 |
|
تفسير كوثر جلد دوم يعقوب جعفرى مراغى - ۱۴ -
عمل زشت يهود در خيانت به امانت مسلمانان و توجيه زشت تر آنها در اين مورد،
مخالفت با تمام موازين اخلاقى و انسانى است. اين است كه خداوند در اين آيه پس از
ردّ سخن آنها، با يك جمله اخلاقى مطلب را ادامه مى دهد و مى فرمايد: آرى هر كس به
پيمان خود وفا كند و پرهيزگارى نمايد، بداند كه خدا پرهيزگاران را دوست مى دارد و
بدينگونه درستكارى و امانتدارى را از تقوا به شمار مى آورد. چند روايت
1 ـ هنگامى كه پيامبر (ص) اين آيه را خواند (ذلك بانهم قالوا ليس علينا فى الاميين
سبيل) فرمود:
2 ـ امام باقر(ع) در يك حديث طولانى فرمود:
3 ـ قال رسول الله(ص): ثلاثة لايكلمهم الله و لاينظر اليهم يوم القيامة ولايزكيهم و
لهم عذاب اليم: شيخ زان و ملك جبار و مقلّ مختار.(3) ما كانَ لِبَشَر أَنْ يُؤْتِيَهُ اللّهُ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنّاسِ كُونُوا عِباداً لى مِنْ دُونِ اللّهِ وَ لكِنْ كُونُوا رَبّانِيّنَ بِما كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتابَ وَ بِما كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ (*)وَ لا يَأْمُرَكُمْ أَنْ تَتَّخِذُوا الْمَلائِكَةَ وَ النَّبِيّنَ أَرْباباً أَيَأْمُرُكُمْ بِالْكُفْرِ بَعْدَ اِذْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (*) هيچ بشرى را سزاوار نيست كه خداوند به او كتاب و حكمت و نبوت بدهد سپس او به مردم بگويد: بندگان من باشيد و نه خدا بلكه (او بايد بگويد) دانشمندان ربّانى باشيد بدان جهت كه كتاب را آموزش مى داديد و بدان جهت كه آموزش مى يافتيد (79) و او شما را دستور ندهد به اينكه فرشتگان و پيامبران را خدايانى برگيريد آيا او شما را پس از آنكه مسلمان هستيد، به كفر دستور مى دهد؟ (80) نكات ادبى
1 ـ «بشر» انسان. هم به مفرد و هم به جمع اطلاق مى شود. از بشره به معناى ظاهر بدن.
گويا انسان با همان ظاهر بدن خود قابل درك براى ديگران است. تفسير و توضيح
آيات (79-80) ما كان لبشر ان يؤتيه الله ... : در طول تاريخ چنين بوده است كه پس از
درگذشت پيامبران، امت آنها به خاطر علاقه اى كه به آنها داشتند، برايشان قداستى
خداگونه قايل مى شدند و به تدريج آنها را پرستش مى كردند. نمونه روشن آن
عقيده مسيحيان درباره حضرت مسيح است كه او را تا سرحد خدايى بالابرده اند و جالب
اينكه آنها مى گويند خود حضرت مسيح ما را به اين كار خوانده است و چنين نسبت دروغ
را به آن پيامبر بزرگوار مى دادند. در قرآن راجع به اين نسبت دروغ چنين مى خوانيم: وَ اِذْ أَخَذَ اللّهُ ميثاقَ النَّبِيّنَ لَمآ آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتاب وَ حِكْمَة ثُمَّ جآءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِه وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ ءَأَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلى ذلِكُمْ اِصْرى قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشّاهِدينَ (*)فَمَنْ تَوَلّى بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ (*)أَفَغَيْرَ دينِ اللّهِ يَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِى السَّماواتِوَ الْاَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ اِلَيْهِ يُرْجَعُونَ (*) و هنگامى كه خداوند پيمان پيامبران را اخذ كرد كه هر گاه به شما كتاب و حكمت دادم سپس پيامبرى سوى شما آمد كه تصديق كننده چيزى بود كه با شماست، حتماً به او ايمان بياوريد و او را يارى كنيد. گفت: آيا اقرار كرديد و بر اين كار پيمان مرا پذيرا شديد؟ گفتند: اقرار كرديم. گفت: پس گواه باشيد و من با شما از گواهان هستم (81) پس هر كس بعد از اين پيمان، پشت كند، آنها همان فاسقان هستند (82) آيا جز دين خدا را مى جويند، در حالى كه هر كه در آسمانها و زمين است، خواه و ناخواه تسليم او هستند و به سوى او بازگردانيده مى شوند (83) نكات ادبى
1 ـ «ميثاق» پيمان، مصدر ميمى از وثوق (قبلا اين واژه را توضيح داده ايم) تفسير و توضيح آيات (81-83) و اذ اخذ الله ميثاق النبيين... : پيمان مهمى است كه از تمام پيامبران و به پيروى از آنها از تمام امتها گرفته شده و آن اينكه هر پيامبرى بايد به پيامبران بعد از خود ايمان بياورد و كمك كند و امتهاى آنها نيز بايد چنين كنند همانگونه كه به پيامبران پيش از خود ايمان دارند. منظور اين است كه هر پيامبرى بايد زمينه را براى پذيرش پيامبر پس از خود فراهم سازد و از آمدن او خبر بدهد و اوصاف و نشانه هاى او را بيان كند و به امت خود بسپارد كه وقتى آن پيامبر با آن نشانه ها ظهور كرد، به او ايمان بياورند و او را يارى كنند. طبق اين آيه خداوند از تمام پيامبران و امتهاى آنها پيمان گرفته كه چون كتاب و حكمتى به آنها داده شد و پيامبرى كه تصديق كننده آنهاست آمد، مى بايستى به او ايمان آورند و به يارى او بشتابند. پس از اخذ اين پيمان، براى تأكيد مطلب، از تمام پيامبران بر اين پيمان اقرار و اعتراف هم گرفته شده و به آنها گفته شده كه آيا به اين پيمان اقرار مى كنيد و آن را محترم مى شماريد؟ و آنها گفته اند كه آرى اقرار مى كنيم و براى تأكيد مضاعف خداوند به آنها گفته كه بر اين امر گواه باشيد كه من نيز همراه با شما از گواهان و شاهدان هستم.
به نظر مى رسد كه اين تأكيد و اصرار در اخذ پيمان از پيامبران كه پيامبر بعدى را
يارى كنند، بيشتر براى ايجاد وحدت و هماهنگى ميان اديان آسمانى است و اينكه دين خدا
يكى بيش نيست و هر پيامبرى ادامه دهنده راه پيامبر قبلى و زمينه ساز ظهور پيامبر
بعدى است. همچنين تأكيد و اصرار در اين مطلب، براى آماده كردن امتهاى پيامبران براى
قبول دين جديد و پيامبر جديد است كه وقتى پيامبرى ظهور كرد، در مقابل او جبهه گيرى
نكنند و به راحتى دين او را بپذيرند. در آيه بعدى براى تأكيد هر چه بيشتر اظهار مى دارد كه اگر امتهاى پيامبران از اين پيمان روى گردان شدند، از فاسقان خواهند بود كه در مقابل خدا نافرمانى مى كنند. البته مى توان اين آيه را به خود پيامبران هم مربوط كرد و اينكه اگر پيامبران از اين پيمان سرپيچى كردند، از فاسقان خواهند بود و اين با مقام عصمت انبياء منافات ندارد زيرا اين يك جمله شرطيه است و اينكه اگر چنين كنند چنان خواهد شد و لازمه آن وقوع شرط نيست و اينكه مثلا پيامبرى از اين پيمان سرپيچى كرده است. مى دانيم كه هيچ پيامبرى از فرمان و پيمان خدا سرپيچى نمى كند و اين تعبير فقط يك نوع تأكيد است تا مردم تكليف خود را بدانند. و بفهمند كه پيمان خدا آنچنان اهميت دارد كه حتى اگر پيامبرى هم به آن عمل نكند، در پيش خداوند مؤاخذه خواهد شد.
اين آيه نظير آيه ديگرى است كه به پيامبر اسلام گفته مى شود كه اگر به خدا شريك
قرار بدهى تمام اعمال تو حبط مى شود و يا اگر به كافران ميل كنى و يا به خدا نسبت
دروغ بدهى چنين و چنان خواهد شد: دور افتادن از دين خدا، بريدن از فطرت انسانى و فاصله گرفتن از اساس خلقت است; چون تمام موجودات عالم چه زمينى و چه آسمانى در برابر خدا تسليم هستند و مى توان گفت: همه موجودات جاندار و بى جان مسلمان هستند و هر كسى و هر چيزى به ميزان گنجايش وجودى خود خداشناس و خداجوست هر چند كه اين خداجويى تسليم شدن در برابر خدا از روى تكوين باشد مانند گردش خورشيد و ستارگان و يا نظام شگفت آورى كه ميان موجودات رشد كننده از قبيل گياهان و حيوانات وجود دارد. همه اين موجودات خواه و ناخواه، چه از گردش و سيرخود آگاهى داشته باشند و چه نداشته باشند، همگى در مسيرى حركت مى كنند و طبق برنامه اى پيش مى روند كه از سوى خداوند براى آنها تعيين شده است و دست آخر هم همگى به سوى او بازگردانيده خواهند شد. در ميان موجودات عالم، تنها انسان است كه مى تواند و اين اختيار به او داده شده كه عصيان كند و مطابق با برنامه الهى حركت نكند. ولى اگر چنين باشد او از خانواده هستى بريده و برخلاف مسير كلّ موجودات جهان حركت مى كند. قُلْ آمَنّا بِاللّهِ وَ ما أُنْزِلَ عَلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ عَلى اِبْراهيمَ وَ اِسْماعيلَ وَ اِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْاَسْباطِ وَ مآ أُوتِىَ مُوسى وَ عيسى وَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَد مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (*)وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الاْسِْلامِ ديناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فى الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرينَ (*)
بگو به خداوند و آنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب
و اسباط (نوادگان يعقوب) نازل شده و آنچه به موسى و عيسى و پيامبران از سوى
پروردگارشان داده شده، ايمان آورده ايم. ميان هيچ يك از آنها را فرق نمى گذاريم و
ما به او تسليم شوندگان هستيم (84) و هر كس جز اسلام دينى را بجويد، از او پذيرفته
نمى شود و او در آخرت از زيانكاران است (85) تفسير و توضيح آيات (84-85) قل آمنا بالله و ما انزل على ابراهيم... : در آيات پيش صحبت از وحدت اديان و هماهنگى موجود ميان پيامبران الهى بود و گفته شد كه از پيامبران، پيمانى اخذ شده كه به پيامبران بعد از خود ايمان بياورند و او را يارى كنند و همانگونه كه ادامه دهنده راه پيامبران پيشين هستند، زمينه ساز پيامبران بعدى باشند و اين يك نوع وحدت رويّه و وحدت هدف و برنامه ميان پيامبران بود و اساساً تفاوت اصلى ميان پيامبران و فلاسفه در همين است كه پيامبران برخلاف فلاسفه هيچ گونه اختلافى با يكديگر ندارند و كاملا هماهنگ و همسو هستند. از اين جهت است كه آنها به يكديگر ايمان داشتند و در اين آيه اين حقيقت از زبان پيامبر اسلام نقل مى شود و به آن حضرت دستور داده مى شود كه چنين بگويد: ما (يعنى من و امت من) بر آنچه بر خود ما نازل شده و بر آنچه بر پيامبران ديگر مثل ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب پيامبرانى كه از نسل يعقوب بودند مانند داود و سليمان و يونس و ايوب و نيز موسى و عيسى و ساير پيامبران نازل شده، ايمان داريم و ميان هيچ يك از آنها فرق نمى گذاريم و ما در مقابل خدا تسليم هستيم. اين عقيده هر مسلمان و مؤمنى است كه به تمام پيامبران و سفراء الهى احترام مى گذارد و آنها را نمايندگان خدا در روى زمين مى داند و معتقد است كه انبياء الهى هدف مشتركى داشتند و دين پيامبر بعدى تكميل كننده دين پيامبر قبلى بود و هيچ گونه تضاد و اختلافى ميان آنها نبود و اگر در اثر شرايط زمانى و مكانى گاهى شيوه هاى تربيتى و يا معجزات پيامبران با يكدگر فرق داشت، تأثيرى در جوهر دين نمى كند. همچنين اگر در بعضى از احكام تفاوتهاى اندكى ميان آنها بود، آن نيز مربوط به شرايط خاص زمانى و مكانى بود و مطابق با مصلحت مردم گاهى حكم خاصى نسخ مى شد و حكم ديگرى جايگزين آن مى گرديد ولى در هر حال در اساس دين و هدفهاى عاليه آن اختلافى در ميان نبود. بنابراين دين بشر در طول تاريخ فقط يك دين است و آن اسلام است كه تمام
پيامبران از آدم و نوح و ابراهيم گرفته تا موسى و عيسى و محمد (ص) مردم را به سوى
آن مى خواندند و بشر همواره و در طول تاريخ توسط پيامبران به سوى اسلام دعوت
شده اند و هر كس جز اسلام كه يگانه دين بر حق الهى است، دين ديگرى براى خود اخذ
كند، از او پذيرفته نيست و در آخرت از زيانكاران خواهد بود.
پىنوشتها: 1 - مجمع البيان ج 1 ص 778
|
