فرماندارى كه به دشمن پيوست  
اين بار سراغ يكى از فرمانداران امام على عليه السلام مى رويم . كسى كه بايد به عنوان امين و چشم حكومت در پهنه اسلامى ، پيرو اوامر و نواهى خليفه پيامبر باشد.
فرمانداران و استانداران ، از خواص و امينان خليفه در ميان مردم مى باشند، توده ها به وسيله آنان با حاكم آشنا مى شوند و ارتباط برقرار مى كنند. اگر خواسته باشيم خواص جامعه را طبقه بندى كنيم ، واليان و استانداران ، رتبه ممتازترين و برجسته ترين آنان محسوب مى شوند.
نام اين فرماندار مصقله بن هبيره از قبيله بنى شيبان و محل ماموريتش ، شهرى در استان فارس ايران ، به نام اردشير خره از ايالات تابعه ولايت بصره است . حاكم نشين بصره در آن زمان ، استانهاى خوزستان ، فارس و كرمان ايران را تحت پوشش داشت و حكومت بصره از سوى اميرالمومنين على عليه السلام به پسرعمويش عبدالله بن عباس واگذار شده بود. در سطور آينده ، گذرى بر برخى حوادث دوران فرماندارى مصقله خواهيم انداخت تا رهگذر زندگى اين خواص نيز، درس عبرتى گرفته باشيم ؛ زيرا بهترين درس ‍ تاريخ ، كسب تجربه و عبرت براى پيشرفت و تكامل است ، تا آيندگان به كمك مطالعه و شكست و پيروزيهاى گذشتگان ، راه رفته را دوباره نپيمايند و شكست آنان را تكرار نكنند.
در روزگار امام على عليه السلام ، گروهى از سپاهيان رى ، پس از بازگشت از جنگ صفين با هدفهاى مختلف و بيش از همه ، از نوع عملكرد سپاه عراق سرخورده شده ، حكميت و مذاكره با معاويه را مستمسك قرار داده و ناسازگارى با امام و جامعه اسلامى را آغاز كردند. امام با روح بلند خود، با آنان به ملاطفت و مدارا برخورد مى كرد. چه بسيار در ميان خطبه آن حضرت به پاخاسته ، با سخنان تفرقه افكنانه ، جمعيت و وحدت امت را دچار تلاطم نمودند. چه دسته بازيها و گروه گراييها كه در جامعه ى آزرده كوفه راه انداختند و چه زخم زبانها كه بر اميرالمومنين عليه السلام نثار مى كردند. اما امام آرام و صبور، با آنان به سخن مى نشست . گاه خودش به احتجاج با آنان مى پرداخت و گاه از صحابه نامدار مى خواست آنان را به محاجه و استدلال فرا خوانند. در آن ميان خريت نامى از خوارج كه فرمان قبيله بنى ناجيه با او بود، روزى بر على عليه السلام وارد شد و گفت : بخدا سوگند! نه فرمان تو را بردم و نه پشت سرت نماز خواندم ! اميرالمومنين گفت : مادرت به سوگت بنشيند كه نافرمانى پروردگار مى كنى و پيمان مى شكنى و خود را مى فريبى ! چرا چنين مى كنى ؟
خريت گفت : از آن جهت كه تو در كتاب خدا داورى پذيرفتى ؟!
امام عليه السلام از او خواست كه پيرامون اين موضوع با هم سخن بگويند تا حقيقت مطلب روشن شود. وى گفت : فردا نزد تو مى آيم و بحث خواهيم كرد. و امام پذيرفت و او را آزاد گذاشت .
خريت شب هنگام با گروهى از پيروان خود، به آهنگ جنگ از كوفه خارج شد. در راه به دو مرد برخوردند؛ يكى يهودى و ديگرى مسلمان . از آنان استنطاق كردند. مسلمان را كه دوستدار على عليه السلام بود، كشتند و يهودى را آزاد كردند!! يهودى به يكى از كارگزاران امام گزارش داد و امام پس از اطلاع از قتل آن مسلمان ، سپاهى در پى آنان فرستاد تا به فرمان آيند يا قاتل را تحويل دهند. خريت شرطها را نپذيرفت و پس از جنگى يكروزه ، شب هنگام به سوى بصره گريخت . امام سپاه را تقويت نمود و از حاكم بصره نيز خواست سپاه را مدد رساند و چنين شد. براى بار دوم ، سپاه اسلام خريت را يافت و پس از جنگى سخت ، سردسته شورشيان از تاريكى شب استفاده كرد و از صحنه گريخت . خريت فارغ از انديشه دينى ، به سواحل دريا رفت و با كافران و ترسايان همداستان شد و گروهى را از اسلام برگردانده ، سپاهى گران فراهم كرد. لشكر امام در پى وى راه مى پيمود، تا اين كه روزى بر او دست يافتند و خريت كشته شد. نام كامل اين انسان ، خريت بن راشد آلناجى بوده است . سپاه اسلام ، مرتدانى را كه توبه نپذيرفتند، به اسارت گرفته و به سوى كوفه راه انداختند.
شمار اسيران را پانصد نفر نوشته اند. سپاه در بازگشت به سوى كوفه ، از منطقه تحت فرماندارى مصقله مى گذشت . اسيران كه برخى از طايفه او بودند، از وى خواستند آنان را آزاد كند. مصقله با فرمانده سپاه به توافق رسيد، اسيران را بخرد و آزاد نمايد. اما چون پول براى پرداختن نداشت ، قرار شد در آينده نزديك ، به كوفه بفرستد. فرمانده پذيرفت و مصقله پانصد اسير را آزاد كرد. امام پس از اطلاع ، اقدام مصقله ، او را ستود و آن را شيوه آزاد مردان بلكه قصد فريب امام خود را نمود و تعصب قبيله گرى و جاهليت دوباره به سراغش آمده بود. او در برابر استغاثه مرتدان قبيله مكر بن وائل ، فرزندان پدرى اش كه حاضر به بازگشت به اسلام نشده بودند، دست به خدعه و نيرنگ عليه امام خود زد و كاسه اى از زهر را بر امام مظلوم و محصور در نيرنگ كوفيان چشاند. پايه هاى حكومت اسلامى را لرزاند و در دل مردم ، رعشه اى از ترس و هراس انداخت و آواى ناامنى در بلاد تحت اقتدار امام را به گوش دشمنانش رساند. مصقله از فرماندارانى بود كه گرايش ‍ قبيله گى و قومى در او وجود داشت ، تا جايى كه در حكومت عدل على عليه السلام خاندان قبيله خود را از ديگران برتر دانسته و با اين كار خود، در گذشته ، نامه عتاب آلودى از امام به اين مضمون دريافت كرده بود:
به من درباره تو گزارشى رسيده است ، كه اگر درست باشد و اين كار را انجام داده باشى ، پروردگارت را به خشم آورده و امامت را عصيان كرده اى . (گزارش رسيده ) كه تو غنايم مربوط به مسلمانان ، كه به وسيله اسلحه و اسبهايشان به دست آمده و خونهايشان در اين راه ريخته شده ، در بين افرادى از باديه نشينان قبيله ات كه خود گزيده اى ، تقسيم مى كنى ! ... آگاه باش ، حق مسلمانانى كه نزد من يا پيش تو هستند، در تقسيم اين اموال مساوى است ... ⁽⁸⁵⁾
عدم پيروى از خواص و درخواست بستگان ، آن گاه كه برآوردن تقاضاى آنان ، باطل را اقتضا داشته باشد، تنها در سايه ايمان كامل و وظيفه شناسى و وارستگى امكان پذير است . اين ميدان ، بسيارى از خواص طرفدار حق را در گودال فريب و انحراف ، بر زمين زده و مصقله يكى از اين افراد است . او در مقابل مرتدان هم قبيله اش ، حق آشكار و روشن را كنار گذاشت و تعصب خانوادگى را برگزيد.
امام پس از مدتى ، از مصقله خواست ديون خود را بپردازد. وى امروز و فردا كرد سپس او را به استاندار بصره عبدالله بن عباس واگذار كرد كه حقوق معوقه را از وى مطالبه كند. عبدالله از وى خواست طبق تعهدش ، بدهى را بپردازد. مصقله گفت :
اگر بيش از اين مال ، از پسر عفان (عثمان بن عفان ، خليفه سوم ) مى خواستم ، هرگز از من دريغ نمى كرد!
راستى اين چه منطقى است كه گمراهان در جهت سرپوش گذاشتن بر خطاى خود، عمل باطل ديگران را به رخ مى كشند و بدين وسيله خود را تبرئه مى كنند! حال از نسبتى كه مصقله به اين صحابى داده است ، مى گذريم و راست و دروغ آن را به خودش وا مى گذاريم ، كه آيا خليفه سوم از چون مصقله شيبانى نيز مى گذشته است يا اغماضش فقط نسبت به بنى اميه بوده است !
مهم ، روش شناسى برخى طرفداران حق است كه هنوز بكلى منكر حق و هدف نشده اند؛ اما توانايى حركت بر اساس روش مطلوب را ندارند. اين گروه براى سرپوش گذاشتن بر خطاى خود به رواج اين خطاها در جامعه و افراد وجيه المله استناد مى كنند. اين روش - در جامعه شناسى جرم - از سوى انديشمندان ، بررسى و اثبات شده است .
آنچه بر مصقله و امثال او پوشيده نيست ، اين است كه ، هر كس مسوول اعمال خود مى باشد. او در عوض خريدن پانصد اسير، مالى به خزانه دولت بدهكار شد و ناگريز به پرداخت آن بود. مصقله به آسانى مى توانست از امام درخواست مهلت كند يا وجوه را تقسيط نمايد و يا درخواست بخشودن پاره اى از بدهى را كند. چنانكه مى توانست از همان مرتدانى كه خريدارى كرده بود و از افراد قبيله اش ، مالى بگيرد و بپردازد.
اين فرماندار، همچنين با شناختى كه از لطف و بخشش امام داشت ، مى توانست به كوفه بيايد و از امام مهلت بيشترى را بطلبد. و سرانجام اين كه خود را به حكومت اسلامى بسپارد تا با او برخورد نمايند. اما مصقله هيچ كدام از اين راه ها را كه هر كدام ، كوره راهى به سوى جاده هدايت مى گشود، نپيمود؛ بلكه راه ضلالت و گمراهى را پيش گرفت و در پى حيله اى ، از بصره خارج شد و شتابان به دشمن حق پيوست ؛ به معاويه پسر ابوسفيان ، سردسته احزاب و مشركان ، و پسر هند جگرخوار. آن شكم پرست اعور كه سالها خار راه هدايت و راستى شده بود. او بخوبى فرق ميان امام كوفه و سلطان دمشق را مى دانست و آگاهانه حق را پشت سر انداخت و بر باطل ورود كرد. او رفت و خبرش سراسيمه در عراقين - كوفه و بصره - و مكه و مدينه ، و همه سرزمينهاى اسلامى پيچيد كه يكى از فرمانداران على عليه السلام به معاويه پيوست .
غمى بر دل امام و مومنان كاشت و لبخندى بر لبهاى منافقان ، كافران و مشركان مى آمد، با او مدارا مى كرديم .
مصقله چون به شام رسيد، از سوى معاويه بگرمى پذيرفته شد و از هر جهت خرسندش كرد. چون مدتى از اقامتش در شام گذشت ، نامه اى به برادرش نعيم در كوفه نوشت تا شايد او را فريفته ، به شام بكشاند. اما اين مومن وارسته ، جوابى دندان شكن به برادرش داد، كه جاى تامل و عبرت بسيار براى طرفداران حق دارد. نعيم شكرى به اين مضمون براى برادر گمراه خود، روانه شام كرد: