مفتاح دوم : در بين نوع دوم استخاره است
كه بعد از عمل استخاره رجوع به قلب خود كند و آنچه در خاطرش رجحان به هم رسانيده به آن عمل نمايد.
چنانچه شيخ طوسى (قدس اللّه روحه ) در كتاب اقتصاد گفته است : كه كسى كه اراده امرى كند سنت است كه غسل كند و دو ركعت نماز به جا آورد، و بعد از آن به سجده رود و صد مرتبه بگويد اءستخيراللّه تعالى فى جميع امورى كلّها خيرة فى عافية پس آنچه در دلش افتد به آن عمل كند⁽⁵⁸⁾.
و كلينى و شيخ و سيد و طبرسى (رحمة اللّه عليهم ) به سند كالصحيح روايت كرده اند كه ابن اسباط اراده مصر داشت و در راه دريا و صحرا متردد بود، حضرت امام رضا (صلوات اللّه عليه ) فرمود: كه برو به سجده در غير وقت نماز واجب ، و دو ركعت نماز بكن ، و صد مرتبه طلب خير خود از خدا بكن ، و آنچه در دلت مى افتد به آن عمل كن ⁽⁵⁹⁾.
و به روايت على بن ابراهيم صد و يك مرتبه اءستخيراللّه بگويد⁽⁶⁰⁾ و اگر اءستخيراللّه برحمته خيرة فى عافية بگويد بهتر است .
و شيخ (رحمه اللّه ) در مجالس به سند معتبر از حضرت امام على نقى (عليه السلام ) روايت كرده است كه حضرت صادق (صلوات اللّه عليه ) فرمود: كه هرگاه يكى از شما را حاجتى عارض شود بايد كه مشورت با پروردگار خود بكند، گفتند: چگونه مشورت كند؟ فرمود: كه بعد از نماز فريضه به سجده رود و صد مرتبه بگويد اللهمّ خرلى پس متوسل شود به ما و صلوات فرستد بر ما و ما را شفيع گرداند در درگاه خدا، پس آنچه حق تعالى به دلش مى اندازد به آن عمل كند⁽⁶¹⁾. و اين مطالب را اگر به فارسى بگويد نيز خوبست .
و اگر بگويد كه : اللهمّ انّى اءتوسل اليك بنبيّك نبىّ الرحمة محمد و اءهل بيته الطاهرين ، و اءتوجه بهم اليك اءن تصلى على محمد و آل محمد، و اءن تلهمنى ما هو خير لى فى دينى و دنياى و آخرتى خيرة فى عافية ، برحمتك يا اءرحم الراحمين ظاهرا خوب باشد.
و در فقه الرضا عليه السلام مذكور است كه هرگاه امرى را اراده كنى دو ركعت نماز بكن و صد مرتبه اءستخيراللّه بگو پس بگو: لا اله الاّ اللّه العلىّ العظيم ، لا اله الا اللّه الحليم الكريم ، ربّ بحق محمد و على خرلى فيما اءردت للدنيا و الاخرة خيرة من عندك لك فيه رضا ولى فيه صلاح فى خير و عافية ، يا ذالمن و الطول پس آنچه راءيش بر آن قرار گيرد به عمل آورد⁽⁶²⁾.
و سيد (رضى اللّه عنه ) به سندهاى صحيح و معتبر روايت كرده است كه مردى به حضرت امام محمد جواد (عليه السلام ) عريضه در باب فروختن ملكى نوشت ، در جواب نوشتند: كه دو ركعت نماز به جا آور و بعد از آن صد مرتبه طلب خير خود از خدا بكن ، و در اثناى استخاره با كسى سخن مگو تا صد مرتبه تمام شود، پس اگر در دلت بيفتد فروختن آن ملك بفروش ⁽⁶³⁾.
و ديلمى در فردوس الاخبار روايت كرده است كه حضرت رسول (صلى اللّه عليه و آله ) به انس گفت : كه هر وقت كه امرى را اراده كنى هفت مرتبه طلب خير از پروردگار خود بكن ، پس آنچه در دل تو بيفتد بكن كه خير تو در آن است ⁽⁶⁴⁾.
و ايضا در صحاح عامه از جابر بن عبداللّه انصارى روايت كرده اند كه حضرت رسالت پناه (صلى اللّه عليه و آله ) استخاره را تعليم ما مى كرد چنانچه سوره قرآن را تعليم مى كرد و مى گفت : كه هر يك از شما كه امرى را قصد نمايد دو ركعت نماز بكند در غير وقت نماز واجب ، پس ‍ بگويد:
اللهمّ انّى اءستخيرك بعلمك ، و اءستقدرك بقدرتك ، و اءسالك من فضلك العظيم ، فانّك تقدر و لا اءقدر، و تعلم و لا اءعلم ، و اءنت علام الغيوب . اللهمّ ان كنت تعلم اءنّ هذا الامر خير لى فى دينى و معاشى و عاجل اءمرى و آجله ، فاقدره لى و يسره لى ثم بارك لى فيه . اللهمّ و ان كنت تعلم اءنّ هذا الامر شرّ لى فى دينى و معاشى و عاجل اءمرى و آجله ، فاصرفه عنّى و اصرفنى عنه ، واقدر لى الخير حيث كان و رضنى به و حاجت خود را نام ببرد!⁽⁶⁵⁾
و شيخ مفيد در مقنعه و على بن بابويه در رساله گفته اند: كه هرگاه امرى را اراده كنى دو ركعت نماز بكن و صد و يك مرتبه اءستخيراللّه برحمته بگو و اين دعا بخوان :
لا اله الّا الله العلى العظيم ، لا اله الّا اللّه الحليم الكريم ، ربّ بحقّ محمّد و آل محمّد صلّ على محمّد و آله ، و خرلى فيما اءردت للدّنيا و الآخرة خيرة منك ف عافيه پس هرچه بر آن عزم كنى به عمل آور.
و كلينى و شيخ و سيد و غير ايشان به سند معتبر روايت كرده اند كه اسحاق بن عمّار، به خدمت حضرت صادق (عليه السلام ) عرض كرد كه بسيار واقع مى شود كه امرى را اراده مى كنم ، و بعضى مرا امر مى كنند به آن و بعضى نهى مى كنند، حضرت فرمود: كه هرگاه چنين باشد دو ركعت نماز بكن و صد و يك مرتبه طلب خير از خدا بكن ، پس نظر كن كه كدم يك در دل تو راجح است ، پس آن را بكن كه ان شاء الله خير تو در آن است ، و بايد كه طلب خير را در عافيت بكنى ، يا آن كه بگويى : اءستخير اللّه برحمته خيرة فى عافية زيرا كه بسا باشد كه خير آدمى در بريدن دست او باشد، يا در مردن فرزند او، يا در رفتن مال او، يعنى : هرچند خير در اينها باشد اما چون اكثر خلق صبر بر اين بلاها نمى توانند كرد و حق تعالى قادر است بر آن كه خير را در امرى قرار دهد كه مقرون به عافيت از اين بلاها باشد، پس در دعا بايد كه شرط عافيت بكند.⁽⁶⁶⁾
و سيد به سند صحيح از امام محمد باقر (عليه السلام ) روايت كرده است كه هر بنده كه صد مرتبه طلب خير از حق تعالى بكند البته آنچه خير اوست در دلش مى افتد مى گويد: اللّهم عالم الغيب و الشّهادة ان كان ما اءردت خيرا لامر دنياى و آخرتى و عاجل اءمرى و آجله ، فيّسره لى و افتح لى بابه و رضّنى فيه بقضائك .⁽⁶⁷⁾
ودر عيون اخبار الرضا از آن حضرت (عليه السلام ) روايت كرده است كه حضرت صادق (صلوات اللّه عليه ) فرمود: در استخاره كه بعد از نماز فريضه به سجده مى رود و صد مرتبه مى گويد: اللّهم خرلى پس متوسل مى شود به رسول خدا و اءئمه هدى صلوات اللّه عليهم ، و صلوات برايشان مى فرستد و ايشان را شفيع خود مى گرداند، پس آنچه بعد از آن خدا او را الهام كند عمل به آن مى كند، زيرا كه البته از جانب حق تعالى است .⁽⁶⁸⁾
مفتاح سوم : استخاره به جناب مقدس الهى است با مشورت كردن با مؤ منان
بدان كه مشورت كردن با برادران مؤ من عاقل ، از اهمّ امور است ، و تاكيد بسيار در آيات و اخبار در آن وارد شده است ، چنانچه حق تعالى براى تعليم ساير بندگان و تاءليف قلوب مؤ منان و امتحان منافقان حضرت رسالت پناه (صلى اللّه عليه و آله ) را كه صاحب عقل كل بود و خاطر مقدسش اسرار وحى الهى و مشرق انوار الهامات نامتناهى بود خطاب نمود كه ... و شاورهم فى الامر فاذا عزمت فتوكّل على اللّه انّ اللّه يحب المتوكلين ⁽⁶⁹⁾. يعنى : با صحابه ، مشورت كن در امر جهاد و غير آن كه اراده مى نمايى ، پس ‍ چون عزم كنى بر آنچه ما بر زبان ايشان جارى مى سازيم و به خاطر مقدس ‍ تو مى اندازيم ، پس توكل كن بر خدا و كار خود را به او بگذار و اعتماد بر غير او مكن ، بدرستى كه خدا دوست مى دارد آنها را كه در همه امور بر خداوند خود توكل مى كنند.
بدان كه امر آن حضرت به مشوره براى تعليم ساير بندگان و تطييب خاطر مؤ منان و مصالح بسيار، ديگر باز امر فرمود به توكل و اعتماد بر جناب مقدس او، و تفويض امور خود به علم كامل و لطف شامل او، پس با ارتكاب مشورت بايد كه اعتماد بر آراى خلق نكند و خير خود را از علام الغيوب طلب كند، تا آنچه خير اوست حق تعالى بر زبان ايشان جارى گرداند.
و ايضا در جاى ديگر فرموده است و الذين استجابوا لربهم و اءقاموا الصلاة و اءمرهم شورى بينهم و ممّا رزقناهم ينفقون .⁽⁷⁰⁾ پس مدح كرده است جماعتى را كه اجابت مى كنند پروردگار خود را در هر امرى از امور دين كه ايشان را به سوى آن مى خواند و نماز را برپا مى دارند در اوقات فضيلت با شرائط و آداب آن و كار ايشان مشوره است در ميان ايشان . يعنى : مستبد به راءى خود نمى باشند، و در هر كار با يكديگر مشورت مى كنند، و از آنچه به ايشان روزى كرده ايم
از مال حلال در راه رضاى ما انفاق مى كنند. و از اين آيه كريمه نهايت مبالغه در مشورت ظاهر مى شود.
و از حضرت رسول (صلى اللّه عليه و آله ) منقول است كه هر كه با كسى مشورت كند البته هدايت مى يابد به آنچه خير او در آن است ⁽⁷¹⁾.
و در حديث ديگر فرمود: كه يا على كسى كه طلب خير خود از خدا مى كند در كار خود حيران نمى شود، و كسى كه در كارها با مردم مشورت مى كند پشيمان نمى شود⁽⁷²⁾.
و از حضرت اميرالمؤ منين (صلوات اللّه عليه ) مروى است كه نفس خود را به خطرها مى اندازد كسى كه مستغنى مى شود به راءى خود از راءى ديگران ⁽⁷³⁾.
و سيد و برقى و ديگران به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام ) روايت كرده اند كه مشورت نمى باشد مگر با چهار حدّ اگر كسى آنها را رعايت كند منتفع مى شود، و اگر نكند ضررش بر مشورت كننده زياده از نفع آن است :
اول : آن كه با كسى مشورت كنى كه عاقل باشد.
دوم : آن كه آزاد و دين دار و صالح باشد.
سوم : آن كه دوست و برادر مؤ من باشد.
چهارم : آن كه او را بر سرّ خود مطلع گردانى بنحوى كه چنانچه تو راز خود مى دانى او هم بداند، و اعتماد بر او داشته باشى كه افشاى راز تو نمى كند نزد مردم .
اما اول : براى آنكه اگر عاقل باشد راءى او بكار تو مى آيد و راءى احمق به كار نمى آيد.
و اما دوم : براى آن كه اگر آزاد و دين دار باشد سعى مى كند كه خير تو رت بداند و به تو بگويد، و اگر از خدا نترسد پروا ندارد از آن كه خير تو را از تو پنهان كند.
و اما سوم : زيرا كه اگر يار و برادر ايمانى نباشد، راز خود را به او نمى توانى گفت .
و اما چهارم : براى آنكه تا اسرار تو را نداند خير تو را نمى تواند دانست ⁽⁷⁴⁾.
مؤ لف گويد: كه در عبارت حديث اجمالى هست و حاصل مضمونش آن است كه مذكور شد و دور نيست كه مراد از آزاد، آزاد مرد خوش اخلاق باشد.
چنانچه به سند معتبر از حسن بن الجهم منقول است كه حضرت امام رضا (عليه السلام ) فرمود: كه عقل پدرم به مرتبه اى بود كه عقلهاى ديگران را به آن نمى توانست سنجيد، و با آن مرتبه از علم و عقل بسيار بود كه با يكى از سياهان غلامان خود مشورت مى كرد، مى گفتند: با چنين كسى مشورت مى كنى ؟ جواب مى فرمود كه بسا باشد كه خدا خير مرا بر زبان او جارى گرداند، پس آنچه آن سياهان مى گفتند از مصالح بساتين و مزارع آن حضرت به آن عمل مى نمود⁽⁷⁵⁾.
و از حضرت صادق (عليه السلام ) منقول است كه از حضرت رسول (صلى اللّه عليه و آله ) پرسيدند كه حزم و دورانديشى چيست ؟ فرمود: كه مشورت كردن با صاحبان عقل و راءى نيك و متابعت ايشان كردن ⁽⁷⁶⁾.
و در مكارم از حضرت صادق (عليه السلام ) روايت كرده است كه حضرت رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) فرمود: كه مشورت كردن با عاقل ناصح خيرخواه موجب ميمنت و مباركى و رشد و صلاح و توفيق حق تعالى است ، پس هرگاه خيرخواه داناى عاقل راءيى براى تو اختيار كند زنهار و مخالفت او مكن كه باعث هلاك تو مى گردد⁽⁷⁷⁾.
و در حديث ديگر فرمود: كه هيچ معاونتى بهتر از مشورت كردن نيست ، و هيچ عقلى بهتر از تدبير نيست ⁽⁷⁸⁾.
و از حضرت اميرالمؤ منين (صلوات اللّه عليه ) منقول است كه مشورت كن با جماعتى كه از خدا ترسند، و دوست دار برادران مؤ من را بقدر پرهيزكارى ايشان ، و بپرهيز از زنان بد و از نيكان ايشان در حذرباش ، اگر تو را به نيكى امر كنند مخالفت كن ايشان را تا طمع نكنند در آن كه موافقت كنى ايشان را در بديها⁽⁷⁹⁾.
و در حديث ديگر فرمود كه من بيزارم از كسى كه مسلمانى با او مشورت كند و آنچه خير او را در آن داند به او نگويد⁽⁸⁰⁾.
و از حضرت رسول (صلى اللّه عليه و آله ) مروى است كه هر گروهى كه با يكديگر مشورت كنند، و در ميان ايشان كسى باشد كه نامش محمد يا حامد يا محمود يا احمد باشد و در مشورت ايشان داخل باشد البته آنچه خير ايشان است بر ايشان ظاهر مى شود⁽⁸¹⁾.
و از حضرت صادق (عليه السلام ) منقول است كه مشورت كن با مردان عاقل پرهيزكار، زيرا كه امر نمى كنند تو را مگر به نيكى ، و زنهار كه مخالفت ايشان مكن كه مخالفت داناى پرهيزكار باعث فساد دين و دنياست ⁽⁸²⁾.
و به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام ) منقول است كه اگر خواهى نعمت الهى براى تو مستقيم باشد و مروت و مردى تو كامل و تمام باشد و زندگانى تو نيكو باشد، پس در امور خود با برده و با مردم دنى و دون مشورت مكن ⁽⁸³⁾.
و از حضرت رسول (صلى اللّه عليه و آله ) مروى است كه مشورت مكن با جبان و ترسان كه راه بدر شد را بر تو تنگ مى كند، و بسبب جبنى كه دارد راه گشاد را به تو نمى نمايد، و مشورت مكن با بخيل كه مانع مى شود تو را از رسيدن به نهايت مقصود خود، و مشورت مكن با كسى كه حرص دنيا داشته باشد، زيرا كه زينت مى دهد براى تو بدترين راءيها را⁽⁸⁴⁾.
و به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام ) منقول است كه هر كه برادر مؤ منش با او مشورت كند و آنچه محض خير او را در آن داند نگويد حق تعالى عقل و راءيش را از او سلب كند⁽⁸⁵⁾.
و در محاسن و معانى الاخبار و فتح الابواب به سندهاى معتبر از حضرت صادق (عليه السلام ) منقول است كه هرگاه يكى از شما كارى را اراده كند با كسى مشورت نكند تا آنكه پيش از آن با خداوند خود مشورت كند. راوى گفت : چگونه با خدا مشورت كند؟ فرمود: كه اول از حق تعالى طلب خير خود بكند، بعد از آن با مؤ منان مشورت كند، تا خدا آنچه خير در آن است بر زبان ايشان جارى گرداند⁽⁸⁶⁾.
و در مكارم از حضرت صادق (عليه السلام ) روايت كرده است كه هرگاه امرى را اراده كنى ، پس با كسى مشورت مكن تا با خدا مشورت كنى ، پرسيدند كه چگونه با پروردگار خود مشورت كند؟ فرمود: كه صد مرتبه بگويد اءستخيراللّه پس با مردم مشورت كند تا خدا خير او را بر زبان هر كه خواهد جارى كند⁽⁸⁷⁾.
و سيد، به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام ) روايت كرده است كه چون احدى از شما يعنى شيعيان اراده كند كه چيزى بخرد يا بفروشد يا داخل امرى بشود، پس اول خير خود را از خداى عزوجل سؤ ال كند به آن كه بگويد:
اللّهمّ انى اءريد اءمرا، فان كان خيرا لى فى دينى و دنياى و آخرتى و عاجل اءمرى و آجله فيسّره لى ، و ان كان شرّا لى فى دينى و دنياى فاصرفه عنّى ، ربّ اعزم لى على رشدى و ان كرهته و اءبته نفسى
پس با ده نفر از مؤ منان مشورت كند در آن امر كه اراده كرده است ، و اگر ده كس نيابد با پنج نفر مشورت كند، با هر يك دوبار، و اگر نيابد مگر دو نفر از مؤ منان با هر يك پنج مرتبه مشورت كند، و اگر نيابد مگر يك مرد با او ده نوبت مشورت كند⁽⁸⁸⁾.
مؤ لف گويد: كه اگر صد مرتبه اءستخيراللّه را با اين حديث ضم كند اتم و اكمل خواهد بود انشاءاللّه تعالى .
مفتاح چهارم : در بيان استخاره به قرآن مجيد است
كلينى (رحمه اللّه ) از حضرت صادق (عليه السلام ) روايت كرده است كه تفاءل مكن به قرآن ⁽⁸⁹⁾.
مشايخ ما (رحمة اللّه عليهم ) اين حديث را تاءويل مى كردند كه مراد نهى از فال گشودن از قرآن است كه احوال آينده را از آيات مناسبه استنباط كنند، چنانچه بعضى از جهّال اين را وسيله روزى خود كرده به اين نحو مردم را فريب مى دهند.
و به خاطر قاصر فقير مى رسد كه ممكن است كه مراد نهى از تفاءل و تطيرى باشد كه اكثر خلق از ديدن و شنيدن بعضى امور مى كنند، و بعضى را بر خود مبارك و بعضى را شوم مى گيرند، مانند صداى كلاغ و جغد و ديدن بعضى از حيوانات و غير آن در افتتاح سفر و احوال ديگر. يعنى از شنيدن بعضى از آيات كريمه فال نيك و فال بد مى گيرند، و شايد يك حكمتش اين باشد كه باعث كم اعتقادى مردم به قرآن كريم نگردد اگر موافق نيفتد.
و استخاره به قرآن مجيد به چندين طريق معروف است و در بعضى از كتب مذكور است :
اول : آن كه بعد از طلب خير از جناب مقدس ربانى مصحف را بگشايد و آيه اول صفحه دست راست را ملاحظه نمايد، اگر آيه رحمتى يا امر به خيرى باشد خوب است ، و اگر آيه غضبى يا نهى از شرّى يا عقوبتى باشد بد است ، و اگر ذوجهتين باشد يا مشتبه باشد ميانه است .
چنانچه شيخ طوسى در تهذيب و صاحب كتاب ⁽⁹⁰⁾الغايات و سيد بن طاووس (رضى اللّه عنهم ) به سند معتبر روايت كرده اند كه يسع بن عبداللّه قمى به حضرت صادق (عليه السلام ) عرض كرد كه من اراده مى كنم كارى را و طلب خير از حق تعالى مى كنم و راءيم بر يك طرف قرار نمى گيرد، حضرت فرمود: كه نظر كن در هنگامى كه به نماز برمى خيزى ، زيرا كه دورترين احوال شيطان از آدمى حالتى است كه به نماز مى ايستد، پس ببين كه چه چيز در دلت مى افتد و اخذ كن به آن ، و بگشا مصحف را پس نظر كن به سوى اول چيزى كه مى بينى در مصحف ، پس به آن عمل كن انشاءاللّه .
مؤ لف گويد: كه ظاهر آن است كه مراد آن باشد كه يا بگشا، و آن حضرت دو طريق بجهت استخاره و تشخيص خير بيان فرموده باشد، و همچنين مراد از اول چيزى كه مى بينى اول صفحه باشد، زيرا كه غالب آن است كه اول نظر بر آن مى افتد.
و مؤ يد اين معنى است آنچه روايت كرده است ابن ادريس (رحمه اللّه ) در كتاب سرائر از شخصى از اصحاب كه گفت : در خدمت حضرت امام زين العابدين (صلوات اللّه عليه ) بودم و عادت آن حضرت اين بود كه چون نماز صبح مى كرد با كسى سخن نمى گفت تا آفتاب طلوع مى كرد، و روزى كه زيد فرزند آن حضرت متولد شد بعد از نماز صبح آن حضرت را بشارت به ولادت او دادند، پس رو به اصحاب خود كرد و گفت : چه نام كنم اين فرزند را؟ هر يك از حاضران نامى گفتند.
حضرت مصحف طلبيد و در دامن خود گذاشت و گشود در اول صفحه اين آيه بود ...و فضّل اللّه المجاهدين على القاعدين اءجرا عظيما⁽⁹¹⁾.
پس مصحف را بر هم گذاشت و بار ديگر گشود اين آيه در اول صفحه بود انّ اللّه اشترى من المؤ منين اءنفسهم و اءموالهم باءنّ لهم الجنة يقاتلون فى سبيل اللّه فيقتلون و يقتلون وعدا عليه حقا فى التّوراة و الانجيل و القرآن و من اءوفى بعهده من اللّه فاستبشروا ببيعكم الذى بايعتم به و ذلك هو الفوز العظيم .⁽⁹²⁾ پس حضرت دوبار فرمود: كه واللّه زيد است و او را زيد نام كرد⁽⁹³⁾.
مؤ لف گويد: كه چون حضرت سجاد (عليه السلام ) مى دانستند كه يكى از فرزندان او كه مسمّى به زيد خواهد بود در جهاد مخالفان شهيد خواهد شد و در اين دو آيه كه در استخاره ظاهر شد اشاره به شهادت او بود به اين سبب دانستند كه اين همان فرزند است ، پس او را به زيد مسمى گردانيدند،و دلالت مى كند بر استخاره به اين نحو كه مذكور شد، بلكه ايمائى به جواز تفاءل به قرآن نيز دارد.
و ايضا سيد (رحمة اللّه عليه ) در فتح الابواب گفته است كه خطيب مستغفرى در دعوات خود ذكر كرده است كه هرگاه خواهى تفاءل نمائى به كتاب خدا، پس سه مرتبه سوره قل هو اللّه اءحد را بخوان و سه مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرست ، پس بگو اللّهمّ تفاءلت بكتابك و توكّلت عليك فاءرنى من كتابك ما هو المكتوم من سرك المكنون فى غيبك پس مصحف مجيد را بگشا و عمل كن به آنچه در سطر اول صفحه دست راست ظاهر مى شود بى آن كه اوراق و سطور را بشمارى ، و اين را از حضرت رسول (صلى اللّه عليه و آله ) روايت كرده است ⁽⁹⁴⁾.
مؤ لف گويد: كه اين حديث اگرچه از طرق عامه روايت شده است اما مؤ يد استخاره صفحه اول مى تواند شد.
طريق دوم استخاره قرآن مجيد: آن است كه به صفحه اولى عمل نكنند و آن چند قسم است :
اول : آن است كه فقير ديدم به خط شيخ جليل شيخ شمس الدين محمد صاحب الكرامات و المقامات جدّ شيخ الاسلام و المسلمين شيخ بهاء الدين محمد (قدس اللّه روحهما)، كه از خط شيخ سعيد شهيد، محمد بن مكى (رفع اللّه درجته ) نقل كرده كه او به سند معتبر از مفضل بن عمر روايت كرده است كه گفت : با جمعى از اصحاب در خدمت حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام ) نشسته بوديم ، پس يكى از ايشان به خدمت آن حضرت عرض كرد كه گاه هست اراده كارى و قصد حاجتى مى كنيم ، پس ‍ مصحف مجيد را بر مى داريم و حاجت خود را به خاطر مى آوريم و قرآن را مى گشائيم و بعد از آن به ورق اول نظر مى كنيم و به آن استدلال بر نيك و بد حاجت خود مى كنيم .
حضرت فرمود: كه مى دانيد به چه نحو بايد كرد؟ واللّه كه نمى دانيد، گفتم فداى تو شوم چگونه بايد كرد؟ فرمود: كه هرگاه يكى از شما را حاجتى باشد و قصد آن داشته باشد نماز جعفر را به جا آورد و دعايش را بخواند، و چون فارغ شود مصحف را بردارد و نيت كند فرج آل محمد را كه ظهور حضرت صاحب الامر (عليه السلام ) در اين نزديكى خواهد شد و بگويد: اللّهمّ ان كان فى قضائك و قدرك اءن تفرج عن وليّك و حجّتك فى خلقك فى عامنا هذا اءوفى شهرنا هذا فاءخرج لنا آية من كتابك نستدلّ بها على ذلك
پس مصحف را بگشايد و هفت ورق بگرداند، و از پشت ورق هفتم ده سطر بشمارد و نظر كند به سطر يازدهم كه در آنجا امرى بر او ظاهر خواهد شد در آن مطلبى كه براى آن گشوده ، پس مصحف را برهم مى گذارد و بار ديگر براى حاجت خود قصد مى كند و مصحف مجيد را مى گشايد و به همان نحو كه مذكور شد عمل مى كند تا حاجت او ظاهر شود.
و سيد بن طاووس (قدس سره ) نيز همين عمل را مرسل نقل كرده و گفته است كه در كتب اصحاب ما ديده ايم ، و اين احتمال استخاره و فال هر دو دارد⁽⁹⁵⁾.
دوم : استخاره جلاله مشهور است كه قرآن را بگشايد و در صفحه دست راست نظر كند و عدد لفظ اللّه هر چه باشد بشمارد و بعدد آن از طرف چپ ورق بشمارد، و بعد از آن به همان عدد از صفحه دست چپ سطر بشمارد و آنچه از سطر آخر ظاهر شود عمل كند، و اگر در مرتبه اول استخاره لفظ جلاله در صفحه اول نباشد بار ديگر نيت كند و بگشايد تا جلاله ظاهر شود.
و اين طريق را اگرچه از سيد بن طاووس نقل مى كنند، اما در كتاب او نيست و در غير آن از كتب معتبره فقه و دعا به نظر فقير نرسيده .
و ليكن به خط يكى از فضلاى بحرين ديدم كه نوشته بود كه ديدم در يكى از تاءليفات علماى اماميه (رضوان اللّه عليهم ) كه مرسلا از حضرت صادق (عليه السلام ) روايت كرده بود كه آن حضرت فرمود: كه هرگاه بر احدى از شما كار تنگ شود مصحف را بدست گيرد و عزم كند بر عمل كردن به آنچه ظاهر شود بر او از جانب حق تعالى .
پس سوره حمد و سوره قل هو اللّه اءحد و آية الكرسى و آيه و عنده مفاتح الغيب لايعلمها الاّ هو و يعلم ما فى البرّ و البحر و ما تسقط من ورقة الاّ يعلمها و لاحبّة فى ظلمات الارض و لارطب و لا يابس الاّ فى كتاب مبين و سوره انا اءنزلناه ، و سوره قل يا اءيها الكافرون ، و سوره قل اءعوذ بربّ الفلق ، و سوره قل اءعوذ برب الناس ، هر يك از اينها را سه مرتبه بخواند، پس متوجه شود به قرآن مجيد و بگويد:
اللّهمّ انّى اءتوجّه اليك بالقرآن العظيم من فاتحته الى خاتمته ، و فيه اسمك الاكبر و كلماتك الثامّات ، يا سامع كلّ صوت ، و يا جامع كلّ فوت ، و يا بارى ء النّفوس بعد الموت ، يا من لاتغشاه الظّلمات ، و لاتشتبه عليه الاصوات ، اءساءلك اءن تخيرلى بما اءشكل علىّ به ، فانّك عالم بكلّ معلوم غير معلّم ، بحقّ محمد و علىّ و فاطمة و الحسن و الحسين و علىّ بن الحسين و محمد الباقر و جعفر الصّادق و موسى الكاظم و علىّ الرضا و محمد الجواد و علىّ الهادى و الحسن العسكرىّ و الخلف الحجّة من آل محمد عليه و عليهم السّلام .
پس مصحف را بگشايد و جلالات صفحه راست را بشمارد و به عدد آن اوراق از جانب چپ بشمارد، پس بعد از آن از صفحه دست چپ به همان عدد سطر بشمارد، پس به سطر آخر نظر كند كه آن به منزله وحى است در مطلبى كه دارد انشاء اللّه تعالى ⁽⁹⁶⁾.
و به خط بعضى از فضلا همين استخاره به اين طريق به نظر رسيده ، كه آية الكرسى تا هم فيها خالدون و آية و عنده مفاتح الغيب تا كتاب مبين بخواند، و ده مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد، پس اين دعا بخواند:
اللّهمّ انّى توكّلت عليك و تفاءلت بكتابك ، فاءرنى ما هو المكنون فى سرّك النحزون فى علم غيبك ، برحمتك يا اءرحم الراحمين . اللّهمّ اءرنى الحقّ حقّا حتى اءتّبعه ، و اءرنى الباطل باطلا حتّى اءجتنبه بعد از آن مصحف را مى گشايد و به همان نحو كه مذكور شد عمل مى كند.
و در تاءليف بعضى از فضلا به همين نحو نقل كرده است ، اما در دعا چنين است :
المحزون فى غيبك يا ذاالجلال و الاكرام ، اللّهمّ اءنت الحقّ و منزل الحق بمحمد صلّى اللّه عليه و آله ، اللّهمّ اءرنى الحقّ حقّا حتى اءتبعه ، و اءرنى الباطل باطلا حتى اجتنبه يا اءرحم الرّاحمين .
سوم : آن است كه سيد (رضى اللّه عنه ) در فتح الابواب ذكر كرده است كه از بدر بن يعقوب اءعجمى (رضوان اللّه عليه ) در روضه حضرات كاظمين (صلوات اللّه عليهما) شنيدم كه گفت مصحف را برمى دارى و مى گوئى : اللّهمّ ان كان فى قضائك و قدرك اءن تمنّ على اءمّة نبيّك بظهور وليّك و ابن بنت نبيّك ، فعجّل ذلك و سهّله و يسره و كمّله ، و اءخرج لى آية اءستدلّ بها على اءمر فاءءتمر اءو نهى فاءنتهى فى عافية و اگر تواند حاجت خود را بگويد، پس هفت ورق بگرداند، پس از روى دوم ورق هفتم هفت سطر بشمارد، و در سطر هفتم تفاءل كند براى مطلب خود⁽⁹⁷⁾.
چهارم : آن است كه باز سيد (رحمه اللّه ) از شيخ بدر مذكور روايت كرده است كه بعد از خواندن دعائى كه مذكور شد مصحف را بگشايد و هفت ورق بگرداند و از صفحه دوم ورق هفتم و صفحه اول ورق هشتم عدد جلاله آنچه باشد بشمارد، و بعدد جلاله هاى هر دو صفحه باز ورق بگرداند، پس از صفحه دوم ورق آخر سطر به عدد جلاله بشمارد و در سطر آخر آنچه بر او ظاهر شود عمل كند⁽⁹⁸⁾.
پنجم : باز سيد (رضى اللّه عنه ) از شيخ بدر مذكور (رحمه اللّه ) روايت كرده است كه دعاى سابق را بخواند و مصحف شريف را بگشايد و هشت ورق بعد از آن بشمارد، و از صفحه اول ورق هشتم ده سطر بشمارد، و به سطر يازدهم تفاءل كند⁽⁹⁹⁾.
مؤ لف گويد: كه اقسام طريق دوم استخاره مصحف ، هيچ يك مستند معقولى ندارد، خصوصا سه قسم آخر كه هيچ يك را به معصومين (عليهم السلام ) نسبت نداده اند. و چون در بعضى از اين استخارات وارد شده است كه بعد از نماز حضرت جعفر (عليه السلام ) به عمل آورند مناسب است كه مختصرى از كيفيت آن مذكور شود.
بدان كه مشهورترين طرقش آن است كه چهار ركعت بكند بدو سلام ، و در ركعت اول بعد از فاتحه سوره اذا زلزلت ، و در دوم سوره عاديات ، و در سوم اذا جاء نصراللّه ، و در چهارم قل هواللّه اءحد بخواند، و در هر ركعت بعد از فراغ از قرآت پانزده مرتبه بگويد سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اكبر پس در ركوع و سر برداشتن از آن و در سجود اول و بعد از سربرداشتن و در سجده دوم و بعد از سربرداشتن در هر يك ده مرتبه اين تسبيحات را بخواند.
و اگر در سجده آخر بعد از تسبيحات اين دعا را بخواند بهتر است : سبحان من لبس العزّ و الوقار، سبحان من تعطّف بالمجد و تكرّم به ، سبحان من لاينبغى التّسبيح الاّ له ، سبحان من اءحصى كلّ شى ء علمه ، سبحان ذى المنّ و النّعم ، سبحان ذى القدرة و الكرم ، سبحان ذى العزّة و الفضل ، سبحان ذى القوة و الطّول ، اللّهمّ انّى اءساءلك بمعاقد العزّ من عرشك ، و منتهى الرّحمة من كتابك ، و اسمك الاعظم الاعلى و كلماتك التّامّة الّتى تمّت صدقا و عدلا اءن تصلّى على محمد و آل محمّد پس حاجت خود را بطلبد، و اگر نتواند بگويد و اءن تقضى لى حاجتى
و بعد از سلام بگويد يا ربّ يا ربّ بقدر آن كه يك نفس وفا كند، و باز يا ربّاه يا ربّاه همانقدر، و باز يا ربّ يا ربّ همانقدر، و باز يا اللّه يا اللّه به همانقدر، و باز يا رحيم يا رحيم به همانقدر، پس هفت مرتبه يا رحمن يا رحمن پس هفت مرتبه يا اءرحم الراحمين پس ‍ بگويد:
اللّهمّ انّى اءفتح القول بحمدك ، و اءنطق بالثّناء عليك ، و اءمجّدك و لاغاية لمجدك [لمدحك خ ل ] و اءثنى عليك ، و من يبلغ غاية ثنائك و اءمد مجدك ، و اءنّى لخليقتك كنه معرفة مجدك ، و اءىّ زمن لم تكن ممدوحا بفضلك ، موصوفا بمجدك ، عوّدا على المذنبين بحلمك ، تخلّف سكّان اءرضك عن طاعتك ، فكنت عليهم عطوفا بجودك ، جوادا بفضلك ، عوّدادا بكرمك ، يا لا اله الاّ اءنت المنّان ذو الجلال و الاكرام . و اگر آن سوره ها را نداند هر سوره كه بخواند خوب است ، و اين دعاها نيز شرط نماز نيستند بلكه از مكملات نمازند، و ساير آداب و ادعيه را در ربيع الاسابيع ⁽¹⁰⁰⁾ ذكر كرده ايم .
و چون راوى آن استخاره و اين دعا هر دو مفضل بن عمر است دور نيست كه دعائى كه در حديث استخاره وارد شده است اشاره به اين دعا باشد، لهذا اين دعا را در اينجا اختيار كرديم .
مفتاح پنجم : در بيان استخاره به تسبيح است
علامه حلى (قدس اللّه روحه ) در كتاب منهاج الصلاح از پدر بزرگوار خود سديدالدين يوسف (رحمه اللّه ) روايت كرده است ، و او از حضرت صاحب الزمان (صلوات اللّه عليه ) روايت كرده ، كه چون در امرى كسى خواهد استخاره كند سوره فاتحه را ده مرتبه مى خواند و به سه مرتبه و به يك مرتبه نيز اكتفا مى تواند كرد، پس ده مرتبه سوره انا اءنزلناه را مى خواند، پس اين دعا را سه مرتبه مى خواند:
اللّهمّ انّى اءستخيرك لعلمك بعواقب الامور، و اءستشيرك لحسن ظنّى بك فى الماءمول و المحذور. اللّهمّ ان كان الامر الفلانىّ ممّا قد نيطت بالبركة اءعجازه و بواديه ، و حفّت بالكرامة اءيامه و لياليه ، فخرلى فيه خيرة تردّ شموسه ذلولا، و تقعض اءيامه سرورا، اللّهمّ امّا اءمر فاءء تمر، و امّا نهى فاءنتهى ، اللّهمّ انّى اءستخيرك برحمتك خيرة فى عافية
پس قصد مى كند كه اگر اين امر براى من خوب است طاق مى آيد، و اگر بد است جفت مى آيد يا برعكس ، پس قطعه از تسبيح را مى گيرد و مى شمارد تا معلوم شود كه طاق است يا جفت است ⁽¹⁰¹⁾.
و سيد (قدس سره ) در فتح الابواب گفته است كه يافتم به خط برادر صالح پسنديده محمد بن محمد حسينى آوى خدا سعادتش را مضاعف گرداند و مشرف گرداند خاتمه او را: كه روايت رسيده است از حضرت صادق (صلوات اللّه عليه ) كه هر كه خواهد طلب خير خود از خدا بكند، پس سوره حمد و انا اءنزلناه را هر يك ده مرتبه بخواند، پس سه مرتبه اين دعا را بخواند، و آن دعاى سابق را ذكر كرده است ، پس گفته است كه كفّى از سنگ ريزه يا تسبيح بگيرد، و سيد گفته است كه مراد آن است كه قصد كند كه اگر طاق باشد بكن و اگر جفت باشد مكن .
پس باز سيد گفته است : كه بعضى از اصحاب ما حديث مرسلى نقل كرده است در صفت قرعه به تسبيح ، كه سوره حمد را يك مرتبه ، و سوره انا اءنزلناه را يازده مرتبه بخواند، پس آن دعا كه گذشت بخواند، و رفيقى به هم رساند و خود كردن را، و او نكردن را يا برعكس به خاطر بگذرانند، پس دو رقعه بنويسد يكى به اسم خود و ديگرى به اسم رفيقش و در جايى بگذارد و دست كند و بدر آورد اسم هر يك كه بدر آيد به خاطر گرفته ، او عمل كند⁽¹⁰²⁾.
طريق ديگر: شيخ يوسف بن حسين ، از خط شيخ شهيد (قدس اللّه روحهما) روايت كرده است ، كه ده مرتبه سوره انا اءنزلناه مى خوانى ، پس ‍ مى گوئى :
اللّهمّ انّى اءستخيرك لعلمك بعاقبة الامور، و اءستشيرك لحسن ظنّى بك فى الماءمول و المحذور. اللّهمّ ان كان الامر الّذى عزمت ممّا قد نيطت البركة باءعجازه و بواديه ، و حفّت بالكرامة اءيّامه و لياليه ، فاءساءلك بمحمد و على و فاطمة و الحسن و الحسين و علىّ و محمد و جعفر و موسى و علىّ و محمد و علىّ و الحسن و الحجة القائم عليهم السلام اءن تصّلى على محمد و عليهم اءجمعين ، و اءن تخيرلى فيه خيرة تردّ شموسه ذلولا، و تقيّض اءيّامه سرورا. اللّهمّ ان كان اءمرا فاجعله فى قبضة الفرد، و ان كان نهيا فاجعله فى قبضة الزّوج پس تسبيح را مى گيرى و عمل مى كنى به آنچه مى آيد، يعنى : اگر يك مى ماند عمل مى كنى و اگر دو مى ماند ترك مى كنى ⁽¹⁰³⁾.
مؤ لف گويد: كه عبارت سيد، اجمالى دارد، فقير از عبارت او چنين مى فهمم واللّه يعلم .
و بدان كه ظاهر روايات آن است كه از سنگ ريزه چند يا دانه تسبيحى چند دست كند و مشتى بردارد و بشمارد نه به روشى كه متعارف است .
و بعضى از مشايخ ما (رضوان اللّه عليهم ) تسبيح منظوم را در ميان كف مى گرفتند و دانه ها كه در ميان كف واقع مى شد مى شمردند كه طاق است يا جفت . و اين نوع نيز با روايت فى الجمله انطباقى دارد.
اما آنچه دست بدست از اكثر مشايخ ديده و شنيده ايم همان روش متعارف است كه به انگشت ميان تسبيح را بگيرند. و اگر حمد و انا اءنزلناه و آن دعا را به يكى از آن عددها كه در روايات مذكور شد بخواند و نيت كند و تسبيح را بگيرد و دو تا دو تا بشمارد و اگر يك بماند عمل كند و اگر دو بماند ترك كند ظاهرا بد نباشد.
و والد مرحوم فقير، از شيخ عظيم الشاءن بهاءالدين محمد (عليهماالرحمة و الرضوان ) نقل مى فرمود: كه ما دست بدست ، از مشايخ خود شنيده ايم كه از حضرت صاحب الامر (صلوات اللّه عليه ) روايت مى كردند در طريق استخاره تسبيح كه سه مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستند و تسبيح را بگيرند و دو تا دو تا بشمارند، اگر طاق مى ماند خوب است و اگر جفت مى ماند بد است . و والد مبرور (رحمه اللّه ) به اين روش اكثر اوقات در امورى كه در آن استعجالى بود استخاره مى كردند.
و طريق ديگر در ميان عوام شهرت دارد كه سه تا سه تا بشمارند، اگر يك بماند خوب است و دو وسط است و سه بد است . و اين طريق در كتب مشهوره به نظر فقير نرسيده .
و ليكن يكى از فضلاى بحرين از كتاب السعادات از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حمد را يك مرتبه و سوره قل هواللّه را سه مرتبه بخواند و پانزده مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد، پس ‍ بگويد:
اللّهمّ انّى اءساءلك بحقّ الحسين و جدّه و اءبيه و اءمه و اءخيه و الائمة من ذريّته اءن تصّلّى على محمد و آل محمد، و اءن تجعل لى الخيرة فى هذه السّبحة ، و اءن ترينى ما هو الاصلح لى فى الدين و الدّنيا. اللّهمّ ان كان الاصلح فى دينى و دنياى و عاجل اءمرى و آجله فعل ما اءنا عازم عليه فاءمرنى و الاّ فانهنى ، فانّك على كلّ شى ء قدير پس قبضه از تسبيح مى گيرى و مى شمارى و مى گويئى سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الاّ اللّه تا آن قبضه تمام شود، اگر آخرش سبحان اللّه باشد مخيرى ميان كردن و نكردن ، و اگر الحمدللّه باشد امر است ، و اگر لا اله الاّ اللّه باشد نهى است ⁽¹⁰⁴⁾.