواضع داراى درجاتى است : برخى از آن اين است كه انسان قدر خود را بشناسد، وبا دلى سالم خود را به جايگاه خويش نشاند، وبا مردم آن كار را بكند كه دوست دارد مردم نسبت به اوانجام دهند، اگر بدى بيند آن را با نيكى بپوشاند، خشم خود را فروخورد، از مردم درگذرد، وخداوند هم نيكوكاران را دوست مى دارد.

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
لما قدم جعفر من أ رض الحبشة قال يا رسول الله أ لاأ حدثك قال رسول الله بلى قال دخلت يوما على النجاشى وهوفى غير مجلس الملك وغير رياشه وزيه قال فحييته بتحية الملك وقلت له يا أ يها الملك ما لى أ راك فى غير مجلس الملك وغير رياشه وزيه فقال إ نا نجد فى الا نجيل من أ نعم الله عليه بنعمة فليشكر الله ونجد فى الا نجيل أ نه ليس شى ء من الشكر لله يعدل التواضع له وأ نه ورد على فى ليلتى هذه أ ن محمدا ظفر بمشركى أ هل بدر فأ حببت أ ن أ شكر الله بماترى

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه جعفربن ابيطالب عليه السلام از حبشه مراجعت كرد به رسول خدا صلى الله عليه وآله گفت : اجازه مى فرماييد براى شما حديثى نقل كنم ؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: بلى ، عرض كرد: روزى وارد بر نجاشى شدم ، آن روز در مجلس ‍ رسمى ولباس مخصوص حكومت نبود، من به اوتحيت ملوككانه گفتم ، و به اوگفتم : اى ملك ! چرا شما را در لباس رسمى وحكومتى نمى بينم ؟ گفت : ما در انجيل مى خوانيم كه هر كس خداوند به اونعمتى عطا فرمود بايد خداوند را شكر گزارد، ودر انجيل خوانده ايم كه چيزى چون تواضع با شكر براى خدا برابرى نمى كند، ومن امشب گذشته ام شنيدم كه محمد بر مشركين بدر پيروز گشته ، واينك دوست دارم خداوند را اين گونه كه مى بينى شكر كنم .

حديث

- عن أ بى جعفر ع قال :
أ تى رسول الله ص ملك ليس له بالا رض عهد على البراق ومعه قطيفة من إ ستبرق فقال إ ن الله جل وعز يخيرك بين أ ن يجعلك عبدا رسولاأ وملكا رسولاقال فنظر إ لى جبرئيل فأ ومى إ ليه بيده أ ن يتواضع فقال عبدا رسولا فقال الرسول مع أ نه لاينقصك مما عند ربك شيئا قال ومعه مفاتيح خزائن الا رض

ترجمه :

امام باقر عليه السلام فرمود: فرشته اى نزد رسول خدا صلى الله عليه وآله آمد كه تا آن زمان به زمين نيامده بود، ودر حاليكه سوار بر براق بود وجامه اى از حرير به تن داشت به رسول خدا صلى الله عليه وآله عرض كرد: خداوند عز وجل تورا مخير ساخته بين اينكه بنده ورسول باشى ، يا اينكه ملك ورسول ومتواضع باشى ، حضرت فرمود: پيامبر صلى الله عليه وآله متوجه جبرئيل شد كه با دستش اشاره كرد كه متواضع باش ، رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: عبد رسول متواضع (را اختيار نمودم )، فرشته گفت : با اين انتخاب از مقامى كه نزد پروردگارت دارى چيزى كاسته نشود.
امام عليه السلام فرمود: همراه اين ملك كليدهاى گنجينه هاى زمين بود.

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
كان على بن الحسين ع إ ذا مشى لايسبق يمينه شماله فقال ولقد مر على المجذومين يأ كلون فسلم عليهم فدعوه إ لى طعامهم فمضى ثم قال إ ن الله لايحب المتكبرين وكان صائما فرجع إ ليهم فقال إ نى صائم ثم قال ائتونى فى المنزل فأ توه فأ طعمهم وأ عطاهم وزاد فيه ابن أ بى عمير عنه أ نه تغذى معهم

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: هر گاه امام سجاد عليه السلام راه مى رفت ، پاى راستش از چپش پيشى نمى گرفت ، روزى از كنار چند جزامى كه غذا مى خوردند عبور مى كرد، امام عليه السلام بر آنها سلام كرد، آنها ايشان را براى صرف طعام دعوت كردند، حضرت قبول كرد، سپس فرمود: خداوند متكبران را دوست نمى دارد امام روزه بود به نزد آنان رفت و فرمود: من روزه هستم ، سپس فرمود: فردا به منزل من بياييد، آنها به منزل امام عليه السلام رفتند وبه آنان غذا خوراند وهديه داد.
ودر بعض روايات است كه : امام عليه السلام همراه آنان غذا خورد.

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
قال لقمان لابنه يا بنى تواضع للحق تكن أ عقل الناس فإ ن الكيس لدى الحق أ سير

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: لقمان به فرزندش گفت : اى پسركم ، در برابر حق متواضع باش تا خردمندترين مردم باشى ، زيرا شخص ‍ باهوش وزيرك در نزد حق اسير است .

حديث

- عنه قال لاعز إ لالمن تذلل لله ولارفعة إ لالمن تواضع لله

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: عزت نيست مگر براى كسى كه در مقابل ذليل شود، وبلندى مقام نيست مگر براى كسى كه براى خدا تواضع كند.

حديث

- عنه قال من كان يحبنا وهوفى موضع لايشينه فهومن خالص ‍ الله يوم القيامة قلت ما موضع لايشينه قال لم يجعله ولد زناء

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: هر كس ما را دوست بدارد ودر موقعيتى باشد كه ننگى بر دامنش نباشد، اواز بندگان مخلص خداست ، عرض كردم : موردى كه رسوايى ندارد چيست ؟ فرمود: زنازاده نباشد.

حديث

- ومن روضة الواعظين قال الصادق ع ثلاثة أ صول الكفر الحرص ‍ والاستكبار والحسد

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: سه چيز از اصول كفر است : حرص ، تكبر ورزيدن ، حسادت .

حديث

- قال الباقر ع ثلاث قاصمات الظهر رجل استكثر عمله ونسى ذنوبه وأ عجب برأ يه

ترجمه :

امام باقر عليه السلام فرمود: سه چيز كمرشكن است : مردى كه عملش را زياد شمارد، وگناهانش را فراموش كند، وراءى خود را بپسندد.

حديث

- قال رسول الله ص :
أ شقى الناس الملوك وأ مقت الناس المتكبر وأ ذل الناس من أ هان الناس

ترجمه :

رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: شقاوتمندترين مردم پادشاهانند، ومبغوضترين مردم متكبرانند، وخوارترين مردم كسى است كه به مردم اهانت كند.

حديث

- سأ ل الحسن بن الجهم الرضا ع فقال ما حد التواضع قال :
أ ن تعطى الناس من نفسك ما تحب أ ن يعطوك مثله قال قلت جعلت فداك أ شتهى أ ن أ علم كيف أ نا عندك قال انظر كيف أ نا عندك

ترجمه :

حسن بن جهم از امام رضا عليه السلام سؤ ال كرد: حد تواضع چيست ؟ فرمود: براى مردم بخواهى آنچه را براى خودت مى خواهى ، گويد، عرض كردم : مى خواهم بدانم نزد شما چگونه هستم ؟ فرمود: بنگر، من نزد توچگونه ام .

حديث

- قال النبى ص أ وحى الله تعالى إ لى داود يا داود إ ن أ قرب الناس ‍ منى يوم القيامة المتواضعون وكذلك أ بعد الناس منى يوم القيامة المتكبرون

ترجمه :

پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: خداوند به داود وحى كرد: اى داود، نزديكترين مردم در روز قيامت به من متواضعان هستند، وهمچنين دورترين مردم روز قيامت از من متكبرانند.

حديث

- قال أ مير المؤ منين ع :
لاحسب كالتواضع ولاوحدة أ وحش من العجب وعجبا للمتكبر الذى كان بالا مس نطفة ويكون غدا جيفة

ترجمه :

اميرمؤ منان عليه السلام فرمود: حسب ونسبى چون تواضع نيست ، وهيچ تنهايى وحشتناكتر از خودپسندى نيست ، در شگفتم از متكبر، كه ديروز نطفه اى بود، وفردا هم مردارى خواهد بود.

حديث

- وقال النبى ص لايدخل الجنة من كان فى قلبه مثقال حبة من خردل من كبر

ترجمه :

پيامبر خدا صلى الله عليه وآله فرمود: وارد بهشت نمى شود آنكه در دلش به اندازه يك خردل كبر وغرور باشد.

حديث

- عن أ بى عبد الله ع قال :
كان على بن الحسين ع يمشى مشية كأ ن على رأ سه الطير لايسبق يمينه شماله

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: امام سجاد عليه السلام به گونه اى راه مى رفت كه گويا روى سرش پرنده اى بود، پاى راستش از پاى چپ سبقت نمى گرفت .

حديث

- عنه قال إ ن المتكبرين يجعلون فى صور الذر فيطأ هم الناس حتى يفرغ الله من الحساب

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: متكبرين در روز قيامت به صورت اجسامى ريز وكوچك در زير پاى مردم قرار داده مى شوند، تا خداوند از حساب وكتاب فارغ شود.

حديث

- ومن كتاب قال أ بوعبد الله ع أ وحى الله عز وجل إ لى داود ما لى أ راك ساكتا قال خشيتك أ سكتتنى قال يا داود ما لى أ راك نصبا قال حبك نصبنى قال يا داود ما لى أ راك فقيرا قال القيام بحقك أ فقرنى قال يا داود ما لى أ راك متذللاقال عظم جلالك الذى لايوصف ذللنى قال يا داود أ بشر بالفضل منى فيما تحب يوم تلقانى خالط الناس بأ خلاقهم وزايلهم بدينك تنل منى ما تريد يوم القيامة

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: خداى عز وجل به داود وحى كرد: چرا ساكت هستى ؟ گفت : ترس از تومرا ساكت نموده ، فرمود: اى داود، چرا لاغر هستى ؟ گفت : دوستى تومرا نحيف نموده : اى داود، چرا فقير هستى ؟
گفت : قيام به حق تومرا فقير كرده ، فرمود: اى داود، چرا خود را حقير كرده اى ؟ گفت : عظمت وجلالت كه به وصف نيايد مرا خوار نموده ، فرمود: اى داود، اينك تورا بشارت مى دهم به هنگام ملاقات با من به آنچه دوست دارى نصيبت گردد، با مردم طبق خلق وخوى آنان رفت وآمد كن ، اما در مسائل دينيت از آنان جدا باش ، كه روز قيامت به آنچه از من بخواهى مى رسى .

حديث :

- قال أ بوعبد الله ع إ ن فى السماء ملكين موكلين بالعباد فمن تواضع لله رفعاه ومن تكبر وضعاه

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: در آسمان دوفرشته بر بندگان گمارده شده اند، كه هر كس براى خدا تواظع كند بالايش برند، وهر كه تكبر كند خوارش سازند.

حديث

- وقال الكبر رداء الله فمن نازع الله رداءه كبه الله على وجهه فى النار

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: بزرگ منشى لباس مخصوص ‍ خداست ، هر كه نسبت به آن با خداوند منازعه نمايد، خدا اورا به صورتش ‍ در آتش اندازد.

حديث :

- وقال لايدخل الجنة من كان فى قلبه مثقال حبة من كبر

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: وارد بهشت نشود آنكه در دلش ‍ به قدر يك مثقال كبر باشد.

حديث :

- وقال أ وحى الله تبارك وتعالى إ لى موسى يا موسى بن عمران هل تدرى لم خصصتك بوحيى وكلامى من بين خلقى قال لاأ علمه يا رب قال يا موسى إ نى اطلعت إ لى خلقى اطلاعة لم أ ر فى خلقى أ شد تواضعا منك لى فمن ثم خصصتك بوحيى وكلامى قال فكان موسى إ ذا صلى لم ينفتل حتى يضع خده الا يمن بالا رض وخده الا يسر بالا رض

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: خداى تبارك وتعالى به موسى وحى فرمود: اى موسى بن عمران ، آيا مى دانى چرا از بين بندگانم تورا به وحيم اختصاص دادم وبا توسخن گفتم ؟ گفت : بار خدايا نمى دانم ، فرمود: اى موسى ، من نظرم را به طرف مخلوقاتم افكندم ، ولى در بين آنان متواضعتر از تونسبت به خودم نديدم ، بدين جهت تورا به وحى وسخن گفتن برگزيدم ، فرمود: همواره موسى بعد از نمازش بلند نمى شد مگر اينكه گونه راست وچپش را بر زمين مى گذاشت .

حديث :

- من كتاب السيد الا مام ناصح الدين أ بى البركات قال قال رسول الله ص : ليس من عبد إ لاوملك آخذ بحكمة رأ سه إ ن هوتواضع لله رفعه الله وإ ن هوتكبر وضعه الله

ترجمه :

رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: هر بنده اى يك فرشته همراهش است كه بر سر آن بنده موكل ومراقب است ، اگر براى خدا تواضع كرد بالايش برد، واگر تكبر كرد خوارش نمايد.

حديث :

- وقال من حمل بضاعته فقد برئ من الكبر

ترجمه :

رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: هر كس وسائلش را خود حمل نمود، به حق از تكبر دور شده .

فصل سوم : در عفووبخشش
الفصل الثالث فى العفو

حديث :

- من كتاب المحاسن :
عن أ بى عبد الله ع قال :
ثلاثة من مكارم الدنيا والا خرة أ ن تعفوعمن ظلمك وتصل من قطعك و تحلم إ ذا جهل عليك

ترجمه :

امام صادق عليه السلام فرمود: سه چيز از مكارم دنيا وآخرت است : از كسى كه به توظلم كرد درگذرى ، با كسى كه با توقطع رابطه كرد رابطه برقرار كنى ، اگر كسى نسبت به توجهالتى كرد بردبارى كنى .

حديث :

- عن الباقر ع قال :
ثلاثة لايزيد الله بهن المرء المسلم إ لاعزا الصفح عمن ظلمه وإ عطاء من حرمه وصلة من قطعه

ترجمه :

امام باقر ع فرمود: سه چيز است كه شخص مسلمان فقط با آنها كسب عزت مى كند: گذشت از ظالم ، دلجويى از محروم ، رفت وآمد با كسى كه قطع رابطه نمود.